NOTATKI Z ĆWICZEŃ – HISTORIA POWSZECHNA ŚREDNIOWIECZA

,1j1.10.2013 – Historia powszechna

P,r,zełomy:

-> Nadanie praw obywatelskim Italikom

-> Edykt Karakalli – 212 – wyłom w ekskluzywizmie rzymskim. Niewiele źródeł

 Wszyscy obywatele mieli zyskać obywatelstwo

 Ograniczenia – węższa interpretacja. DEDITICII- wrogowie Rzymu, podbicie – wyłączeni.

Kulty wykorzystywane do wiązania religia – kult rzymu i cesarza, religia starorzymska. Chrześcijaństwo

Armia (przed reformą Mariusza)

Legislacja rzymska a prawo peregrynów

Chrześcijaństwo IV wiek:

 System patriarchatów

 Arianizm - Chrystus nie jest bogiem, (później nestorianizm, monofizytyzm etc) a

chrześcijaństwo nicejskie, opierające się na credo nicejskim 325 -> przykłady napięć o podłożu
religijnym

Także donatyzm (Afryka Północna) -> konsekwencja prześladowań Dioklecjana. Spierono się,
kto wydał księgi święte (lapsi + ci, którzy chcieli odbudować jedność kościoła)

Partykularyzmy społeczne sprzyjały rozwojowi „herezji”

Np. donatyzm -> kartagina

Koptowie…

CIRCUMCELLIONES (Afryka Północna) – ekspresja odrodzonej tożsamości numidyjskiej, punijskiej

W Europie – BACAUDAE -> seria wystąpień zbrojnych ludności wiejskiej w Galii – odrodzenie
tożsamości narodowej celtyckiej

JĘZYK ->

Zachód -> język legislacji i administracji – łacina. Elity są dwujęzyczne (do IV wieku – greka i łacina).
Języki podbitych ludności nie były zapisywane.

Wschód – greka, a także języki przedhellenistyczne, używane jako języki literackie i liturgiczne –
kopytjski, semiczny

Rzym na poziomi politycznym i prawnym był spójny, ale istniały ruchy społeczne i etniczne, które tę
spójność osłabiały.

1

Barbaricum do IV wieku:

 Germania do Wisły

 Nazwa nadana w kontekście wojen niewolniczych do ludów NIECELTYCKICH w I ne. Wymysł

etnografii rzysmkiej

Brak źródeł poza źródłami rzymskimi o Barbaricum. Istnieje jedynie materiał dot. ich kultury
materialnej, strukturalnej, kultury rzemieślniczej.

WENSKUS – etnogeneza a jądro tradycji, narzucana przez władze osobom o różnorodnym
pochodzeniu. Społeczności były różnorodne, heterogeniczne. Plemiona były nietrwałe i tworzone
często ad hoc, nie na bazie archaicznych tradycji przedchescijanskich. Spoiwa mogły być bardzo różne.

FRANKOWIE – POCHODZENIE

 Tradycja genealogiczna rodu

 Gens Francorum

Relacja między Barbaricum a Rzymem w IV wieku

 Limes na Renie i Dunaju + dwa wyjątki: Dacja i …

 Relacje zmieniają się za czasów Flawiuszy: pojawienie się Gotów III wiek na Krymie – 251

klęska Rzymian pod Abritus

 378 Adrianopol cesarz nie dostarczył żywności. Obowiązek wynikał z FOEDORATII -> Goci

zobowiązani do służby wojskowej na wezwanie. Kiedy cesarstwo się nie wywiązało z
dostarczenia żywności, Goci się zbuntowali. W 358 za limesem osiedlenia się Frankom (Julian
Apostata). Od bitwy pod Adrianopoloem mogli to zrobić również Goci

 378 – 450 ->

Wizygoci – odłam zachodnich Gotów, osiedlają się w Hiszpanii, skąd wyprali Wandalów.
Wcześniej – Galia, Tuluza. Przez 100 lat centrum władztwa, to płd Galia

Wandalowie – początek V w: 405 r - Ren przekraczją Wandalowie.

Cesarstwo wobec okupacji Afryki przez wndali zachowuje status quo w zamian za dostawy
zboża.

Burgundowie (najmniej moblini)

Ostrogoci – punkt wyjście – italia

Longobardowie – 568. Od końca V w stacjonują nad srodkowym Dunajem

Rok 476 -> odoaker starał się zostać patrycjuszem na wschodzie, co mu się nie udało

Italia stala się jednym z regnum barbarzynoć, ale administaracja pozostała rzysmka.

2

Państwo wizygockie V w do drygiej dekdy VIII wieku (wyparte przez abarbow)

Ostrogoci 483 – 554

Wandalowie – 530-540

Najbardziej trwałe państwo frnaków i najbardziej stabline terytorialnie.

Longobardowie – VI do okresu koarolinskiego

18.10.2013 – dzieje powszechne

WIDZIMY SIĘ ZA 3 tyg

Zasada hospitalitas – 2/3 dochodów na

1/3 / 2/3 posiadłości ziemskich, ekspropriacja, wywłaszczenie

Inni -> nie ziemie, ale armie -> zmiana adresata dochodów

OSTROGOCI

1. Najazd teodoryka wielkiego, który powalił odoakra

2. Osiedleni nad Dunajem

3. Teodoryk był zkałdanikiem na doworze konstantynopolitańskich

4. Konflikt między nim, a cesarzem, Teodoryk przejmuje władzę w italii

5. 489

6. 490

7. 493 pada rawenna

8. Teodoryk królem Gotów, magister militum i tytuł patrycjusza legitymizują go w oczach rzymu

DUALIZM GOCKO-RZYSMKI

 Udział w podatkach

 Ekspropriacja (wywłaszczenie)

 Interwencje władzy w gospodarkę

 Odbicie w relacjach własnościowych -> elita senatorska zachowała swoje ziemie

Źródła do dziejów królestwa Ostrogtów

 Boecjusz -> inicjatywa przetłumaczenia na łacinę korpusu tekstów greckich.

 Kasjodor -> kanclerz kolejnych królów ostrogockich, wycofuje się w czasie wojny z Bizancjum,

autor dokumentów wychodzących z kancelarii królewskiej, które zebrał w zbiorze Variae.

3

Kasjodor opisuje czyny Liberiusza -> „cud podatkowy” -> doprowadził do zwiększenia docodów
publicznych, ale nie zwiększył podatków. To, co zwykło się roztwonić zebrał w jedno, a własność
prywatna nie poniosłą żadnych szkód. Podział tercji w odniesieniu do posseciones. Doszło do podziału
ziemi, rzymianie zyskali obrońcę w postaci Gotów, aby całość własności pozostała nienaruszona.

 Prokopiusz – historia wojen ostrogotów z Bizancjium.

Paweł Diakon -> tekst pochodzący z królestwa Longobardów, który powstał w okresie karolińskim.
Autor historii królestwa Longobardów. Miał dostęp do innej hist. Longobradów powstałej w VII wieku.

Okres po śmierci która Klefa (574). Najzad Longobardów miał char gwałtowny (w przeciwieństwie do
panowania Ostrogotów w Rzymie). Część rzymian wycofała się na tereny bizantyjskie, część zginęła,
reszta stała się podatnikami Longobardów. Musięli oddawać najeźdźcowm trzecią część owoców swej
pracy.

Po okresie bezkrólewia władzę wśród Longobardów obejmuje Autarii, syn księcia Klefa. Nazwali go
imieniem FLAWIUSZA. DOSZŁO WÓWCZAS DO NOWGEO PORZĄDKU FISKALNEGO.

Nowe elity barbarzyńskie z pewnośćią miały udział w podatkach, nie obyło się też bez zminy
stosunków własnościowych. Relecje opierały się na wywłaszczeniu.

Proporcje liczbowe -> barbarzyńcy stanowili kilka procent ludności. Osadnictwo gockie na północy,
inne miasta -> garnizony gockie. Nie mieli czym zagospodarować zmieni, którą mieli wywłaszczyć.

Prawo:

Rzymskie

 Breviarum Alaryka 506 – królestwo Wizygotów, zwód prawa rzymskiego

 Teodozjusza, Justyniana

 Lex Romana Burgundiorum

Barbarzyńskie:

 Edykt Rotariego 642 -> Longobardowie + kolekne nowele

 Lex Salica -> państwo franków, Chlodwig przęłom V i VI wieku, później Pepin

 Lex Ripuaria -> państwo franków (ripa, brzeg, nad brzegami Renu)

 Ostrogoci – wiemy bardzo niewiele, kodeks teodoryka? + pojedyncze edykty w zbiorze Variae

Kasjodora

 Wizygoci -> Kodeks Euryka (połowa V wieku, znamy tylko fragmenty)

 Kodeks 654 Reccenswinta -> Wizygoci. Kończy ewolucję historii Wizygotów.

4

 Lex Gundobada – prawo gundobackie wydane przez jego syna Zygmunta na początku VI

wieku. Dwoistość jurysdykcji.

