1

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Stanisław Wokulski,

bohater

Lalki Bolesława Prusa

„Stopiło się w nim dwóch ludzi: romantyk sprzed roku sześćdziesiątego i pozytywista
z siedemdziesiątego”. Te często cytowane słowa Szumana o Stanisławie Wokulskim
pokazują głównego bohatera Lalki jako człowieka „zawieszonego” między dwiema
epokami. Pewnie dlatego jest on pełen sprzeczności: jednocześnie marzyciel i reali-
sta, werteryczny kochanek i naukowiec, idealista i trzeźwym kapitalista, dorobkiewicz.
Z romantyzmem łączy go także biografia (powstanie, Syberia), uczuciowość, nadwraż-
liwość, skłonność do depresji, indywidualizm. Pozytywistycznymi cechami są jeszcze
kult pracy, realizowanie haseł pracy u podstaw i pracy organicznej, tolerancja. Czy
jednak można w ogóle pogodzić ze sobą dwie tak odległe światopoglądowo epoki?
Mieszanka sprzecznych cech sprawia, że Wokulski jest człowiekiem nieprzeciętnym.
Przeżywa duchowe rozterki, nie wie, co powinien w życiu wybrać. Skomplikowana
osobowość przyczynia się także do samotności bohatera. Inni ludzie zazwyczaj błędnie
oceniają jego postępowanie, a i on sam nie może odnaleźć duchowej harmonii. Wo-
kulski nigdy właściwie nie jest z siebie zadowolony. Nie ceni zdobytego majątku, mar-
ginalizuje swoje sukcesy w interesach – jego zdaniem są mniej ważne niż praca na-
ukowa, walka narodowowyzwoleńcza czy… zdobycie serca Izabeli.

Znaczenie postaci

Znaczenie postaci

Znaczenie postaci

Znaczenie postaci

Znaczenie postaci

Wokulski to jedna z najciekawszych postaci w polskiej literaturze. Wymyka się stereoty-
powym ocenom i wszelkim uproszczeniom; czytelnik silnie przeżywa jego rozterki. I nie
zależy to od epoki! Prus dokonał głębokiej analizy psychiki tego bohatera – analizując
emocje Wokulskiego, możemy niemało dowiedzieć się o tajemnicach ludzkiej duszy.
Także problemy bohatera Lalki są uniwersalne – nieszczęśliwa miłość, samotność, kło-
poty z wyborem życiowej drogi zdarzają się przecież w każdych czasach. Jego losy za-
chęcają do refleksji nad sytuacją jednostki w społeczeństwie. Wokulskiego możemy uznać
za bezwolną „lalkę” (tytuł!) w rękach Izabeli czy też arystokracji, za aktora, który udaje
kogoś, kim naprawdę nie jest. Z drugiej strony bohater jest także kimś, kto umiał prze-
kroczyć społeczne ograniczenia, człowiekiem przedsiębiorczym i dynamicznym. Jego
nieszczęśliwa miłość do Izabeli stała się niemal kulturowym mitem.

Biografia głównego bohatera Lalki może być też źródłem wiedzy o typowych losach

„pokolenia przejściowego” między romantyzmem i pozytywizmem. Tak jak wielu in-
nych bohater wychował się na wierszach Mickiewicza i hasłach walki o wolność ojczy-
zny, wziął udział w powstaniu styczniowym, które przyniosło ostateczne rozczarowanie
ideami romantyzmu, przeżył zesłanie, a później musiał odnaleźć się w zmienionej sytu-
acji ekonomicznej i społecznej.

