METODY AKTYWIZUJ
CE STOSOWANE
W DYDAKTYCE NA PRZYKA
ADZIE
WYBRANYCH NARZ
DZI
WYKORZYSTYWANYCH W WIRTUALNEJ
EDUKACJI
Edyta Abramek
Tomasz Piesiur
Marcin Słaboń
Mariusz śytniewski
Zastosowanie metod aktywizujących w e-learningu
Pod pojęciem metod aktywizujących stosowanych w dydaktyce nale\
y rozu-
mieć tzw. uczenie się przez działanie [Silb04]. Badania prowadzone
w dydaktyce, odnośnie efektywności procesu nauczania, wskazują \
e nauczanie
jest najbardziej efektywne je\
eli zaanga\
uje uczestników szkolenia. Wobec fak-
tu, \
e zdobywanie wiedzy poprzez nauczanie w formie e-learningu wymaga
du\
ej samodyscypliny, zaanga\
owania oraz nakładów pracy ze strony uczących
się, rozwój metod aktywizujących nabiera nowego znaczenia. Metody aktywizu-
jące w e-learningu mogą odnosić się do trzech obszarów: treści, formy oraz tem-
pa przekazywania informacji.
Poprzez działanie w tych trzech obszarach mo\
emy zrealizować podejście
do nauczania w e-learningu, w nowej formule nazywanej w skrócie 3J [Hyla03]:
"  just enough  dokładnie tyle treści, ile trzeba1,
"  just for me  akurat dla mnie2,
"  just in time  szkolenia we właściwym czasie.
1
Ta metoda mo\
e być realizowana np. poprzez kontrolę procesu nauczania dzięki tzw.
podręcznikom programowanym.
2
Pozwala ona na rozwijanie idei personalizacji w e-learningu m. in. mo\
liwość wyboru
dowolnego fragmentu, powtórzenia w dowolnym momencie, zakończenia w dowolnej
chwili, mo\
liwość wyboru treści dostosowanej do stylu uczenia się itp.
ROZDZIAA
I
Jak pisze Marek Hyla (zob. szerzej [Hyla03])  just enough to jeden
z postulatów e-learningu, który polega na dostarczeniu uczącemu się jedynie
takiej porcji wiedzy, która jest niezbędna do rozwiązania problemu. Wią\
e się
on ponadto z kontrolą procesu szkolenia oraz mo\
liwością zakończenia go
w dowolnej chwili.  Just in time polega na dostarczaniu wiedzy i umiejętności
w momencie, gdy są one niezbędne do rozwiązania problemu. Dodatkowo po-
stulat ten jest rozumiany jako dostęp do materiałów dydaktycznych w miejscu i
czasie odpowiednim dla uczącego się. Obserwując rozwój e-learningu, coraz
większego znaczenia nabiera postulat  just for me . Oznacza on podejście do
nauczania ukierunkowanego na jakość kształcenia. Polega bowiem, na dostoso-
wywaniu materiału dydaktycznego do indywidualnych wymagań u\
ytkownika.
Materiał dokładniej odpowiada potrzebom uczącego się. Mamy tu do czynienia
z personalizacją procesu nauczania (zobacz [SrSA05],[PiAś05]).
Metody aktywizujące nauczanie w e-learningu mają sprzyjać podnoszeniu
jakości kształcenia. Propagują uczenie się przez działanie. Wymagają więc umy-
słowego zaanga\
owania i aktywnej postawy osoby uczącej się.
Celem metod aktywizujących stosowanych w dydaktyce jest m. in.:
-  uatrakcyjnienie procesu uczenia się,
- przeciwdziałanie nudzie,
- zwiększenie zaanga\
owania uczestników w zajęcia,
- przeciwdziałanie zapominaniu nowo poznanych treści szkoleniowych,
- przede wszystkim sprzyjanie zastosowaniu nabytej wiedzy w praktyce.
