neurol ogi a
Antoni Prusiński
rych nie ma innych dolegliwoS
ci ani
obiektywnych objawów. W przypad-
Zawroty głowy jako
kach zawrotów obiektywnych stwier-
dza się różne objawy dodatkowe,
a więc np. oczopląs lub zaburzenia
problem praktyczny
równowagi, np. padanie w okreS
loną
stronę (np. w stronę wolnej fazy oczo-
pląsu, jeS
li uszkodzony jest sam błęd-
w podstawowej
nik). Można też wyróżniać zawroty
organiczne, tzn. spowodowane struk-
turalnymi lub biochemicznymi uszko-
opiece zdrowotnej
dzeniami oraz zawroty czynnoS
ciowe
(np. w migrenie, nerwicach lub depre-
sji). Są one zwykle, z małymi wyjąt-
 aspekty neurologiczne
kami, nieukładowe.
Różnego rodzaju zawroty głowy, napadowe i ciągłe, krótko-
Trzeba pamiętać, iż chorzy nierzad-
i długotrwałe, z którymi zgłaszają się chorzy do lekarza pod- ko używają terminu zawrót głowy dla
stawowej opieki zdrowotnej są dolegliwością częstą. Jest to
okreS
lenia dolegliwoS
ci, które w zasa-
zarazem dolegliwość nieswoista, co oznacza, że może wy- dzie nie są zawrotami. Autor ma na
stąpić z rozmaitych przyczyn. Aby właściwie postąpić w każ- myS
li przede wszystkim stany zasłab-
dym indywidualnym przypadku, konieczna jest ogólna do- nięcia (inne terminy to: półomdlenie
lub omdlewanie), kiedy to pacjent
bra orientacja w dziedzinie zawrotów. Niniejszy artykuł ma
(częS
ciej pacjentka) ma wrażenie na-
na celu wprowadzenie w najważniejsze problemy.
głego osłabienia, uczucie, że za chwi-
lę zemdleje, towarzyszy temu ciem-
Podłoże zawrotów głowy stanowią Definicje
nienie przed oczami, nogi są jak z wa-
zawsze zaburzenia układu przedsion- i podziały zawrotów
ty, dołącza się dzwonienie w uszach,
kowego czyli układu równowagi.
Przede wszystkim należy zdawać bladoS
ć, poty, zwężenie pola widze-
Układ ten ma złożoną, wielopiętrową
sobie sprawę, że zgłaszana przez pa- nia, lekkie nudnoS
ci. Nie dochodzi
budowę i obejmuje narząd przedsion-
cjenta skarga na zawroty głowy nie
jednak do całkowitej utraty przytom-
kowy (błędnik) oraz jego unerwienie
jest jednoznaczna, ponieważ pojęcie
noS
ci, jak w pełnym omdleniu (synco-
obwodowe (zwój i nerw przedsionko-
zawrotów jest wieloznaczne. Słowo
pe). Przyczynę zasłabnięć stanowi za-
wy) i odnoS
ne oS
rodki mózgowe
zawrót okreS
la co najmniej 2 odmien- zwyczaj zmniejszenie dopływu krwi
w pniu mózgu, móżdżku, jądrach pod-
ne typy dolegliwoS
ci:
do mózgu, najczęS
ciej z powodów
korowych i korze mózgu. Zmiany
3 precyzyjne złudzenie (iluzję) ru- emocjonalnych lub w chorobach ukła-
chorobowe, które powodują zawroty,
chu (najczęS
ciej kołowego czyli
du krążenia. Zasłabnięcie nie należy
obejmują pogranicze otolaryngologii
wirowania) otoczenia lub własne- więc do kategorii zawrotów i trzeba
(zawroty błędnikowe) i neurologii (za-
go ciała czy też samej głowy,
to od razu wyjaS
nić. Nie są również
wroty pozabłędnikowe), ujmowane ja-
3 nieprecyzyjne złudzenie (iluzję)
zawrotami, w S
cisłym znaczeniu, skar-
ko neurootologia lub otoneneurologia,
niestabilnoS
ci, niepewnoS
ci posta- gi na zaburzenia równowagi lub cho-
stanowiąca szczególną, mało jeszcze
wy, brak równowagi lub lęku
du nie połączone z wyżej opisanymi
rozpowszechnioną podspecjalnoS
ć.
przed upadkiem.
