Dla większości z nas wolność jest ideą a nie rzeczywistością. Gdy mówimy o wolności, chcemy być zewnętrznie wolni by
robić to, co lubimy, podróżować, wolni w wyrażaniu siebie na różne sposoby, wolni we własnym sposobie myślenia.
Zewnętrzne wyrażanie wolności wydaje się być niezwykle ważne, zwłaszcza w krajach, w których panuje tyrania czy
dyktatura natomiast w tych, gdzie zewnętrzna wolność jest możliwa ludzie poszukują coraz więcej i więcej
przyjemności, więcej i więcej rzeczy w swym posiadaniu.

Jeżeli mamy dogłębnie zbadać, co oznacza wolność i być całkowicie i absolutnie wewnętrznie wolni co zewnętrznie
wyraża się w społeczeństwie, w związkach musimy, wydaje mi się, spytać czy ludzki umysł, silnie uwarunkowany, taki,
jakim jest, może się w ogóle w pełni uwolnić. Czy zawsze musi żyć i działać wewnątrz ograniczeń własnego
uwarunkowania powodując, że wolność wcale nie ma możliwości zaistnienia? Okazuje się, że ten umysł, rozumiejący
werbalnie, że nie ma tu, na tej ziemi wolności wewnątrz ani na zewnątrz, zaczyna wynajdować ją w innym świecie,
przyszłe wyzwolenie, raj i temu podobne.

Odłóżcie na bok wszelkie teoretyczne, ideologiczne koncepcje wolności, abyśmy mogli zbadać, czy nasze umysły, wasze
i mój, w ogóle mogą być prawdziwie wolne, wolne od zależności, od strachu, obaw, i od niezliczonych problemów,
zarówno uświadomionych, jak i tych w głębszych warstwach nieświadomości. Czy może nastąpić całkowita
psychologiczna wolność, ażeby umysł ludzki był w stanie dotrzeć do czegoś, co nie powstało z czasu, nie zostało
zebrane przez myśl, a ponadto nie jest ucieczką od faktycznych realiów codziennej egzystencji?

Dopóki nie jest on wewnętrznie, psychologicznie w pełni wolny nie można zobaczyć, co jest prawdą, ani czy istnieje
rzeczywistość nie stworzona przez strach, nie ukształtowana przez społeczeństwo bądź kulturę, w jakich żyjemy, a
jednocześnie nie będąca ucieczką od codziennej monotonii z jej nudą, samotnością, rozpaczą i obawą. By sprawdzić,
czy rzeczywiście istnieje taka wolność trzeba uświadomić sobie swe własne uwarunkowania, problemy, monotonną
płytkość, pustkę, niespełnienie w życiu, a przede wszystkim uświadomić sobie strach. Trzeba być świadomym siebie nie
introspektywnie ani analitycznie, ale w chwili obecnej, takim, jakim się jest, i dostrzec, czy można pozostać zupełnie
wolnym od wszystkich tych spraw, jakie zdają się pętać umysł.

Aby badać, jak zmierzamy to zrobić, wolność musi być obecna nie na końcu, lecz już od początku. Jeśli nie jest się
wolnym nie można badać. By patrzeć dogłębnie musi zaistnieć nie tylko wolność, ale również dyscyplina konieczna
podczas obserwacji wolność i dyscyplina towarzyszą sobie (to nie tak, że trzeba być zdyscyplinowanym aby stać się
wolnym). Używamy tu słowa dyscyplina nie w przyjętym, tradycyjnym sensie, gdzie oznacza podporządkować się,
naśladować, przyjąć narzucony wzór, ale raczej w pierwotnym znaczeniu tego słowa, czyli poznawać . Poznanie i
wolność towarzyszą sobie, wolność przynosząca swą własną dyscyplinę bynajmniej nie tę wymuszoną przez umysł
celem uzyskania określonego rezultatu. Te dwie rzeczy są zasadnicze: wolność i akt poznania. Nie można poznawać
siebie, gdy nie jest się wolnym, wolnym na tyle by obserwować, nie zgodnie z jakimś wzorcem, regułą czy pojęciem, lecz
obserwować siebie w chwili obecnej takim, jakim się jest. Ta obserwacja, ta percepcja, to postrzeganie wprowadza swą
własną dyscyplinę i poznanie, w których nieobecne jest podporządkowanie, naśladownictwo ani jakakolwiek kontrola a
w tym przejawia się wielkie piękno.

Nasze umysły są uwarunkowane to fakt oczywisty uwarunkowane przez określoną kulturę bądź społeczeństwo,
poddane wpływom przeróżnych wrażeń, czynników ekonomicznych, klimatycznych, edukacyjnych, napięć i nacisków w
związkach, wymagań religii i tak dalej. Nasze umysły są wyszkolone by akceptować strach i, o ile możemy, uciekać od
niego, nigdy nie będąc w stanie rozwiązać, zupełnie i kompletnie, całej jego natury i struktury. Tak więc nasze pierwsze
pytanie brzmi: czy umysł, tak mocno obciążony, może rozwiązać całkowicie nie tylko swe własne warunkowanie, ale też
strach? Bo to strach powoduje, że akceptujemy uwarunkowania.

Nie wysłuchuj jedynie wielu słów i idei które właściwie nie mają żadnej wartości ale poprzez akt słuchania, obserwacji
swoich własnych stanów umysłu, zarówno werbalnie, jak i niewerbalnie, po prostu zbadaj, czy umysł potrafi być wolny
nie akceptując strachu, nie uciekając, nie mówiąc Muszę rozwinąć w sobie odwagę, odporność , ale naprawdę będąc w
pełni świadom lęku, w jakiego sidła wpadłeś. Jeśli nie jest się wolnym od zależności od strachu, to nie widzi się czysto i
dogłębnie. I oczywiście tam, gdzie jest strach, nie ma miłości.

Czy zatem umysł może naprawdę być wolny od strachu? Wydaje mi się to dla każdej osoby podchodzącej zupełnie
poważnie jednym z najbardziej pierwszorzędnych i zasadniczych pytań, które muszą paść i na które trzeba znaleźć
odpowiedź. Istnieje strach fizyczny i psychologiczny. Fizyczny lęk przed bólem oraz psychologiczny strach powstający z

pamięci bólu w przeszłości i obawy przed powtórzeniem go w przyszłości; jak również strach przed starością, śmiercią,
poczucie zagrożeń fizycznych, niepewność jutra, lęk przed niemożliwością osiągnięcia sukcesu, nieumiejętnością
dokonania czegoś poczucie bycia nikim w tym raczej nieprzyjemnym świecie, strach przed zgubą, lęki samotności,
braku miłości i tak dalej strach uświadomiony i nieświadomy. Czy umysł może się uwolnić, całkowicie, od tego
wszystkiego? Jeśli stwierdza, że nie może, to się ograniczył, wypaczył i jest niezdolny do percepcji, do zrozumienia,
niezdolny by pozostać zupełnie spokojnym, cichym jak gdyby znajdował się w ciemności szukając światła a nigdy go nie
znajdując i tworząc w zamian światło słów, koncepcji, teorii.

Jak umysł, tak mocno obciążony strachem, z całym swoim uwarunkowaniem, ma się od tego uwolnić? A może musimy
zaakceptować lęk jako rzecz nieuniknioną w życiu? i wielu z nas akceptuje, znosi go. Co powinniśmy zrobić? Jak mamy
ja, istota ludzka, wy jako istoty ludzkie uwolnić się od tego strachu? nie jakiegoś szczególnego lęku, ale w ogóle od
całej natury i struktury strachu?

Czym jest strach? (Nie akceptuj, o ile mogę zasugerować, słów mówcy: nie jest on żadnym autorytetem, nie jest
nauczycielem, nie jest guru bo, gdyby był nauczycielem, ty byłbyś naśladowcą, a gdy jesteś naśladowcą niszczysz
zarówno siebie jak i nauczyciela.) Próbujemy odkryć, jak wygląda prawda naszego pytania o strach, na tyle kompletnie
aby umysł już nigdy nie żywił obaw, w efekcie czego uwolnił się od wszelkiej zależności od innych, wewnętrznie,
psychologicznie. Piękno wolności polega na tym, że nie pozostaje po tobie ślad. Orzeł, w swym locie, nie zostawia śladu
w przeciwieństwie do naukowca. Aby wejrzeć w pytanie o wolność potrzebna jest nie tylko naukowa obserwacja, lecz
także lot orła, po którym nie zostaje ślad jedno i drugie jest wymagane, musi być obecne zarówno werbalne
wyjaśnienie jak i niewerbalna percepcja ponieważ opis nigdy nie jest rzeczywistością, którą opisuje, wyjaśnienie nigdy
nie jest tym, co objaśnia, słowo nigdy nie jest rzeczą.

Jeżeli wszystko to jest całkiem jasne, możemy iść dalej, możemy odkryć sami dla siebie nie poprzez mówcę, nie przez
jego słowa, nie przez jego idee albo myśli czy umysł może być zupełnie wolny od strachu.

Pierwsza część to nie wstęp jeśli nie wysłuchałeś jej dokładnie lub nie zrozumiałeś, nie możesz przejść do dalszej.