Relacje prawno-prawne rzymsko-barbarzyńskie wg Modzelewskiego

Punktem ewolucji w państwie Wizygockim -> KODEKS RECCENWINTA. Prawo Wizygockie i
społeczeństwo bardzo zromanizowane. Dotyczy całości poddanych praw wizygockiego (choć istanieją
prawa parykularne, np. duchowieśctwo). Ale prawao królewskie obejuje całość poddanych, nie ma
separacji.

W innych królestwach -> DUALIZM PRAWNY

Ostrogoci

Rozróżnienie pomiędzy sprawami, które identyfikują się z innymi grupami etnicznymi. sprawy między
rzymianienem a ostrogotem wg prawa ostrogtów, między rzymianami – prawo rzymskie

LEGES NOSTRAS – nasze prawa etniczne etniczne/królewskie –nakłąda się na różne porządki /
tradycje rzymskie.

Separacja – odrębne systemy barbarzyńskie i rzymskie.

Frankowie

Inne instytucje -> WERGELD – GŁÓWSZCZYZNA, nawiązka

Różnice stawek wynikały z pozycji społecznej:

 Wolni

 Półwolni – ludność zależna od opiekuna prawnego

 Niewolnicy

Różnice różne także ze względu na narodowość:

 Prawo salickie uwzględniało kategorie: różne wergeldy dla Rzymian i Franków. Kwestia

odrębna – grupa rzymian dopuszczona do władzy.

W królestwie Franków istaniały dwa praw. Jedyne terytorium, które istaniao poza limesem.
Merowingowie pobijają alamanów, sasów, burgundów. Uznają wielość praw partykularnych

Burgundowie

Komes – sądził prawy między rzymianami a osrogotami i iudex – między rzymianami

- sprawy między rzymianienem a burgundem wg prawa burgundzkiego, między rzymianami – prawo
rzymskie.

Dwa typy sądownictwa.

5

Longobardowie

Kwesta Rzymianie – Longobardowie -> w prawie Rotariego poza tytułami, w których mowa implicite
o .., nie ma mowy o rzymianach. Rzymianie są nieobecni. Modzelewski interpretuje to jako
wykluczenie prawne. Grupa sasów opuszcza italię, ponieważ nie pozwolono im życ wg własnego
prawa. Osoba, która przebywa na terytorium prawa longardzkiego ma żyć wg pr longobardzkiego.
Asymiacja rzymian.

Jedynie explicite o istnieniu odrębnej osobowości prawnej miało świadczyć sądzenie wg prawa
miejsca, w którym dana osoba się urodziła.

RELIGIA + INNE KOMPONENTY KULTUROWE

Longobardowie

Sinusoida -> wyznania nicejskie i ariańskie. Konglomerat bardzo różnych świadectw religijnych, także
pogańskie. W końcu VII wieku – pokój między Longobardami a baizancjum. Przejęli

Longobardowie ->

Egzarchat Rawenny

Dukat bizantyjski -> rzym stolicą

Ostrogoci

Istnenie dwóch kościołów – ariańskiego i nicejskiego

Do końca w miarę pokojowa separacja, przy wzajemnej akcpekacji

Wizygoci

Aranie do 589, az Rekkared dokonuje konwersji na synodzie w Toledo.

Frankowie

Od początku przyjmują chrześcijaństwo nicejskie. CHLODIWG – CHRZEST 469

ASYMILACJA

Imię Flawiusz Autariego na wzór tytułu

Romanizacja języka -> zwody praw, dokumenty, wzory pism, dokumenty prywatne w poł Hiszpanii

15.11.2013 – powszechna – ćwiczenia

MISSI DOMINICI – FORMA KONTROLI (OBJAZDOWA) NAD STRUKTURĄ ADMINISTRACYJNĄ (docelowo
związek z administracją kościelną)

6

Podstawa ideowa reformy karolińskiej

 Karol, jako przewodnik – Karol wybudował bazylikę w Akwizgranie, który miał być drugim

Rzymem

 Uniezależnienie się od Rzymu i Konstantynopola

 Relacja władca – podany ->poczucie odpowiedzialności za zbawienie i porządek publiczny

(oparcie się na modelach: Jozjasz biblijny król, reformator religijny, Dawid -> model królestwa
Izraela) doktryna gelazjańska – wzajemne uzupełnienie się kościoła i cesarstwa -> obrona i
zbawienie; tu: przesunięcie w relacjach

 Adminitio generalis – kapitularz Karola, podstawa i ideologia władzy Karola -> poprawa,

wzmocnienie -> NORMA RECTITUDIS -> Karolowi zależało na tym, żeby wszystko było
poprawne

 Podstawa prawna -> kodyfikacja praw zastanych + kapitularze

 Rex et rector regni Francorum -> król i przewodnik

Reformy Karola

 Reforma łaciny -> język potoczny był wystarczający, żeby łacina była zrozumiała, ale: różniła

się w piśmie i w mowie; reformę przeprowadzali duchowni anglosascy(!), dla których łacina
była języka wyuczonym (gramatyka późnoantyczna). ALKUIN -> wprowadza zasadę, że każdy
znak odpowiada głosce -> REWOLUCJA DLA DUCHOWIEŃSTWA FRANKIJSKIEGO -> zmiana
wymowy ze względu na gramatykę późnoantyczną.

 813 – synod w Tour nakazał, aby przełożyć homilię łacińską albo na niemiecki albo na rzymski

– rustykalny (wiejski) -> JĘZYK MÓWIONY NIE JEST TYM SAMYM

 840 – śmierć Ludwika

 841 – klęska Lotara

 842 - przymierze miedzy Karolem Łysym a Ludwikiem Niemieckim – DWA JĘZYKI –

starogórnoniemiecki oraz romański (tekst łaciński zapisany zgodnie z wymową osób
niewykształconych, co przekształci się w starofrancuski). Karol po Niemiecku żołnierzom
Ludwika, Ludwik po romańsku żołnierzom Karola przysięgli sobie, że nie będą się atakować.

 NOWY TYP PISMA – MINUSKUŁA KARLIŃSKA wypracowana do przepisywania tekstów

(chociaż w kancelariach długo utrzymuje się kursywa rzymska)

 Spisywano akty prawne, żywoty świętych i BIBLIĘ (Wulgata V w. – św. Hieronim, z

hebrajskiego na łacinę) + (rewizja tekstu biblijnego, którą Karol powierza ALKULINOWI –
poprawił on łaciński tekst Wulgaty – od IX wieku stała się tekstem obowiązującym na
Zachodzie ), LITURGIĘ (wzorem była liturgia istniejąca od Karlomana – księgi liturgiczne z
kościoła rzymskiego. Sakramentarz Hadriana). W kanonie tekstów Karola na poziomie
legislacji prosi o kopie kanonów kościelnych z Rzymu. Karol stawała się w pozycji instancji,

7

która promulguje (legitymizuje) prawo kościelne. Paweł Diakon przygotowuje zbiór homilii,
które będą obowiązywały całe państwo. ALKULIN –autor nowych wersji Żywotów świętych
Merowińskich. Do rangi wzorca została podniesiona reguła świętego Benedykta, którą
zastąpiono pozostałe reguły monastyczne. Od Karola stała się ona regułą obowiązującą na
Zachodzie. Wersję oryginalną Karol sprowadził (kopię autografu reguły) z Monte Cassiono.
Reformę tę dokończył mnich Benedykt z Aniane (reguła z jego komentarzem, jako
obowiązująca w całym cesarstwie).

 Przejaw odpowiedzialności Karola za zbawienie poddanych -> rozszerzenie chrześcijaństwa na

terenach saskich. DILETATIO CHRISTIANITATIS – Karol czuł się misjonarzem. Kapitularz o
krajach saskich – bardzo surowe prawa. Karol rzucił na szalę cały swój autorytet – początek
kampanii saskich, aby wzmocnić tam chrześcijaństwo.

772

779 – Karol wycofuje się z programu – uznaje prawo saskie i wycofuje się z takich silnych penalizacji –
nie szafował już tak karą śmierci, ale nie zrezygnował z wprowadzania chrześcijaństwa

Alkuin otwarcie występował przeciwko nawracaniu mieczem. Chrzest miał być dobrowolny.

RELACJE Z CESARZEM KONSTANTYNOPOLA I PAPIEŻEM

 Karol w panoramie władców świata chrześcijańskiego – papież, cesarz Konstantynopola, król

Franków -> List Alkuina do Karola Wielkiego z 799: triada 3 władców, z których papież Leon III
był zagrożony, zaś cesarzowa Irena zajmowała tron w Konstantynopolu po zamordowaniu
syna (Konstantyna VI)

 Einhard ->Karol przyjechał do Rzymu w grudniu 800 roku, żeby pomścić papieża. Do koronacji

dochodzi 25 grudnia, podczas mszy bożonarodzeniowej w bazylice watykańskiej. Karol był
zaskoczony koronacją i wcale jej nie chciał. Papież wyszedł z inicjatywą, a następnie aklamacja
(wg oficjalnych roczników królestwa Franków).