sensacjami w postaci zawrotów ukła-
W codziennej praktyce lekarskiej pa-
dowych lub nieukładowych. Podłoże
cjenci z zawrotami głowy zgłaszają
Pierwszy typ zawrotów ujmuje się
tego typu zaburzeń równowagi i cho-
się przede wszystkim do lekarzy pod-
jako zawrót prawdziwy czyli układo-
du mogą stanowić uszkodzenie ukła-
stawowej opieki zdrowotnej i lekarzy
wy, natomiast drugi jest to zawrót nie-
du ruchowego (np. niedowłady lub
rodzinnych. Lekarze ci powinni prze-
układowy, rzekomy. To rozróżnienie
ataksja). Mimo to pacjenci mogą uj-
prowadzić orientacyjne rozpoznanie
ma podstawowe znaczenie dla dalsze-
mować swe dolegliwoS
ci jako zawro-
i dokonać wstępnej selekcji, a miano-
go postępowania. Zawroty układowe
ty, co w S
wietle tego, co dotąd powie-
wicie rozstrzygnąć:
są zazwyczaj następstwem uszkodzeń
dziano, nie jest słuszne i oczywiS
cie
3 czy pacjent z zawrotami wymaga
samego błędnika lub nerwu przed-
wymaga odmiennego postępowania.
natychmiastowej hospitalizacji,
sionkowego (a więc obwodowej czę-
3 czy powinien być skierowany na
S
ci układu równowagi), natomiast
Wracając do samych zawrotów
konsultację lub dalsze leczenie
uszkodzenia częS
ci oS
rodkowej ma-
trzeba jeszcze zwrócić uwagę na dy-
u odpowiedniego specjalisty (oto- nifestują się raczej zawrotami nie- namikę czasową zgłaszanych zawro-
laryngologa lub neurologa),
układowymi.
tów i czynniki prowokujące, a więc
3 czy też rozpoznanie jest jasne, nie
ustalić, czy zawroty mają charakter
zachodzi żadna z powyższych oko- Przyjęto również dzielić zawroty na napadowy czy też są stałe oraz, czy
licznoS
ci i dalsze leczenie można obiektywne i subiektywne. Przez te występują w okreS
lonych położeniach,
prowadzić we własnym zakresie. ostatnie rozumie się przypadki, w któ- czy też są od tego niezależne. Zawro-
Przewodnik
Lekarza 129
neurol ogi a
ty napadowe pojawiają się w formie  guz (rzadko  do 1,5 proc.), w zapobieganiu m.in. leki moczopęd-
nagłych epizodów, które mogą być  padaczka (rzadko  mniej niż ne i betahistynę. Rokowanie  co do
krótkie (sekundy, minuty) lub dłuższe
1 proc.) wyleczenia jest niepewne.
(godziny, dnie). CzęS
ciej są to zawro- 3 czynnoS
ciowe (15 20 proc.):
ty układowe, mają zazwyczaj znaczne
 migrena, A
agodne położeniowe
nasilenie, pochodzą z błędnika. Za-
 nerwice,
zawroty głowy
wroty stałe są mniej nasilone, prze-
3 choroby układu krążenia prowa-
Łagodne położeniowe zawroty
ważnie nieukładowe, mogą być wyni-
dzące do niedokrwienia układu
(ang. benign positional vertigo) są
kiem organicznych uszkodzeń wyż-
równowagi), m.in.:
uważane za najczęstszą przyczynę za-
szych pięter układu przedsionkowego
 miażdżyca,
wrotów. Obraz kliniczny charaktery-
lub mieć podłoże czynnoS
ciowe.
 nadciS
nienie tętnicze,
zują sekundowe napady zawrotów
 podciS
nienie ortostatyczne, za-
układowych, prowokowanych okre-
Zawroty położeniowe nie występu-
burzenia rytmu serca,
S
lonymi pozycjami (np. położenie lub
ją w spoczynku, ale są prowokowane
3 choroby ogólnoustrojowe i zatrucia:
wstanie z łóżka, szybki zwrot głowy
przez różne ruchy, a więc skręt lub
 niedokrwistoS
ć,
i in.). Obecnie przyjmuje się, że me-
schylenie głowy, odchylenie jej do ty-
 czerwienica,
chanizm tych zawrotów jest związany
łu, przewracanie się z boku na bok
 zaburzenia elektrolitowe,
z powstawaniem drobnych konkre-
w łóżku, wstawanie lub kładzenie się.
 hipoglikemia,
mentów (kamica) w kanałach półkoli-
Są one najczęS
ciej pochodzenia błędni-
 objawy uboczne leków (por.
stych. Przyczyna tego procesu nie jest
kowego lub  ogólniej  obwodowego.
wyżej toksyczne uszkodzenia
znana. Znamienne jest, że zawroty zni-
Zawroty głowy położeniowe pochodze-
błędnika),
kają (wyczerpują się) po kilku ru-
nia oS
rodkowego są znacznie rzadsze
3 choroby psychiczne  depresja (zob.
chach, prowokujących zawrót, co
i mniej nasilone, za to mogą być wyni-
wyżej  grupa zawrotów czynno-
można wykryć w czasie badania. Istot-
kiem poważnych chorób (np. procesy
S
ciowych),
ne jest różnicowanie z zawrotami po-
uciskowe, zmiany naczyniowe).
