CHARAKTERYSTYKA BIOMÓW

* biom – zespół ekosystemów charakterystyczny dla danego obszaru geograficznego

* w skład biomu wchodzi formacja roślinna i wszystkie związane z nią zwierzęta

TUNDRA

PÓŁKULA PÓŁNOCNA

* obszary podbiegunowe Ameryki Pn i Eurazji
* formacja bezleśna

* rośliny: podstawą są mszaki i porosty, nieliczne rośliny zielone (trawy), w południowych rejonach pojawiają się
krzewinki oraz karłowate wierzby i brzozy

* zwierzęta:
- ssaki: niedźwiedzie polarne, lisy polarne, renifery, zające bielaki, różne gatunki lemingów, w Ameryce Pn żyją też

piżmowce
- ptaki: sowy śnieżne, sokoły białozory, pardwy, latem przylatują liczne kaczki, gęsi i ptaki śpiewające żywiące się

owadami
- owady: występują licznie w porze letniej

PÓŁKULA POŁUDNIOWA
* obrzeża Antarktydy

* zwierzęta: pingwiny

PÓŁKULA PÓŁNOCNA

* olbrzymie obszary Ameryki Pn i Eurazji
* rośliny:

- drzewa iglaste: sosny, świerki, jodły, modrzewie
- drzewa liściaste są nieliczne i występują jako domieszki: brzozy, olchy, jarzębiny, wierzby

- dno lasu jest stale zacienione więc runo rozwija się słabo: mchy, porosty, wrzosy, niektóre turzyce
* występują torfowiska charakterystyczne dla strefy borealnej

* zwierzęta:
- łosie, polatuchy (wiewiórki latające), różne gatunki kręgowców, sarny, jelenie

- drapieżniki: rosomaki, sobole (zwierzęta ginące), wilki, rysie, w Kanadzie niedźwiedzie grizzly
- ptaki: puszczyki mszarne i uralskie, głuszce, cietrzewie

TAJGA/

LASY IGLASTE

KLIMATU

UMIARKOWANEGO

* Europa, Daleki Wschód, śr.-wsch. Ameryka Pn, wąski pas wybrzeża Pacyfiku na pd.-zach. Ameryki Pd.

* rośliny:
- drzewa zrzucające liście na zimę:

Europa: dęby, lipy, buki, klony, graby, jesiony
Azja (oprócz europejskich): orzechy mandżurskie, korkowce, bożodrzewy i inne endemiczne

Ameryka (oprócz europejskich):magnolie
* zwierzęta:

- sarny, jelenie, dziki, lisy, borsuki, wilki, dawniej niedźwiedzie
- Azja: jenoty, bardzo rzadkie pandy olbrzymie, dawniej tygrysy

- Ameryka: skunksy, szopy, pumy, grzechotniki, aligatory, bielik amerykański (godło USA)

LASY LIŚCIASTE I

MIESZANE KLIMATU

UMIARKOWANEGO

* rozwijają się w klimacie z niezbyt chłodnymi, ale dżdżystymi zimami i gorącymi, suchymi okresami letnimi
* występują na wszystkich kontynentach, ale zajmują niewielkie, izolowane obszary

PÓŁKULA PÓŁNOCNA
* Europa, Zach. Azja i Pn. Afryka – wybrzeża Morza Śródziemnego

* Pd.-Zach. Ameryka Pn. – Kalifornia, Arizona, Pn. Meksyk
PÓŁKULA POŁUDNIOWA

* wąski pas w Zach. Ameryce Pd.
* najbardziej na południe wysunięta część Afryki

* Pd.-Zach. wybrzeża Australii
* rośliny:

- drzewiaste i krzewiaste rośliny zimozielone o twardych, skórzastych liściach (Morze Śródziemne: dęby
korkowe, pistacje, jałowce, wrzośce, bukszpany, mirty tworzące kolczaste zarośla zwane makią)

- rośliny te zastąpiły pierwotne lasy, w których rosły cedry, liczne dęby, wawrzyny, oliwki i cyprysy (zostały
wyniszczone wskutek działalności człowieka – pozyskiwanie drewna, wypas zwierząt)

