20 Â

WIAT

N

AUKI

Sierpieƒ 1999

G

ro Harlem Brundtland, obejmu-
jàc stanowisko dyrektora gene-
ralnego Âwiatowej Organizacji

Zdrowia (WHO) w lipcu 1998 roku, po-
stawi∏a przed tà organizacjà niezwykle
ambitny plan dzia∏aƒ. „Mo˝emy zwal-
czyç z∏y stan zdrowia i wnieÊç wk∏ad
do walki z biedà i cierpieniem. Sàdz´,
˝e nie ma w ˝yciu nic wa˝niejszego.”
KtoÊ móg∏by pomyÊleç, ˝e to jakiÊ na-
iwny idealista pragnie zbawiç Êwiat, ale
nie nale˝y oczekiwaç, ˝e Brundtland
wyg∏osi mow´, jak szlachetnie jest po-
magaç tym, którym si´ gorzej w ˝yciu
powodzi. Znacznie ch´tniej mówi o tym,
jak zamierza osiàgnàç ów cel, czyli o
pieniàdzach.

Umówi∏em si´ z nià w g∏ównej sie-

dzibie WHO w Genewie, mieÊcie ze
wspania∏ym widokiem na Alpy, z dzie-
siàtkami salonów jubilerskich, sklepów
ze s∏ynnà czekoladà i naturalnie ze
szwajcarskimi bankami. Pomimo tego
dobrobytu Genewa jest tak˝e miastem
ludzi ubogich i cierpiàcych. Prócz WHO
znajdujà si´ tu liczne mi´dzynarodowe
organizacje pomocy, wÊród nich Mi´-
dzynarodowy Komitet Czerwonego
Krzy˝a oraz Biuro Wysokiego Komisa-
rza ds. Uchodêców. To sàsiedztwo
bogactwa i ubóstwa doskonale
odpowiada planom pani Brundt-
land. Jej zdaniem pieniàdze
przeznaczone na pomoc dla
ubogich na ca∏ym Êwiecie wa˝-
ne sà nie tylko jako akt humani-
tarny, ale tak˝e jako korzystna
inwestycja. G∏osi ten poglàd
podczas swych wizyt w wielu
krajach, usi∏ujàc przekonaç rzà-
dy i wielkie koncerny, ˝e podej-
mowanie inicjatyw w rodzaju
programów szczepieƒ ochron-
nych dzieci mo˝e obni˝yç ogól-
ne wydatki na leczenie.

Takie si´ganie do portfela spo-

∏eczeƒstwa, przypominajàce tak-
tyk´ polityków, nie powinno
nikogo dziwiç. Ju˝ jako siedmio-
latka Brundtland (urodzona w
1939 roku w Oslo) wstàpi∏a do
Norweskiej Partii Pracy i do tej
pory pozostaje jej cz∏onkiem.
W latach osiemdziesiàtych i
dziewi´çdziesiàtych by∏a trzy-
krotnie premierem Norwegii.
Kiedy zasiada przy du˝ym pro-
stokàtnym stole w sali obrad
w siedzibie WHO, mog´ sobie
wyobraziç to miejsce, gdzie spo-

tykajà si´ g∏owy paƒstw Êwiata w towa-
rzystwie swoich t∏umaczy i debatujà do
póênej nocy. Ale teraz, w Êrodku dnia, w
sali jest bardzo jasno. Przez przeszklo-
nà Êcian´ niemal oÊlepia mnie s∏oƒce,
którego Êwiat∏o odbija si´ od Êniegu po-
krywajàcego Mont Blanc. Brundtland,
odwrócona ty∏em do okna, wydaje si´
tylko sylwetkà. Jej g∏os jest jednak silny,
wyraêny i skoncentrowany.

„W wieku 35 lat by∏am lekarzem za-

trudnionym w paƒstwowej s∏u˝bie
zdrowia i przygotowywa∏am prac´ dok-
torskà” – wspomina poczàtki swojej
dzia∏alnoÊci politycznej w 1974 roku.
Wydzia∏ Lekarski Akademii Medycznej
w Oslo ukoƒczy∏a w 1963 roku, a na-
st´pnie uzyska∏a stopieƒ magistra hi-
gieny w Harvard University. W 1965 ro-
ku powróci∏a do Norwegii i rozpocz´∏a
prac´ lekarza w Ministerstwie Zdrowia.
Poczàtkowo zajmowa∏a si´ problema-
mi zdrowia dzieci. Po dziewi´ciu latach
pracy premier Norwegii z∏o˝y∏ pani
Brundtland atrakcyjnà propozycj´ – aby
zosta∏a cz∏onkiem jego gabinetu.