3 inwolucyjne zmiany zwyrodnienio-
łożeniowymi typu oS
rodkowego, któ-
we  prezbiastazja (ok. 5 10 proc.).
re są znacznie rzadsze. Rokowanie jest
Przyczyny zawrotów głowy
pomyS
lne. Pomimo dramatycznych 
Przyczyny zawrotów głowy są, jak
Krótkie omówienie
z pozoru  dolegliwoS
ci zawroty ustę-
już powiedziano, różne i liczne. Moż-
wybranych postaci klinicznych
pują po pewnym czasie, jakkolwiek
na je uszeregować w zależnoS
ci od
zawrotów głowy
możliwe są nawroty. Leczenie farma-
umiejscowienia lub natury procesu
kologiczne jest w zasadzie nieskutecz-
SpoS
ród różnych postaci klinicz-
chorobowego. Niektóre z przyczyn są
ne, właS
ciwe są odpowiednie ćwicze-
nych zawrotów należy przykładowo
częste i o nich należy w pierwszym
nia, omawiane w specjalnych mono-
zaprezentować kilka, a więc m.in. te,
rzędzie myS
leć, mając do czynienia
grafiach (m.in. L. PoS
piech).
z pacjentem zgłaszającym zawroty. które mają duże znaczenie kliniczne
Poniżej ujęto przyczyny zawrotów z uwagi na poważne zagrożenia (np.
Zapalenie błędnika
w kilka grup etiologicznych. W na- zawroty naczyniowe); dalej takie,
wiasach podano w procentach czę- które występują częS
ciej lub są szcze- Zapalenie błędnika stanowi powi-
stoS
ć danej etiologii w odniesieniu do
gólnie znamienne, stanowiąc przez to kłanie zapalenia ucha S
rodkowego.
całej populacji chorych z zawrotami
dobrą ilustrację całoS
ci problematyki Obok objawów typowych dla tej spra-
(ułatwi to ogólną orientację w tej zło-
zawrotów. wy występują ostre układowe zawro-
żonej problematyce):
ty głowy (nasilające się przy zmianie
3 choroby narządu równowagi, czy-
pozycji ciała  chorzy leżą na boku po
Choroba Meniere'a
li błędnika, m.in.:
stronie chorego ucha), dołączają się
Choroba Meniere'a czyli wodniak
 choroba Meniere'a (2 5 proc.),
wymioty, stwierdza się oczopląs, od-
endolimfatyczny błędnika jest to cho-
 zapalenie błędnika (5 12 proc.),
biorcze zaburzenia słuchu, gorączkę.
roba niezbyt częsta (do 300 przypad-
 toksyczne uszkodzenie błędnika
ków/100 tys. populacji), ale niezwykle
(do 2 proc.),
Toksyczne uszkodzenie
charakterystyczna. Obraz kliniczny
 urazy błędnika (do 10 proc.),
błędnika (toksyczna
znamionują napady z triadą objawów:
 tzw. łagodne położeniowe za-
westybulopatia)
3 gwałtowne układowe zawroty po-
wroty głowy (ok. 15 30 proc.);
łączone z wymiotami, Najbardziej szkodliwe są antybio-
3 choroby układu nerwowego:
3 szum w uchu, tyki aminoglikozydowe (m.in. strep-
3 organiczne:
3 stopniowe jednostronne upoS
ledze- tomycyna, amikacyna, gentamycyna)
 zaburzenia niedokrwienne pnia
nie słuchu. i polipeptydowe (np. bacytracyna
mózgu i móżdżku (udar lub
i wankomycyna), gdyż spowodowa-
przemijające ataki niedokrwien-
Etiopatogeneza nie jest znana, ale ne przez nie uszkodzenia mogą być
ne) (do 15 proc.),
mechanizm przewodni polega na gro- trwałe. Również inne leki mogą po-
 zapalenie nerwu przedsionkowe-
madzeniu endolimfy w błędniku bło- wodować zawroty głowy jako objaw
go (2 5 proc.),
niastym. Rozpoznanie wymaga szcze- uboczny. Należą tu m.in. diuretyki.
 uraz mózgu (do 10 proc.),
 stwardnienie rozsiane (mniej niż gółowych badań audiometrycznych. salicylany, aminofenazon, indometa-
1 proc.), Dorax
nie stosuje się antivertiginosa, cyna, fenytoina.