 Fakt, że Irena sprawowała władzę ułatwiał, ale Karol obawiał się reakcji Bizancjum. Karol

chciał mieć uregulowane relacje, czemu na przeszkodzie stanęła koronacja.

RELACJE – CESARZ – PAPIEŻ

 Akt Leona komunikatem, że papież wybiera cesarza.

 Koronacja Ludwika na augusta z rąk Karola w Akwizgranie

 Ludwik Pobożny ustąpił miejsca w relacjach z papieżem – Stefanem IV; potwierdził

donację, oraz powtórna koronacja cesarska – przez papieża Stefana IV

 Lotar uregulował dokumentem relacje: 824 KONSTYUCJA RZYMSKA – wybór papieża miał

być poddany kontroli państwa świeckiego – lud rzymski wyświęcał swojego biskupa. Po
wyborze, a przed wyświęceniem biskup Rzymu miał złożyć przysięgę wierności

 Promesy i donacje Pepina i Karola – roszczenia i realne roszczenia. Biskupi Rzymu

oczekiwali całej Italii, ale niektórzy mieli większe roszczenia -> FALSYFIKAT – ZA

8

PONTYFIKATU PAWŁA I/LEONA III (KONIEC VIII W.) DOPIERO W XI WIEKU ZACZĘTO GO
UŻYWAĆ (LEON IX W SPORZE Z KONSTANTYNOPOLEM). BYŁY TO ROSZCZENIA, ale realna
władza ograniczała się do „dukatu” rzymskiego.

KWESTIA SUKCESJI I SYTUACJA POLITYCZNA

22.11.2013 – historia powszechna – ćwiczenia

FORMY ŻYCIA MONASTYCZNEGO:

 Anachorecka/remicka – pustelnicy; św. Antoni

 Cynobityzm (cynobitalna) – wspólnotowa; św. Pachomiusz (posłuszeństwo wobec opata),

podobnie św. Bazyli i jego zbiór rad (choć nie w Egipcie)

Rozwój – późna starożytność w Egipcie (Aleksandria, targana sporami doktrynalnymi – arianizm) teren
o bogatym życiu religijnym, gdzie funkcjonowały różne stronnictwa. Łatwo było o pustynię w
Egipcie. ;) doliny graniczyły bezpośrednio z pustyniami.

Bardzo silnie związane z rozwojem hagiografii.

Koptowie i Egipcjanie byli w większości greckojęzyczni.

 Żywot św. Antoniego powstaje wcześnie po grecku, szybko został przetłumaczony na łacinę.

 Paweł Pustelnik – żywot. Po łacinie pisze Hieronim.

JAN KASJAN i jego „Rozmowy z ojcami” oraz „Apophtegmata”.

ZACHÓD – POCZĄTKI MONASTYCYZMU (gł. Galia)

 Św. Marcin – był biskupem i żołnierzem. Połączył urząd biskupa z kondycją mnicha. Istniała

nieufność między monastycyzmem a kościołem hierarchicznym. Łącząc dwie różne formy
zakłada pod Tour klasztor. Tours było jednym z najbardziej aktywnym skryptorium czasów
karolińskich.

 Galia – ośrodki – Tours i Marcin, Lerins – wyspa obok Cannes (odpowiednik pustelni), związani

np. Cerary z … i Hilary z Poitiers

Na wschodzie: Egipt, Palestyna, Syria, Kapadocja

Św. BENEDYKT V-VI w. z NURSJI

Dialogi Grzegorza Wielkiego (oprócz reguły) są najwcześniejszym źródłem o Benedykcie. Wyróżniony
w jego tekście (poświęcony mu jest cały rozdział), ale był jedną z galerii postaci, jego sukces wcale nie
był przesądzony.

Wspólnoty:

 Subiaco pod Rzymem

9

 Monte Cassino – klasztor złupiony przez Longobardów w latach 70. Wspólnota wtedy udała

się do Rzymu i przetrwała. Do VIII wiek – opuszczone, ponownie zasiedlone w II dekadzie VIII
wieku i rozkwita w okresie karolińskim. Dopiero wtedy staje się wielkim klasztorem. W latach
80. IX wieku został splądrowany przez Arabów. Do połowy X wieku zostaje opuszczone –
wspólnota przenosi się do różnych miast. Dzisiaj – forma renesansowa.

Założenia:

 Posłuszeństwo Chrystusowi i/ergo opatowi (charakter eschatologiczny – celem zbawienie)

 Wyrzeczenie się własnej woli i chęci

Śluby:

 Stabilitas noci – stabilność

 Conversato – sposób życia (mniszego)

 Obediente – posłuszeństwo

 Veste mutate – zmienić ubiór – wstąpić do klasztoru.

 Nie wolno było posiadać własności prywatnej. Własność przekazywana w darowiźnie

klasztorowi. Nawet rylec i list.

 Milczenie, brak śmiechu.

KLASZTOR – budynek, w którym mieszkają mnisi

ZAKON – organizacja życia monastycznego

STRUKTURA WSPÓLNOTY

 O starszeństwa decyduje moment wstąpienia

 Brak różnicy między wolnym a niewolnikiem, bogatym a biednym – wszyscy równi

 Bardzo długo rzadkością, aby wśród mnichów był ktoś ze święceniami kapłańskimi, zakon

podporządkowany biskupowi, odrębny stan.

OPAT

 WYBIERANY PRZEZ BRACI najlepiej jednomyślnością

 Albo część lepsza może wybierać

10

 Kwestia autonomii szczególnie w okresie fundatrów

 Konsekruje biskup (podobnie jak kościoły nowo założone)

PRZEOR

 PRAWA RĘKA OPATA

Posługa lektora i w kuchni – co tydzień zmiana

Czas mnichów był zapełniony w 100% - bezczynność jest wrogiem duszy.

24 godziny – 12 godzin nocnych, 12 dziennych

Doba podzielona na modlitwy:

 Wigilia – nocą

 -

 Jutrznia

 Pryma

 Tercja

 Seksta

 Nona

 Nieszpory

 Komplety

 Wielkie Officium

Cały tydzień oparty na psalmach. Cały psałterz powinien być odczytany w tygodniu.

Margines zmienności – wielkość wspólnoty, pora roku (zima 1 listopada i lato - pascha). Komu by się
nie podobał układ pslamów może je zmienić, byle by odczytano cały psałterz.

Mnisi pracują, uczą się.

Rekrutacja do zakonu:

 3-krotna próba

 Rzucanie się do nóg

 ZOBOWIĄZANIE PISEMNE – KWESTIA CZYTANIA, LEKTOR, CZYTANIE KSIĄG PSAŁTERZY –

BENEDYKT ŻYŁ W ŚWIECIE PIŚMIENNYM – ZKAŁADA, ŻE MNISI BĘDĄ DOROŚLI I PIŚMIENNI.
Dopuszczał oblatów, wiec pewnie jakaś forma nauczania. Ale nic dosłownie o skryptorium i
szkole.

11

 Mogli czytać indywidulanie, ale TYLKO CICHO I TYLKO W WOLNYM CZASIE. I na Wielki Post –

każdy z biblioteki otrzymywał jedną książkę do czytania indywidualnego. BIBLIOTEKA JEDNAK
SYNONIMEM BIBLII. Mogli czytać teksty biblijne, liturgiczne i duchowe. Nie ma mowy o
przepisywaniu ksiąg, nie możemy być pewni czy była biblioteka.

Reforma karolińska – EPISTOLA DE LITTERIS COLLENDIS – okólnik, zakładający tworzenie szkół przy
klasztorach

 Ludwik Pobożny – synod w Akwizgranie

 Nowicjat – szkoły podzielono na wewnętrzne (dla oblatów) i zewnętrzne

RELACJE ZE ŚWITEM – PRZYJMOWANIE, WYCHODZENIE Z KLASZTORU (nieduszpasterski charakter
modelu monastycznego z wyjątkiem mnichów iro-szkockich)

6.12.2013 – historia powszechna

WIEK XI, XII, XIII – reforma kościoła

Renesans karoliński oznaczał dla kościoła:

 Podporządkowanie papiestwa cesarstwu

 Papież musiał złożyć przysięgę wierności cesarzowi - 824

 Dbałość Karola o poprawność praktyk

 Cesarz głową chrześcijaństwa

 Cesarz – władca świecki – miał zbawić ludność

 Papież koronował cesarza

 Papież STAJE SIĘ WŁADCĄ ŚWIECKIM NA TERYTORIUM PAŃSTWA KOŚCIELNEGO,

ograniczonego do terytorium dawnego dukatu rzymskiego - novum

 Zależność od profilu osobistego władcy – inaczej za Karola, inaczej za Ludwika, papież Jan VIII

wybrał i koronował Karola Łysego

910 – opactwo w Cluny, w Burgundii, Wilhelm I, książę Akwitanii. Fundacja prywatna, która cieszyła
się immunitetem. Założyciel oddawał pod opiekę św. Piotra, ale bardziej duchowy zabieg niż prawny.
Stąd nieustanny ruch opatów Cluny między Cluny a Rzymem, o co zabiegało Cluny. W Cluny ściśle
przestrzegano reguły benedyktyńskiej w wersji karolińskiej (Benedykta z Aniane). Cluny poszło w
kierunku rozbudowania liturgii kosztem pracy fizycznej. Egzempcja spod jurysdykcji biskupa połowa XI
w. Cluny zaczyna swoje istnienie, jako jeden z wiele Eigenkirche.

