Filipowicz Kornel (1913-1990), polski prozaik. Jako student biologii w

Uniwersytecie Jagiellońskim był działaczem lewicowych organizacji ZMS i MOPR.

Współredaktor miesięcznika Nasz Wyraz (1936-1939), sympatyzującego z lewicą i

poetycką awangardą.W okresie okupacji, po ucieczce z niemieckiej niewoli pracował

w kamieniołomach w Zagnańsku pod Kielcami 1940-1943. Współpracował z

konspiracyjną grupą lewicową Polska Ludowa w Krakowie. Aresztowany w 1944,

przeszedł przez obozy koncentracyjne Gross-Rosen i Oranienburg.

Mistrz krótkich form prozatorskich: mikropowieści i opowiadań, w których

zastosował pogłębioną analizę psychologiczną, m.in. Profile moich przyjaciół

(1954), Ciemność i światło (1959), Biały ptak (1960), Romans prowincjonalny (1960),

Pamiętnik antybohatera (1961), Mój przyjaciel i ryby (1963), Mężczyzna jak dziecko

(1967), Śmierć mojego antagonisty (1972).

PAMIĘTNIK ANTYBOHATERA

Wciągająca krótka książeczka o historii człowieka, który bardzo nie chciał być

bohaterem. Odtrutka na "Bagnet na broń" i inne patriotyczne pozycje. W pewnym

momencie bohater mówi, że płacił podatki na państwo, które miało go bronić, skoro

armia tego państwa poległa, to ona ma obowiązek wobec swojego poczucia

sprawiedliwości podporządkować sie wygranym, bo przegrani go brzydzą swoimi

obdartymi mundurami i papierowym pseudobuntem. Trzeba tak żyć, żeby było

wygodnie. Nie należy się z tym zgadzać, ale spojrzenie jest ciekawe. Przy tym

książka jest napisana sprawnie i mądrze. Ukazał groteskową i symboliczną stronę

opisywanej rzeczywistości. Pisał o zwykłych ludziach, zdarzeniach pozornie błahych,

które składają się dziś na epicką panoramę czasów i wspaniałą galerię typów

ludzkich. Nazywany mistrzem uważności - wszystkie szczegóły życia i działania

widział zawsze w kontekście, zawsze jako całość.

Człowiek szlachetny, wspierający innych, otwarcie manifestował niechęć do

systemu PRL-u. Od 1977 r. publikował pod własnym nazwiskiem poza cenzurą,

m.in. w "Zapisie" i "NaGłosie".

Kornel Filipowicz był na dobrą sprawę jedynym w polskiej prozie współczesnej

twórczym kontynuatorem czechowowskiego sposobu pisania. Ta sama ostrość,

ironia, współczucie, podobne widzenie Świata. I to samo mistrzostwo.

Jerzy Pilch

Proza Kornela Filipowicza należy do najlepszej tradycji polskiej nowelistyki.

Oszczędność i celność słowa. Żelazna konstrukcja utworów. Precyzja i nastrojowość,

rzetelność opisu i smutek. Nostalgia, melancholia, a przy tym - pogoda ducha.

Lektura wciągająca i zawsze poruszająca.

Antoni Libera.

Kornel Filipowicz

Kornel Filipowicz - nowelista, powieściopisarz, scenarzysta, poeta. Jeden

z najważniejszych powojennych prozaików. Mistrz małej formy, "realista

metafizyczny", piewca polskiej prowincji. Urodził się 27 października

1913 r. w Tarnopolu, zmarł 28 lutego 1990 r. w Krakowie.

Uczył się w gimnazjum matematyczno-przyrodniczym w Cieszynie, gdzie

poznał poetę

Juliana Przybosia.

Od 1933 r. studiował biologię na

Uniwersytecie Jagiellońskim. Współredagował miesięcznik "Nasz Wyraz".

Debiutował drukowanym w "Zaraniu Śląskim"

opowiadaniami"Zapalniczka" (1934) i wierszem w "Gazecie Artystów".

Atmosferę, w jakiej jego pokolenie dokonywało moralnych wyborów

opisze w powieści"Ulica Gołębia" (1955). Pokaże w niej, co sprawiało, że

lewicowość i awangarda w jego pokoleniu tak często szły ze sobą w

parze.

"Związki te narzucały się nieodparcie; wszystkie najśmielsze

nadzieje artystyczne i literackie w ich przekonaniu mogły być

spełnione tylko w ustroju, który obali stare konwencje

społeczne i przekształci kapitalistyczne, prywatne instytucje w

organa społeczne narodu, powstałe dla jego dobra i

podporządkowane jego potrzebom".

Wpojone przez Przybosia zainteresowanie sztuką współczesną sprawiło,

że Filipowicz obracał się w kręgach ówczesnej awangardy. Zaznajomił się

z członkami

Grupy Krakowskiej

i teatru Cricot.

Po kampanii wrześniowej i ucieczce z niewoli pracował jako urzędnik w

kamieniołomach w Zagnańsku, w krakowskim antykwariacie, w biurze

budowlanym. Konspirował w grupie "Polska Ludowa" Ignacego Fika.