Aby badać potrzebna jest wolność patrzenia, potrzebna jest wolność od uprzedzeń, od koncepcji, ideałów umożliwiająca
obserwację na bieżąco, dla siebie samego, czym jest strach. Czy, kiedy obserwujesz z bliska, bardzo dokładnie, strach
jest w ogóle obecny? Właśnie: możesz przyjrzeć się z bliska, bardzo, bardzo dokładnie, czym jest strach tylko, gdy
obserwator jest obserwowanym . Zamierzamy się tym zająć. Więc czym jest strach? Jak się pojawia? Można pojąć
naturalne lęki, takie, jak zagrożenie fizyczne, na które pojawia się natychmiastowa odpowiedź; są dość łatwe do
zrozumienia, nie musimy się za bardzo nimi zajmować. Ale mówimy o strachu psychologicznym jak powstają te
psychologiczne lęki? Jakie jest ich pochodzenie? oto problem. Istnieje strach przed czymś, co zdarzyło się wczoraj,
strach przed czymś, co może nastąpić dziś jeszcze bądź jutro. Istnieje lęk przed tym, co znamy i przed tym, czego nie
znamy, a co oznacza dzień jutrzejszy. Można samemu bardzo wyraźnie zobaczyć, że strach przychodzi poprzez
strukturę myśli poprzez myślenie o tym, co wydarzyło się wczoraj a budzi obawy, lub przez myślenie o przyszłości
zgadza się? Myśl rodzi strach czy nie tak? Proszę, bądźmy zupełnie pewni nie akceptujcie słów mówcy, bądźcie
absolutnie pewni na własny użytek tego, czy to myśl jest źródłem strachu. Myślenie o bólu, psychologicznym bólu, który
zaistniał jakiś czas temu oraz pragnienie by się nie powtórzył, pragnienie zapomnienia o tej sprawie, myślenie o tym
wszystkim rodzi strach. Jeśli nie widzimy tego bardzo wyraźnie nie będziemy w stanie pójść dalej. Myśl, myślenie o
jakimś zdarzeniu, doświadczeniu, stanie zdenerwowania, zagrożenia, smutku czy bólu wywołuje strach. A myśl,
wypracowawszy pewne psychologiczne poczucie bezpieczeństwa, nie chce, żeby było ono zakłócane każde zakłócenie
jest groźne i stąd bierze się strach.

Myśl jest odpowiedzialna za strach i tak samo też za przyjemność. Przeżyłeś szczęśliwe zdarzenie myśl zastanawia
się nad nim i chce utrwalić, a gdy to niemożliwe pojawia się opór, gniew, rozpacz i strach. Tak więc myśl jest
odpowiedzialna i za strach i za przyjemność zgoda? To nie werbalna konkluzja, to nie recepta na uniknięcie strachu.
Tak się dzieje, że, gdzie jest przyjemność, tam też ból i strach utrwalony przez myśl; przyjemność towarzyszy bólowi, te
dwie rzeczy są nierozdzielne, a myśl odpowiada za obie. Gdyby nie było jutra, następnej chwili, o której można myśleć w
kategoriach czy to strachu czy przyjemności, nie istniałyby one. Możemy stąd kontynuować? Czy to rzeczywistość? nie
idea, ale rzecz, którą sam odkryłeś, i która, dlatego właśnie, jest prawdziwa, więc możesz powiedzieć Odkryłem, że myśl
rodzi i przyjemność i strach ? Przeżyłeś rozkosz seksualną, później odtwarzasz ją w wyobraźni, w wymyślonych
obrazach, i właśnie myślenie o niej daje siłę przyjemności, która jest teraz obecna w wyobraźni, a kiedy zostaje
udaremniona pojawia się ból, obawa, strach, zazdrość, irytacja, gniew, brutalność. Nie mówimy bynajmniej, że nie
należy zaznawać przyjemności.

Błogość nie jest przyjemnością, ekstaza nie została wywołana przez myśl, to rzecz całkowicie inna. Możesz przejść do
błogości lub ekstazy dopiero, gdy rozumiesz naturę myśli jaka rodzi i przyjemność i strach.

A zatem powstaje pytanie: czy można zatrzymać myśl? Skoro rodzi ona strach i przyjemność bo, gdzie jest
przyjemność, tam musi być ból, to zupełnie oczywiste zadajemy sobie pytanie: czy myśl może dobiec kresu? co nie
oznacza końca percepcji piękna, radości z piękna. To tak, jakbyśmy widzieli piękno obłoku czy drzewa i cieszyli się nim
zupełnie, całkowicie, w pełni. Lecz, kiedy myśl pragnie przeżyć jutro to samo doświadczenie, taki sam zachwyt, jak
wczoraj, gdy widziała ten obłok, to drzewo, tamten kwiat, tę piękną twarz, wtedy wywołuje niezadowolenie, ból, strach i
przyjemność.

Tak więc czy myśl może dobiec kresu? A może jest to zupełnie nieprawidłowo postawione pytanie? Pytanie jest błędne,
ponieważ chcemy doświadczyć ekstazy, błogości, jaka nie jest przyjemnością. Mamy nadzieję, że, poprzez ustanie myśli,
dotrzemy do czegoś, co jest nieograniczone, co nie jest produktem przyjemności i strachu. Jakie miejsce w życiu zajmuje
myśl? nie: jak zatrzymać myśl? Jaki jest związek myśli z działaniem i bezczynnością? Jaki związek ma myśl z
działaniem tam, gdzie jest ono konieczne? Dlaczego, gdy obecna jest pełna radość z piękna, myśl w ogóle się pojawia?
przecież, gdyby się nie pojawiła, nie zostałaby przeniesiona w dzień jutrzejszy. Chcę odkryć dlaczego gdy obecna jest
pełna radość z piękna góry, urodziwej twarzy, tafli wody przychodzi myśl, wykrzywia to i mówi Muszę znów mieć tę
przyjemność jutro ? Muszę odkryć jak myśl przejawia się w działaniu i dowiedzieć się czy musi się wtrącać, kiedy w
ogóle nie ma potrzeby myślenia. Widzę wspaniałe drzewo bez jednego liścia na tle nieba, jest ono niezwykle piękne i to
wystarczy koniec. Dlaczego przychodzi myśl i mówi Muszę przeżyć ten sam zachwyt jutro ? I widzę też, że myśl musi
przejawić się w działaniu. Zręczność w działaniu to również zręczność w myśleniu. Jaki jest zatem rzeczywisty związek
między myślą i działaniem? Nasze działania opierają się na koncepcjach, na ideach. Mam ideę bądź koncepcję tego, co
powinno być zrobione, a to, co zostaje zrobione jest przybliżeniem tej koncepcji, idei, tego ideału. Istnieje więc podział na
działanie i koncepcję, ideał, to, co być powinno w tym podziale tkwi konflikt. Zapytuję siebie Jak myśl przejawia się w
działaniu? Jeżeli następuje podział między działaniem i ideą, to działanie jest niepełne. Czy istnieje takie działanie, w
którym myśl widzi coś w jednej chwili i bezzwłocznie reaguje, więc nieobecna jest idea, ideologia oddzielonej reakcji?
Czy istnieje takie działanie, w którym samo widzenie jest działaniem w którym samo myślenie jest działaniem? Widzę,
że myśl rodzi strach i przyjemność, widzę, że gdzie jest przyjemność, tam jest ból i w efekcie opór przeciw niemu. Widzę
to bardzo wyraźnie, widzenie tego jest bezzwłocznym działaniem, w widzeniu tego uczestniczy myśl, logika i bardzo
jasne rozumowanie, ponadto widzenie tego jest natychmiastowe i działanie jest natychmiastowe dlatego się od tego
uwalniam.

Czy rozumiemy się nawzajem? Powoli, to rzeczywiście trudne. Proszę, nie mówcie zbyt łatwo tak . Jeśli mówisz tak , to,
kiedy opuścisz tę salę, musisz być wolny od strachu. Twoje tak to jedynie potwierdzenie, że zrozumiałeś werbalnie,
intelektualnie co nic w ogóle nie znaczy. Dziś wy i ja rozpatrujemy tutaj pytanie o strach i, gdy opuścisz salę, musi
nastąpić całkowita wolność od niego. To oznacza, że będziesz wolną ludzką istotą, inną ludzką istotą, zupełnie
przekształconą nie jutro, ale teraz. Widzisz bardzo wyraźnie, że myśl rodzi strach i przyjemność, widzisz, że wszelkie
wartości są oparte na strachu i przyjemności moralne, etyczne, społeczne, religijne, duchowe. Jeżeli dostrzeżesz w tym
prawdę a, aby dostrzec w tym prawdę, musisz być niezwykle uważny, logicznie, zdrowo, rozsądnie obserwując każde
poruszenie myśli wtedy sama percepcja jest działaniem pełnym i dlatego, kiedy wyjdziesz, nie będziesz nim związany
w przeciwnym razie zapytasz Jak mam być wolny od strachu od jutra?

Myśl musi przejawić się w działaniu. Gdy masz pójść do domu, musisz pomyśleć, tak samo aby złapać autobus, pociąg,
pójść do pracy, myśl działa wtedy efektywnie, obiektywnie, nie osobiście, nie emocjonalnie, ta myśl jest niezbędna. Lecz,
kiedy przenosi ona doświadczenie, jakiego doznałeś, przenosi je poprzez pamięć w przyszłość, takie działanie jest
niepełne, stąd rodzaj oporu i cała reszta.