Cluny buduje swoją pozycję stopniowo:

 Wprowadza święto 2 listopada – duchowa opieka nad rodziną fundatora

12

 Ściśle przestrzegani

 Mnisi porównywani do aniołów na ziemi – czystość seksualna. Cluny przewartościowuje i

dowartościowuje ten aspekt

 Prestiż opatów

 Zabiega o potwierdzenie immunitetu od królów frankijskich i papieży

Inne ośrodki reformatorskie:

 Gorze, Brogne (Lotaryngia) na terytorium cesarstwa

Cluny było jedną z wielu fundacji prywatnych – Eigenkirche w X w. było to opłacalne dla możnych:

 Możni mieli realni wpływ na wybór opata

 Możny gwarantował sobie nieustanną modlitwę

 Możny mógł wybierać sobie, do którego kościoła będzie płacić dziesięcinę

 Miejsce to często stawało się nekropolią danego rodu

 Oddając część posiadłości fundator zabezpieczał swoją posiadłość, z których w sytuacji

zagrożenia mógł korzystać, liczyć na wsparcie wspólnoty, zabezpieczyć ją przed podziałami

 Fundator mógł wpływać na obsadę godności wójta

KONGREGACJA KLUNIACKA – pod wpływem Cluny tworzy się system domów, przestrzegających tej
samej reguły

CESARSTWO WOBEC KOŚCIOŁA – X w.

 Kościół Rzeszy masowym odbiorcą nadań królewskich – biskupi mają obowiązek wystawiania

swoich kontyngentów

 Silne zaangażowanie kościoła Rzeszy w służbę królowi – wynikała z tego dbałość o dobór

kandydatów i kondycję struktur kościelnych, stąd rozwój szkolnictwa + zgoda na zakaz
symonii, dbano o regularność wyborów

KONDYCJA BISKUPA RZYMU - X w.

 Korona cesarska nieudzielana do 962 – OTTON I przez Jana XII, który był zagrożony przez

lokalnych możnych. Otto był aktywny na południe od Alp, ponieważ był królem Italii od 10 lat.
Gdy Jan XII wezwał go na pomoc i ofiarował mu koronę, ten skorzystał z okazji.

 Relacje Jana XII z Ottonem I – 963 -> Jan XII neguje władzę Ottona I, który zwołuje synod, w

którym doprowadza do złożenia z urzędu Jana XII i wydaje KONSTYTUCJĘ OTTOŃSKĄ –
ograniczenie do potwierdzenia przywilejów władzy karolińskiej, PRZYWILEJ OTTOŃSKI,
ZAWIERAJĄCY PRZYSIĘGĘ WIERONOŚCI – Otto odbudowuje relacji w oparciu o model
karoliński

13

 Papieże narzuceni przez cesarzy: Grzegorz V, Sylwester II – nie wybierało się biskupów Rzymu

spoza kościoła lokalnego, nie przenoszono też biskupów. OTTO III DZIAŁA PRZECIW
KANONOM.

 Możne rody w Rzymie od czasu połączenia z urzędem biskupa Rzymu z władzą cywilną –

obiekt zabiegów rodów rzymskich, ponieważ urząd miał realny wymiar polityczny

Od Sergiusza III – początek XI w. – upowszechnia się praktyka zmiany imion po wstąpieniu na urząd
biskupa Rzymu. Pozycja biskupa Rzymu przedmiotem refleksji – dowartościowanie biskupa Rzymu.

PAPIEŻE TUSKULAŃSCY – 1012-1045

 Benedykt VIII

 Jan XIX

 Benedykt IX -> 1044 wygnany przez ród Kresencjuszy



Sylwester III – 1045 – wprowadzony przez ród Kresencjuszy



Benedykt IX – 1045 – powrót do Rzymu i sprzedaż (symonia) urzędu



Grzegorz VI – oskarżenie o symonię

REFORMA POD AUSPICJAMI CESARZY (HENRYKA III)



1046, Henryk III zwołuje synod w Sutrii, gdzie skłania do do ustąpienia 3 papieży i wprowadza
na tron biskupa bamberskiego Swidgera (Suitger), który przybrał imię Klemens II. Suitger
otwiera katalog papieży-biskupów Rzeszy – dopuści się przenoszenie biskupów. Co więcej,
lączyli oni urząd biskupa Rzymu, którzy byli jednocześnie biskupami innych diecezji. Sytuacja
niekanoniczna – BISKUPSTWO RZYMSKIE POSTRZEGANE, JAKO WYŻSZE W HIERARCHII.



Benedykt IX (3x)



Poppo – Damazy II bp Brixen (niewielka diecezja, ale ważna strtegicznie – na szlaku między
Rzeszą a Włochami)



LEON IX – Bruno biskup Toul (Alzacja, diecezja Rzeszy), pontyfikat 1049-1054, ustanowiony
jako kandydat cesarski, ALE DAJE SIĘ WYBRAĆ PRZEZ LUD RZYMSKI.



Pochodzenie wpisuje się w I etap reformy (pod egidą cesarza)



Doradcą jego zostaje Hildebrand (jako archidiakon, najniżej w hierarchii)



Piotr Damiani (Ostia), późniejszy święty, uważał, że stan bezżenny stanem wyższym, a seks
jest zły. Zafascynowany kamedułami. Przeciwnik nikolaityzmu. Nie należał do kościoła
rzymskiego. Był diakonem rzymskim.



Humbert Silva Candida (dzisiaj przedmieścia Rzymu, wtedy – stolica diecezji. Diecezja
Rzymu zamykała się w murach aureliańskich. Istniały jeszcze diecezja suburbikalne –
podmiejskie. Było ich 7), mnich z Moyonmoutier. osoby spoza deiecezji lokalnych (7

14

podmiejskich) stawały się kardynałami. ZMIANA CHARAKTERU KOLEGIUM
KARDYNALSKIEGO. UMIĘDZYNARODOWIENIE GRONA NAJBLIŻSZEGO PAPIEŻOWI.

Jeden z dwóch legatów (tymczasowych wysłanników papieskich, których rola sukcesywnie rosła).

1054 – dokonał niepotwierdzonej ekskomuniki. SCHIZMA WSCHODNIA



FRYDERYK Z LOTARYNGII- drugi z legatów od schizmy. Archidiakon w dzisiejszej Belgii.
Zostanie opatem Monte Cassino i papieżem, Stefanem IX



Dużo podróżuje i przewodniczy synodom poza Rzymem. Idee wykraczają poza obszar
diecezji rzysmkiej. Przewodniczy m.in. synodowi w Reims



W Reims Leon IX rezerwuje dla biskupa Rzymu tytuł apostolicus

Główne założenia reformy – potępiana:



Symonia – sprzedaż godności kościelnych



Nikolaityzm – małżeństwa duchownych niższych – upodobnienie duchowieństwa
świeckiego do mnichów

Geneza kolegium kardynalskiego



Kardynał



Biskupi 7 diecezji byli inkardnuowani (przypisani)do stolic podmiejskich – funkcja czysto
liturgiczna, nazywani biskupami – kardynałami



Do XI kardynałowie kolegium liturgicznym, towarzyszącym papieżowi – charakter lokalny



Od XI – charakter międzynarodowy – wprowadzanie na diecezje podrzymskie osób spoza
diecezji lokalnych

Po śmierci Leona IX:



Wiktor II (1055-1057), Gebhard



Stefan IX (1057-1058) – Fryderyk z Lotaryngii, Eichstaff

1056 – umiera Henryk III, długi okres regencji Agnieszki, małoletni Henryk IV. Śmierć Henryka
utrudniała działanie, był on promotorem.

Po śmierci Stefana – Benedykt X, hrabia Tusculum. Opanowali Rzym.

Środowisko reformatorskie opuszcza Rzym, udaje się do Sienny w Toskanii i wybiera arscybiskupa
Florencji, Mikołaja II – 1059 – zajmuje Rzym, dzięki pomocy Gotfryda margrabiego Toskanii.
Stronnictwo reformatorskie, poza Rzymem.

PODWÓJNA ELEKCJA – 1059 Benedykt X i Mikołaj II

Biskupi Rzymu mają już wtedy od jakiegoś czasu z Normanami.