„By∏o to dla mnie zupe∏nym zasko-

czeniem – wspomina. – Zapyta∏am: czy
myÊli pan o Ministerstwie Zdrowia?
Nie, mam na myÊli Ministerstwo Ochro-

ny Ârodowiska, odpowiedzia∏. – Brundt-
land szybko jednak zrozumia∏a zwià-
zek pomi´dzy tymi resortami. Na zdro-
wie ludzi wp∏ywa to, czym oddychajà,
co pijà i co jedzà. Dlatego tak wa˝ne
sà dla nas powietrze, woda, warunki sa-
nitarne, czyli jakoÊç otaczajàcego nas
Êrodowiska.”

Brundtland przyj´∏a proponowane

stanowisko, a jednym z jej pierwszych
zadaƒ by∏o poprowadzenie konferencji
z udzia∏em ministrów ochrony Êrodo-
wiska z innych krajów europejskich,
m.in. na sporny temat kwaÊnych desz-
czów. Dyskusja skoncentrowa∏a si´ na
tym, ˝e kwaÊne deszcze padajàce w
Norwegii sà wynikiem ska˝enia powie-
trza w Anglii. „Wiele paƒstw sprzeci-
wia∏o si´ poruszaniu tego tematu, gdy˝
oznacza∏o to wzi´cie odpowiedzialno-
Êci za sytuacj´ poza granicami kraju w
nast´pstwie dzia∏alnoÊci we w∏asnym
kraju” – mówi Brundtland. Niewielu
polityków chcia∏o wówczas stawiç czo-
∏o temu problemowi.

Walka polityczna, która wówczas roz-

gorza∏a, nauczy∏a jà wa˝nej rzeczy:
„Zda∏am sobie spraw´, ˝e gdy mówi-
liÊmy o Êrodowisku – kwaÊnych jezio-
rach na po∏udniu Norwegii i ginàcych
z tego powodu rybach – ludzie ma-
jàcy ÊwiadomoÊç ekologicznà przyj-

mowali to jako sygna∏ ostrze-
gawczy. Ale inni pytali: czy to
wa˝ne, ˝e w Norwegii ginie tro-
ch´ ryb? Naszym celem jest
zwi´kszenie produkcji i dlatego
musimy si´ z tym faktem pogo-
dziç.” Brundtland zrozumia∏a,
˝e kluczem mo˝e byç przycià-
gni´cie uwagi decydentów z sek-
tora gospodarczego i uÊwiado-
mienie im, ˝e na d∏u˝szà met´
ochrona Êrodowiska mo˝e przy-
nosiç zyski. Poczàtkowo wi´c
przekonywa∏a, ˝e przedsi´bior-
stwa czerpa∏yby korzyÊci finan-
sowe z unowoczeÊnienia techno-
logii i wytwarzania lepszych
produktów, tak by fabryki mo-
g∏y zmniejszyç zanieczyszczanie
Êrodowiska. Brundtland potra-
fi∏a tu wskazaç pewne firmy nor-
weskie, które po zainstalowaniu
w∏asnej produkcji urzàdzeƒ
zmniejszajàcych ska˝enie Êrodo-
wiska zacz´∏y zarabiaç na sprze-
dawaniu ich innym.

Pomys∏ zastosowania mecha-

nizmów rynkowych do ochrony
zasobów naturalnych zwróci∏
uwag´ mi´dzynarodowej opinii

SYLWETKA: Gro Harlem Brundtland

Zdrowie – dobry interes

ALAIN MORVAN

Gamma Liaison

ZMNIEJSZENIE N¢DZY i degradacji Êrodowiska

to zdaniem Gro Harlem Brundtland

klucz do ochrony zdrowia na Êwiecie.

Â

WIAT

N

AUKI

Sierpieƒ 1999 21

w 1983 roku, kiedy Javier P•rez de Cuel-
lar, ówczesny sekretarz generalny ONZ,
powierzy∏ pani Brundtland zadanie
utworzenia, a nast´pnie kierowania
World Commission of Environment and
Development (WCED – Âwiatowà Komi-
sjà ds. Ârodowiska i Rozwoju). Celem
WCED by∏o zbadanie, jak najlepiej po∏à-
czyç interesy ekonomiczne z wymogami
ekologicznymi – pomys∏ ten okreÊlono
nast´pnie nazwà sustainable develop-
ment (ekorozwój lub trwa∏y i zrównowa-
˝ony rozwój – przyp. red.). Zalecenia
WCED (zwanej potocznie Komisjà
Brundtland) z 1987 roku spowodowa∏y,
˝e w 1992 roku z polecenia ONZ zwo∏a-
no Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro, na któ-
rym próbowano zach´ciç rzàdy paƒstw
cz∏onkowskich do harmonijnego ∏àcze-
nia rozwoju gospodarczego z przestrze-
ganiem zasad ochrony Êrodowiska.