Przewodnik
Lekarza
130
neurol ogi a
Zawroty głowy błędnika. Jest to doS
ć częsta, być mo- nich i wtedy mogą sprawiać trudno-
pochodzenia że wirusowa choroba. Występuje S
ci diagnostyczne, jeS
li nie pamięta
w każdym wieku, czasem w niewiel- się o tej możliwoS
ci. OczywiS
cie,
naczyniowego
kich lokalnych epidemiach. Zaczyna z uwagi na znaczną częstoS
ć migre-
Zawroty głowy pochodzenia na-
się nagle, niekiedy w kilka dni po ny możliwa jest jej koincydencja
czyniowego stanowią ok. 10 proc.
nieswoistej ogólnej infekcji. Główny z zawrotami na innym tle. Szczegól-
wszystkich przypadków i wymagają
objaw stanowią bardzo silne układo- ną formę zawrotów związanych z mi-
szczególnej troski, gdyż są sygnałem
greną stanowi nowo opisana forma
we zawroty głowy unieruchamiające
poważnej choroby  miażdżycy na-
zawrotów, zaprezentowana poniżej.
pacjenta. Towarzyszą im wymioty
czyń układu kręgowo-podstawnego.
(często traktowane jako zatrucie po-
Zwykle dotyczą one osób starszych,
karmowe), zaburzenia równowagi. A
agodne
zwłaszcza obarczonych, tzw. czynni-
Nie ma żadnych zaburzeń słuchu. nawracające zawroty
kami ryzyka udaru, spoS
ród których
W początkowym okresie choroby
Łagodne nawracające zawroty (Sla-
najważniejsze to nadciS
nienie tętni-
(nieraz tylko przez kilka godzin)
ter, 1979), czyli nawracająca westybu-
cze, choroby serca, cukrzyca, otyłoS
ć,
stwierdza się wybitny oczopląs typu
lopatia (Lelevier i Baher, 1981). Cho-
dyslipidemia, nałóg palenia tytoniu.
obwodowego bez innych objawów
roba ta  nie wszędzie jeszcze uznana
Najczęstsza forma zawrotów naczy-
neurologicznych. Mimo dramatycz-
 występuje u ludzi młodych i znamio-
niowych to przemijający atak niedo-
nego początku (wstrząs przedsionko-
nuje się incydentami zawrotów ukła-
krwienny (ang. transcent ischemic at-
wy) dalszy przebieg jest pomyS
lny.
dowych, połączonych z wymiotami
tack  TIA) w obszarze tylnego
W większoS
ci przypadków objawy
i potami, trwającymi od kilkunastu mi-
ukrwienia mózgu (terytorium układu
szybko ustępują.
nut do wielu godzin, a nawet kilku dni.
tętniczego kręgowo-podstawnego).
Badanie przedmiotowe jest negatyw-
Atak taki manifestuje się incydentem
Nerwiak osłonkowy
ne, a testy przedsionkowe niejedno-
(minuty lub godziny) układowych za-
nerwu VIII
znaczne (w każdym razie nie stwier-
wrotów głowy w połączeniu z inny-
dza się typowego dla zapalenia nerwu
mi objawami niedokrwienia pnia Nerwiak osłonkowy nerwu VIII
przedsionkowego wypadnięcia funk-
i móżdżku (bóle głowy, wymioty, pa- (schwannoma n. vestibularis) stanowi
cji jednego z przedsionków). Incyden-
restezje, dyzartria, dysfagia, ataksja, rzadką przyczynę zawrotów (S
rednio
ty łatwo mijają, mogą się powtarzać
niedowłady) w różnych kombina- 1 przypadek/100 tys./rok), ale należy
z różną częstoS
cią. WiększoS
ć chorych
cjach. Znacznie rzadsze są pełne uda- o tej możliwoS
ci pamiętać. Przebieg
cierpi na migrenę.
ry niedokrwienne. Objawy są podob- choroby jest zwykle powolny. Na po-
ne, ale utrzymują się ponad 24 godz. czątku (tzw. faza otologiczna) na plan
Zawroty głowy
i przeważnie pozostają trwałe ubyt- pierwszy wysuwają się jednostronne
w nerwicach
ki. Zawroty głowy naczyniowe mo- zaburzenia uszne, a więc uporczywy
gą też manifestować się w postaci szum i postępuje upoS
ledzenie słuchu.