15

NORMANOWIE

 Początkowo najemnicy u książąt longobradzkich

 Później zdobywają ziemię od nich i Bizancjum

 Ekspansja na Normanów Południe

 Normanowie naruszali porządek zarówno postulowany przez cesarza jak i biskupa Rzumu

Faktyczny a idealny zasięg Państwa Kościelnego

 Najbardziej realistyczny (ale nie zrealizowany) zasięg pretensji biskupa Rzymu w VIII – IX w ->

całą środkowa i południowa Italii

 1053 Civitate – Normanowie pokonują wojska papiesko-niemieckie

MIKOŁAJ II

1059 – udaje się na południe Italii i uznaje władzę książęcą Normanów, którym nadał jako lenno
Apulię i Kalabrię oraz Sycylię – strażnicy nowych zasad wyboru papieża

DEKRET SYNODU LATERAŃSKIEGO 1059 – NOWE ZASADY WYBORU PAPIEŻA

 Kardynałowie-biskupi mają się naradzić

 Kapłani i diakoni zostają zawezwani do narad

 Aklamacja

Ograniczenie wpływu laików oraz rozróżnienie wśród duchownych (kardynałowie i biskupi są
najważniejsi). Kompetencja wskazania kandydata ograniczona do kardynałów-biskupów. Lokalny
charakter – formalnie bez zmian, ale:

 Zmienia się skład kolegium kardynalskiego – obsadzani są duchowni spoza kościoła

rzymskiego, wybór staje się uniezależniony od środowiska lokalnego.

Porównanie kardynałów – biskupów do senatorów rzymskich, odgrywających główną rolę.

Wcześniej Konstytucja Rzymska Ludwika Pobożnego i Lotara, później Konstytucja Ottoniańska –
wymóg przysięgi papieża złożonej cesarzowi. Tutaj zmniejszenie władzy

Dekret nie był wymierzony przeciwko cesarzowi i lokalnym stronnictwom arystokratycznym, ale
stawia im dość nieokreśloną rolę.

Dekret nie spełnił swojej roli – nie uchronił przed podwójnymi elekcjami.

Mikołaj II był papieżem do 1061 roku

1061 – Aleksander II, wcześniej Anzelm da Baggio, bp Lukki

Kontrkandydat popierany przez cesarza – Cadudious, bp Parwu, schizma

16

1064 – uznanie Aleksandra

1179 – 2/3 głosów konieczne dla wyboru

1268

1271 – Grzegorz X

1274 – dekret Grzegorza X, początek konklawe

1073 – Grzegorz VII - Hildebrand – został wybrany niezgodnie dekretem, przez aklamację, zaraz po
śmierci Aleksandra II (nie poczekano nawet zgodnie z tradycją 3 dni po pochówku, ale właściwie w
trakcie pogrzebu)

Początkowo relacje między Henrykiem (jeszcze nie cesarzem) a Grzegorzem były poprawne. Henryk
zmaga się z opozycją wewnętrzną – bunt panów saskich. Legat miał zwołać synod, na którym miał
ponowić dekrety przeciwko symonii i ws. zachowania celibatu. Henryk nie był temu zbyt chętny, nie
chciał bowiem uznać większości legata papieskiego nad duchowieństwem niemieckim.

1075 – synod, który potwierdza dekret o elekcji, ponawia postanowienia o symonii. Jeszcze nie był to
jednak początek sporu o inwestyturę.

Dictatus Papae

 Program, żadne z twierdzeń nie było stworzone przez Grzegorza

 Przypomina zbiór kanonów, de facto większość z 27 twierdzeń już padła

 Novum – zebranie ich wg klucza w jeden dokument

 Mógł być to projekt zbioru kanonów kościelnych.

 LOGIKA WEWNĘTRZNA DOKUMENTU:



Prawa biskupa Rzymu wewnątrz kościoła



Podniesienie pozycji papieża



Podniesienie władzy papieża względem cesarza

1077 – AUCTORITATES APOSTOLICES SEDIS



Są bardziej spójne od Dictatus



Ostatnia sekcja – zebranie uprawnień, które miał nadać papieżowi Konstantyn Wielki

DEKRET PRZECIWKO INWESTYTURZE miał być wydany na Synodzie Wielkopostnym– POCZĄTEK SPORU



Henryk mianuje (dokonuje inwestytury) arcybiskupa w Mediolanie, oraz dwóch biskupstw
mniejszego kalibru – podwójne wybory biskupów, potwierdzenie schizmy



Grudzień 1075 – Grzegorz pisze list do Henryka IV, krytykując Henryka i powołując się na dekret
przeciwko inwestyturze

17

20.12.2013 – Historia powszechna

REFORMA SZKOLNICTWA WCZASACH KAROLIŃSKICH – nakaz tworzenia szkół przy każdym opactwie i
katedrze

Elita łacińska dostępna także dla części elity świeckiej w czasach karolińskich (Einhard).

VII-IX w. – szkoły katedralne funkcjonują dalej, część na wysokim poziomie, np. Reims, w kręgu tym
oscylował Jan Szkot Eriugena, jedyny filozof wczesnego średniowiecza. Szkołą tą kierował Gerbert z
Aurillac, późniejszy Sylwester II, wykształcony w południowej Francji, był obeznany z logiką. Inne
szkoły, które się odznaczyły w tym okresie: Laon, Liege, Chartres.

Kompleksowe przepisywanie tekstów używanych w szkołach, stąd elita ma dostęp do zespołu tekstów.
Zryw produkcji rękopiśmiennej, związany z majuskułą karolińską.

XII w.

KULTURA UNIWERSYTECKA

KULTURA SCHOLASTYCZNA

Po Karolu Wielkim nie mamy (aż do XII) do czynienia z podobną inicjatywą władców, które by
budowały infrastrukturę edukacyjną na skalę ówczesnego świata.

RENESANS XII w.

 Języki narodowe zyskują status języków pisanych. Powoli stają się językami literatury.

 Wątek sporu o inwestyturę implikuje dużą ilość tekstów karolińskich.

 Przed boomem przedkładów znano niewielką część przekładów Boecjusza (udało mu się

przełożyć niewielką część tekstów logicznych).do początku XII wieku znano więc tylko Logica
vetus (stara) Arystotelesa i bardzo niewiele Platona – jeden dialog. Inna rzecz – Wergilusz i
Owidiusz, Terencjusz były nauczane w szkołach – wąski zakres tekstów klasycznych
kanonicznych + Seneka.

 1121 Jakub z Wenecji tłumaczy pozostałą część pism logicznych – Logica nova (tłumaczył z

greki na łacinę). Większość tekstów z greki na arabski, a z arabskiego na łacinę. Przekłady te
były opatrzone komentarzami. Najsłynniejszy komentator XII w. – AWERROES, tłumacz
Arystotelesa.

 Piotr Czcigodny, opat Cluny, inicjator tłumaczenia Koranu na łacinę

 W XIII w. znamy już dzięki Robertowi Grosseteste na zamówienie Tomasza z Akwinu ostatnie

teksty Arystotelesa (Metafizykę i Etykę NIkomachejską)

 Południowe Włochy – Slarno, Palremo, Monte Cassiono -> Burgundiusz z Pizy

 Hiszpania Iberyjksa (tam udał się Piotr Czcigodny, aby zorganizować przekład Koranu)

 Prekursorzy nauki scholasycznej (jako typ pracy intelektualnej)

18



Anzelm z Aosty/ Bec/Canterbury (1033-1109). Wiąże się z nim Monologion = istnieją
rzeczy dobre, więc musi istnieć coś lepszego, nie było to zbyt nowatorskie (argumenty
aposterioryczne) oraz Proslogion = fides quaerens intellectumrą. Odwołuje się do definicji
Boga zgodnej z kulturą antyczną – Bóg to coś, od czego nic nie da się większego wymyśleć
(1077-1078). Dowód ontologiczny (aż do Kanta obecny w dyskusjach). Opiera się też na
PŚ. Samo przyjęcie idei Boga jest dowodem na to, że Bóg naprawdę istnieje.



Piotr Abelard (1079-1142), był Bretonem. Epizod z Heloizą. Był uczniem Anzelma z Laon.
Dyskutował i wszedł w konflikt m.in. z Bernardem z Clarvoix (reprezentującym mistyczne
podejście do teologii). Abelard uczył w szkołach katedralnych i poza nimi, z grupą
prywatnych nauczycieli, m.in. w Paryżu na wzgórzu św. Genowefy oraz szkoła, w której
Abelard uczył swoich późniejszych przeciwników - wiktoryni

„Tak i nie”, 1222 – wszyscy mówią o tym samym, ale w różnych słowach, a jeśli coś się nie zgadza.
Pozorne bądź realne sprzeczności między autorami należącymi do kanonów – zbiór sprzecznych
twierdzeń. Abelard buduje procedurę, jak sobie z nimi radzić:

 Każe czytać przedmowy – możliwe, że autor cytuje czyjś sąd

 Na przykładzie Augustyna – wielu autorów odwoływało później swoje poprzednie

tezy

 Zwrócenie uwagi na błędy kopistów

 Zwraca uwagę na kwestę języka i nieznajomość abecadła metodycznego – autorzy

stosują język adekwatny do epoki, w której żyli

 Przypisywanie tekstów innym autorom – pseudo-epigrafia, np. Pseudo Ambroży etc.