Chyba możemy przejść do następnego pytania. Postawmy je w ten sposób: czym jest źródło myśli i kim jest myślący?
Można zobaczyć, że myśl jest odpowiedzią wiedzy, doświadczenia zgromadzonego w pamięci, z której pojawia się
reakcja na każde wyzwanie jeżeli słyszysz pytanie, gdzie mieszkasz, pojawia się natychmiastowa odpowiedź. Pamięć,
doświadczenie, wiedza są źródłem, to stąd pochodzi myśl. Tak więc nie jest ona nigdy nowa, jest zawsze przedawniona,
nigdy nie może być wolna, bo związana jest z przeszłością i dlatego też nie może dostrzec nic nowego. Gdy rozumiem
to, bardzo jasno, umysł się ucisza. Życie to ruch, nieustanny, wzajemnie powiązany ruch, a myśl, próbując go ująć w
kategoriach przeszłości, jako pamięć, obawia się życia.

Widząc to wszystko, widząc, że wolność jest konieczna aby badać a, aby badać dogłębnie, potrzebna jest dyscyplina
poznania, nie tłumienia i naśladowania widząc, jak umysł został uwarunkowany przez społeczeństwo, przez przeszłość,
widząc, że każda wypływająca z niego myśl jest przedawniona i dlatego nie potrafi zrozumieć nic nowego, umysł ucisza

się zupełnie nie kontrolowany, nie kształtowany by milczeć. Nie ma żadnego sposobu ani metody bez znaczenia, czy
to zen z Japonii, czy jakiś system z Indii aby uciszyć umysł, to najgłupsza rzecz: dyscyplinować go, żeby się uciszył.
Teraz, gdy widzisz to wszystko widzisz faktycznie, nie jako kolejną teorię działanie następuje poprzez tę percepcję,
samo postrzeganie jest działaniem uwalniającym od strachu. A więc, w razie pojawienia się strachu, następuje
natychmiastowa percepcja i jego zanik.

Czym jest miłość? Dla większości z nas jest to przyjemność i, w jej wyniku, strach oto, co nazywamy miłością. Jeśli
rozumiemy strach i przyjemność, czym wtedy jest miłość? I kto próbuje odpowiedzieć na to pytanie? mówca, ksiądz,
książka? Czy za pośrednictwem czegoś z zewnątrz dowiemy się, że działamy w sposób doskonały? A może, w efekcie
sprawdzania, obserwacji, nieanalitycznego przyglądania się całej strukturze i naturze przyjemności, strachu, bólu,
odkrywamy, że obserwator , ten, kto myśli to element myślenia? Gdyby nie powstała myśl nie byłoby tego, kto myśli ,
te dwie rzeczy są nierozdzielne; myślący jest myślą. To odkrycie niesie ze sobą piękno i subtelność. A gdzie jest w tym
momencie umysł, który zaczynał badać nasze pytanie o strach? rozumiecie? W jakim znajduje się stanie teraz, po
przebrnięciu przez to wszystko? Czy tym samym, co wcześniej, zanim tu dotarł? Zobaczył te sprawy z bardzo bliska,
zobaczył naturę tego, co nazywamy myślą, strachem i przyjemnością, zobaczył wszystko jaki jest jego rzeczywisty stan
teraz? Oczywiście na to pytanie nie potrafi odpowiedzieć nikt oprócz ciebie jeżeli faktycznie w to wniknąłeś, zobaczysz,
że nastąpiła zupełna przemiana.

Słuchacz: (Niesłyszalne)

Krishnamurti: Oto jedna z najłatwiejszych rzeczy: zadać pytanie. Prawdopodobnie niektórzy z nas zastanawiali się jak
ono zabrzmi jeszcze w czasie, kiedy mówca nie skończył. Jesteśmy zainteresowani naszymi pytaniami bardziej niż
słuchaniem. Musimy zapytywać o samych siebie, nie tylko tutaj, ale zawsze. Sformułowanie właściwego pytania jest
daleko ważniejsze niż otrzymanie odpowiedzi. Rozwiązanie problemu leży w jego zrozumieniu odpowiedź nie znajduje
się na zewnątrz, poza problemem, jest w nim samym. Spraw nie można zobaczyć bardzo wyraźnie koncentrując się na
odpowiedzi, na rozwiązaniu. Wielu z nas tak bardzo pragnie rozwiązać problem bez wejrzenia w niego a, aby w niego
wejrzeć, potrzeba energii, żywotności, pasji, nie opieszałości i lenistwa, jakie ma w sobie większość z nas że raczej
wolelibyśmy, ażeby ktoś inny go rozwiązał. Nie istnieje nikt, kto rozwiąże którykolwiek z naszych problemów, czy to
politycznych bądź religijnych czy też psychologicznych. Trzeba mieć dużo witalności, pasji i żywotności by patrzeć i
obserwować problem, a wtedy, podczas obserwacji, jest tam odpowiedź, zupełnie jasna.

Co nie oznacza, że nie macie pytać, przeciwnie musicie to robić, musicie wątpić we wszystko, co od kogokolwiek,
włączając mówcę, słyszycie.

Słuchacz: Czy istnieje niebezpieczeństwo w samoobserwacji podczas zgłębiania problemów osobistych?

Krishnamurti: Dlaczego miałoby nie istnieć? Niebezpieczeństwo jest obecne podczas przechodzenia przez ulicę. Czy
chciał Pan powiedzieć, że nie mamy patrzeć, bo to niebezpieczne? Pamiętam, jak kiedyś o ile mogę przywołać pewne
zdarzenie bardzo bogaty człowiek przybył by spotkać się z nami. Powiedział Traktuję zagadnienie bardzo, bardzo
poważnie, jestem zainteresowany tym, o czym Pan mówi i chcę rozwiązać wszystkie moje znów i znów , zna Pan te
nonsensy, które ludzie powtarzają. Odpowiedziałem Dobrze, proszę Pana, wejdźmy w to i rozmawialiśmy. Przychodził
kilkakrotnie a po dwóch tygodniach przybył ze słowami Mam straszne sny, przerażające sny, wydaje mi się, jak gdyby
wszystko wokół znikało, różne rzeczy odchodziły. Potem dodał To chyba rezultat moich badań nad sobą, widzę w tym
niebezpieczeństwo i już więcej się nie pokazał.

Wszyscy pragniemy bezpieczeństwa, wszyscy chcemy czuć się pewnie w naszym małym pięknym świecie, świecie
dobrze zaprowadzonego porządku , jaki jest nieporządkiem, świecie naszych specyficznych związków, do zakłócenia
których chcielibyśmy nie dopuścić związku pomiędzy żoną i mężem, w którego ciasnych więzach trzymają się
nawzajem, w którym obecne są cierpienie, podejrzliwość, strach, w którym pojawia się zagrożenie, zazdrość, gniew,
dominacja.

Istnieje sposób patrzenia w głąb siebie bez strachu, bez zagrożenia należy patrzeć bez jakiejkolwiek krytyki, bez
żadnego osądu, po prostu patrzeć, nie interpretować, nie sądzić, nie oceniać. Aby tak działać umysł musi mieć w sobie
pragnienie poznania podczas obserwacji tego, co faktycznie jest. Jakie niebezpieczeństwo tkwi w tym, co jest ? Istoty
ludzkie są okrutne, oto faktycznie to, co jest , a zagrożenie, jakie wnoszą w ten świat jest efektem ich okrucieństwa, oto
rezultat strachu. Cóż jest niebezpiecznego w obserwacji rzeczywistości i próbach zupełnego wykorzenienia strachu? to,

że możemy stworzyć inne społeczeństwo, inne wartości? Jest wiele piękna w obserwacji, w widzeniu rzeczy takimi,
jakimi są co nie oznacza odrzucania ani pragnienia by coś zrobić z tym, co jest zupełna percepcja tego, co jest
wywołuje swą własną przemianę. Trzeba tylko znać sztukę patrzenia , a nie jest ona nigdy introspektywną ani
analityczną sztuką, lecz po prostu obserwacją bez żadnego wybierania.

Słuchacz: Czy nie istnieje strach spontaniczny?

Krishnamurti: Czy nazwałby Pan go strachem? Gdy masz przed sobą pożar, gdy widzisz przepaść, czy to strach
powoduje, że się cofasz? Czy, kiedy spotykasz dzikie zwierzę, węża, wycofanie się oznacza strach? a może
inteligencję? Ta inteligencja może być efektem uwarunkowania, bo uwarunkowano cię na niebezpieczeństwo napotkania
przepaści, przecież gdyby tak nie było mógłbyś w nią wpaść, co oznaczałoby koniec. Twoja inteligencja każe ci
zachować ostrożność czy oznacza ona strach? Lecz czy to inteligencja działa, kiedy dzielimy się na narody, na grupy
wyznaniowe? czy, gdy dokonujemy podziału pomiędzy tobą i mną, nami i nimi, obecna jest inteligencja? Czy to, co
powoduje takie działanie i powstanie tego podziału, co przynosi zagrożenie, co dzieli ludzi, co wywołuje wojnę, jest
efektem pracy inteligencji czy strachu? Jest tam strach, nie inteligencja. Innymi słowy podzieliliśmy siebie na kawałki:
pewna część nas działa, gdy trzeba, inteligentnie, na przykład omijając przepaść czy unikając przejeżdżającego obok
autobusu, ale nie jesteśmy wystarczająco inteligentni by zobaczyć niebezpieczeństwa nacjonalizmu, niebezpieczeństwa
podziałów między ludźmi. Tak więc część nas bardzo mała cząstka jest inteligentna a reszta nie. Tam, gdzie
występuje fragmentacja, musi pojawić się konflikt, musi być obecne cierpienie istotą konfliktu jest właśnie podział,
sprzeczność wewnątrz nas. Tej sprzeczności nie da się zintegrować. To jedna z naszych osobliwych manii, że
próbujemy na powrót się scalić. Właściwie nie wiem, co to znaczy. Kim jest osoba, która zamierza połączyć dwie
rozdzielone, sprzeczne natury? Czyż scalający sam nie jest elementem podziału? Ale gdy widzisz całość tego, kiedy
sobie pozwolisz na percepcję bez żadnego wybierania nie ma podziału.