Wydał sporządzony w dziesięciu egzemplarzach tomik

wierszy "Mijani" (1943). Aresztowany przez gestapo w kwietniu 1944 r.

był więźniem obozów koncentracyjnych Groß-Rosen i Sachsenhausen.

Po wojnie zamieszkał w Krakowie, ożenił się z plastyczką

Marią

Jaremianką

(1908-1958). Debiut prozatorski "Krajobraz

niewzruszony" (1947) przyniósł mu nagrodę literacką miasta Krakowa.

Współpracował z "Odrodzeniem", "Dziennikiem Literackim", "Życiem

Literackim", "Tygodnikiem Powszechnym", "Odrą". W 1964 r. ponownie

się ożenił - z Marią Próchnicką, historykiem sztuki.

W lutym 1953 r. Filipowicz sygnował Rezolucję Związku Literatów

Polskich w Krakowie, popierającą władze PRL, które w sfingowanym

procesie pokazowym skazały na karę śmierci księży kurii krakowskiej.

Pod koniec 1975 r. był z kolei sygnatariuszem Memoriału 59, listu

otwartego intelektualistów protestujących przeciw zmianom w

Konstytucji PRL (wpisaniu kierowniczej roli PZPR i wieczystego sojuszu z

ZSRR). Kornel Filipowicz i Wisława Szymborska, jego kolejna życiowa

partnerka, podpisali oba dokumenty, co świadczy o drodze ich

moralnych wyborów.

Na początku lat 70. pisarz znalazł się w kręgu demokratycznej opozycji i

Towarzystwa Kursów Naukowych. Publikował w "Zapisie" i innych

pismach poza cenzurą. Był członkiem PEN Clubu i Oddziału ZLP w

Krakowie, od 1980 r. jako wiceprezes. W 1981 r. został zastępcą

redaktora naczelnego miesięcznika "Pismo". Po zawieszeniu ZLP w stanie

wojennym i powołaniu jego reżimowej mutacji, współorganizował pomoc

dla kolegów w potrzebie. Był niekwestionowanym autorytetem

środowiska. W 1989 r. został pierwszym prezesem krakowskiego

oddziału Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

W latach 80. czytał swoje utwory w miesięczniku mówionym "NaGłos".

W wierszu"Przekonania" (1983), 70-letni Kornel Filipowicz wyznał:

"Jestem człowiekiem prostym

Trwałości moich przekonań

Nie zawdzięczam wielkiej wiedzy ani wysokiemu morale

Raczej tylko uporowi i nadziei."

W latach 70. i 80. "chodzenie do Kornela" było znakiem przynależności

do literackiego bractwa. Garnęli się do niego młodzi pisarze i zamęczali

tekstami. Od 1969 r. do śmierci pisarz był związany z poetką

Wisławą

Szymborską

, choć nie łączył ich związek małżeński.

"Umrzeć - tego nie robi się kotu" napisała noblistka w wierszu o kotce

pisarza. Upamiętnionej także przez

Tadeusza Różewicza

w "Rozmowie z

Przyjacielem":

"[…] dzwonek do drzwi

to Wisława przyniosła

wędzonego śledzia

(dwa wędzone śledzie…

jeden dla Mizi

drugi dla Kornela)

czarna kocica siedzi

na biurku i patrzy mi w oczy"

W latach 50. i 60. Kornel Filipowicz i bracia Różewiczowie często

wspólnie pracowali nad scenariuszami. Reżyser

Stanisław

Różewicz

wspominał:

"Każde spotkanie z Kornelem sprawiało, że zwykła godzina,

szary dzień nabierały barwy i wyrazistości. Kiedy dziś chcę

spotkać przyjaciela, sięgam po jego opowiadania. Jest w nich -

szukający prawdy, pochylony nad rzeką czasu, tajemnicą

świata, naturą człowieka."

Życie w zgodzie z rytmem natury, zwłaszcza podczas ulubionych wypraw

wędkarskich, pomagało mu spokojnym okiem objąć codzienną

szamotaninę z losem zwykłych ludzi, którzy trafiali na karty jego

książek. Jego kunsztownie zakomponowane opowiadania mają w sobie

moc autentyku.

"Dla mnie to jest jeden z najczystszych, najwybitniejszych

naszych prozaików, który swą bezpretensjonalność posunął

wręcz do wirtuozerii - pisał nieskory do pochwał Jarosław

Iwaszkiewicz. - Charakterystyczna jest dla Filipowicza

skromność barw, pozorna szarość jego gamy. Ale malarze

dobrze wiedzą, ile barwy odcieni można wydobyć z pozornie

szarej palety".

Twórczość:

Poezja

•

"Mijani" (1943),

•

"Powiedz to słowo" (1985, pełne wyd. 1992).

