Za panowania Selima II (1566 – 74) znanego swoim poddanym jako
„Żółty Selim“, a Europejczykom jako „Selim Pijak“, wielka ekspansja
została zahamowana. Przez następne 100 lat Osmanie skoncentrowali się
na obronie granic i odbijaniu utraconych terenów. Następnie nastąpił
kolejny, tym razem krótki okres ekspansji. W 1669 roku zajęta została
Kreta, Ukraina w 1670 roku, a w 1863 roku armia osmańska po raz
kolejny znalazła się pod murami Wiednia., pokonana prze polskiego króla
Jana III Sobieskiego. Od tego momentu imperium zaczęło podupadać i
znalazło się w stałej defensywie.
Osmańskie instytucje administracyjne przybrały swą klasyczną formę za
czasów Süleymana Wspaniałego. Społeczeństwo zostało podzielone na
ogromną masę poddanych, muzułmanów i niemuzułmanów, którzy
produkowali dobra z przeznaczeniem dla innej klasy społecznej,
wojskowych, którzy mieli w swych rękach aparat państwowy. Osmański
kronikarz z końca XVII wieku, Mustafa Naima, postrzegał relacje
pomiędzy obu klasami jako „cykl sprawiedliwości“ : 1. nie może istnieć
władza lub państwo bez wojska; 2. utrzymanie armii wymaga nakładów; 3.
odpowiednie kwoty zdobywane są od poddanych; 4. poddani mogą żyć
tylko w warunkach pokoju i sprawiedliwości bez władzy i państwa.

Aby stać się członkiem rządzącej klasy wojskowych, człowiek musiał
sercem i duszą być muzułmaninem, być lojalnym wobec sułtana i
przestrzegać zasad kulturowych, które ukształtowały państwo osmańskie.
Kto nie posiadał tych cech, był uważany za poddanego bez względu na to
kim byli jego przodkowie. Za czasów Süleymana kandydaci do klasy
rządzącej rekrutowali się częściowo ze starych rodzin turkmeńskich, które
rządziły większością Anatolii po upadków Seldżuków. Wielu z nich
posiadało timary, czyli posiadłości lenne, które otrzymywali w zamian za
pełnienie urzędów państwowych. Inną grupą, z której pochodziła klasa
rządząca, byli niewolnicy, którzy poddawani byli niezwykle skutecznemu
systemowi wychowawczemu zwanemu deusirme, co dosłownie znaczyło
„branka“. Był to „kontyngent“ chrześcijańskich poddanych sułtana, który
stał się praktyką w połowie XV wieku. W regularnych odstępach czasu
sułtańscy agenci wkraczali do poszczególnych prowincji wybierając
zdrowych chłopców chrześcijańskich na służbę do sułtana. Najbardziej
uzdolnionych kandydatów, zazwyczaj około 10 % kontyngentu, kierowano
do szkoły pałacowej, gdzie byli przygotowywani do sprawowania
najwyższych urzędów w państwie. Uczono ich czytać i pisać po arabsku,
persku i w języku turecko – osmańskim. Nawracani byli na islam i

odbywali kursy nauk religijnych. Trenowali byli w zapasach, strzelaniu i
jeździectwie. Ostatnim etapem było przygotowanie ich do służby w
określonej dziedzinie administracji. Pozostała część kontyngentu deusirme
wysyłana była do pracy w gospodarstwach rolnych w Anatolii, gdzie także
nawracani byli na islam., wzmacniali się fizycznie i przyjmowali osmański
styl życia. W ten sposób przygotowywani byli do służby w elitarnych
oddziałach armii sułtańskiej. Wszyscy oni nie mieli żadnych więzi ze
społeczeństwem osmańskim, jedynie poprzez sułtana.

Zrozumiałe jest, że sułtani zaczęli coraz bardziej doceniać poziom
intelektualny w pełni lojalnych niewolników. Dlatego od czasów
Mehmeda II (1444 – 46, 1451 – 81) zaczęli oni odgrywać ogromną rolę w
aparacie państwowym. Za panowania Süleymana Wspaniałego niewolnicy
zdominowali służby imperialne wypierając w znacznym stopniu starą
arystokrację turkmeńską z zajmowanych dotąd kluczowych pozycji.
Jednocześnie zaczęli oni odgrywać rolę w imperium osmańskim, którą
można porównać do „niewolników domu królewskiego“ w państwie
Safawidów za panowania szaha Abbasa Wielkiego. Służby państwowe
podzielone były na cztery sekcje. Na szczycie znajdował się pałac
obejmujący bardzo wpływowy w tych czasach harem oraz wszystkich
tych, którzy służyli sułtanowi zarówno wewnątrz, jak i w stosunkach ze
światem zewnętrznym. Kolejny stopień to biurokracja obejmująca Wysoką
Portę, centralny organ administracji osmańskiej kierowany przez
wielkiego wezyra oraz Skarbiec, który zarządzał finansami imperium.
Następnie należy wymienić siły zbrojne. Najważniejszą ich częścią była
armia niewolników korpusem janczarów, doskonale wyszkolonych
żołnierzy w liczbie 30. 000. Wreszcie następowały instytucje naukowe z
alimami, którzy egzekwowali szarię i przekazywali swą wiedzę religijną
następnym pokoleniom. Była to jedyna w imperium osmańskim ostoja
dawnych rodów osmańskich, gdzie dalej odgrywały one najważniejszą
rolę. Typowym przykładem kariery administracyjnej na początku XVI
wieku są losy Lutfiego Pasy. Rozpoczął on swoją służbę w pałacu jako
człowiek wyborowego regimentu, następnie osiągnął wysoką pozycję w
administracji terytorialnej, a w końcu został wielkim wezyrem (1539 –
41).

Centralnym elementem systemu był sam sułtan. Był on przywódcą klasy
rządzącej, podczas gdy oni byli jego niewolnikami, a ich życie i majątki
były do jego dyspozycji. Nawet członkowie starych familii turkmeńskich

musieli zaakceptować status niewolników, chcąc wejść na służbę do
sułtana. Nie było to jednak zgodne z prawem muzułmańskim, według
którego muzułmanin urodzony jako człowiek wolny nie mógł być
niewolnikiem. Z drugiej strony sułtan był protektorem rządzonych,
których tradycje, zarówno muzułmańskie, jak i niemuzułmańskie oraz
życie i majątki otaczał opieką. Teoretycznie sułtan miał nieograniczoną
władzę nad wszystkimi ludźmi, co wynikało z jego przywództwa w klasie
rządzącej. W rzeczywistości jego władza była jednak ograniczona. Sułtan
był jedynie narzędziem całej struktury administracyjnej. Mogła ona
funkcjonować bez przeszkód całkiem samodzielnie, niezależnie od tego,
czy sułtan brał aktywny udział w sprawowaniu władzy czy też usuwał się
w cień haremowych przyjemności, jak to miało miejsce od końca XVI
wieku.