1

Ewa Szewczyk, Materiały pomocnicze do ćwiczeń projektowych z Kartografii geologicznej

Projekt 1. Profil morfologiczny izometryczny i przewyższony

A. Mapa topograficzna

•

Mapa topograficzna - przedstawia rzeźbę terenu i inne znajdujące się na nim punkty
charakterystyczne takie jak drogi, zabudowania itp odwzorowane na płaszczyźnie
horyzontalnej.

•

Rzeźbę terenu odwzorowują przecięcia powierzchni morfologicznej płaszczyznami
poziomymi, nazywanymi płaszczyznami poziomicowymi lub warstwowymi, o
określonej wysokości względem przyjętego poziomu odniesienia, którym jest
najczęściej poziom morza. Efektem są linie poziomicowe, które zawsze są liniami
zamkniętymi.

•

Rzut prostokątny linii poziomicowych na płaszczyznę odniesienia a więc, najczęściej
płaszczyznę poziomu morza nosi nazwę poziomic morfologicznych.

•

Odległości (pionowe) między płaszczyznami poziomicowymi, nazywane cięciem lub
stopniem warstwicowym są różne i zależą od skali (podziałki) mapy.

•

Skala mapy jest to stosunek wymiaru linijnego na mapie do wymiaru linijnego w
terenie. Skala określa więc ile razy zmniejszony został na mapie określony odcinek w
terenie.

•

Kilka charakterystycznych form powierzchni morfologicznej przedstawionych za
pomocą poziomic ilustrują załączone mapki. Należy pamiętać, że jeżeli na mapie nie
zaznaczono inaczej północ znajduje się na górze map, a południe na dole.

•

Bardzo pomocne dla dalszych rozważań jest wyznaczenie na mapie morfologicznej
przebiegu linii szkieletowych.

•

Linia szkieletowa (Rys. 12) jest linią umowną, która przebiega w terenie wzdłuź osi
form morfologicznych: wypukłych (grzbietów) i wklęsłych (dolin).

•

W pierwszym przypadku linia biegnie wzłuż punktów najwyżej położonych na
grzbiecie i wyznacza linię wododziału - linię szkieletową grzbietową.

•

W drugim przypadku linia biegnie wzłuż punktów położonych najniżej w dolinie i
wyznacza linię cieku - linię szkieletową dolinną.

•

Linie szkieletowe na mapie prowadzi się przez punkty, gdzie poziomice
morfologiczne wyraźnie zmieniaja kierunek przebiegu.

•

Na rysunku 13A mapa odwzorowuje kotlinę. Poziomice o najniższych wartościach
otoczone są przez poziomice o wartościach coraz wyższych. W części SE znajduje się
punkt wysokościowy 221.3m npm, a zbocza kotliny są wyraźnie asymetryczne ze
zdecydowanie bardziej stromym zboczem wschodnim.

•

Mapka na rysunki 13B przedstawia wzniesienie, gdzie szczyt (z oznaczoną kotą
wysokościową, czyli punktem wysokościowym 365.7m npm) otaczają poziomice o
coraz niższych wartościach. Wzgórze ma stromsze zbocze zachodnie.

•

Mapa na rysunku 13C przedstawia szeroką dolinę płaskodenną obniżającą sie z
południa na północ, natomiast na rysunku 13D przedstawiona jest dolina V-kształtna
z ostro zarysowaną linią szkieletową cieku (linią dolinną). Dolina obniża się ku
północy i ma strome zbocze wschodnie, a łagodniejsze zachodnie. Na linii cieku
poziomice morfologiczne gwałtownie zmieniają kierunek przebiegu, a samą linię
szkieletową „kreśli” potok.

2

B. Profil morfologiczny

•

Profil morfologiczny jest obrazem przedstawiającym rzeźbę terenu na płaszczyźnie
rzutującej, prostopadłej do płaszczyzny odniesienia czyli do płaszczyzny
horyzontalnej. Na mapie śladem takiej płaszczyzny rzutującej jest linia prosta. Mimo,
ż

e profil morfologiczny przedstawia rzeźbę terenu na płaszczyźnie, opisywany jest

jak linia np profil morfologiczny A-B lub profil morfologiczny A-A, czy też profil
morfologiczny I-I. Z uwagi na różny sposób opisywania przekrojów bardzo ważne
jest by na profilu zawsze zaznaczyć kierunki stron świata zgodnie z którymi został
poprowadzony.

•

Profil morfologiczny może być wykonany jako profil izometryczny lub profil
przewyższony.

•

Profil morfologiczny izometryczny to taki profil w którym skala (podziałka)
pozioma, czyli skala odległości jest równa skali (podziałce) pionowej, czyli skali
wysokości.

•

Konstrukcja profilu morfologicznego izometrycznego (Rys. 14):

- wyznaczamy na mapie linię profilu A-B (Rys. 14a),
- zaznaczamy wszystkie punkty , w których linia przekrojowa przecina się z

poziomicami morfologicznymi (Rys. 14a),

- wykreślamy na papierze milimetrowym kład płaszczyzny przekrojowej z

zaznaczonymi liniami poziomymi, które stanowią ślady przecięcia płaszczyzny
rzutowania, czyli płaszczyzny przekroju z płaszczyznami poziomicowymi na
wysokościach: 180m npm, 200m npm itd. Bardzo istotne, by kład wykonać w skali
mapy, ponieważ skala pozioma ma być równa pionowej (Rys. 14a),

- odrzutowujemy (linie przerywane) punkty przecięcia na odpowiadające im ślady

płaszczyzn poziomicowych i odrzutowujemy także punkty przecięcia się linii
przekrojowej z liniami szkieletowymi (dolinne- linie przerywane niebieskie;
grzbietowe - linie przerywane zielone) (Rys. 14b),

- łączymy otrzymane punkty zwracając uwagę na to, by wysokość punktu

szczytowego nie przekroczyła wysokości wyższego śladu płaszczyzny
poziomicowej w tym przypadku wysokości 200m npm. oraz by punkty najniżej
położone w doliniach nie przecięły śladu płaszczyzny poziomicowej bezpośrednio
niższej w tym przypadku wysokości 160m npm. (Rys. 14c).

•

Linia profilu morfologicznego zmienia przebieg na liniach szkieletowych (Rys. 14d);
granice profilu mają opisane wysokości w [m]npm oraz kierunki stron świata.

•

Profil morfologiczny przewyższony charakteryzuje się tym, że skala (podziałka)
pozioma, czyli skala odległości jest większa od skali (podziałki) pionowej, czyli skali
wysokości. W zależności od potrzeb możemy zastosować różne wartości
przewyższenia (wielokrotności).

•

Rys. 15 przedstawia mapę topograficzną z zaznaczona linią A-B profilu
morfologicznego przewyższonego 2-krotnie. Mapa z której wykonujemy profil
wykonana jest w skali 1:10 000. W tym przypadku skala pionowa wyniesie 1:5 000.
Konstrukcja tego profilu (Rys. 15a-d) przebiega następująco:

- wyznaczamy na mapie linię profilu A-B (Rys. 15a),
- zaznaczamy wszystkie punkty w których linia przekrojowa przecina się z

poziomicami morfologicznymi jak przy konstrukcji profilu izometrycznego (Rys.
15b),

- wykreślamy na papierze milimetrowym kład płaszczyzny przekrojowej pamiętając,

by wykonać go w skali 1:5 000, ponieważ profil jest przewyższony 2-krotnie i dalej
postępujemy jak opisano wyżej (Rys. 15c-d).