W latach osiemdziesiàtych i dziewi´ç-

dziesiàtych Brundtland sprawowa∏a tak-
˝e urzàd premiera Norwegii, który po
raz pierwszy obj´∏a po wyborach w 1981
roku, w du˝ej mierze dzi´ki popularno-
Êci, jakà zdoby∏a, b´dàc ministrem
ochrony Êrodowiska. W ciàgu nast´p-
nych 15 lat by∏a premierem w sumie
przez 10 lat. Koncentrowa∏a si´ w tym
czasie nie tylko na problemach Êrodo-
wiska, ale tak˝e na prawach kobiet.

Obecnie, po z górà 20 latach, Brundt-

land powróci∏a do medycyny, zaczy-
najàc w lipcu 1998 roku pi´cioletnià
kadencj´ na stanowisku sekretarza gene-
ralnego WHO, w zast´pstwie niepopu-
larnego Hiroshi Nakajimy, który cz´sto
by∏ krytykowany za doprowadzenie tej
organizacji do stanu nieudolnej biu-
rokracji, tracàcej niekiedy jasnoÊç swe-
go celu. Brundtland zreorganizowa∏a
WHO, ∏àczàc ponad 50 programów (cz´-
sto ukierunkowanych na jednà tylko
chorob´) w 10 nowych grup o szerszych
zakresach, takich jak choroby zakaêne,
przemiany spo∏eczne, choroby umys∏o-
we, rozwój gospodarczy czy ochrona
Êrodowiska.

Ta ostatnia kategoria nie powsta∏a

przypadkowo. Obecnie Brundtland zno-
wu odwo∏uje si´ do argumentów, któ-
re wysuwa∏a na poczàtku swojej karie-
ry, zw∏aszcza dotyczàcych interesów
ekonomicznych. Podobnie jak kiedyÊ
uÊwiadomi∏a sobie, ˝e rozprawianie
wy∏àcznie o tragedii, jakà jest degra-
dacja Êrodowiska naturalnego, ma s∏a-
by wp∏yw na decydentów, tak obec-
nie dostrzega, i˝ to samo dotyczy tak˝e
zdrowia. Cz´sto powtarzany argument,
˝e ka˝dy ma prawo do podstawowej
opieki zdrowotnej („To bardzo dobry
argument” – mówi Brundtland, a
WHO mocno popiera ide´ zapewnie-
nia wszystkim podstawowej opieki

medycznej), pozostaje w
wielu wypadkach na pa-
pierze, szczególnie w kra-
jach, gdzie nie przestrze-
ga si´ nale˝ycie praw
cz∏owieka.

Jednà z pierwszych ak-

cji podj´tych przez nià na
nowym stanowisku by∏o
zintensyfikowanie walki
z malarià. Wed∏ug Brundt-
land liczba przypadków
tej choroby, wynoszàca
obecnie oko∏o 300 mln
rocznie, wzros∏a w ciàgu
ostatnich 10–15 lat, szcze-
gólnie w Afryce. (Sytuacja
jest – jej zdaniem – bardzo
powa˝na. Wielu lekarzy, których spotka-
∏a w Afryce, mówi∏o jej, ˝e obecnie mala-
ria stanowi wi´kszy problem ni˝ AIDS.
„To ilustruje rozmiary endemii malarii,
ale wskazuje te˝, ˝e epidemia zaka˝eƒ
HIV/AIDS [w Afryce] nie osiàgn´∏a jesz-
cze szczytu” – ostrzega Brundtland.)
Koszty indywidualne i spo∏eczne malarii
mo˝na dostrzec w statystykach zgonów,
kalectw oraz opuszczonych wiosek; stra-
ty ekonomiczne, nie dla wszystkich od
razu tak oczywiste, dla Brundtland sà bez-
sporne. „W kraju, który nie inwestuje wy-
starczajàco w zdrowie, wyst´puje bardzo
wysoka zachorowalnoÊç i ÊmiertelnoÊç,
co mo˝e mieç wp∏yw na obni˝enie poten-
cja∏u rozwoju.”