Słuchacz: Czy istnieje różnica między prawidłową myślą i prawidłowym działaniem?

Krishnamurti: Kiedy używa Pan słowa prawidłowy odnośnie myśli i działania, wtedy prawidłowe działanie staje się
nieprawidłowym zgoda? Używając słowa prawidłowy ma się już ideę tego, co prawidłowe. Gdy masz ideę tego, co
prawidłowe , jest to nieprawidłowe , ponieważ prawidłowe opiera się na twych uprzedzeniach, na uwarunkowaniach,
strachu, na twojej kulturze, na społeczeństwie, na twych specyficznych nawykach, obawach, zasadach religii i tak dalej.
Masz swój model, wzorzec działania: ten właśnie wzorzec jest sam w sobie nieprawidłowy, niemoralny. Moralność
społeczeństwa jest niemoralna. Zgadza się Pan z tym? Jeśli tak, to odrzucił Pan społeczną moralność, która oznacza
chciwość, zazdrość, ambicję, nacjonalizm, kult podziałów klasowych i całą resztę. Ale czy faktycznie Pan to zrobił i teraz
potwierdza mówiąc tak ? Moralność społeczna jest niemoralna czy rzeczywiście to ma Pan na myśli? a może to tylko
masa słów? Proszę Pana, być naprawdę moralnym, prawym to jedna z najbardziej niezwykłych rzeczy w życiu, i taka
moralność w żaden sposób nie ma nic wspólnego ze społecznymi zachowaniami określonymi przez warunki zewnętrzne.
Trzeba być wolnym aby być rzeczywiście prawym, a nie jesteś wolny jeżeli poddajesz się społecznej moralności z jej
chciwością, zazdrością, współzawodnictwem, uwielbieniem sukcesu zna Pan wszystkie te sprawy przedstawiane przez
kościół i społeczeństwo jako wzór moralności.

Słuchacz: Czy musimy czekać, aż to nastąpi, czy istnieje jakiś rodzaj dyscypliny, której możemy użyć?

Krishnamurti: Czy potrzebujemy dyscypliny aby sobie zdać sprawę, że prawdziwe widzenie jest działaniem?
Potrzebujemy?

Słuchacz: Co powiedziałby Pan o spokojnym umyśle czy to wynik dyscypliny? A może nie?

Krishnamurti: Proszę spojrzeć: żołnierz na placu apelowym, bardzo spokojny, plecy wyprostowane, broń dokładnie we
właściwym miejscu, został wyszkolony, szkolono go dzień po dniu, dzień po dniu, wszelka wolność została w nim
zniszczona. Jest bardzo spokojny, ale czy to spokój? Albo kiedy dziecko jest zaabsorbowane zabawką, czy to spokój?
usuńmy zabawkę i chłopiec stanie się tym, kim jest. A więc czy dyscyplina (proszę to dobrze zrozumieć, raz na zawsze,
to przecież proste), czy dyscyplina zaprowadzi spokój? Może spowodować otępienie, stan stagnacji, lecz czy powoduje
spokój w sensie pełnej aktywności a jednak ciszy?

Słuchacz: Co chce Pan, byśmy zrobili my, ludzie tu, na tym świecie?

Krishnamurti: Zupełnie po prostu, proszę Pana: nie chcę niczego. To po pierwsze. Po drugie: żyjcie, żyjcie na tym
świecie. Jest on tak cudownie piękny. To nasz świat, nasza ziemia przeznaczona by na niej żyć, ale my nie żyjemy,
jesteśmy ograniczeni, jesteśmy podzieleni, jesteśmy zaniepokojeni, jesteśmy wystraszonymi ludzkimi istotami, i dlatego
nie żyjemy, nie wchodzimy w związki, jesteśmy odizolowani i zrozpaczeni. Nie wiemy, co to znaczy żyć w ekstatycznym,
błogim sensie. Twierdzę, że żyć w ten sposób można tylko kiedy się wie jak pozostać wolnym od wszelkich głupstw
codziennego życia. Wolność od nich jest możliwa jedynie gdy staniesz się uważny w swoich związkach, nie tylko z
istotami ludzkimi, lecz również z ideami, z naturą, ze wszystkim. W takim związku odkrywasz, kim jesteś, widzisz swój
strach, niepokój, rozpacz, samotność, swój kompletny brak miłości. Jesteś wypełniony teoriami, słowami, wiedzą o tym,
co powiedzieli inni ludzie, o sobie nie wiesz nic i dlatego nie wiesz jak żyć.

Słuchacz: Jak wyjaśni Pan w kategoriach ludzkiego mózgu różne poziomy świadomości? Mózg wydaje się być sprawą
fizyczną, umysł zaś nie. Poza tym umysł zdaje się posiadać część świadomą i nieświadomą. Jak możemy widzieć z
jakąkolwiek jasnością, gdy weźmie się pod uwagę wszystkie te różne koncepcje?

Krishnamurti: Jaka jest różnica pomiędzy umysłem i mózgiem, czy o to Panu chodzi? Nasz fizyczny mózg będący
wynikiem przeszłości, rezultatem ewolucji, wielu tysięcy dni wczorajszych, z wszelkimi wspomnieniami oraz wiedzą i
doświadczeniem, czy ten mózg nie jest częścią całego umysłu? umysłu, w którym zawiera się zarówno świadomy jak i
nieświadomy poziom. Fizyczny tak samo jak niefizyczny, psychologiczny, czy wszystko to nie stanowi jednej całości?
czy to nie my podzieliliśmy ją na świadomość i nieświadomość, na mózg i nie-mózg. Czy nie możemy patrzeć na
wszystkie te rzeczy jak na niepodzielną całość?

Czy nieświadomość tak bardzo różni się od świadomości? A może nie jest częścią całości, chociaż ją oddzieliliśmy? W
tym miejscu pojawia się pytanie: w jaki sposób świadomy umysł ma uświadomić sobie nieświadomość? Czy pozytywna,
praktyczna część rzecz, która funkcjonuje przez cały dzień jest w stanie obserwować nieświadomość?

Nie wiem, czy mamy czas aby to zgłębić. Nie jesteście zmęczeni? Panowie, proszę, nie traktujcie naszego spotkania jak
rozrywkę, przyjemny pobyt w ciepłym pomieszczeniu, słuchanie czyjegoś głosu. Zajmujemy się bardzo poważnymi
sprawami i, jeżeli pracowaliście jak należało, musieliście się zmęczyć. Mózg nie potrafi przyjąć naraz więcej niż pewną
określoną porcję a wejście w zagadnienie nieświadomego i świadomego wymaga obserwacji bardzo bystrym, jasnym
umysłem. Bardzo wątpię, abyście po półtorej godziny byli do tego zdolni. Więc może, jeśli się zgodzicie, podejmiemy ten
temat później?

Londyn, 16 marca 1969

Rozdział 2.

Fragmentacja

Podział. Świadome i nieświadome, umierając dla znanego

Dziś wieczór zamierzamy omówić zagadnienie świadomego i nieświadomego, powierzchni umysłu i jego
głębszych warstw. Zastanawia mnie, dlaczego dzielimy życie na fragmenty: życie w pracy, życie społeczne,
rodzinne, religijne, sportowe i tak dalej? Skąd bierze się ten rozdział, nie tylko w nas, lecz również w
społeczeństwie my i oni, ty i ja, miłość i nienawiść, umieranie i życie? Myślę, że powinniśmy wejść w to
zagadnienie dość głęboko by odkryć, czy istnieje sposób życia, w jakim nie ma w ogóle podziałów między
żywym i martwym, między świadomym i nieświadomym, pracą i życiem społecznym, życiem rodzinnym i
osobistym.

Podziały pomiędzy narodami, religiami, klasami społecznymi, cały ten wewnętrzny rozłam, w którym zawiera
się tak wiele sprzeczności dlaczego żyjemy w ten sposób? Rodzi to tyle zamętu, konfliktów, wojen, powoduje
prawdziwe niebezpieczeństwo, zewnętrzne jak i wewnętrzne. Istnieje tak wiele podziałów: na Boga i diabła,

dobrych i złych, to, co być powinno i to, co jest .

Myślę, że warto poświęcić dzisiejszy wieczór na próbę sprawdzenia, czy istnieje sposób życia nie
teoretycznie czy intelektualnie, ale faktycznie sposób życia, w jakim nie ma jakiegokolwiek podziału, sposób
życia, w którym działanie nie jest fragmentaryczne, więc zachodzi ciągły przepływ, a w nim każde działanie
jest powiązane z każdym innym.

Aby odnaleźć sposób życia, w którym nie ma fragmentacji, trzeba wejść bardzo głęboko w zagadnienie miłości
i śmierci rozumiejąc je będziemy może w stanie zbliżyć się do sposobu na życie, które jest ciągłym
nieprzerwanym ruchem, sposobu na życie prawdziwie inteligentne. Umysł rozdrobniony na fragmenty gubi
inteligencję, człowiek prowadzący pół tuzina żywotów co jest akceptowane jako wysoce moralne ukazuje
najzwyczajniej brak inteligencji.