Tezy Abelarda nie były zupełnie nowatorskie, ale to, że Abelard explicite to wyłożył, już było.

Gdy błąd został zawarty w tekście kanonicznym trzeba uznać własną nieświadomość lub przyjąć, że
był to błąd mechaniczny.

Prolog metodycznym wprowadzeniem, ale sam tekst wydaje się materiałem do ćwiczeń, żeby w
ramach wykładu przytoczone sprzeczności je omówić z uczniami.

CHARTERS – miasto na Zachód od Paryża, np. Bernard z Chartres, Wilhelm z .. i Teodory z .. Szkoła
szartryjska odznaczała się humanizmem (człowiek, jako mikrokosmos, w którym odbija się struktura
świata), dzięki nim znamy wielu autorów klasycznych. Boom Owidiusza, cykle romansów
starofrancuskich.

Wcześniej – 7 nauk wyzwolonych:

 Tri

19



Gramatyka



Retoryka



Dialektyka (=logika)

 Quadrigum – szartrejczycy dowartościowali kwa. Wyszli poza opis Genesis.



A



A



A



A.

UNIWERSYTET (struktura + definicja)



Korporacja studentów długo nie było budynku uniwersytetu (np. Sorbona jako miejsce mieszkań
studenckich)



Typ boloński – studenci wybierają (zatrudniają) rektorów



Typ paryski – władza należała do mistrzów. Rektor wybierany początkowo jedynie przez wydział
sztuk.



Wydział sztuk wyzwolonych (artes liberales) – wydział podstawowy



Prawo



Medycyna



Teologia

WYKŁAD UNIWERSYTECKI – podstawą wykładu CZYTANIE (lectio) – tekst czytany na głos przez mistrza



Wydział artes – Arystoteles



Prawo – Digesta Justyniańskie

1122 –

1140 Gracjan, Decretum – Concordantia discordantium canonum – uzgodnienie niezgodnych
kanonów



Medycyna (rzymska)



Teologia (Bilbila)

1. Lectio.

20

2. Objaśniano tekst i jego znacznie, ale na poziomie literalnym + wyjaśnienie sensu

podstawowego.

3. Wyjaśnienie sensów głębszych (już wcześniej Biblia, teraz rozszerzenie na poetów Greckich).

Różne warstwy znaczeniowe

4. Z lektury wyabstrahowano problem, docelowo oderwany od tekstu i wymagający omówienia

- QUESTIO

5. Omówienie – DISPUTATIO (dyskusja)

a) Normalne – bakałarz przedstawiał problem, studenci argumentowali, glos decydujący do

mistrza, który porządkował argumenty, przedstawiał swoją opinię i zbijał argumenty
przeciwne

b) O czymkolwiek (duża autonomia i udział świeckich)

KONSEKWENCJĄ – POWSTANIE QUESTIONES. QUESTIO to także typ pisma, podzielonego na artykuły

1. Aporia (problem w formie pytania) -> utrum (Czy Bóg jest?)

2. P v q

3. Argumenty pro p

4. Sed contra (lecz przeciwko)

5. Argumenty pro q

6. Determinatio mistrza – rozstrzygnięcie sporu – RESPONDEO – odpowiedź i wyjaśnienie

dlaczego tak

7. Respondeo ad obiecta – zbija argumenty opcji, którą uznał za błędną (odrzucona opcja

alternatywy)

10.01.2014 – historia powszechna

Ekspansja chrześcijaństwa – rozróżnienie chronologiczne

 Do połowy XI w.

 Od XI w.

Granice chrześcijaństwa w IX wieku

 Północe rubieże – tożsame z dynamiczną granicą świata karolińskiego

 Rubież śródziemnomorska – Hiszpania, Italia, Wschód

Granice Południowe

21

PÓŁWYSEP IBERYJSKI

1. Półwysep Iberyjski – ekspansja muzułmańska z Afryki (711 - 721). W VIII w. ekspansja nie

objęła terenów Asturii ze stolicą w Oviedo. Sytuacja polityczna po stronie muzułmańskiej –
ekspansja przypada kluczowy okres. Organizacja emiratu w połowie VIII w. sytuacja ta
zahamowała ekspansję.

2. X w. – pierwszy kalif na Płw. Iberyjskim - 929. Po stronie chrześcijańskiej powoli Królestwo

Astrutii rozpoczyna ekspansję – Królestwo Leonu + hrabstwo Kastylii. Chrześcijańska
Barcelona i Królestwo Navarry są skutkiem podbojów Karolingów – powstaje Marchia
Hiszpańska pod panowaniem władców chrześcijańskich.

3. Compostella – kult św. Jakuba – w IX w. odkryto jego grób i przeniesiono tam diecezje. Jakub

staje się patronem królestwa i walk z muzułmanami (obok Izydora)

4. Podział polityczny nie zawsze odpowiada podziałowi religijnemu. Pod panowaniem

muzułmańskim pozostaje spora grupa chrześcijan (dawnych poddanych królów Wizygockich).
Chrześcijanie – mozarabowie cieszyli się tolerancją, dopóki płacili podatek. Cieszyli się także
swoboda kultu. Jednakże przepustka do udziału w życiu publicznym była konwersja na islam.
Atrakcyjność kultury muzułmańskiej i aspekty polityczne były czynnikami sprzyjającymi
asymilacji chrześcijan. Nie było muzułmanów w Królestwie Asturii i Barcelony.

FRAXINETUM

1. Kolonia arabska na południu Francji (Prowansja i północe Włochy -przełęcze alpejskie) –

efemeryczny twór quasi państwowych, przypominających faktycznie bazy pirackie niż
państwo. Uprzykrzało komunikacją między Alpami.

POŁUDNIOWA ITALIA

1. Sąsiedztwo kształtowało się

2. Chrześcijaństwo południowej Italii – mozaika – Kościół Łaciński i Grecki. Zasada tożsamości

granic politycznych i kościelnych. Podział uprzedni wobec obecności arabskiej. Do świata
polongobardzkiego, łacińskiego należy Środkowa Italia (Longobardowie – przedmiot aspiracji
papiestwa i Karolingów)

3. Bizancjum – Sycylia, Calabria, Płd Apuria

4. Arabowie z Afryki – Korsyka, Sardynia, Sycylia między latami 20. A początkiem X wieku staje

się częścią potęgi arabskiej.

5. Na kontynencie obecność muzułmańska ma charakter emiratu lokalnego władcy

muzułmańskiego -> obcas + baza nad rzeką Garigliano (zlikwidowana w 915 r. przez koalicję
papiesko-bizantyjskie z unią włoską) o charakterze łupieżczym

6. Lokalni władcy łacińscy regularnie nabywali najemników arabskich do walki między sobą

7. Podziały etniczne i polityczne nie zawsze się pokrywały

22

8. W X w. Otton II wyprawia się przeciwko Arabom. Na pewno w 982 się wyprawił do Calabrii ->

dochodzi do bitwy gdzieś w płd Calabrii. Otto wracając z tej ekspedycji umiera.

BIZANCJUM

1. Sytuacja w Bizancjum na początku XI w. – dynastia macedońska (IX – 1025 – umiera Bazyli II,

Konstantyn VIII i mężowie żeńskiej linii) – okres wzmocnienia Bizancjum na zachodzie. Na
południe granica sięga o Antiochę aż po płd stoki Kaukazu.

Front płd różni się tym od rubieży płn:

 Na południu kontakt z islamem

 Różnica jeżeli chodzi o aspekt religijny (wierzenia politeistyczne) i struktura polityczna

(plemiona). Na płd świat chrześcijański zorganizowany gorzej niż chrześcijańskich. Na płn
konglomerat plemion, przedmiot ekspansji świata pokarolińskiego

Antologia źródeł

 Opisy bardzo często przedstawiają walki w kategoriach opozycji religijnych – konflikty z

niewiernymi, retoryka pozornie bliska retoryce krucjatowej

 Przekazy, przedstawiające relację między światem chrześcijańskim i niechrześcijańskim –

Żywoty Wojciecha, Żywoty Brunona – silnie dowartościowana nie tyle misję pokojową, ale
konflikt zbrojny. Bruno zarzuca Ottonowi II, że zamiast walczyć z władcą chrześcijańskim
powinien walczyć z niewiernymi. Pojawia się kategoria compellere intrere – zmuszenie do
wejścia

 Mimo to, trudno nazwać te konflikty krucjatami. Podobieństwo retoryki jest, ale istnieją

różnice.