- Ameryka: podobne do makii krzewiaste zarośla to chaparral
- Afryka: podobne do makii krzewiaste zarośla to fynbos

- Ameryka Pd i Australia – zbiorowiska twardolistne zachowały charakter lasów, podstawowe rośliny to belloto
(Ameryka) i różne gatunki eukaliptusów (Australia)

* zwierzęta
- Europa, Pn. Afryka i Azja: muflony, daniele, króliki, jeżozwierze, małpy magoty, czaple i drapieżniki (żenety,

szakale, ścierwniki, sępy, dawniej lamparty)
- Ameryka Pn.: jelenie wirginijskie, sępy urubu, kolibry, coraz rzadsze pandy, kukawka srokata (należy do rodziny

kawek i prowadzi naziemny tryb życia, dość szybko biega na długich nogach, stąd jej angielska nazwa „roadrunner”,
przetłumaczona na polski jako „struś pędziwiatr”)

WIECZNIE ZIELONE

LASY I ZAROŚLA

TWARDOLISTNE

* formacja trawiasta w klimacie umiarkowanym na żyznych glebach

* Europa – niewielki obszar, Azja – rozległy obszar, Ameryka Pn. – preria, Ameryka Pd. – pampa, Australia i
Nowa Zelandia – spotykane w wyżynnych rejonach

* z powodów żyzności gleb większość została przekształcona w pola uprawne i pastwiska, przez co utraciły swój
pierwotny charakter

* zwierzęta:
- dawniej w Europie: suhaki, tarpany, wilki

- Azja: wilki i duże ssaki roślinożerne – konie Przewalskiego, dzikie osły, suhaki, baktriany
- Ameryka Pn.: bizony, widłorogi, wilki

- Ameryka Pd.: guanako, jeleń lampasowy, nielotny ptak nandu (struś pampasowy), wilk grzywiasty

STEPY

* wszystkie kontynenty oprócz Europy Antarktydy

* rośliny
- emfatyczne - potrafiące przetrwać suszę w postaci nasion, jeśli spadnie deszcz gwałtownie rozwijają się i kwitną,

czasami w ciągu kilkudziesięciu godzin
- sklerofity (suchorośla) i sukulenty (liściowe – agawa, aloes, łodygowe – kaktusy, wilczomlecze)

* zwierzęta
- Azja, zwłaszcza Płw. Arabski: gazele, myszoskoczki, sępy, kanie czarne, dawniej lwy i lamparty (baktrian

charakterystyczny jest dla pustyń w głębi kontynentu)
- Afryka: dromader, fenek (najmniejszy lis)

- Australia: kret workowaty, większe gatunki kangurów na obrzeżach
- Ameryka Pn.: grzechotniki, kojoty, rzadkie pumy

PUSTYNIE I

PÓŁPUSTYNIE

* formacje trawienne występujące w klimacie podrównikowym Afryki, Ameryki Pd. i Środkowej, Australii i Azji

(płw. Indyjski)
* rośliny

- sawanny często w sposób ciągły, bez wyraźnej granicy przechodzą w suche lasy tropikalne, zawierające prócz
różnorodnych traw również drzewa (akacje, baobaby w Afryce, palmy w Ameryce, eukaliptusy w Australii)

* zwierzęta
- Azja: duże zwierzęta trawożerne - słonie indyjskie, bawoły, nosorożce, antylopy, różne małpy, jelenie, drapieżniki –

gepardy, lwy (prawie wytępione), hieny, lamparty, tygrysy, niedźwiedzie
- Afryka: duże zwierzęta trawożerne – słonie afrykańskie, bawoły, nosorożce, antylopy, różne małpy, żyrafy, drapieżniki

– gepardy, lwy, hieny, lamparty
- charakterystyczne są olbrzymie kopce termitów

- Ameryka: jelenie, pekari, pancerniki, mrówkojady
- Australia: duże kangury, nieloty emu, liczne zdziczałe sprowadzone przez człowieka – konie, psy dingo, lisy i koty

domowe

SAWANNY

* związane z wilgotnym i gorącym klimatem równikowym

* dorzecze Amazonki (selva), środkowa Afryka, Madagaskar, Płw. Indochiński, Archipelag Malajski, północne
wybrzeża Australii, Filipiny