Technologie i narzędzia stosowane w e-learningu stwarzają szereg mo\
liwo-
ści realizacji ww. celów. Metody aktywizujące stosują wiele technik stawiają-
cych przed u\
ytkownikiem liczne wyzwania, niejednokrotnie powodujące, \
e
aktywne szkolenie zabiera więcej czasu ni\
tradycyjne. Aktywne szkolenia cha-
rakteryzuje [Silb04]:
a. umiarkowana ilość materiału,
b. zrównowa\
enie elementów afektywnych, behawioralnych i kognitywnych w
procesie uczenia się3,
c. zró\
nicowanie sposobów uczenia się,
d. wiele sposobności do pracy zespołowej,
e. wykorzystanie wiedzy i doświadczeń uczestników,
f. nawiązywanie do znanych uczestnikom koncepcji i umiejętności,
g. rozwiązywanie rzeczywistych problemów,
h. zaplanowanie działań po szkoleniu.
3
Wykształcenie odpowiednich postaw i motywacji, praktyczne ćwiczenie umiejętności,
zrozumienie ogólnych pojęć i koncepcji [Silb04].
TEORETYCZNE PODSTAWY TWORZENIA SWO I STRATEGIE BUDOWY E-BIZNESU
Techniki stosowane w metodach aktywizujących mo\
na pogrupować nastę-
pująco [Silb04]:
- pobudzenie zainteresowania słuchaczy (ćwiczenia wprowadzające, materiał
wizualny, studium przypadku, zwiastun),
- ułatwienie rozumienia i zapamiętywania (wypunktowania zagadnień, hasła -
klucze, przykłady, analogie, pomoce wizualne np. prezentacja multimedial-
na),
- pobudzenie zaanga\
owania (zadanie do wykonania, szablony dokumentów
do robienia notatek, quizy, synergiczne uczenie się  zajęcia w grupach,
krótkie ćwiczenie),
- utrwalanie materiału (test powtórzeniowy, praca w grupach, zadania sytu-
acyjne, uczenie przez działanie np. gry, quizy, symulacje).
W dalszej części artykułu przedstawiono jak realizować powy\
sze techniki
aktywizujące dzięki wybranym narzędziom informatycznym stosowanym
w e-learningu.
Technologie i narzędzia e-learningu we wspomaganiu metod aktywi-
zujących
Szkolenia wspomagane komputerowo uznawane są za u\
yteczne w procesie
aktywnego szkolenia, poniewa\
pozwalają na nielinearne uczenie się [Silb04].
Stwarzają mo\
liwość wyboru sposobu przyswajania wiedzy (co do formy, treści
materiału dydaktycznego i czasu). Istotny jest przy tym aspekt sprzę\
enia zwrot-
nego w e-learningu tzw. interaktywność.
W artykule zwrócono szczególną uwagę na następujące technologie
i narzędzia mające zastosowanie w e-learningu, z uwzględnieniem ich mo\
liwo-
ści we wspomaganiu metod aktywnego nauczania:
1. e-edukacyjny serwis Mambo,
2. platformę e-learningową Moodle i mo\
liwości jej doskonalenia,
3. narzędzia organizujące fora dyskusyjne i rozmowy typu czat,
4. quizy i krzy\
ówki tworzone za pomocą Hot Potatoes,
5. demonstracje i aktywne działanie (symulacje) za pomocą Macromedia Cap-
tivate,
6. podręcznik programowany, jako narzędzie indywidualizacji procesu na-
uczania.
Dodatkowo, proces szkolenia mo\
e być wspomagany prezentacjami np. przy
u\
yciu MS Office PowerPoint lub projekcją filmów video. Ich włączenie
w proces aktywnego nauczania polega np. na połączeniu pokazu filmu
z panelami dyskusyjnymi, aby na bie\
ąco rozwiązywać ró\
ne zadania proble-
mowe.
ROZDZIAA
I
Rola platformy Mambo w projekcie e-learningowym
Pod pojęciem Content Management System (CMS) rozumiemy System Za-
rządzania Treścią, nazywany niekiedy Systemem Portalowym. Jego głównym
zadaniem jest zarządzanie procesem projektowania, budowy i dystrybucji treści
internetowej [Hyla03]. Na rynku istnieje wiele takich rozwiązań np. Geeklog,
jPortal, PHP-Nuke, a tak\
e opisane w artykule Mambo [www1].
Platforma e-learningowa Mambo, dzięki swej rozbudowanej strukturze, za-
równo w kierunku personalizacji jak i indywidualizacji procesu nauczania sta-
nowi bazę do tworzenia e-edukacyjnego serwisu. Dzięki swoim rozwiązaniom
tworzy środowisko dla modułowo - obiektowego nauczania. Daje mo\
liwość
konsolidacji rozwiązań wspomagających e-edukację typu fora dyskusyjne, czaty,
Hot Potatoes, Macromedia Captivate, podręczniki programowane.