Wydaje mi się, że w idei zintegrowania się połączenia rozmaitych fragmentów aby stworzyć całość nie ma,
w oczywisty sposób, inteligencji dlatego, że wymaga ona istnienia osoby integrującej, kogoś, kto scala, łączy
wszystkie kawałki; jednak jednostka, która próbuje to zrobić, sama również jest elementem układanki.

Tym, czego trzeba, jest taka inteligencja i pasja, jaka spowoduje radykalną rewolucję w życiu, ażeby nie było
już sprzecznych działań, lecz całość, nieprzerwany ruch. Aby wprowadzić tę przemianę do swojego życia
potrzebujesz pasji. Jeśli masz zrobić cokolwiek wartościowego, musisz mieć tę żywą pasję która nie jest
przyjemnością. By zrozumieć takie działanie, w którym nie ma fragmentacji ani sprzeczności, potrzeba pasji.
Nie zmienią życia intelektualne koncepcje i recepty, jedynie tylko prawdziwe zrozumienie tego, co jest , a do
niego potrzebne jest zaangażowanie, pasja.

Aby zbadać, czy istnieje sposób życia życia codziennego, nie klasztornego dla jakiego właściwa jest taka
pasja i inteligencja, trzeba zrozumieć naturę przyjemności. Zagadnieniem przyjemności zajmowaliśmy się już
któregoś dnia: jak myśl przeżywa doświadczenie, które dało chwilę zachwytu i jak, poprzez myślenie o nim,
podtrzymuje przyjemność, a gdzie jest przyjemność tam również ograniczenie bólem i strachem. Czy miłość
jest przyjemnością? Dla wielu z nas wartości moralne opierają się na przyjemności: zupełne wyrzeczenie się
siebie, kontrolowanie się aby się podporządkowywać to ponaglanie przyjemności większej, dostojniejszej,
czym by ona nie była. Czy miłość należy do dziedziny przyjemności? Na dodatek słowo miłość zostało tak
przeciążone, każdy go używa, od polityka po żonę i męża. A wydaje mi się, że tylko miłość, w głębszym
znaczeniu tego słowa, jest tym, co może zaprowadzić sposób życia, w którym w ogóle nie ma fragmentacji.
Strach zawsze stanowi część przyjemności; oczywiście w związkach, gdzie jest obecny jakikolwiek jego rodzaj
fragmentacja musi zachodzić, musi istnieć podział.

To naprawdę głębokie zagadnienie, takie badanie, dlaczego ludzki umysł oddziela się, stawia w opozycji do
innych, wywołując przemoc i co ma nadzieję poprzez tę przemoc uzyskać. My, istoty ludzkie zostaliśmy
wystawieni na życie w sposób, który prowadzi do wojny, a jednocześnie pragniemy jednak pokoju, pragniemy
wolności, tyle, że ten pokój to tylko idea, ideologia, a wszystko, co równocześnie robimy, warunkuje nas.

Istnieje psychologiczny podział czasu, czas jako przeszłość (wczoraj), dziś i jutro musimy w to wejrzeć, jeżeli
mamy znaleźć sposób życia, w jakim w ogóle nie ma podziału. Musimy rozważyć, czy istnieje czas w sensie
przeszłości, teraźniejszości i przyszłości czas psychologiczny oto przyczyna podziału. Czy podział został
spowodowany przez to, co znane, czyli pamięć będąca przeszłością, zawartością samego umysłu? A może
powstaje on, ponieważ obserwator , doświadczający , myślący zawsze jest oddzielony od rzeczy, którą
obserwuje, jakiej doświadcza? Czy to nie egoistyczne, skoncentrowane na sobie postępowanie, oznaczające ja
i ty , tworzy własne opory, własne odizolowane poruszenia powodując podział? Wchodząc w to trzeba być
świadomym wszystkich tych zagadnień: czasu; obserwatora oddzielającego się od obserwowanej rzeczy;

doświadczającego różnego od doświadczenia; przyjemności; i czy wszystko to ma cokolwiek wspólnego z
miłością.

Czy psychologicznie istnieje jutro? faktycznie, nie wynalezione przez myśl. Istnieje ono w czasie
chronologicznym, ale czy faktycznie nastąpi psychologicznie, wewnętrznie? Jeśli jutro jest obecne jako idea, to
działanie nie jest kompletne, a takie działanie wprowadza podział, sprzeczność. Idea jutra, przyszłości
powoduje czyż nie? że nie widzisz spraw bardzo wyraźnie, tak, jak teraz Mam nadzieję ujrzeć je wyraźniej
jutro . Człowiek jest leniwy, nie ma tej pasji, tego żywotnego zainteresowania, które pozwala odkrywać. Myśl
stwarza ideę dotarcia kiedyś, zrozumienia w końcu, a do tego potrzebny jest czas, trzeba wielu dni. Czy czas
przynosi zrozumienie, czy pozwala widzieć coś bardzo wyraźnie?

Czy umysł może uwolnić się od przeszłości, a zatem nie być ograniczonym przez czas? Psychologicznie jutro
istnieje w kategoriach znanego czy można zatem uwolnić się od rzeczy znanych? Czy możliwe jest działanie
nie w kategoriach znanego?

Jedną z najtrudniejszych spraw jest komunikacja. Komunikacja werbalna jest oczywiście konieczna, ale myślę,
że istnieje jej znacznie głębszy szczebel, który polega nie tylko na werbalnym zrozumieniu, lecz wspólnocie,
gdzie obaj spotykamy się na jednym poziomie, z takim samym zaangażowaniem, z tą samą pasją następuje
wtedy wspólnota, coś daleko ważniejszego niż zwykła komunikacja werbalna. A jako, że mówimy o kwestii
raczej złożonej, która bardzo głęboko dotyka naszego codziennego życia, potrzebujemy nie tylko werbalnego
porozumienia, ale też wspólnoty. Tym, co nas interesuje, jest radykalna rewolucja w psychice, nie w jakiejś
odległej przyszłości, ale w chwili obecnej, dziś, teraz. Jesteśmy zdecydowani by odkryć, czy ludzki umysł
będąc tak mocno uwarunkowany może się zmienić natychmiast, ażeby jego działania były niepodzielną
całością, a dzięki temu zmierzyć się ze swym żalem, rozpaczą, bólem, strachem, obawą, swoją winą i tak dalej.
Jak może on odrzucić to wszystko i być zupełnie świeży, młody i niewinny? Oto istota zagadnienia. Myślę, że
nie jest to możliwe taka radykalna rewolucja tak długo, jak istnieje podział pomiędzy obserwatorem i
obserwowanym, między doświadczającym i doświadczeniem. To ten podział wywołuje konflikt. Każdy
podział musi powodować konflikt, a, poprzez konflikt, przez walkę, poprzez bitwę, niemożliwa jest, co
oczywiste, przemiana w głębokim psychologicznym sensie choć powierzchowne zmiany mogą nastąpić. Jak
zatem umysł, serce i mózg jedna całość ma stawić czoła problemowi podziału?

Powiedzieliśmy, że zajmiemy się zagadnieniem świadomego i głębszych warstw czyli nieświadomego: pytamy
zatem, dlaczego istnieje podział między umysłem świadomym zajętym swoimi codziennymi czynnościami,
strapieniami, problemami, powierzchownymi przyjemnościami, zarabianiem na życie itd. a jego głębszymi
poziomami, gdzie mieszczą się wszystkie ukryte motywy, pragnienia, przesadne wymagania, wszelkie lęki?
Dlaczego zachodzi ten podział? Czy dlatego, że jesteśmy tak bardzo zajęci powierzchownie nieustanną
paplaniną, ciągłym żądaniem powierzchownej zabawy, zaspokojenia potrzeb, czy to religijnych czy innych?
Może dlatego, że umysł na powierzchni zapewne nie umie dociekać, wejść w głąb, w siebie wtedy, gdy
powstaje podział.

Co zawierają głębsze warstwy umysłu? nie według psychologów, Freuda i reszty i jak to odkryć, jeśli nie
korzystasz z tego, co powiedzieli inni? Jak sprawdzisz, czym jest twa nieświadomość? Będziesz ją
obserwował, czyż nie? Czy może będziesz oczekiwał, że twoje sny objaśnią zawartość nieświadomości? A kto
ma tłumaczyć te sny? Eksperci? oni też zostali uwarunkowani przez swoją specjalizację. Powstaje tu pytanie:
czy można nie śnić w ogóle? za wyjątkiem oczywiście koszmarów wskutek zjedzenia niewłaściwego
pokarmu lub zbyt ciężkostrawnego posiłku przed snem.

Istnieje będziemy chwilowo używać tego słowa nieświadome. Co je tworzy? oczywiście przeszłość, cała
świadomość rasowa i jej pochodne, tradycja rodzinna, przeróżne uwarunkowania religijne i społeczne ukryte,

mroczne, nieznane. Czy wszystko to można odkryć i uwidocznić bez pośrednictwa snów? i bez chodzenia do
analityka? ażeby umysł, kiedy nie śpi, był spokojny zamiast nieustannie aktywny. I czy, w efekcie
uspokojenia, może nie nadejść dla niego zupełnie inna jakość, całkowicie inny sposób postępowania, nie
przywiązanego do codziennych trosk, lęków, utrapień, problemów, wymagań? By to odkryć, czyli nie śnić w
ogóle o ile to możliwe aby umysł był w pełni świeży, gdy budzi się rano, trzeba być uważnym przez cały
dzień, zauważać wskazówki i sygnały. Można je dostrzec jedynie w związkach, kiedy obserwujesz swe relacje
z innymi bez potępiania, osądzania, oceniania, po prostu obserwujesz swoje zachowanie, twe reakcje, patrzysz
bez żadnego wybierania, tylko przyglądasz się, wtedy ukryte, nieświadome ukazuje się w ciągu dnia.