* najbardziej rozwinięte ekosystemy lądowe (najbogatsze pod względem różnorodności gatunkowej), gdyż brak pór
roku sprzyja wegetacji

* rośliny
- wysokie drzewa i znajdujące się na nich liczne pnącza (liany) i epifity (rośliny rosnące na innych roślinach ale nie

będące pasożytami, epifit wykorzystuje inną roślinę, najczęściej drzewo jedynie jako podłoże i miejsce przyczepu, w
naszym klimacie są to mszaki i porosty, spośród tropikalnych są to liczne gatunki storczyków i paproci)

* zwierzęta
- Ameryka Pd. – tapiry, kapibary (największe gryzonie), nutrie, jaguary, liczne małpy szerokonose, leniwce,

mrówkojady
- Afryka: okapi, bawoły, słonie, świnie leśne, goryle, szympansy, lamparty, dzioborożce

- Azja: tapiry, nosorożce, dzikie bydło (banteng), tygrysy, niedźwiedzie malajskie, lamparty, gibbony, orangutany
- Australia: kazuary, papugi, ptaki rajskie, kangury drzewiaki, workowate wiewiórki latające (lotopałanki)

PUSZCZA

TROPIKALNA/

WILGOTNE LASY

RÓWNIKOWE

* roślinność
- ma charakter piętrowy

- często zbliżona do zbiorowisk tundrowych
* zwierzęta:

- koziorożce, kozice, świstaki (w Europie)
- kozły śnieżne, owce kanadyjskie (Ameryka Pn.)

- niedźwiedzie himalajskie, irbisy (Azja)
- góralki, dżelady (Afryka)

- kangury skalne (Australia)

BIOMY

WYSOKOGÓRSKIE

* występują na wybrzeżach morskich (w strefie pływów) w obszarze międzyzwrotnikowym

* rośliny
- mieszanina różnych gatunków niskich drzew i krzewów o silnie rozbudowanych systemach korzeniowych

- wszystkie dobrze znoszą pełnomorskie zasolenie i okresowe zalewanie

NAMORZYNY/

LASY MANGROWE

WODNE STREFY ŻYCIA

GĘSTOŚĆ

* ma znacznie większą gęstość niż powietrze (ok.

770 razy), co pozwala wielu organizmom na
swobodne unoszenie się w toni wodnej i

osiąganie znacznie większych rozmiarów niż na
lądzie

* znaczna ilość unoszących się w wodzie małych
organizmów i szczątków organicznych umożliwia

egzystencję wielu gatunkom osiadłych zwierząt
filtratorów, niespotykanych na lądzie

* gęstość ośrodka zmusza szybko poruszające
się zwierzęta do przybierania opływowych

kształtów, aby zmniejszyć opór ośrodka

ŚWIATŁO

* przenika w głąb wody jedynie do pewnej
głębokości (tzw. strefa fotyczna zbiornika),

poniżej której stale panują ciemności (strefa
afotyczna)

* w strefie prześwietlonej zachodzi proces
produkcji materii (strefa trofogeniczna) – żyją tu

producenci (rośliny, samożywne protesty) i
konsumenci

* w strefie afotycznej zachodzą jedynie procesy
produkcji wtórnej i rozkład materii organicznej –

spotykamy tu konsumentów (zazwyczaj wyższych
rzędów) i reducentów

POJEMNOŚĆ CIEPLNA

* woda charakteryzuje się dużą
pojemnością cieplną, dzięki czemu zmiany

temperatury odbywają się stosunkowo
wolno i w mniejszym zakresie niż na lądzie

ZASOLENIE

* właściwości chemiczne wody wynikają z budowy cząsteczek H

2

O oraz związane są

ze stopniem jej zasolenia

* zbiorniki śródlądowe
- zawierają mniej soli nieorganicznych (w klimacie umiarkowanym poniżej 5%)