Metody aktywizujące w systemach LMS na przykładzie platformy Moodle
Jednym z istotnych aspektów decydujących o powodzeniu przedsięwzięcia
e-learningowego jest System Zarządzania Szkoleniami Elektronicznymi (Lear-
ning Management System, LMS). Oprócz funkcji bezpośrednio związanych
z zarządzaniem i organizacją procesu szkolenia, takimi jak np. kontrolowanie
dostępu do wykładów, udostępnianie treści dydaktycznej, platforma LMS mo\
e
oferować szereg narzędzi aktywizujących przyczyniających się do zwiększenia
interaktywności, a co za tym idzie i efektywności rozwiązań wirtualnej edukacji.
Metody aktywizujące spotykane w systemach LMS przedstawiono na przykła-
dzie platformy Moodle4.
Moodle - Modular Object-Oriented Dynamic Learning Environment (modu-
larne, zorientowane obiektowo dynamiczne środowisko nauczania) [www2]
stanowi wcią\
rozwijaną i udoskonalaną wersję systemu LMS. Ka\
de szkolenie
tworzone z wykorzystaniem systemu Moodle mo\
e składać się z dwu podsta-
wowych rodzajów obiektów tj.:
" zasobów (ang. resource),
" działań (ang. activities).
Zasoby to obiekty za pośrednictwem, których mo\
na na stronach kursu
umieszczać ró\
norodną jego treść. Stanowią one odpowiednik tradycyjnych
materiałów dydaktycznych (treść wykładu) i nie odgrywają istotnej roli, jeśli
chodzi o zagadnienie aktywizacji. Znacznie większe mo\
liwości w zakresie
dodawania elementów interaktywnych, a tym samym zmuszających słuchaczy
do większego zaanga\
owania w proces nauczania oferują  działania (ang. ac-
tivities). Mo\
na wśród nich wyró\
nić [www2]:
" Głosowanie  moduł ten pozwala przygotować ankietę dotyczącą dowolne-
go tematu. U\
ytkownicy systemu wybierając jedną z dostępnych odpowie-
4
www.moodle.org [29.06.2005]
TEORETYCZNE PODSTAWY TWORZENIA SWO I STRATEGIE BUDOWY E-BIZNESU
dzi mogą wyrazić swoją opinię dotyczącą określonego zagadnienia. Głoso-
wanie mo\
e być wykorzystywane jako forma zachęty do czynnego udziału
w szkoleniu ale równie\
, mo\
e stanowić ciekawe narzędzie do badania po-
stawy oraz opinii uczniów dotyczących szkolenia.
" Zadanie  narzędzie to mo\
e zostać wykorzystane przez prowadzącego
do zdefiniowania prac, które studenci mają wykonać. System przewiduje
dwie formy zadań  wykonywane w trybie online, których efektem jest
przesłanie wyników pracy w formie elektronicznej (w dowolnym formacie)
na serwer lub te\
realizowane w trybie offline (student otrzymuje tylko treść
zadania, które rozwiązuje poza systemem Moodle). Wykonane zadania mo-
gą być oceniane.
" Ankieta  zestaw narzędzi umo\
liwiających badanie opinii i nastawienia
słuchaczy do wybranego modułu czy całego wykładu. Funkcja  ankieta
oferuje zestaw gotowych pytań i testów (podzielonych na grupy), za pomocą
których mo\
na zbierać informacje pozwalające ocenić przydatność
i funkcjonalność przygotowanego kursu, a tak\
e w razie potrzeby reagować
na pewne sygnały pochodzące od uczniów.
" Czat - moduł ten pozwala uczestnikom na przeprowadzenie  na \
ywo dys-
kusji poprzez sieć. Dzięki tej funkcji uczniowie mogą w trybie rzeczywi-
stym (tzw. szkolenie synchroniczne) podyskutować z nauczycielem
i wyjaśnić wszelkie wątpliwości oraz uzyskać odpowiedzi na pytania zwią-
zane z wybranym kursem czy lekcją. Moduł ten posiada szereg opcji konfi-
guracyjnych, umo\
liwiających wykorzystanie go jako dobrego narzędzia ak-
tywizującego nauczanie.