Dlaczego nadaliśmy tak wielką doniosłość i znaczenie nieświadomości? przecież jest ona tak samo trywialna
jak świadomość. Jeżeli świadomy umysł jest niezwykle aktywny obserwując, słuchając, patrząc, to staje się on
daleko ważniejszy niż nieświadomość, której zawartość ukazuje się w tym stanie cała, podział na różne
warstwy osiąga kres. Obserwacja swych reakcji, kiedy jedziesz autobusem, gdy rozmawiasz z żoną lub mężem,
kiedy pracujesz sam w biurze o ile kiedykolwiek jesteś sam ten cały proces obserwacji, ten akt widzenia (w
jakim nie ma podziału na obserwatora i obserwowane ) kończy sprzeczność.

Gdy jest to w miarę jasne, możemy spytać: czym jest miłość? Czy miłość to przyjemność? Czy miłość to
zazdrość? Czy miłość jest zaborcza? Czy miłość narzuca cokolwiek? jak mąż żonie i żona mężowi. Na pewno
ani jedna z tych rzeczy nie jest miłością, a jednak zostaliśmy nimi wszystkimi obarczeni, a jednak mówimy do
męża czy żony czy kogokolwiek Kocham cię . Obecnie większość z nas jest, w ten czy inny sposób,
zazdrosna. Zazdrość pojawia się wskutek porównywania, jako efekt przymierzania się do faktów, na skutek
pragnienia by być czymś innym niż się jest. Czy możemy zobaczyć zazdrość taką, jaką faktycznie jest, i
całkowicie się od niej uwolnić, ażeby już nigdy nie wróciła? jeśli nie, to miłość nie może zaistnieć. Miłość nie
należy do dziedziny czasu, nie może być kultywowana, nie pochodzi od przyjemności.

Czym jest śmierć? Jaka zachodzi relacja pomiędzy miłością i śmiercią? Myślę, że odnajdziemy związek
między nimi obiema, kiedy zrozumiemy znaczenie śmierci aby je pojąć, musimy oczywiście zrozumieć, czym
jest życie. Czym jest, w tej chwili, nasze życie? życie codzienne, nie coś ideologicznego, wydumanego, co,
jak uważamy, być powinno, ale faktycznie jest fałszem. Czym jest, w tej chwili, nasze życie? życie codzienne
złożone z konfliktu, rozpaczy, samotności, izolacji. Nasze życie to pole bitwy, śpiące i budzące się, próbujemy
od niego uciec na różne sposoby: poprzez muzykę, sztukę, muzea, angażowanie się w kwestie religijne lub
filozoficzne, przędąc, złapani w sidła wiedzy, przeróżne teorie, wszystko oprócz położenia kresu konfliktowi,
bitwie, które nazywamy życiem z jego nieustającym smutkiem.

Czy smutek codziennego życia może się zakończyć? Dopóki umysł nie zmieni się radykalnie, dopóty nasze
życie ma niewielkie znaczenie codzienne chodzenie do pracy, zarabianie pieniędzy, umiejętność zręcznego
cytowania innych, sprawiania wrażenia osoby bardzo dobrze poinformowanej życie, które jest puste,
prawdziwie mieszczańskie życie. A gdy uświadomisz sobie tę sytuację, zaczynasz odkrywać doniosłość życia,
odnajdujesz znaczenie, jakie można mu nadać. Poszukiwanie mądrych ludzi, którzy podadzą znaczenie, cel
życia to kolejna od niego ucieczka. Ten jego rodzaj musi przejść radykalną transformację.

Dlaczego boimy się śmierci? tak, jak większość ludzi. Boimy się czego? Proszę, obserwuj swój własny strach
przed tym, co nazywamy śmiercią lęk przed dotarciem do kresu tej bitwy, jaką nazywamy życiem. Boimy się
tego, co nieznane, a co może się wydarzyć, boimy się zostawić rzeczy znane: rodzinę, książki, przywiązanie
do domu i mebli, do ludzi obok nas. Boimy się, przez co nie pozwalamy odejść rzeczom znanym, a znane to
nasze życie w smutku, bólu i rozpaczy, ze sporadycznymi przebłyskami radości nie ma końca tej ciągłej
walki, oto, co nazywamy życiem czego się trzymamy i boimy puścić. Czy właśnie ja będące wynikiem
całego tego gromadzenia boi się, że dobiegnie końca? dlatego żąda przyszłej nadziei, dlatego potrzebna jest
reinkarnacja. Idea reinkarnacji, jaką wyznaje cały Wschód, mówi, że urodzisz się po raz kolejny na trochę

wyższym szczeblu drabiny. Jesteś w tym życiu pomywaczem, w następnym będziesz księciem, kimś ważnym
kto inny przyjdzie zmywać za ciebie naczynia. Dla tych, którzy wierzą w reinkarnację, to, czym jesteś w tym
życiu, ma bardzo duże znaczenie, bo od tego, co robisz, jak się zachowujesz, jakie są twoje myśli, jak
wyglądają twe działania, od tego w przyszłym życiu zależy, czy otrzymasz nagrodę, czy zostaniesz ukarany.
Lecz tacy ludzie nie dbają ani odrobinę o to, jak postępują, dla nich to tylko kolejny przesąd, taki, jak wiara, że
istnieje niebo, Bóg, czy jeszcze coś innego. Tak naprawdę wszystko to sprowadza się do kwestii, kim jesteś
teraz, dziś, jak faktycznie się zachowujesz, nie tylko na zewnątrz, ale też wewnętrznie. Zachód ma własną
metodę pocieszenia odnośnie śmierci, racjonalizuje ją, ma swe własne uwarunkowania religijne.

Więc czym faktycznie jest śmierć koniec? Organizm dobiega kresu, bo jest stary, albo z powodu choroby lub
wypadku. Bardzo niewielu z nas dożywa w piękny sposób starości, ponieważ jesteśmy udręczonymi
jednostkami nasze twarze ukazują to, gdy jesteśmy starsi i pojawia się smutek starości, pamiętania spraw
przeszłych.

Czy można umrzeć psychologicznie dla wszystkiego, co znane , robić tak dzień po dniu? Dopóki nie ma
wolności od tego, co znane , nie można osiągnąć tego, co możliwe . To tak, że nasza możliwość zawsze
znajduje się wewnątrz obszaru znanego , lecz gdy zaistnieje wolność, możliwość jest nieograniczona. Czy
można umrzeć psychologicznie dla całej przeszłości, dla wszelkich przywiązań, lęków, dla trwogi, próżności i
dumy tak zupełnie, że jutro obudzisz się jako nowa, świeża istota? Powiesz Jak to zrobić, jaka jest na to
metoda? Nie ma metody, bo metoda oznacza jutro, implikuje, że będziesz praktykował i coś w końcu
osiągniesz, jutro, po wielu jutrzejszych dniach. Ale czy widzisz od razu prawdę tego widzisz faktycznie, nie
teoretycznie że umysł nie może pozostawać świeży, niewinny, żywy, żarliwy, dopóki nie nastąpi,
psychologicznie, koniec wszystkiego, co należy do przeszłości? Ale nie chcemy pozwolić odejść przeszłości,
bo my jesteśmy przeszłością, wszelkie nasze myśli bazują na przeszłości, cała wiedza to przeszłość, więc
umysł nie umie pozwolić jej odejść, każdy wysiłek, jaki czyni by pozwolić, jest ciągle częścią przeszłości,
przeszłości mającej nadzieję osiągnąć inny stan.

Umysł musi być niezwykle spokojny, cichy a staje się taki, bez żadnego oporu, bez użycia żadnego systemu,
kiedy widzi całość spraw. Człowiek zawsze szukał niemoralności, maluje obraz, umieszcza na nim swe imię,
co jest formą niemoralności pozostawiając imię zawsze chce pozostawić coś z siebie. Lecz co musi on
pozostawić poza wiedzą technologiczną co musi dać z siebie samego? Czym jest? Ty i ja, czym jesteśmy w
sensie psychologicznym? Możesz mieć większe konto w banku, być sprytniejszy niż ja, może coś jeszcze, ale
psychologicznie, czym jesteśmy? masą słów, wspomnień, doświadczeń, i chcemy je przenieść na syna,
umieścić w książce lub namalować na płótnie, ja . Ja staje się szalenie ważne, ja w opozycji do
społeczności, ja pragnące się zidentyfikować, chcące się zrealizować, dążące by zostać czymś wielkim całą
resztę tego znacie. Kiedy obserwujesz ja , widzisz, że to wiązka wspomnień, pustych słów: oto, przy czym
trwamy, oto właśnie istota rozdziału pomiędzy tobą i mną, nimi i nami.

Gdy rozumiesz to wszystko obserwuj, nie poprzez innych ale przez siebie samego, przyglądaj się z bardzo
bliska, bez osądu, oceny, tłumienia, po prostu obserwuj wtedy zobaczysz, że miłość jest możliwa tylko, gdy
istnieje śmierć. Miłość to nie pamięć, miłość to nie przyjemność. Mówi się, że jest ona związana z seksem
wracamy znów do podziału na miłością świecką i świętą, z pochwałą jednej i potępieniem drugiej. Miłość na
pewno nie jest niczym takim. Nie można do niej dotrzeć, zupełnie, całkowicie, dopóki się nie umrze dla
przeszłości, dla całego mozołu, konfliktu i smutku wtedy pojawia się ona, wtedy można zrobić, co się chce.