Nerwicowe zawroty głowy stano-
przewlekłej niewydolnoS
ci tętniczej Zawroty głowy występują tylko u czę-
wią spory odsetek wS
ród pacjentów
kręgowo-podstawnej. Pacjenci skar- S
ci chorych (ok. 25 proc.). W dalszym
skarżących się na zawroty. W zasadzie
żą się na nieukładowe zawroty gło- przebiegu dołączają się inne objawy,
są to zawroty nieukładowe. Współist-
wy nasilające się po wysiłku, emo- zwłaszcza niedowład nerwu twarzo- nieją inne dolegliwoS
ci i objawy ty-
cjach, zmianach pogody, niedospa- wego oraz zaburzenia równowagi
powe dla nerwicy, zależnie od jej po-
niu. Druga zasadnicza dolegliwoS
ć to (tzw. faza neurologiczna). Rozpozna- staci (np. nerwica lękowa). Szczegól-
bóle tyłogłowia. Do tego dołączają nie rozstrzygają badania obrazowe,
nie ilustracyjny przykład przedstawia
się w różnych kombinacjach inne ob- najlepiej MRI. Istotne oczywiS
cie jest
agorafobia. Istotę choroby stanowi tu
jawy m.in. szum w głowie, przemi- wczesne rozpoznanie choroby.
lęk przed przebywaniem na otwartych
jające zaburzenia wzroku, pogorsze-
przestrzeniach lub w tłumie, okreS
la-
nie pamięci, ogólne zmniejszenie wy- Migrena ny przez pacjentów jako zawrót lub
dolnoS
ci psychicznej i fizycznej.
lęk przed upadkiem, co uniemożliwia
Jakkolwiek zawroty głowy u osób
Często współistnieje depresja. Wy-
samodzielne chodzenie. Objawy ustę-
dotkniętych migreną były znane od
pada tu nadmienić, iż nie wszyscy
pują, gdy chory jest prowadzony lub
dawna, to jednak dopiero w ostatnich
klinicyS
ci wyodrębniają tę postać
nieznacznie podtrzymywany przez
kilkunastu latach zwrócono uwagę na
choroby niedokrwiennej mózgu.
znaną mu osobę, również w domu nie
istotne znaczenie praktyczne tej przy-
odczuwa żadnych trudnoS
ci w poru-
czyny zawrotów. Zawroty w migre-
Zapalenie nerwu szaniu. Rozpoznanie nerwicowego
nie mogą towarzyszyć napadom bó-
podłoża zawrotów może być podjęte
przedsionkowego
lowym znamiennym dla migreny, ale
po wykluczeniu innych przyczyn oraz
Zapalenie nerwu (neuronu) przed- wówczas rozpoznanie przyczyny za-
stwierdzeniu objawów nerwicy.
sionkowego (neuritis [neuronitis] ve- wrotów jest łatwe. Obecnie wiado-
stibularis), zwane dawniej m.in. epi- mo, że różnego rodzaju incydenty za-
Zawroty głowy
demicznymi zawrotami głowy (ver- wrotów (nieukładowych lub układo-
spowodowane depresją
tigo epidemica) i ujmowane obecnie wych) mogą występować u osób
przez niektórych autorów jako nagłe dotkniętych migreną także między Tego typu zawroty głowy stano-
jednostronne upoS
ledzenie czynnoS
ci napadami bólowymi, niezależnie od wią również istotny problem diagno-
Przewodnik
Lekarza
132
neurol ogi a
styczny i terapeutyczny. Są to zwykle ma również ustalenie czy chodzi o za-  udar niedokrwienny pnia mózgu
zawroty nieukładowe, a tło depresyj- wroty układowe, czy nieukładowe, lub móżdżku,
ne należy podejrzewać, gdy stwier- gdyż zupełnie inne przyczyny i postę-  toksyczne lub urazowe uszko-
dza się inne objawy wskazujące na powanie dotyczą obu tych kategorii. dzenie błędnika,
depresję. Konieczna jest wtedy kon- Dalej konieczne są m.in. informacje  rzut stwardnienia rozsianego
sultacja psychiatry. odnoS
nie do okolicznoS
ci występowa- (rzadko),
nia zawrotów (np. ich prowokacji  ewentualnie łagodna nawracają-
przez okreS
lone ruchy głowy lub
Prezbiastazja ca westybulopatia.