CV – Biografia

CV – Biografia

CV – Biografia

CV – Biografia

CV – Biografia

Wokulski był synem zubożałego szlachcica. Ojciec, żyjący marzeniami o odzyskaniu
majątku ziemskiego, źle patrzył na naukowe zainteresowania młodego Stanisława.
Ale ten był uparty – pracował w winiarni Hopfera, a nocami uczył się. Poszedł do
Szkoły Przygotowawczej, a potem do Szkoły Głównej – wyższej uczelni otwartej w War-
szawie w 1862 r. Studia rzucił, aby wziąć udział w powstaniu styczniowym. Jak mówił
po latach radca Węgrowicz: „Gotował wraz z innymi to piwo, które do dziś dnia pije-
my, i sam w rezultacie oparł się aż gdzieś koło Irkucka”. Z zesłania na Syberię wrócił
w roku 1870. Zamieszkał na Starym Mieście i żył pół roku za przywiezione 600 rubli
(kupował za nie „dużo książek, ale mało jedzenia”). Potem zaczął szukać zajęcia, ale
„kupcy nie dali mu roboty, gdyż był uczonym, a uczeni nie dali mu także, ponieważ był
eks-subiektem”. Dopiero dzięki pomocy Rzeckiego Wokulski dostał posadę w sklepie
Minclów. Pół roku później ożenił się z wdową po Janie Minclu – Małgorzatą. „Sprze-

O utworze źródłowym

„Kto Lalkę przeżył, wiele przeżył”
– pisał Bolesław Prus o swej naj-
ważniejszej powieści. Utwór zo-
stał wydany w formie książkowej
w roku 1890 (wcześniej drukowa-
no go w odcinkach w Kurierze Co-
dziennym). Pisarz dokonuje
w nim wnikliwej oceny współcze-
snego sobie społeczeństwa, pe-
symistycznie omawia realizację
pozytywistycznego programu.
Prus zadaje „wielkie pytania epo-
ki”, ale nie daje jednoznacznych
odpowiedzi. Jego powieść raczej
prowokuje do refleksji. Lalka ma
także nowatorską formę – pisarz
przełamuje konwencję realistyczną
(m.in. poprzez wprowadzenie Pa-
miętnika starego subiekta), łączy
różne odmiany powieści. Utwór
jest romansem, powieścią spo-
łeczno – obyczajową, polityczną,
egzystencjalną, nawet science–
fiction (tak można zinterpretować
motyw metalu lżejszego od powie-
trza). Wielką zaletą Lalki jest umie-
jętność wykreowania bohaterów
żywych, sugestywnych, na długo
zapadających w pamięć czytelnika.