" Dziennik  dziennik to narzędzie pełniące rolę pośrednika pomiędzy na-
uczycielem, a uczniem (studentem). W dzienniku mo\
na zapisywać dowolne
uwagi, spostrze\
enia w trakcie trwania szkolenia. Zawartość dziennika wi-
doczna jest tylko dla osoby prowadzącej szkolenie oraz ucznia, do którego
nale\
y dziennik. Nauczyciel mo\
e komentować, czy oceniać wypowiedzi
ucznia zamieszczone w dzienniku, nawiązując z nim w ten sposób bezpo-
średni kontakt. Narzędzie to pozwala rozwiązywać indywidualne problemy
uczniów.
" Forum  klasyczne narzędzie aktywizujące do prowadzenia dyskusji
w trybie asynchronicznym, umo\
liwiające wymianę doświadczeń pomiędzy
uczestnikami szkolenia. System Moodle oferuje mo\
liwość konfiguracji
i dostosowania forum do indywidualnych wymogów danego kursu. Niezwy-
kle istotą funkcją forum związaną ze zwiększeniem zaanga\
owania słucha-
czy w dyskusję jest mo\
liwość oceniania wypowiedzi, co stanowi zachętę
do aktywnego udziału w dyskusji.
" Lekcja  moduł ten umo\
liwia przedstawienie treści w interesujący sposób,
na kolejnych stronach kursu. Ka\
dy etap lekcji (strona) mo\
e kończyć się
krótkim testem sprawdzającym. W zale\
ności od postępów w nauce, student
ROZDZIAA
I
mo\
e przejść do dalszej partii materiału lub te\
jest cofany w celu powtórze-
nia i usystematyzowania wiadomości. Omawiane narzędzie, poprzez bogate
i rozbudowane funkcje konfiguracyjne oferuje du\
e mo\
liwości w zakresie
indywidualizacji procesu nauczania.
" Quiz  moduł ten umo\
liwia sprawdzanie postępów w nauce poszczegól-
nych uczniów za pomocą ró\
norodnych testów składających się z pytań wie-
lokrotnego wyboru, pytań typu prawda/fałsz, oraz pytań wymagających
udzielenia krótkich odpowiedzi. Pytania te, uporządkowane według katego-
rii, przechowywane są w bazie danych i mogą być wielokrotnie wykorzy-
stywane w ró\
nych kursach. Osoba prowadząca szkolenie mo\
e ustalać ilość
prób, jakie mogą podejmować uczniowie w celu udzielenia poprawnej od-
powiedzi. Moduł ten oferuje równie\
funkcje umo\
liwiające wystawianie
ocen.
" Warsztaty  umo\
liwiają przesyłanie oraz ocenę prac, projektów bezpo-
średnio pomiędzy studentami (wzajemnie). Moduł koordynuje i nadzoruje
proces oceny zadań przez studentów.
" HotPot  moduł, który pozwala na zwiększenie funkcjonalności środowiska
nauczania Moodle, dzięki mo\
liwości integrowania quizów i krzy\
ówek
tworzonych przez popularne ju\
na rynku narzędzie Hot Potatoes. Daje ono
wykładowcy mo\
liwość przeprowadzania quizów bezpośrednio z poziomu
platformy Moodle. Quiz dodaje się w postaci pliku HTML lub XML, two-
rzonego na komputerze nauczyciela, a następnie udostępnianego w formie
kursu. Nauczyciel mo\
e określić metodę i skalę oceniania, a tak\
e ilość prób
jakie mo\
e podjąć uczeń w celu rozwiązania zadania. Wszystkie dane zwią-
zane z quizem zostają zapisane w bazie danych Moodla. O wynikach pracy
uczniowie informowani są za pomocą indywidualnych raportów, nauczycie-
le natomiast otrzymują raport zbiorczy.
Oprócz omówionych funkcji platforma Moodle oferuje równie\
szerokie
mo\
liwości w zakresie tworzenia wirtualnych zespołów (grup studentów). Dzię-
ki tworzeniu takich zespołów uczestnicy szkolenia w prosty sposób mogą pro-
wadzić ze sobą konwersacje, rozwiązywać zadania i nawiązywać wirtualne zna-
jomości. W ten sposób zwiększa się intensywność aktywnego uczenia się oraz
wzmacnia się jego dynamikę [Silb04].