Jak już mówiliśmy któregoś dnia, zadać pytanie to dość łatwe, ale, gdy zadać je celowo i trzymać się go, aż, dla
nas samych, problem będzie całkowicie rozwiązany takie pytanie ma doniosłość; lecz pytania przypadkowe
nie mają zbyt dużego znaczenia.

Słuchacz: Jeżeli nie byłoby podziału na to, co jest i to, co być powinno można by popaść w
samozadowolenie, nie martwić się o straszne rzeczy, które się dzieją.

Krishnamurti: Czym jest realność tego, co być powinno ? Czy jest to w ogóle rzeczywiste? Człowiek jest
okrutny, ale powinien być pokojowy. Czym jest realność tego, co być powinno i dlaczego to mamy? Czy,
gdyby ten podział miał zaniknąć, człowiek popadłby w samozadowolenie, akceptował wszystko? Czy
akceptowałbym przemoc, gdybym nie miał ideału braku przemocy? Działanie bez przemocy głosi się od
najdawniejszych czasów: nie zabijaj, okazuj współczucie i tym podobne, a faktycznie człowiek jest okrutny,
oto to, co jest . Jeśli akceptuje to jako nieuniknione popada w samozadowolenie tak jak teraz. Zaakceptował
wojnę jako sposób na życie i właśnie tak działa pomimo tysięcy sankcji, religijnych, społecznych i wszelkich
innych, mówi Nie zabijaj nie tylko ludzi, zwierząt też, ale ciągle zabija i zjada zwierzęta oraz idzie na wojnę.
A gdyby wcale nie było ideału, zostałbyś z tym, co jest . Czy wywołałoby to samozadowolenie? A może
miałbyś wtedy energię, zainteresowanie, żywotność by rozwiązać to, co jest ? Czyż ideał braku przemocy nie
jest ucieczką od faktu jej istnienia? Kiedy umysł nie ucieka, ale zostaje skonfrontowany z faktem okrucieństwa
tym, że jest okrutny, nie potępiając tego, nie osądzając wtedy taki umysł osiąga zapewne zupełnie inną jakość
i przemoc już dłużej nie istnieje. Taki umysł nie akceptuje przemocy. Przemoc to nie tylko, kiedy kogoś się
uderzy czy zabije, przemoc stanowi zniekształcenie powodujące dopasowywanie się, naśladowanie,
przyjmowanie moralności społecznej lub stosowanie specyficznej własnej. Każda forma kontroli i tłumienia to
rodzaj zniekształcenia i skutkiem tego przemocy. Na pewno by zrozumieć to, co jest potrzeba natężenia,
czujności pozwalającej odkryć to, co faktycznie jest. To, co faktycznie jest, to podział stworzony przez
człowieka, przez nacjonalizm będący jedną z głównych przyczyn wojen, akceptujemy to, wielbimy flagę;
istnieją też podziały wywołane przez religię: jesteśmy katolikami, buddystami, tym lub tamtym. Czy nie
możemy być wolni od tego, co jest dzięki bieżącej obserwacji stanu faktycznego? Możesz uwolnić się jedynie
wtedy, gdy umysł nie zniekształca tego, co obserwuje.

Słuchacz: Jaka jest różnica między widzeniem pojęciowym i faktycznym?

Krishnamurti: Czy drzewo widzi Pan jako pojęcie czy faktycznie? Kiedy patrzy Pan na kwiat, czy widzi go
bezpośrednio, czy może poprzez ekran swej indywidualnej wiedzy, botanicznej lub innej, czy może przez
przyjemność, jaką sprawia? W jaki sposób Pan go widzi? Jeżeli jest to widzenie, że tak powiem, pojęciowe, to
został on uwidoczniony przez myśl, czy to widać? Czy widzisz swą żonę lub męża? czy tylko wyobrażenie,
jakie na jego lub jej temat masz? Ten obraz to koncepcja, przez którą widzisz pojęciowo, jednak, kiedy w ogóle
nie ma wyobrażenia, widzisz faktycznie, wtedy rzeczywiście uczestniczysz w związku.

Więc czym jest mechanizm, który buduje obraz powstrzymujący nas od faktycznego widzenia drzewa, żony
czy męża lub przyjaciela albo czegoś jeszcze? Oczywiście chociaż mam nadzieję, że się mylę macie
wyobrażenie o mnie, mówcy nie? Jeśli masz obraz mówcy, to naprawdę nie słuchasz go w pełni. A kiedy
patrzysz na swą żonę, męża itd. poprzez wyobrażenie, to nie widzisz naprawdę osoby, widzisz ją przez obraz i
dlatego nie istnieje tu żaden związek możesz powiedzieć Kocham cię , ale to w ogóle nie ma znaczenia.

Czy umysł może przestać tworzyć obrazy? w sensie, o jakim mówimy. Jest to możliwe tylko, kiedy jest on
całkowicie uważny w momencie wyzwania, w chwili odbioru wrażenia. Weźmy bardzo prosty przykład: ktoś
ci schlebia, lubisz to i właśnie twoje lubię buduje wyobrażenie.Jednak, jeżeli słuchasz tych pochlebstw z
pełną uważnością, ani lubisz ani nie lubisz, wysłuchujesz ich w pełni, całkowicie, obraz nie powstaje, nie
nazywasz tego kogoś przyjacielem ani, przeciwnie, osobą, która cię obraża, nie nazywasz go wrogiem.
Tworzenie wyobrażeń pochodzi od nieuważności gdy obecna jest uważność, nie ma budowania żadnych
koncepcji. Zrób tak, to się odkrywa samo, bardzo łatwo. Kiedy w pełni poświęcasz uwagę patrzeniu na drzewo
lub kwiat czy chmurę, nie zachodzi projekcja twej wiedzy botanicznej, ani twojego lubię, nie lubię , po prostu
patrzysz co nie znaczy, że identyfikujesz się z drzewem, przecież nie możesz nim zostać. Jeśli patrzysz na

żonę, męża lub przyjaciela bez obecności jakiegokolwiek wyobrażenia, to związek jest czymś całkowicie
innym, wtedy w ogóle nie włącza się w niego myśl i miłość ma możliwość zaistnienia.

Słuchacz: Czy miłość i wolność współistnieją?

Krishnamurti: Czy potrafimy kochać bez wolności? Jeśli nie jesteśmy wolni, to czy umiemy kochać? Jeżeli
jesteśmy zazdrośni, to czy umiemy kochać? Przestraszeni, czy umiemy kochać? Albo jeśli w pracy realizujemy
jakąś naszą ambicję i przychodzimy do domu ze słowy Kocham cię, moja miła czy to miłość? W pracy
jesteśmy brutalni, przebiegli a w domu próbujemy być potulni, kochający czy to możliwe? Jedną ręką zabijać,
drugą kochać? Czy człowiek ambitny może kiedykolwiek kochać, albo człowiek żyjący współzawodnictwem z
innymi w jakikolwiek sposób wiedzieć, co znaczy miłość? Akceptujemy wszystkie te rzeczy, i moralność
społeczną; kiedy jednak jej zaprzeczymy, całkowicie, całą naszą istotą, stajemy się prawdziwie moralni lecz
nie robimy tego. Jesteśmy godni społecznego, moralnego szacunku i dlatego nie wiemy, czym jest miłość. Bez
miłości nie potrafimy odkryć, czym jest prawda, ani czy istnieje taka rzecz czy może jej nie ma jak Bóg.
Możemy wiedzieć, czym jest miłość, tylko, gdy wiemy, jak umrzeć dla wszelkiego wczoraj, dla wszystkich
wyobrażeń przyjemności, seksualnej czy innej wtedy, gdy istnieje miłość, która sama w sobie jest cnotą,
która sama w sobie jest moralnością: cała etyka jest w niej wtedy dopiero pojawia się ta rzeczywistość, to coś,
czego nie da się zmierzyć.

Słuchacz: Indywidualna jednostka, trwając w zamęcie, tworzy społeczność. Czy, by zmienić społeczeństwo,
zaleca Pan ażeby indywidualność odłączyła się tak, aby nie zależała od społeczeństwa?

Krishnamurti: Czy indywidualność nie jest społeczeństwem? Wy i ja stworzyliśmy to społeczeństwo, z naszą
chciwością, ambicją, z naszym nacjonalizmem, pragnieniem współzawodnictwa, brutalnością, okrucieństwem,
oto, co uczyniliśmy w świecie zewnętrznym, ponieważ tym jesteśmy wewnątrz siebie. Wojna, jaka toczy się w
Wietnamie: jesteśmy za nią odpowiedzialni, wy i ja, faktycznie, ponieważ zaakceptowaliśmy wojnę jako
sposób życia. Sugeruje Pan, żebyśmy się odłączyli? Wręcz przeciwnie, jak możesz odłączyć się od siebie?
Jesteś częścią całego tego bałaganu i możesz być wolny od tej brzydoty, tego okrucieństwa, wszystkiego, co
jest tu obecnie, nie poprzez odłączenie się, ale przez poznanie, poprzez obserwację, przez zrozumienie całości
spraw w sobie a skutkiem tego stać się wolnym od wszelkiego okrucieństwa. Nie możesz odłączyć się od
siebie przywołuje to problem, kto ma to zrobić. Kto ma odłączyć mnie od społeczeństwa albo mnie od
siebie samego? Jednostka, która chce się odłączyć, czyż nie jest częścią całego widowiska? Zrozumieć to
wszystko że obserwator nie jest czymś innym od obserwowanej rzeczy to medytacja, wymaga ona potężnej,
nieanalitycznej wnikliwości względem siebie poprzez obserwację związków z rzeczami, z obszarem swego
posiadania, z ludźmi, z ideami, z naturą, dociera się do poczucia całkowitej wewnętrznej wolności.