2

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

dał się starej babie” – komentowali ludzie. Małżeństwo dla pieniędzy nie jest zresztą
ostatnim kontrowersyjnym faktem z życia Wokulskiego… Małgorzata traktowała męża
z przesadną, hałaśliwą czułością i „stopniowo lew przerabiał się na wołu”. Wokulski
całe dnie spędzał w sklepie, przestał zajmować się nauką. Po pięciu latach małżeń-
stwa owdowiał – Małgorzata zmarła na zakażenie krwi, gdy wytarła się od stóp do
głów jakimś płynem, który miał jej przywrócić świeżość i urodę. Po śmierci żony Wo-
kulski zaczął stronić od ludzi, bez efektu próbował wrócić do naukowych zaintereso-
wań. Rzecki niemal siłą wypchnął go kiedyś do teatru. To okazało się przełomem
w życiu bohatera. Wokulski zobaczył Izabelę Łęcką i w wieku czterdziestu paru lat po
raz pierwszy zakochał się bez pamięci. Wiedział, że uda mu się zbliżyć do pięknej
arystokratki tylko wówczas, gdy będzie dostatecznie bogaty. Zaryzykował i udało mu
się. Wielki majątek zrobił na dostawach wojennych w czasie wojny rosyjsko – turec-
kiej. Odziedziczone po żonie 30 tysięcy rubli zmienia w 300 tysięcy i po powrocie do
Warszawy robi wszystko, by zbliżyć się do Izabeli. Stara się przypodobać arystokra-
tycznemu towarzystwu, upodobnić do niego: kupuje powóz i jeździ na spacery do Łazie-
nek, chodzi do teatru i na wyścigi, daje hojne datki na dobroczynność. Kontrowersyjne
są sposoby, jakimi Wokulski pragnie zyskać uczucie Izabeli. Swą miłość wyraża po-
przez „ekonomiczne osaczenie” – wykupuje serwis i weksle Tomasza Łęckiego, zawy-
ża cenę, za jaką kupuje kamienicę, nawet spółkę do handlu ze Wschodem traktuje
jako sposób zbliżenia się do ukochanej i dyskretnego zapewnienia jej środków do
życia. Te posunięcia wydają się postronnym obserwatorom irracjonalne. Dlaczego Wo-
kulski naraża się na straty? Bo pieniądze nie mają dla niego znaczenia. Jednocześnie
bohater ma świadomość, że dzięki nim może pomóc wielu potrzebującym. I robi to:
pożycza pieniądze Wysockiemu, zabiera do Warszawy Węgiełka, pomaga Marii w po-
rzuceniu prostytucji. To działalność pozytywisty, podobnie jak założenie nowego sklepu
czy interesy z Suzinem w Paryżu. Wyjazd do Francji przynosi Wokulskiemu nowe rozter-
ki. Spotkanie z naukowcem Geistem każe po raz kolejny spytać, co jest w życiu najważ-
niejsze. „Rozum ciągnął go do Geista, serce do Warszawy”. A przecież wyjazd do Pary-
ża był właściwie ucieczką od Izabeli – niesprawiedliwie oceniającej kupno kamienicy
i otwarcie flirtującej ze Starskim. Wokulski wybiera miłość i po powrocie dalej adoruje
ukochaną. Teraz, gdy spotykają się w majątku prezesowej Zasławskiej, panna Łęcka
daje mu nadzieję na odwzajemnienie miłości. Po kilku miesiącach Stanisław staje się
oficjalnym narzeczonym Izabeli (trochę pomógł w tym wybuch zazdrości o skrzypka Mo-
linariego). By być godnym ukochanej, rezygnuje ze sklepu. Nie jest mu jednak dane
małżeńskie szczęście. W czasie podróży do Krakowa jest świadkiem rozmowy Izabeli ze
Starskim. Wynika z niej, że narzeczona wcale go nie kocha… Zrozpaczony Wokulski
próbuje popełnić samobójstwo – z torów ściąga go dróżnik, brat Wysokiego, któremu
kiedyś pomógł. Cóż jednak znaczy ocalenie życia, gdy bohater traci jego sens i cel?
Wokulski nie chce więcej widzieć Izabeli. Rezygnuje z wszelkiej działalności, dzieli
majątek… i znika. Co się z nim dalej dzieje? Nie wiadomo. „Wyjechał do Odessy, stam-
tąd ma zamiar udać się do Indyj, z Indyj do Chin i Japonii, a później przez Ocean Spo-
kojny do Ameryki…”. „Pachciarz z Zasławka mówił Szlangbaumowi, że furman nie-
boszczki prezesowej widział niedawno Wokulskiego w lesie zasławskim”. Może więc
bohater popełnił tam samobójstwo w ruinach zamku? A może wyjechał do Geista, by
razem z nim prowadzić badania naukowe? To już na zawsze musi pozostać zagadką.

Najważniejsze momenty w życiu bohatera

Najważniejsze momenty w życiu bohatera

Najważniejsze momenty w życiu bohatera

Najważniejsze momenty w życiu bohatera

Najważniejsze momenty w życiu bohatera

•

Zesłanie – Wokulski nie rozpamiętuje swojego udziału w powstaniu styczniowym.

Owszem, walczył, a potem trafił na zesłanie. Dopiero przyszłość pokazała, jak ogromny
wpływ miało to na dalsze losy Stanisława. Na Syberii poznał wielu naukowców, a tak-
że Suzina – rosyjskiego kupca, który pomógł mu zrobić majątek.

•

Spotkanie Izabeli w teatrze – miłość od pierwszego wejrzenia, która całkowicie

odmieniła życie Wokulskiego.

•

Poznanie Geista – przypomnienie o naukowych zainteresowaniach i nasilenie rozte-

rek. Czy Izabela jest warta rezygnacji z nauki?

•

Podsłuchanie rozmowy Izabeli i Starskiego w pociągu – bolesna świadomość, że

prawdziwej miłość nie da się kupić. I rozczarowanie, po którym bohater próbował
popełnić samobójstwo.

Ważne słowa bohatera

Oto miniatura kraju – myślał – w którym
wszystko dąży do upodlenia i wytępienia rasy.
Jedni giną z niedostatku, drudzy z rozpusty.
Praca odejmuje sobie od ust, ażeby karmić
niedołęgów; miłosierdzie hoduje bezczelnych
próżniaków, a ubóstwo nie mogące zdobyć
się na sprzęty otacza się wiecznie głodnymi
dziećmi, których jedyną zaletą jest wczesna
śmierć.