Różnica krucjat od wcześniejszych konfliktów



Front, jako próba odzyskania dawnych chrześcijańsich terytoriów



Pod wezwaniem papieża



Wcześniej konflikty nie były postrzegane, jako pielgrzymki, tylko zbrojne – odzwierciedlenie w
nazwie; na początku bowiem krucjaty nazywano passagium – przejście lub Iter Hierosolamitanum
– droga do Jerozolimy, co odzwierciedla nowość zjawiska

Geneza zjawiska krucjat

 Przemiany papiestwa, które narzuca model rzymski na chrześcijaństwo i aspiruje do działań

politycznych – szereg inicjatyw wykraczających poza zakres lokalnych (wynik reformy)

 Ekspansja Turków Seldżuckich (w Iranie przejmują islam), którzy w przeciwieństwie do

Arabów, nasilają oni represje względem chrześcijan mieszkających na zajętych przez nic
terytoriach

23

 Sytuacja Bizancjum ułatwiała Turkom ekspansję na zachodzie. 1025 – kończy panowanie

dynstii macedońskiej w Bizancjum. Sytuacja polityczna jest bardzo niestabilna. Turcy nie są
jedynym zagrożeniem Bizancjum w połowie XI w. Bizancjum traci swoje posiadłości w płd Italii
kosztem Normanów. Sytuacja dotkliwa, ale nie śmiertalna. Siłą napędową ekspancji
Normanów w płd Italii są bracia Robert i Roger Biscert. Robert prowadzi kampanię przeciwko
Bizancjum w Grecji. Do 85 roku bardzo realne zagrożenie Bizancjum.

 Problem dla Bizancjum – najazdy ludów koczowniczych – Pieczyngowie oblegają Bizancjum

 Bizancjum radzi sobie poprzez:



Rozbicie polityczne sułtanatu tureckiego (1071) – zagrożenie tureckie słabnie



Dyplomacja



Wykupowanie się



Szukanie najemników na Zachodzie, np. rycerzy Flandryjskich

Łaciński Zachód zainteresował się Bliskim Wschodem, z powodu:



1081 – spektakularny sukces Królestwa Leonu – zdobycie Toledo – wydarzenie motywujące



Rozwój handlu – Amalphi ożywienie kontaktów handlowych w IX w., w X w wzrasta aktywność
Wenecji, która buuje swoją potęgę i w XI w jest zwolniona od ceł. Póżniej w IX w Piza, Genua,
Florencja



Stabilizacja polityczna Bałkanów – uruchomienie (ponowne) szlaku do ziemi świętej



Wzrot potęgi Wenecji – uruchomienie szlaku Adriatyckiego



Wzrasta wiec bezpieczeństwo i możliwości

Porównanie krucjat pod względem uczestników i celów

I KRUCJATA – 1097-1099



Cel: odzyskanie Jerozolimy



Uczestnicy: panowie feudalni, np. Rajmund z Tuluzy, Buednund, Robert Flandryjski … elity
francuskie, Normandia, Lotryngia, Akwitania

II 47-49



Przyczyną utrata Edessy



Brali w niej udział królowie – Konrad i Ludwik

III 89-93



Saladyn – świat muzułmański



Cel: Ziemie Śięta

24



Fryderyk Barbarossa, Filip II August, Ryszard Lwie Serce

IV



Brak środków na wyprawę – zbieranina rycerstwa



Innocenty III inicjatorem, nikt z władców koronowanych nie chce stanąć na czele.



Nie ma sformułowanego od razu planu



Wenecja finansuje wyprawę



Początkowo – Zadar



Obalenie Izaaka i Aleksy IV poprosił Bizancjum o pomoc,



Idea aby Łacinnicy przejęli władze w Konstantynopolu



Romania – ter bizantyjskie pod panowaniem łacińskim



Podbicie Konstantynopola i utworzenie cesartwa Łacińskiego – do 61 r. – okres potęgi Wenecji

V 1217

Leopold Vi i Andrzej II

Egipt, ale pokonani na skutek nieznajomości terenu. Nowy cel – umocnienie w basenie m.
śródziemnego, a póxniej uderzenie na Jerozolimę

Fryderyk II

Nienumerowana, ale efektywna krucjata

VI

Ludwik Święty

VII

Uderza na Egipt od podboju środkowiej i Płn Afryki

ŻYCIE SPOŁECZEŃSTWA Łacińskiego na bliskim wschodzie



Na początku tylko w wielkich miasta, a we wsiach nadal muzułmanie



Na początku brak sojuszów z emirami i innymi władcami muzułmańskimi. Rządy bardzo
drastyczne



Pierwsze pokolenie krzyżwców zaczyna się asymilować – Baldwin II miał za żonę Ormiankę



Zorganizowane księstwa i hrabstwa



Władza króla stosukowo słaba, mimo przeniesienia sys lennego

25



Społeczeństwo krzyżowców nie jest różnorodne

a) Różnice pochodzenia – inicjatywa międzynarodowa

b) Kwestia metryki zasiedzenia w Ziemi Świętej

c) Pulanie – łacinnicy urodzeni w Ziemi Świętej bardziej skłonna do asymilacji, często

skonfliktowana z nowoprzybyłymi łacinnikami

d) Integracja wynikała z tego, że grupa łacinników była silnie zmaskulanizowana, którzy zawierali

małżeństwa mieszane z muzułmankami i chrześcijankami wschodnimi (chociaż najwyże
warstwy łacinników nie godzą się na małżeństwa mieszane)

e) Grypy zawodowe – rycerstwo, kupcy (silnie związani ze swoją metropolią) i zakony rycerskie.

Zydzi zaliczani do ludności miejscowej

DŁUGOFALOWE SKUTKI KULTUROWE I SPOŁECZNE



Miejsce spotkania dwóch kultur



Ważna znaczenie dla architektury obronnej, choć na gruncie naukowym, bardziej znaczące były
sycylia i hiszpania



Rozszenie wiedzy o świecie i geografii



Rozwój gospodarczy



Wenecja, Genua – monopolizują handel w basenie m srodziemnego, czarnego etc



Odpływ ludności na wschód



Zaprzepaszczenie możliwości unii rzymu z Bizancjum



Koniec poprawnych relacji między chrześcijanami a muzułmanami



Radykalizacja postaw po obu stronach relacji



Sukces samej idei krucjat, którą zaczęto implikować wewnątrz swiata chrześcijańskiego i inne
rubieże świata chrześcijańskiego

17.01.2014 – Historia powszechna – ćwiczenia

Ekspansja idei krucjat

PANORAMICZNY PRZEGLĄD GRANIC

Front śródziemnomorski od połowy XI w.

HISZPANIA

 Dynamika polityczna po stronie muzułmańskiej przed reqonqistą

26



Tajfy – rozbicie polityczne na ok. 20 drobnych organizmów politycznych, władcy
chrześcijańscy wykorzystywali to narzucając parias – trybuty (haracze)



Początek XI z perspektywy świata chrześcijańskiego – spektakularne osiągnięcie – 1085
zdobycie Toledo (wcześniej stolica państwa Wizygockiego, centrum Hiszpanii) – znaczenie
symboliczne – Asturia jako kontynuator Wizygotów. Efektem moblizacja po stronie
władców muzułmańskich



W XI w. Almorawidzi ponownie jednoczą w latach 30. Pochodzili z Magredu (związek z
zapleczem afrykańskim). była to grupa polityczno-religijna. Jednym ze źródeł legitymizacji
Almorawidów- dżihad. Po obu stronach frontu – stopniowa radykalizacja.



Na radykalizację miał wpływ także fakt, że ekspansja Leonu rozciągała się na tereny
bogate i gęsto zaludnione – reakcje kalifatu.

 Reconqista



Portugalia w połowie XI w. staje się niezależna



Poza kierunkami – najważniejsze osiągnięcia.



Portugalia – zdobycie Lizbony w 1147 – związek z II krucjatą, nie chodzi tylko o
koincydencję czasową, Alfonsowi I Zdobywca pomagali krzyżowcy z Flandrii i Anglii, etap
jednego z kontyngentów – krzyżowcy później podążyli do Jerozolimy



Kastylia – po zdobyciu Toledo w 1085, w 1147 Alfons VII przy pomocy kupców
genueńskich zajmuje Kordobę, a później Almerię (port)– największy sukces reqonqisty
oraz Totrosę (Marchia Hiszpańska), 1212 – Las Navas de Tolosa



Władcy aragońscy w 1118 zdobywają Saragossę



Reconqista od połowy XII wieku – wyprawy równowartościowe względem krucjat do
Jerozolimy



1151 – traktat w Tudillen, dzielący zakres wpływów między Kastylią i Aragonią



XIII w. królowie aragońscy zajmują Walencję i Baleary



XIII w – apogeum reconqisty



Posiadłości arabskie – Emirat Grenady



Losy chrześcijaństwa arabskiego w okresie recuonqisty – od upadku królestwa
Wizygockiego, chrześcijaństwo w Hiszpanii ma jedynie sporadyczne kontakty ze światem
Franków. Chrześcijaństwo rozwijało się tam autonomicznie, mniej różniło się w emiratach
i księstwach Hiszpanii. Dla królestw chrześcijańskich reconqista przy udziale zaalpejskiego
rycerstwa i przy błogosławieństwie papieża oznaczała w odniesieniu do X-XI w.
romanizację. SYNOD W BURGOS W 1080 – ZNIESIENIE TRADYCJI WIZYGOCKIEJ W
HISZPANII I NARZUCENIE LITURGII ROMAŃSKIEJ. Wcześniej grunt przygotowywała pod to
reforma Cluny – pas transmisyjny nowych modeli kościelnych. Władcy hiszpański zakładali

27

własne zakony rycerskie, a także funkcjonowały inne. 1086 – mnich kluniacki, Bernard
opat Sahagun zostaje arcybiskupem Toledo (zdobytego rok wcześniej). Dostosowanie do
modeli życia kościelnego typowych dla trzonu Europy.