zmiany postawy, zażywanie leków
Zawroty głowy i zaburzenia rów-
itp.), czy są to zawroty napadowe, jak
Ocenia się, że wykorzystując oma-
nowagi są szczególnie częstą dolegli-
długo trwa pojedynczy incydent i ja- wiane wyżej przesłanki, z konieczno-
woS
cią w wieku podeszłym. Przyczy-
kie inne objawy występują oprócz za- S
ci schematyczne i fragmentaryczne
ny tych zawrotów są różne, do naj-
wrotów. Chodzi zwłaszcza o to czy są
oraz własne doS
wiadczenie, można
ważniejszych należą:
zaburzenia słuchu, co wskazuje bar- ustalić prawdopodobne lub nawet wła-
3 miażdżycowa niewydolnoS
ć krąże-
dziej na otolaryngologiczną przyczy- S
ciwe rozpoznanie przy pierwszym po-
nia kręgowo-podstawnego,
nę, czy też mają miejsce objawy neu-
dejS
ciu u ok. połowy pacjentów, u po-
3 uboczne działanie leków, których
rologiczne (np. bóle głowy, podwój-
zostałych wypada ograniczyć się do
osoby starsze przeważnie zażywa-
ne widzenie, upoS
ledzenie mowy
wstępnych założeń, podjąć obserwację
ją doS
ć dużo,
i przytomnoS
ci, niedowłady), czy są
i dokonać uzupełniających badań.
3 podciS
nienie ortostatyczne (zawro-
wreszcie dolegliwoS
ci sugerujące cho-
ty głowy przy wstawaniu z pozy-
robę ogólnoustrojową, narządową, za-
Postępowanie w przypadkach
cji leżącej),
burzenia nerwicowe lub depresję.
zawrotów głowy
3 zaburzenia rytmu serca (niedo-
w podstawowej opiece
krwienie układu równowagi),
Po uzyskaniu danych wywiadu na-
3 prezbiastazja. zdrowotnej
leży oczywiS
cie przeprowadzić bada-
Po zebraniu wywiadu i badaniu,
nie ogólnolekarskie, podstawowe oto-
Pojęcie prezbiastazji (analogiczne
zależnie od podjętych założeń dia-
laryngologiczne i orientacyjne neuro-
do prezbiopsji i prezbikuzji) zapropo-
gnostycznych należy podjąć dalsze
logiczne i podjąć wstępną decyzję
nowali w 1986 r. Belal i Glorig. Obej-
postępowanie, a więc przede wszyst-
diagnostyczną. Tu należy przede
muje ono zaburzenia postawy i cho-
kim rozstrzygnąć czy pacjent wyma-
wszystkim rozważyć najczęstsze
du (i związane z tym zawroty) w wy-
ga hospitalizacji, czy powinien być
sprawy chorobowe, które mogą
niku zmian inwolucyjnych układu
skierowany na konsultację i do jakie-
wchodzić w grę (zob. wyżej). Szcze-
przedsionkowego, wzrokowego i czu-
go specjalisty, czy też może pozostać
gólnie należy brać pod uwagę możli-
cia głębokiego, a więc tych elemen-
pod opieką ambulatoryjną w podsta-
woS
ć incydentu naczyniowego, gdyż
tów, których harmonijna współpraca
wowej opiece zdrowotnej.
spoS
ród innych przyczyn, ta właS
nie
zabezpiecza dobrą orientację w prze-
stanowi istotne zagrożenie. Przesłan-
strzeni oraz utrzymywanie postawy
Ostre układowe zawroty głowy sta-
ki, które mogą naprowadzać w tym
i równowagi. Prezbiastazja wydaje się
nowią nierzadko wskazanie do natych-
kierunku to wiek i istnienie czynni-
głównym czynnikiem etiologicznym
miastowej hospitalizacji. Jest ona ko-
ków ryzyka udaru.
zawrotów i upoS
ledzenia równowagi
nieczna m.in. w następujących przy-
w wieku podeszłym.