(o Powiślu i pośrednio o polskim

społeczeństwie)

Każdy ptak w górze i każdy człowiek na ziemi
wyobraża sobie, że idzie tam, dokąd chce. I do-
piero ktoś stojący na boku widzi, że wszyst-
kich razem pcha naprzód jakiś fatalny prąd,
mocniejszy od ich przewidywań i pragnień.
Może nawet ten sam, który unosi smugę iskier
wydmuchniętych przez lokomotywę podczas
nocy?… Błyszczą przez mgnienie oka, aby
zagasnąć na całą wieczność, i to nazywa się
życiem

. (o życiu i przemijaniu)

3

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Bohater literacki

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

•

Zniknięcie bohatera – porzucenie dotychczasowego życia to także moment przeło-

mowy, choć nie wiemy, co po nim następuje. Może śmierć, może poświęcenie się
nauce, może podróż dookoła świata?

Związki bohatera z innymi postaciami utworu

Związki bohatera z innymi postaciami utworu

Związki bohatera z innymi postaciami utworu

Związki bohatera z innymi postaciami utworu

Związki bohatera z innymi postaciami utworu

•

Izabela Łęcka – ukochana Wokulskiego. Dla niej zdobył majątek, uczył się angiel-

skiego, opłacał klakierów na występie Rossiego, sprzedał sklep. Stosunek Izabeli do
Wokulskiego był zmienny. Raz wstydziła się go i nazywała „pniem z czerwonymi rę-
kami”, w innym momencie uważała za niepospolitego człowieka. Po rozstaniu z Wo-
kulskim wstąpiła do klasztoru.

•

Ignacy Rzecki – stary subiekt, który prowadził sklep Wokulskiego. Idealizował

swego przyjaciela i często nie rozumiał jego postępowania. Na przykład dopatrywał
się konspiracji politycznej w działaniach, które miały doprowadzić do zdobycia panny
Łęckiej.

•

Suzin – rosyjski kupiec, wspólnik i przyjaciel Wokulskiego jeszcze z Syberii. Dzięki

jego pomocy bohater zdobył majątek.

•

Helena Stawska – opuszczona przez męża matka małej Helenki. Wokulski poma-

gał jej, a ona była w nim zakochana.

•

Szuman – przyjaciel Wokulskiego. Spolonizowany Żyd, podobnie jak Stanisław

interesujący się nauką (badał włosy) i rozumiejący jego nieszczęśliwą miłość (przed
laty sam próbował popełnić samobójstwo po śmierci narzeczonej). Najlepszy komen-
tator losów bohatera.

•

Węgiełek, Wysocki i jego brat dróżnik, była prostytutka Maria – biedacy, którym

Wokulski pomógł odmienić trudny los

•

Prezesowa Zasławska – miała do Wokulskiego szczególny sentyment. Także dla-

tego, że przed laty wielka nieszczęśliwa miłość łączyła ją ze stryjem Stanisława.

•

Kazimierz Starski – młody arystokrata, którego Wokulski szczerze nie cierpiał za

jego flirtowanie z Izabelą

•

Julian Ochocki – arystokrata podobnie jak Wokulski zafascynowany nauką.

•

Geist – inny naukowiec, którego bohater spotkał w Paryżu

Skąd czerpiemy wiedzę o Wokulskim?

Nie tylko – a może nawet w niewielkim stopniu – z relacji wszechwiedzącego nar-
ratora w trzeciej osobie. Prus zastosował narrację polifoniczną – zestawia wiele
subiektywnych wypowiedzi o Wokulskim, wprowadza „poetykę plotki”. Wiedza
innych osób, które się o nim wypowiadają, jest niepełna, nie znają jego psychiki,
nie rozumieją przyczyn takiego a nie innego postępowania. W ocenie kierują się
społecznymi stereotypami albo emocjami (np. Rzecki idealizuje Wokulskiego). Takie
zestawienie pozytywnych i negatywnych opinii pozwala Prusowi podkreślić nie-
jednoznaczności postawy bohatera – Wokulskiego nie udaje się zaszufladkować.
Ostateczna ocena postawy bohatera zależy od czytelnika. Dla samego Wokulskie-
go te stronnicze, często niesprawiedliwe opinie były przyczyną bolesnych rozte-
rek, a w rezultacie przyczyniły się do życiowej klęski.