1126 – Aragończycy docierają pod bramy Kordoby – wycofując się przesiedlili sporą część
mozarabów – resztę przesiedlili Arabowie. Była to pierwsza próba czystek etnicznych
innowierców na płw. Iberyjskim.



Mudejarowie – wolni muzułmanie pod panowaniem chrześcijańskim, zobowiązani do
płacenia trybutu, ale cieszący się tolerancją. Uproszczenie składu etnicznego i religijnego
po oby stronach.



Kwestia kulturowego znaczenia – tłumaczenia. Głównym beneficjentem będą jednak
szkoły francuskie.

PÓŁWYSEP APENINIŃSKI

 PRZED EKSPANSJĄ NORMANÓW



Normanowie ściągnięci w celach najemniczych. Pochodzili z Normandii, rycerstwo
pochodzące ze zromanizowanego księstwa Normandii. Pojawiają się w płd. Italii głównie
osoby wyjęte spod prawa oraz grupy krewniacze młodszych synów. Sytuacja polityczna
płw. stwarzała pole dla działań najemników, najmowanych przez władców łacińskich
(Neapolu, Benewentu) do walk między sobą. Italia była wówczas jednym z podst. szlaków
do Jerozolimy – pielgrzymi rozprzestrzeniali informacje. Italia sama w sobie była celem
pielgrzymek – Płw. Gargano i sanktuarium Michała Archanioła (grota, która miała być
miejscem objawień). Od X w. u wybrzeży na pograniczu bretońsko-normańskim istniało
analogiczne sanktuarium, stąd obecność pielgrzymów popularna jeszcze przed
najmowaniem się rycerstwa.



Pierwsza połowa XI w – służba na rzecz władców łacińskich. Wybija się ród Hautville
(Altaville) – Guiscard z rodu przejmie władzę w księstwie Salerno (1077) oraz Apulię i
Kalabrię kosztem Bizancjum. Od lat 60. – podbój Sycylii – głównym protagonistą –
młodszy brat Guiscarda, Roger.



Szerszy kontekst polityczny – inicjatywa Normanów nie była obojętna także dla cesarza i
papieża. Na północy – miasta, na południu królestwa – różna organizacja polityczna. Do
zjednoczenia terytorium normandzkich pod jednym władcą dochodzi w 1130 pod
przewodnictwem Rogera II, który po śmierci wnuka Giuscarda, swojego kuzyna jednoczy
księstwa i hrabstwa.



Płd. Italia poza światem Karolińskim – bardziej związana ze wschodem, nie używano
minuskuły karolińskiej. Normanowie zacieśniają związki ze światem Zachodnim –
nieustanny napływ rycerstwa, romanizacji. Polityka władców normańskich do
greckojęzycznych chrześcijan i Arabów – tolerancja. Mozaika kulturowa pozostała – trzy
języki w kancelariach – łacina, greka i arabski, funkcjonują biskupstwa i kościoły greckie
przy jednoczesnym budowaniu łacińskich. Romanizacja stopniowa, nie ma zaplanowanej

28

polityki. Ostatecznie to Andegawenowie zlikwidują ostatnie muzułmańskie skupiska (XIII
w.).



PAPIESTWO – relacje między Normanami a papiestwem – Mikołaj II nadał im w lenno płd.
Italii i Sycylię – początek relacji wasalnych. Układ w Melphi po klęsce pod Civitate.
Normanowie legatami papiestwa na terytorium swojego państwa.



Normanowie nie brali udziału w krucjatach. Zainteresowani ekspansją do płn. Afryki i
umacnianiem swojej pozycji w Italii.

RUBIEŻ PÓŁNOCNA

 Oddziaływanie ruchu krucjatowego



Misje pokojowe – Słowianie Połabscy, Prusy, tereny bałtyckie i ugrofińskie



Słowianie Połabscy – Otton I – budowa infrastruktury kościelnej – fundowanie szeregu
biskupstw, Albrecht Niedźwiedź i książęta polscy

1168 – wyprawa duńska, spalenie świątyni Swarożyca

1137

1171 – wyprawa o statusie krucjaty wyrusza na Estów (płn. rubież – ludność ugrofińska)

Ekspansja duńska, niemiecka, polska

Zakon cysterski oraz duchowieństwo niemieckie największa aktywność + ekspansja handlowa na
terytoriach bałtyckich i ugrofińskich. Emblematyczna postać pierwszego biskupa Rygi, Meinharda.
Model mało skuteczny.



ZAKONY pojawiają się w XIII w. – 1202 – biskup Rygi, następca Meinharda powołuje Zakon
Kawalerów Mieczowych. Początkowo – instrument w rękach biskupa, ale później
konkurencja – kupcy Rygi i Zakon, który inicjował własne wyprawy i wymusił udzielenie
mu 1/3 terytorium (już w pierwszej połowie XIII w.)



Inicjatywy biskupów ryskich ingerowały w interesy książąt ruskich – ważny czynnik
wydarzeń.



Cystersi i Krzyżacy. Zakon zapewnił sobie kontrolę struktury kościelnej na tym terytorium.

ŚWIAT WEWNĄTRZCHRZEŚCIJAŃSKI

 Herezje stały się na porządku dziennym relacji dyplomatycznych, politycznych w XII w. – stały

się palącym problem, ponieważ zmieniał się kościół instytucjonalny, który stał się bardziej
zinstytucjonalizowany i sklerykowalizowany. Zmienia się sposób postrzegania samej
ortodoksji – ważna zmiana, która wpłynęła na postrzeganie herezji (patrz: Dictatus Papae).
Kontrowersje pojawiają się w okresie ożywienia kulturalnego, np. okres Karoliński, XII w –
szereg ruchów, które wchodzą w konflikt z kościołem instytucjonalnym.

29

 Na ożywienie różnych wersji życia duchowego i kościelnego wpłynął także rozwój nauki.

Mieszczanin – Piotr Valdes, który głosił kazania. Ruchy w większości zrodziły się na gruncie
średnich warstw społecznych, które były bardziej rozbudzone duchowo. Zjawisko ożywienie
religijnego świeckich, które nastąpiło w momencie, gdy kościół stał się bardzo klerykalny i
rozgraniczał funkcje laików od duchownych. Paradoks.

 Instrumenty kościoła instytucjonalnego względem herezji.



Kaznodziejstwo zarezerwowane dla duchownych – problem kaznodziejstwa osób
świeckich



Idea, że walka z herezjami może być krucjatą



Koncepcje prawne – III sobór laterański – 1179 (novum – zwoływanie soborów).
Albigensi zostali zrównani z niewiernymi, a uczestników walk zrównuje w przywilejach –
przeniesienie logiki krucjat na wnętrze świata chrześcijańskiego. Potwierdzenie starej
zasady – ponowiono zakaz noszenia broni przez duchownych.



Lucjusz III, 1184 –konsekwencją soboru III – zakazu przelewania krwi – konieczność
zaangażowania władców świeckich do walki z niewiernymi. Lucjusz III w bulli Ad
abulenctam – groził ekskomuniką władcom świeckim, którzy uchylali się od walki z
heretykami. Opozycja polityczna także zaczęta być traktowana jako herezja. Przesunięcia
znaczeniowe.

ALBIGENSI

 DOKTRYNA I NAUKA – Dualizm – kwestia postrzegania zła – Bóg dobry i Bóg zły - dwa rodzaje

rzeczywistości – duchowa i materialna. Dwa ruchy – radykalny i umiarkowany, który mieścił
się w ramach chrześcijaństwa.

 1148 – po raz pierwszy użyto nazwy Katarzy

 Najwyższa elita katarska – doskonali

 Działali – płn. Włochy i Prowansja

 XII wiek – dysputy między biskupami katarskimi a rzymskimi

 W momencie, gdy zabity zostaje legat papieski Piotr, w konsekwencji ekskomuniki … VI z

Tuluzy – Innocenty III ogłasza krucjatę.

30