F. W. FROEBEL, O. DECROLY I M. MONTESSORI – PREKURSORZY

PEDAGOGIKI DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM.

Powstawanie i funkcjonowanie ochron ( ochrona – prototyp przedszkola)
wiązało się nie tylko z potrzebami społecznymi wynikającymi m. in. z
zapotrzebowania na pracę zawodową matek dzieci w wieku przedszkolnym.
Pod koniec XIX wieku rozpoczęli działalność wybitni pedagodzy i psycholodzy,
którzy zadbali o teoretyczne podstawy rozwoju i wychowania dziecka w wieku
przedszkolnym. Spośród wielu wybitnych myślicieli zajmujących się tą
dziedziną wychowania na szczególną uwagę zasługują: Fryderyk Wilhelm
Froebel, Owidiusz Decroly i Maria Montessori.
Fryderyk Wilhelm Froebel (1782-1852) zafascynowany dzieciństwem
jako etapem o wielkim znaczeniu dla dalszego rozwoju człowieka, kwestie
rozwijania cech umysłu i charakteru dzieci uczynił celem swojego życia.
W 1837 roku założył w Blankenburgu zakład wychowawczy, który dostarczał
mu wielu cennych doświadczeń w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym.
Korzystając z tej praktyki stworzył podstawy systemu pedagogiki przedszkolnej.
Twierdząc, że w przedszkolu należy stosować inne metody i środki niż w
szkole, podkreślał wielkie znaczenie zabaw i gier w życiu dziecka. Własną
teorię zabawy uzasadniał naturalną potrzebą dziecka do samorzutnego i
samodzielnego działania. Froebel twierdził, że „ dziecko, które bawi się samo,
spokojnie, wytrwale, aż do znużenia cielesnego stanie się z pewnością także
zdolnym, spokojnym, wytrwałym człowiekiem, troskliwym o cudze i własne
dobro”.
Wyznaczając zabawie centralne miejsce w procesie wychowania
przedszkolnego Froebel zabawom towarzyszącym kolejnym etapom życia
dziecka podporządkowywał odpowiednie formy zabawek zwane darami. Kula.
walec i sześcian- to podstawowe dary przybliżające dzieciom formy
występujące w przyrodzie. Swój zakład wychowawczy nazywał dziecięcym
ogrodem ( Kindergarten), w którym dzieci czuły się jak roślinki pielęgnowane
przez ogrodnika – wychowawcę.
System wychowania przedszkolnego F. W. Froebla dość często
porównywany jest z systemem Marii Montessori (1870-1952).
W 1906 roku w Rzymie zorganizowała ona eksperymentalne przedszkole i
nadała mu nazwę „Casa dei Bambini” (dom dziecięcy), mówiącą, że dziecko w
nim ma się czuć jak we własnym domu. Do domów dziecięcych przyjmowano
wychowanków w wieku od trzech do sześciu lat.
System pedagogiczny M. Montessori opierał się na założeniu, że każde dziecko
nosi w sobie własny plan rozwojowy oraz kosmiczno – boskie siły służące do
jego realizacji. Opracowując metody pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym
kładła nacisk na następujące sprawy:

- jednolitość poglądów i ścisła współpraca we wszystkich sprawach

wychowawczych domu dziecięcego z rodzicami. Stąd prawo odwiedzin
matek o każdej porze dnia;

- urządzenie domu dziecięcego- przystosowanie jego wyposażenia do

poziomu i potrzeb małego dziecka;

- praca i osobowość nauczyciela- wychowawcy- miał być zarazem

badaczem psychologiem i posiadać odpowiednie kwalifikacje do
prowadzenia wraz z lekarzem obserwacji w tzw. karcie biograficznej
dziecka.

W metodyce Montessori zauważa się szczególne dążenie w pracy z dzieckiem
do kształcenia jego zmysłów. Służył temu starannie przemyślany zestaw
pomocy i ćwiczeń, na którym opierał się program zajęć. Obejmował on:
ćwiczenia gimnastyczne, kontakt z przyrodą, prace ręczne, ćwiczenia kształcące
zmysły jako podstawę rozwoju umysłowego oraz naukę czytania, pisania
i podstawy matematyki. W systemie Montessori zabrakło jednak zabawy,
czynnika tak ważnego w pracy Froebla.
Na pograniczu obu opisanych systemów wychowania przedszkolnego
można umieścić pracę Owidiusza Decroly (1871-1932) – belgijskiego lekarza,
psychologa i pedagoga. Nie rozdzielał on wyraźnie wychowania przedszkolnego
i wczesnoszkolnego. Był autorem tzw. metody ośrodków zainteresowań
stanowiącej odmianę nauki całościowej. Ośrodki zainteresowań były związane z
czterema elementarnymi potrzebami człowieka: troską o pożywienie, ochroną
przed niepogodą, obroną przed nieprzyjaciółmi i niebezpieczeństwami i
potrzebą aktywności. W początkowym okresie edukacji ośrodkiem
zainteresowania było przede wszystkim samo dziecko, jego potrzeby, warunki
życia, zainteresowania, zabawy i zajęcia. Następnie ośrodki miały koncentrować
się na rozwoju człowieka od prehistorii do współczesnej cywilizacji. W
kolejnych etapach kształcenia dzieci przyswajały wiadomości za pomocą:
obserwacji, kojarzenia w czasie i przestrzeni, konkretnego wyrażania i
oderwanego wyrażania.
Sama metoda opracowania poszczególnych ośrodków była dość rygorystyczna.
Obejmowała ona:

- uświadomienie dzieciom korzyści z poznawania rzeczy lub zjawisk;
- ukazanie ich stron ujemnych i sposobów ochrony przed nimi;
- wnioski praktyczne co do postępowania dziecka dla jego własnego dobra i

dla dobra ludzkości.

Decroly wprowadził do wychowania przedszkolnego i nauczania początkowego
gry wychowawcze, wyodrębniając 5 grup, w tym pierwsze dwie przeznaczone
dla dzieci w wieku przedszkolnym: I grupa – gry ćwiczące zmysły i sprawność
ruchową (m. in. ćwiczenia w rozpoznawaniu barw, kształtu, kierunków,
dźwięków, ruchów), II grupa – gry ułatwiające zrozumienie i opanowanie pojęć
matematycznych, ćwiczące myślenie i uwagę.

Metoda ośrodków zainteresowań została szerzej spopularyzowana w nauczaniu
początkowym, jednak w wychowaniu przedszkolnym ugruntowała się idea
respektowania zainteresowań dzieci, ich rozwijania i wzbogacania.
Poglądy Froebla, Montessori i Decroly’ego wywarły duży wpływ na
rozwój wychowania przedszkolnego w Europie. Ulegały one różnym
przewartościowaniom, które kształtującym się pod ich wpływem systemom
wychowania przedszkolnego nadawały postać bardziej elastyczną. Pedagogika
dziecka w wieku przedszkolnym byłaby o wiele bardziej uboższa, gdyby nie ich
nowatorskie pomysły, z których czerpiemy również w czasach współczesnych.

Marzena Motylska

dyrektor

Miejskie przedszkole Nr 27

w Częstochowie

Bibliografia:

•

„Zarys dziejów wychowania przedszkolnego” – W. Bobrowska – Nowak,

Warszawa1978

•

„Podstawy pedagogiki” – S. Hessen, Warszawa 1931

•

„Metoda Decroly” – A. Hamaide, Warszawa 1932