padkach (zob. też J. Kantor, 2001):
Bardzo pomocna w ocenie przy-
3 utrzymujące się ostre, silne układo-
padku może być dynamika objawów
Diagnostyka
we zawroty z objawami wstrząsu
(dotyczy zawrotów układowych):
zawrotów głowy
przedsionkowego (wymioty, inne 
3 zawroty bardzo krótkotrwałe (se-
zwłaszcza krążeniowe  objawy we-
Wypada zdawać sobie sprawę, że
kundowe) wskazują głównie na ła-
getatywne, zaburzenia równowagi),
diagnostyka zawrotów głowy jest trud- godny położeniowy zawrót,
na, np. znacznie trudniejsza niż dia- 3 zawroty krótkotrwałe (minuty, go- 3 ostre silne układowe zawroty u star-
szej osoby z nadciS
nieniem tętni-
gnostyka bólów głowy. Dlatego każ- dziny) wskazują na:
czym i innymi czynnikami ryzyka,
dy chory, zgłaszający zawroty jako  chorobę Meniere'a,
nawet jeS
li trwały kilka-kilkanaS
cie
główną dolegliwoS
ć, powinien być  przetokę błędnika,
minut (podejrzenie przemijającego
traktowany szczególnie pieczołowicie.  przemijający atak niedokrwienny,
 łagodną nawracającą westybulo- ataku niedokrwiennego mózgu),
3 podobne sytuacje z utrzymywaniem
Postępowanie diagnostyczne w za- patię,
się dolegliwoS
ci przez wiele godzin
wrotach zaczyna się, jak w każdej  wyjątkowo napad padaczkowy
lub dni, nawet jeS
li nie ma innych
sprawie chorobowej, od dokładnego częS
ciowy złożony;
wywiadu. Przede wszystkim należy 3 zawroty utrzymujące się dzień lub objawów ogniskowych (podejrze-
stwierdzić czy dolegliwoS
ć, z którą dłużej: nie udaru w tylnej jamie czaszki),
zgłasza się pacjent ma istotnie zna-  zapalenie nerwu przedsionkowe- 3 nagłe zawroty układowe połączo-
miona zawrotów, a nie np. incyden- go, ne z jednostronną głuchotą,
tów osłabienia, zaburzeń S
wiadomo-  zapalenie błędnika (np. w prze- 3 układowe zawroty po urazie głowy
S
ci lub lęku. Podstawowe znaczenie biegu zap. ucha S
rodkowego), lub urazie wielonarządowym,
Przewodnik
Lekarza
134
neurol ogi a
3. Janczewski G. Zawroty głowy. Vertigo.
3 układowe zawroty połączone z bó- wpływa negatywnie w tym zakresie.
Kompendium lekarza praktyka. Wyd. 2.,
lem głowy lub utratą przytomnoS
ci Następujące leki są stosowane jako
Solvay Pharmaceuticals, Warszawa 2000.
nawet chwilową (podejrzenie za- antivertiginosa:
4. Janczewski G, Latkowski B (red.). Oto-
burzeń krążenia mózgowego), 3 S
rodki antycholinergiczne: skopo-
neneurologia. Bel-corp, Warszawa 1999.
3 zawroty głowy połączone z ogni- lamina, atropina, 5. Jarosz M, Prusiński A. Zawroty głowy
w zespołach nerwicowych. Vertigo. Serwis
skowymi objawami neurologiczny- 3 S
rodki przeciwhistaminowe: di-
dla lekarzy neurologów. Solvay Pharma
mi (np. dwojenie, zaburzenia rów- menhydrynat (Aviomarin), prome-
2000; 1: 27, 44.
nowagi, mowy, połykania, widze- tazyna, klemastyna, cynaryzyna,
6. Jarosz M, Prusiński A. Zawroty głowy w de-
nia, porażenie nn. czaszkowych), flunaryzyna,
presji. Vertigo. Serwis dla lekarzy neurolo-
3 każdy przypadek układowych za- 3 neuroleptyki: droperidol, chlorpro- gów. Solvay Pharma 2000; 1: 45-56.
7. Kantor J. Zaburzenia równowagi w prak-
wrotów głowy, w którym stwier- mazyna, promazyna, tietylperazy-
tyce lekarza rodzinnego. Nowa Klinika
dza się oczopląs, na (Torecan), prochlorperazyna,
2001; 8: 626-30.
3 każde silne układowe zawroty, któ- haloperidol, sulpiryd,
8. Latkowski B, Morawiec-Bajda A. Badanie
re wystąpiły po raz pierwszy w ży- 3 S
rodki przeciwlękowe, czyli ank-
otoneurologiczne. Vertigo. Serwis dla leka-
ciu, a ich pochodzenie jest nieja- sjolityki, np. diazepam, midazo- rzy neurologów. Solvay Pharma 1999; 1:
7-24.
lam, hydroksyzyna,
sne.