Mo\
liwości Macromedia Captivate wykorzystywane w e-learningu
Bardzo ciekawym narzędziem firmy Macromedia wspomagającym procesy
nauczania jest komercyjny Captivate. Oprogramowanie to dzięki du\
ej funkcjo-
nalności pozwala generować interaktywne filmy ułatwiające poznanie ró\
nych
funkcji danego oprogramowania, nawet w przypadku kiedy dany program nie
jest dostępny na komputerze studenta. Drugą funkcją programu wspomagającą
proces nauczania jest tworzenie ró\
norodnych testów. Takie testy posiadać mo-
TEORETYCZNE PODSTAWY TWORZENIA SWO I STRATEGIE BUDOWY E-BIZNESU
gą ograniczenia czasowe, a ich wyniki za pomocą poczty elektronicznej mogą
zostać wysłane pod wskazany adres.
Du\
ą zaletą programu jest fakt, i\
dany test lub interaktywna prezentacja za-
pisywane są w plikach ró\
nego typu np. exe lub swf. Dzięki temu u\
ytkownik
wyposa\
ony w przeglądarkę internetową ma mo\
liwość odtworzenia danego
przykładu niezale\
nie od systemu operacyjnego. Głównym problemem z jakim
mogą się spotkać u\
ytkownicy, jest brak jego polskiej wersji językowej.
Aby przybli\
yć mo\
liwości tego programu w pierwszej kolejności przedsta-
wiono sposoby generowania tzw. quizów, czyli interaktywnych testów. Opro-
gramowanie Captivate oprócz określania czasu wykonywania testu pozawala
budować nieliniowe ście\
ki testu. W zale\
ności od podejmowanych przez stu-
denta działań oprogramowanie będzie odpowiednio dobierało wyświetlane pyta-
nia. Dodatkowymi opcjami oprogramowania jest mo\
liwość zdefiniowania pod-
powiedzi dla zdającego, wyłączenia mo\
liwości cofania pytań, wymuszenia
odpowiedzi na konkretne pytanie, określenia punktacji na zaliczenie testu (tak\
e
w postaci procentowej) oraz wiele innych. Wyró\
nia się następujące rodzaje
testów, które pozwala budować Captivate:
" wypełnianie pustych pól,
" dopasowywanie elementów,
" testy wielokrotnego wyboru,
" krótkie odpowiedzi,
" prawda/fałsz.
Jak wspomniano, aby wspomóc proces dydaktyczny Captivate pozwala rów-
nie\
na tworzenie prezentacji zastosowania dowolnego oprogramowania. Taka
prezentacja mo\
e mieć formę filmu podczas którego u\
ytkownik ma mo\
liwość
zapoznać się z mo\
liwościami i funkcjami programu.
Jeszcze inną funkcją jest wykonanie symulatora programu. Przykładowo
podczas symulacji u\
ytkownik musi  klikać na odpowiednie elementy widocz-
ne na ekranie. Zadaniem Captivate w takim przypadku jest podpowiadanie, któ-
ry element w danym momencie powinien być wybrany przez studenta. Dzięki
temu, mo\
na równie\
przetestować umiejętności u\
ytkownika. Student w tym
przypadku musi samodzielnie wykonać postawione przed nim zadanie (tym
razem ju\
bez podpowiedzi). Captivate ma jedynie nadzorować jego popraw-
ność. Ciekawym rozwiązaniem jest to, \
e do prezentacji mo\
e zostać dodany
dialog słowny, który odtwarzany będzie sekwencyjnie wraz z postępami
w wykonywaniu przez u\
ytkownika zadania.
Indywidualizacja nauczania w e-learningu na przykładzie podręcznika pro-
gramowanego
Oprócz materiałów dydaktycznych udostępnianych uczniom bezpośrednio
dzięki platformie e-learningowej, mo\
na uzupełnić wykład o treści przygotowa-
ROZDZIAA
I
ne w formie podręcznika programowanego. Podręczniki programowane wpro-
wadzają nowy sposób nauki, który umo\
liwia indywidualizację rozwoju ka\
de-
go ucznia, bez względu na umiejętności czy zdolności.