- w klimacie suchym i gorącym ich zasolenie jest znacznie wyższe
- rekordzistą jest jezioro Gusgendag (Pn.-Wsch. Turcja, góry Ararat), gdzie zasolenie

wynosi ok. 368%
- w Morzu Martwym (Palestyna) jest ok. 231% soli

* w otwartych morzach i oceanach średnie stężenie soli wynosi ok. 35%
* w morzach epikontynentalnych o dużym dopływie wody z rzek, zasolenie jest

nieraz znacznie mniejsze
- w Morzu Bałtyckim zmienia się od 12& na krańcach zachodnich do niespełna 2% w

Zatoce Botnickiej)

STOPIEŃ KWASOWOŚCI

* wody w zbiornikach
morskich i lądowych

charakteryzują się
zmiennym stopniem

kwasowości (pH)

ROZPROSZONE GAZY

* wody w zbiornikach morskich i lądowych

charakteryzują się zmienną ilością
rozproszonych gazów

* szczególne znaczenie ma tu ilość
rozpuszczonego tlenu niezbędnego do

oddychania (tlenowego) oraz dwutlenku
węgla koniecznego do fotosyntezy

WODNE STREFY BIOTYCZNE

LITORAL

* strefa przybrzeżna
mórz i jezior

* dobre nasłonecznienie
* bujne i różnorodne życie

organiczne

PELAGIAL

* otwarte wody zbiornika (morza lub jeziora)
EPIPELAGIAL

* strefa prześwietlona, fotyczna
BATYPELAGIAL (morze) / PROFUNDAL (jezioro)

* strefa afotyczna, pozbawiona roślin i produkcji
pierwotnej

* nie występuje w płytkich jeziorach

ABISAL

* strefa głębinowa mórz i
oceanów od 1700m w głąb

* brak światła
* bardzo wysokie ciśnienie

* specyficzna fauna głębinowa

BENTAL

* strefa dna zbiornika
wyróżniana w każdej z

trzech stref biotycznych
* charakterystyczny skład

gatunkowy

ZESPOŁY EKOLOGICZNE (GRUPY EKOLOGICZNE)

PLANKTON

* organizmy najczęściej drobne
* nie potrafią w aktywny sosów przeciwstawić się

ruchom wody (są biernie unoszone w toni
wodnej)

* z reguły mają różnorakie wyrostki, kolce i
podobne wytwory, zwiększające powierzchnię ciała

(zapobiega to opadaniu na dno)
* podział

- fitoplankton/plankton roślinny (samożywne
protisty i rośliny – producenci)

- zooplankton/plankton zwierzęcy (cudzożywne
protisty i zwierzęta – konsumenci)

NEKTON

* zwierzęta pływające aktywnie, niezależnie od
prądu wody

* do pływania używają płetw
* często mają specjalne narządy hydrostatyczne

umożliwiające zmianę głębokości zanurzenia
* głównie głowonogi i ryby, ale także ssaki, ptaki,

gady i płazy wodne

BENTOS

* zespół organizmów związanych z dnem
zbiornika (przebywających w strefie bentalnej)

* zwierzęta osiadłe (gąbki, parzydełkowce),
ryjące w dnie oraz poruszające się po jego

powierzchni (pierścienice, mięczaki, nicienie,
stawonogi)

* występują także samożywne protisty i rośliny

PLEUSTON

* organizmy pływające po powierzchni wody
* zazwyczaj rośliny: rzęsa, salwinia, tropikalny

hiacynt wodny
* zdarzają się zwierzęta: pływające kolonie żeglarza

portugalskiego
* nadmiar tych organizmów jest niekorzystny, bo

ogranicza dostęp światła i produkcję pierwotną w
zbiornikach

NEUSTON

* drobne organizmy związane z błoną
powierzchniową wód stojących

* m.in. nartniki, pluskolce, larwy komarów,
bakterie i wiele jednokomórkowych protistów

PSAMMON

* organizmy zamieszkujące
wilgotny piasek przybrzeżny

PERYFITON

* organizmy osiadłe, żyjące na
zanurzonych przedmiotach, palach,

kamieniach lub na większych
roślinach i zwierzętach osiadłych