9. PoS
piech L. Rehabilitacja następstw uszko-
3 betahistyna: Betaserc,
dzenia narządów przedsionkowych. W: Jan-
3 S
rodki przeciwwymiotne: metoklo-
JeS
li dany przypadek nie mieS
ci
czewski G, Latkowski B. (red.). Oto-
pramid, ondasetron.
się w powyższych kategoriach, a więc
neneurologia. Bel-Corp, Warszawa 1998;
503-14.
nie zachodzi bezpoS
rednia koniecz-
10. Prusiński A. Zawroty głowy pochodzenia
Leczenie przyczynowe wprowadza
noS
ć hospitalizacji, należy rozważyć
naczyniowego. Przew Lek 2000; 9: 82-5.
się po ustaleniu pochodzenia zawro-
celowoS
ć skierowania na konsultację
11. Prusiński A. Zawroty głowy  wybrane
tów. Np. w zawrotach naczyniowych
specjalistyczną. Do otolaryngologa
aspekty praktyczne ze szczególnym
podejmuje się zwalczanie obecnych
kieruje się przede wszystkim chorych uwzględnieniem przyczyn neurologicznych.
u danej osoby czynników ryzyka, za- Przew Lek 2000; 10: 94-8.
z zawrotami układowymi, podejrza-
12. Prusiński A. Zawroty głowy w praktyce le-
leca się leki przeciwpłytkowe (zwłasz-
nych o chorobę Meniere'a, łagodne
karskiej. Vertigo. Serwis dla lekarzy neu-
cza kwas acetylosalicylowy) i  ewen-
położeniowe zawroty oraz chorych,
rologów. Solvay Pharma 1999; 1: 25-43.
tualnie  włącza leki wazoaktywne,
u których zawrotom towarzyszą za-
13. Prusiński A. (red.) Zawroty głowy. Wyd.
a więc np. betahistynę (Betaserc) albo
burzenia słuchu. Konsultacja neuro- Lek. PZWL, Warszawa 2001.
winpocetynę (np. Cavinton, Receivin,
14. Ruckstein MJ. Praktyczne postępowanie
logiczna jest konieczną w przypad-
Vinpoton, Vinpocetine) lub nicergoli- w zawrotach głowy. (tłum. z ang.). Med po
kach podejrzanych o organiczną cho-
Dypl 1995; 4: 81-6.
nę (np. Adavin, Nicergolinum, Nice-
robę mózgu, a także wtedy, gdy
rin, Nilogrin, Sermion), bądx
pentok-
otolaryngolog wykluczy podłoże oto-
prof. dr hab. n. med. Antoni Prusiński
syfilinę (np. Agapurin, Dartelin, Pen-
laryngologiczne.
Katedra i Klinika Neurologii
tilin, Pentohexal, Polfilin, Trental),
Akademii Medycznej w Łodzi
albo też wyciąg z miłorzębu japońskie-
kierownik Kliniki
Farmakoterapia zawrotów
prof. dr hab. n. med. Krzysztof Selmaj
go (np. Bilobil, Ginkofar, Tanakan),
Leczenie farmakologiczne zawro-
ewentualnie cynaryzynę (np. Cinnari-
tów głowy obejmuje 2 zasadnicze
zinum) lub flunaryzynę (Flunarizi-
kierunki:
num). Można też dołączyć tzw. leki
3 dorax
ne stosowanie leków hamu-
cytoprotekcyjne (Nootropil, Piracetam,
jących zawroty (i ewentualnie to-
Preductal). W przypadkach nawraca-
warzyszące im wymioty) czyli le-
jącej westybulopatii zaleca się lecze-
ków przeciwzawrotowych (anti-
nie przeciwmigrenowe. Jeżeli rozpo-
vertiginosa),
znaje się zawroty  zwykle nieukłado-
3 dłuższe stosowanie leków skiero-
we  o podłożu nerwicowym,
wanych na okreS
lone przyczyny
wówczas główne znaczenie ma odpo-
zawrotów.
wiednia psychoterapia wspomagana
lekami anksjolitycznymi (np. benza-
Antivertiginosa stanowią dużą gru- dwuazepiny lub buspiron). R
rodki
pę leków o różnym mechanizmie
z grupy antivertiginosa nie są wtedy
działania. Zależnie od potrzeb, wła- wskazane. Gdy podłoże zawrotów sta-
snego doS
wiadczenia lub innych prze- nowi depresja, należy oczywiS
cie sto-
słanek wybrać należy jeden preparat.
sować przede wszystkim leki przeciw-
W silnych zawrotach układowych ko- depresyjne.
nieczne jest podanie leku w iniek-
cjach lub  ewentualnie  w czop- PiS
miennictwo uzupełniające
1. Brandt T. Postępowanie w zaburzeniach
kach. Trzeba pamiętać, że dorax
ne le-
błędnikowych (tłum. z ang.). Neneurologia
czenie winno być krótkotrwałe, aby
Prakt 2000; 1.
nie zaburzać procesu kompensacji.
2. Janczewski B. Zaburzenia równowagi
Pewien wyjątek ma stanowić pod tym
w wieku podeszłym (presbyastasis). Tera-
względem betahistyna, która nie pia 2000; 1: 13-17.
Przewodnik
Lekarza
136