Proza

•

"Krajobraz niewzruszony" (1947), opowiadania,

•

"Księżyc nad Nidą" (1950), powieść,

•

"Profile moich przyjaciół" (1954), opowiadania,

•

"Błękitny zeszyt" (1955),

•

"Ulica Gołębia" (1955), powieść,

•

"Po burzy" (1956), opowiadania,

•

"Jutro znów wojna" (1958), powieść,

•

"Ciemność i światło" (1959), opowiadania,

•

"Romans prowincjonalny" (1960), powieść,

•

"Biały ptak" (1960), opowiadania,

•

"Pamiętnik antybohatera" (1961), powieść,

•

"Światło każdego dnia" (1962), wybór opowiadań,

•

"Mój przyjaciel i ryby" (1963), opowiadania,

•

"Jeniec i dziewczyna" (1964), powieść,

•

"Opowiadania wybrane" (1964),

•

"Ogród pana Nietsche" (1965), powieść,

•

"Mężczyzna jak dziecko" (1967), powieść,

•

"Dziewczyna z lalką, czyli o potrzebie smutku i samotności" (1968),

opowiadania,

•

"Co jest w człowieku?" (1971), opowiadania,

•

"Śmierć mojego antagonisty" (1972), opowiadania,

•

"Biały ptak i inne opowiadania" (1973), wybór opowiadań,

•

"Motywy: Romans prowincjonalny. Jeniec i dziewczyna. Mężczyzna

jak dziecko. Pamiętnik antybohatera. Ogród pana Nietschke"

(1973), zbiór mikropowieści,

•

"Gdy przychodzi silniejszy" (1974), opowiadania,

•

"Światło i dźwięk, czyli o niedoskonałości świata" (1975),

opowiadania,

•

"Kot w mokrej trawie" (1977), opowiadania,

•

"Zabić jelenia!" (1978), opowiadania,

•

"Dzień wielkiej ryby. Opowiadania rybackie 1946-1976" (1978),

opowiadania,

•

"Między snem a snem" (1980), opowiadania,

•

"Koncert f-moll i inne opowiadania" (1982),

•

"Miejsce i chwila" (1985), wybór opowiadań,

•

"Krajobraz, który przeżył śmierć" (1986), wybór opowiadań,

•

"Rozmowy na schodach" (1989), opowiadania,

•

"Wszystko, co mieć można" (1991), opowiadania,

•

"Rzadki motyl" (1995), wyboru opowiadań dokonała Wisława

Szymborska,

•

"Rozstanie i spotkanie: Opowiadania ostatnie" (1995),

•

"Opowiadania cieszyńskie" (2000),

•

"Modlitwa za odjeżdżających" (2004), wybór opowiadań,

•

"Cienie" (2007), wyboru opowiadań dokonała Wisława

Szymborska.

Film

•

"Trzy kobiety" (1956) - scenariusz (z Tadeuszem Różewiczem),

reżyseria Stanisław Różewicz,

•

"Miejsce na ziemi" (1959) - scenariusz (z Tadeuszem Różewiczem),

reżyseria Stanisław Różewicz,

•

"Głos z tamtego świata" (1962) - scenariusz (z Tadeuszem

Różewiczem), reżyseria Stanisław Różewicz,

•

"Piekło i niebo" (1966) - scenariusz (z Tadeuszem Różewiczem),

reżyseria Stanisław Różewicz,

•

"Co jest w człowieku w środku" (1969), scenariusz i reżyseria

Zygmunt Hübner,

•

"Szklana kula" (1972) - scenariusz (ze Stanisławem Różewiczem),

reżyseria Stanisław Różewicz,

•

"Egzekucja w ZOO" (1975) - scenariusz (z Janem Rutkiewiczem),

reżyseria Jan Rutkiewicz,

•

"Kornel Filipowicz" (1993) - bohater filmu, scenariusz Bronisław

Maj i Paweł Woldan, reżyseria Paweł Woldan,

•

"Dzień wielkiej ryby" (1996), scenariusz i reżyseria Andrzej

Barański.

Teatr

•

"Romans prowincjonalny" (premiera: 26 czerwca 1961), Teatr

Telewizji, reżyseria Olga Lipińska,

•

"Pamiętnik antybohatera" (premiera: 3 czerwca 1964), Teatr im.

Juliusza Osterwy, Gorzów Wielkopolski, reżyseria Tadeusz Byrski,

•

"Biała ręka" (premiera: 11 maja 1975), Teatr Telewizji, reżyseria i

wykonanie Mariusz Dmochowski,

•

"Pyłek w oku" (premiera: 7 września 1980), Teatr Telewizji,

reżyseria Jerzy Wójcik,

•

"Romans prowincjonalny" (premiera: 30 października 2000), Teatr

Polskiego Radia, reżyseria Andrzej Zakrzewski,

•

"Ogród pana Nietschke" (premiera: 15 listopada 2003), Teatr

Polskiego Radia, reżyseria Janusz Kukuła,

•

"Jeniec i dziewczyna" (premiera: 1 marca 2008), Teatr Polskiego

Radia, reżyseria Andrzej Zakrzewski.

Odznaczenia

•

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,

•

Złoty Krzyż Zasługi.

Autor: Janusz R. Kowalczyk, styczeń 2013.