Metoda nauczania przy pomocy podręcznika programowanego polega
na przekazywaniu i utrwalaniu bodz
ców wzrokowo-ruchowo-słuchowych
z informacją kojarzoną [www3]. Dzięki pomocy czytnika elektronicznego
i wprowadzeniu elementów programowania, uczeń ma mo\
liwość pracy
z podręcznikiem programowanym we własnym tempie, dostosowanym do swo-
ich umiejętności, zaś nauczyciel mo\
liwość indywidualizacji nauczania (zobacz
szerzej [www3]). Czytnik elektroniczny jest podstawowym narzędziem, którego
uczeń u\
ywa w pracy z podręcznikami programowanymi. Pozwala on
na sprawdzanie poprawności odpowiedzi w czasie wykonywania poszczegól-
nych ćwiczeń lub zadań.
Korzyści płynące z wykorzystania podręczników programowanych są wi-
doczne zarówno dla ucznia (wywołują i wzmacniają jego motywację, pomagają
w usystematyzowaniu ju\
posiadanej wiedzy, umo\
liwiają wielokrotne odtwa-
rzanie i powtarzanie materiału, propagują indywidualny tryb nauczania, prze-
ciwdziałają utrwaleniu błędów, podnoszą wzrost wiary we własne siły), jak i dla
nauczyciela (wzbogacają ćwiczenia, sprzyjają indywidualizacji procesu naucza-
nia).
Podsumowując, podręczniki programowane stanowią nowy sposób, nową
technikę nauczania, w szczególności sprzyjając rozwojowi:
- indywidualizacji nauczania,
- samooceniania,
- sprawdzania zdobywanych informacji i umiejętności na bie\
ąco.
Podręcznik programowany to nowe mo\
liwości dydaktyki XXI wieku
[www3].
Zakończenie
Efektywność instrukta\
u realizowanego za pomocą programu komputerowe-
go zwiększa się wraz ze wzrostem jego interaktywności [Silb04]. W artykule
przedstawiono więc szereg przykładowych rozwiązań informatycznych, mają-
cych na celu wzbogacenie procesu nauczania, a zarazem uczenia się.
Omówione narzędzia informatyczne i wykorzystywane dzięki nim techniki
pozwalają na zorganizowanie zajęć w sposób przypominający czasem grę lub
zabawę, a czasem stawiające przed uczniem powa\
ne wyzwania. Wszystkie
mają na celu:
" lepsze utrwalenie zdobytych informacji i umiejętności,
" lepsze rozumienie omawianych zagadnień,
TEORETYCZNE PODSTAWY TWORZENIA SWO I STRATEGIE BUDOWY E-BIZNESU
" skupianie uwagi ucznia na przedmiocie nauczania,
" pomoc w pracy zespołowej,
" pomoc w braniu czynnego udziału uczących się w zajęciach,
" pomoc w powtarzaniu i przeglądzie materiału,
" korektę wyników nauczania, w tym smoocenę,
" zachętę do posługiwania się zdobytymi umiejętnościami po zakończeniu
szkolenia.
Na pewno nauczanie przy u\
yciu metod aktywizujących wymaga od prowa-
dzącego większej kreatywności i nakładów pracy w przygotowanie zajęć, ale
czyni je bardziej efektywnym.
Literatura
[Silb04] Silberman M.: Metody aktywizujące w szkoleniach, Oficyna
Ekonomiczna, Kraków 2004.
[Hyla03] Hyla M.: E-learning - od pomysłu do rozwiązania, SOLIDEX,
Kraków 2003, s.39.
[SrSA05] Sroka H., Słaboń M., Abramek E.: Mo\
liwości systemów LMS
w zakresie indywidualizacji procesu kształcenia, [w:] Dąbrowski
M., Zając M. (red.), Rozwój e-edukacji w ekonomicznym szkol-
nictwie wy\
szym, FPiAKE, Warszawa 2005, s. 280.
[PiAś05] Piesiur T., Abramek E., śytniewski M.: Systemy wspomagania
procesów dydaktycznych w edukacji wirtualnej , Materiały na
konferencję naukowo - dydaktyczną Profesjonalizacja kompe-
tencji dydaktycznych nauczycieli akademickich w nauczaniu
przedmiotów ekonomicznych, 13 -14 maja 2005, AE Katowice
(w druku).
[www1] mambopl.com [29.06.2005].
[www2] www.moodle.org [29.06.2005].
[www3] www.geniusz.com.pl [29.06.2005].