Wydaje si´, ˝e Bank Âwiatowy po-

dziela ten ekonomiczny argument, gdy˝
wspó∏pracuje z WHO w wysi∏kach po-
dejmowanych w celu zwalczania mala-
rii. Specjalne projekty zainicjowane
w ramach kampanii „Roll Back Mala-
ria” (ograniczyç malari´) obejmujà
wspó∏prac´ z takimi organizacjami jak
UNICEF w zakresie dystrybucji leków
i moskitier. WHO finansuje tak˝e bada-
nia nad opracowaniem szczepionki
przeciw tej chorobie, z myÊlà o tym, ˝e
mo˝e w przysz∏oÊci uda si´ doprowa-
dziç do ca∏kowitej jej likwidacji.

Brundtland pragnie tak˝e podjàç

szybko dzia∏ania w celu zaoszcz´dze-
nia krajom rozwijajàcym si´, szczególnie
azjatyckim, szkodliwych nast´pstw
zdrowotnych palenia tytoniu. Pod jej
kierunkiem WHO podj´∏a drugà wa˝-
na akcj´ „Tobacco Free Initiative” (inicja-
tywa uwolnienia si´ od tytoniu), której
celem jest udzielenie pomocy tym kra-
jom w uchwaleniu ustaw regulujàcych
reklam´, sprzeda˝ i opodatkowanie pa-
pierosów. „Lepiej zrobiç coÊ ju˝ teraz,
zanim ludzie zacznà cierpieç, a my po-
niesiemy koszty ich leczenia szpitalne-
go” – powiedzia∏a.

Powodzenie ekorozwoju jako sposo-

bu przeciwdzia∏ania zagro˝eniu Êrodo-

wiska jest po∏owiczne. Wprawdzie nie-
które firmy osiàgn´∏y zyski dzi´ki na
przyk∏ad sprzeda˝y wytwarzanych
przez tubylców wyrobów pochodzàcych
z lasów deszczowych, inne jednak po-
nios∏y straty. Sama Brundtland przyzna-
je, ˝e chocia˝ przez ostatnie 10 lat „nastà-
pi∏ wyraêny wzrost wspó∏pracy rzàdów
w dziedzinie idei ekorozwoju, to jednak
znacznie wi´cej pozostaje jeszcze do zro-
bienia. Czy˝by by∏o przesadà wzywaç
Êwiat do podj´cia wysi∏ków na rzecz wy-
eliminowania biedy, chorób i cierpieƒ,
jak proponowa∏a Brundtland, podejmu-
jàc prac´ w WHO?

Jonas Gahr St¿re, g∏ówny doradca po-

lityczny Brundtland, wskazuje, ˝e na Êwie-
cie wydaje si´ ju˝ 2.3 bln dolarów na zdro-
wie, wystarczy∏oby wi´c, aby WHO tylko
w nieznacznym stopniu wp∏ywa∏a na spo-
sób wydatkowania tych olbrzymich kwot,
które nader cz´sto nie docierajà do naj-
bardziej potrzebujàcych. Argumentuje on,
˝e „je˝eli nawet ma si´ do wydania tylko
10 dolarów rocznie na osob´, to wa˝ne
jest, jak si´ to zrobi. Istotne jest, ile pieni´-
dzy przeznaczy si´ na szczepienia ochron-
ne i podstawowà opiek´ zdrowotnà.”

Metoda drobnych kroków pomo˝e

lepiej w rozwiàzywaniu wielkich pro-
blemów – uwa˝a Brundtland. Dostrze-
ga tak˝e wzajemne powiàzania wielu
z nich. „Najwi´kszym zagro˝eniem dla
zdrowia jest w istocie n´dza oraz to, ˝e
istniejà takie obszary, gdzie si´ ona po-
g∏´bia.” Brundtland sàdzi ponadto, ˝e
sam z∏y stan zdrowia przyczynia si´ do
n´dzy, która z kolei mo˝e prowadziç do
degradacji Êrodowiska, a tak˝e byç je-
go nast´pstwem.

„JeÊli wybieramy w∏aÊciwà drog´ roz-

woju, troszczymy si´ jednoczeÊnie o
zdrowie, Êrodowisko i gospodark´” –
mówi. Wydaje si´, ˝e tego przes∏ania
Êwiat nie powinien ignorowaç.

Sasha Nemecek

T∏umaczy∏

Jan Krzy˝anowski

„ROLL BACK MALARIA” to nowy program WHO,

który obejmuje dystrybucj´ moskitier, takich jak te,

które zastosowano w Mianma (Birmie).

WIM VAN CAPPELLEN

Impact Visuals