Londyn, 20 marca 1969

Rozdział 3.

Medytacja

Znaczenie poszukiwania , problemy związane z praktyką i kontrolą, jakość ciszy

Chciałbym porozmawiać o czymś, co, jak myślę, jest bardzo ważne: rozumiejąc to powinniśmy umieć, mam
nadzieję, osiągnąć sami dla siebie zupełną percepcję życia bez jakiejkolwiek fragmentacji, ażebyśmy mogli

działać w pełni, w sposób wolny, szczęśliwy.

Zawsze poszukujemy pewnego rodzaju tajemnicy, bo jesteśmy tak bardzo nieusatysfakcjonowani życiem, jakie
prowadzimy, płytkością tego, co robimy, co ma bardzo niewielki sens, a czemu próbujemy nadać doniosłość,
znaczenie, lecz jest to działanie intelektualne a poprzez to jedynie powierzchowne, podstępne i ostatecznie
nieznaczące. A jednak wiedząc o tym wszystkim wiedząc, że nasze przyjemności po chwili się kończą, nasze
codzienne czynności to rutyna, wiedząc też, że nasze problemy, tak wiele z nich, prawdopodobnie nigdy nie
znajdą rozwiązania, nie wierząc w nic, nie pokładając wiary w tradycyjnych wartościach, w nauczycielach, w
guru, w sankcjach Kościoła czy społeczeństwa wiedząc o tym wszystkim, większość z nas stale sonduje lub
poszukuje, próbuje odkryć coś naprawdę wartościowego, coś, czego nie dotknęła myśl, coś, w czym
rzeczywiście jest poczucie niezwykłego piękna i ekstazy. Wielu z nas, wydaje mi się, próbuje odnaleźć coś, co
jest trwałe, czego nie da się łatwo zepsuć. Odkładamy na bok oczywistości i pojawia się głęboka tęsknota nie
emocjonalna ani sentymentalna dogłębne dociekanie, jakie może otworzyć drzwi do czegoś, czego nie da się
zmierzyć myślą, czegoś, co nie może być zaliczone do kategorii wiary czy nadziei. Ale czy istnieje jakiś sens
badania, poszukiwania?

Zamierzamy przedyskutować kwestię medytacji: to raczej złożone zagadnienie i, zanim w nie wejdziemy,
musimy mieć zupełną jasność odnośnie badania, poszukiwania doświadczeń, prób odnalezienia rzeczywistości.
Musimy zrozumieć znaczenie poszukiwania i dążenia do prawdy, intelektualnego błądzenia w nadziei dotarcia
do czegoś nowego, co nie pochodzi z czasu, nie zostało stworzone przez nasze wymagania, przymus i rozpacz.
Czy prawda może być kiedykolwiek odnaleziona poprzez poszukiwanie? Czy rozpoznasz ją, gdy odnajdziesz?
Jeśli tak, to czy możesz powiedzieć Oto prawda , Oto rzeczywistość ? Czy szukanie ma w ogóle jakiś sens?
Wielu religijnych ludzi ciągle mówi o poszukiwaniu prawdy, a my pytamy, czy prawda może zostać w
jakikolwiek sposób odszukana? Czyż w idei poszukiwania, odnajdowania nie zawiera się również idea
rozpoznania idea, że, jeśli coś znajdę, muszę umieć to rozpoznać? Czy rozpoznanie nie oznacza, że już to
znam? Czy prawda jest rozpoznawalna w takim sensie, że została wcześniej doświadczona, więc można
powiedzieć To jest to ? Jaką zatem wartość ma w ogóle poszukiwanie? A może, jeśli nie ma żadnej wartości,
to wartościowa jest tylko ciągła obserwacja, ciągłe słuchanie? które nie jest tym samym, co poszukiwanie.
Kiedy obecna jest ciągła obserwacja, nie zachodzi ruch przeszłości. Obserwować oznacza bardzo jasne
widzenie aby widzieć bardzo jasno potrzeba wolności, wolności od oburzenia, wolności od wrogości, od
wszelkich uprzedzeń czy urazy, wolności od wszelkich wspomnień utrwalonych jako wiedza, które wtrącają
się, gdy patrzysz. Czy wtedy, kiedy obecna jest taka jakość, ten rodzaj wolności z ciągłą obserwacją nie tylko
rzeczy na zewnątrz, ale również wewnątrz tego, co się dzieje naprawdę, istnieje potrzeba jakiś poszukiwań?
przecież wszystko tam jest: stan faktyczny, to, co jest pod obserwacją. Lecz w momencie, w którym chcemy
zmienić to, co jest w coś innego, ma miejsce proces zniekształcania. Obserwując z wolnością, bez żadnych
zniekształceń, bez żadnego oceniania, bez jakiegokolwiek pragnienia przyjemności, poprzez samą tylko
obserwację widzimy, że to, co jest przechodzi niesamowitą przemianę.

Wielu z nas próbuje wypełnić życie wiedzą, rozrywkami, aspiracjami duchowymi i wiarą, co, jak
obserwujemy, ma niewielką wartość. Pragniemy doświadczyć czegoś transcendentalnego, czegoś ponad
wszystkie ziemskie rzeczy, pragniemy doświadczyć czegoś wspaniałego, co nie ma granic, w czym nie ma
czasu. By doświadczyć czegoś niezmierzonego trzeba zrozumieć implikacje doświadczania . Dlaczego w
ogóle chcemy doświadczać ?

Proszę, nie akceptujcie ani nie odrzucajcie tego, co słyszycie z ust mówcy, po prostu sprawdźcie to. Mówca
miejmy ponownie jasność w tej materii nie prezentuje sobą jakiejkolwiek wartości. (Tak jak telefon: nie
podporządkowujesz się temu, co mówi. Nie ma on przecież żadnego autorytetu, ale go słuchasz.) Jeżeli
słuchasz z uwagą, jest w tym uczucie: nie zgoda czy niezgoda, lecz właściwość umysłu, który stwierdza
Zobaczymy, o czym mówisz, zobaczymy, czy ma to jakąkolwiek wartość, zobaczymy, co jest prawdą, a co
fałszem. Nie akceptuj ani nie odrzucaj, ale słuchaj i obserwuj, nie tylko to, co się mówi, ale również swoje

reakcje, zniekształcanie podczas, kiedy słuchasz, zobacz swe uprzedzenia, twoje opinie, wyobrażenia, twe
doświadczenie, zobacz, w jaki sposób starają się powstrzymać cię od słuchania.

Pytamy: jaki jest sens doświadczenia? Czy ma ono jakiekolwiek znaczenie? Czy może obudzić umysł, który
śpi, który doszedł do pewnych wniosków i został zatrzymany i uwarunkowany przez wiarę? Czy
doświadczenie może go obudzić, rozbić całą tę strukturę? Czy taki umysł tak mocno uwarunkowany,
obciążony własnymi niezliczonymi problemami i rozpaczą i żalem może odpowiedzieć na jakiekolwiek
wyzwanie? może? A jeśli nawet, to czy odpowiedź nie musi być nieadekwatna i skutkiem tego prowadzić do
nasilenia konfliktu? Poszukiwanie szerszego, głębszego doświadczenia transcendentalnego jest zawsze formą
ucieczki od bieżącej rzeczywistości tego, co jest , a co oznacza nas samych, nasz własny uwarunkowany
umysł. Umysł, który jest w najwyższym stopniu przebudzony, inteligentny, wolny, dlaczego miałby w ogóle
potrzebować jakiegoś doświadczenia ? Światło to światło, nie prosi o więcej światła. Pożądanie kolejnych
doświadczeń jest ucieczką od rzeczywistości, od tego, co jest .

Jeśli obecna jest wolność od nieustannego poszukiwania, wolność od żądania i pragnienia by doświadczyć
czegoś nadzwyczajnego, to możemy kontynuować odkrywanie, czym jest medytacja. Słowo to jak i miłość ,
śmierć , piękno , szczęście jest tak przeciążone. Istnieje wiele szkół, które nauczą cię, jak medytować.
Jednak, żeby zrozumieć, czym jest medytacja, trzeba położyć fundament prawego postępowania. Bez tej
podstawy jest ona właściwie formą autohipnozy: bez wolności od gniewu, zazdrości, chciwości, zachłanności,
nienawiści, współzawodnictwa, pragnienia sukcesu wszelkich moralnych, szacownych odmian tego, co
uważa się za prawe bez położenia właściwego fundamentu, bez przeżywania na bieżąco życia codziennego
wolnego od zniekształceń powodowanych przez indywidualny strach, troskę, chciwość i tak dalej, medytacja
ma bardzo małe znaczenie. Położenie fundamentu to wszystko, co ważne. Powstaje więc pytanie: czym jest
cnota? Co to moralność? Proszę nie mówcie, że to mieszczański problem i jest bez znaczenia w
społeczeństwie, które przyzwala, które dopuszcza wszystko. Nie rozważamy tego typu społeczności,
zainteresowani jesteśmy życiem całkowicie wolnym od strachu, życiem, jakie umożliwia głęboką, trwałą
miłość. Bez tego medytacja staje się dewiacją, jest jak zażywanie narkotyku co wielu robi celem doznania
niezwykłego doświadczenia podczas, gdy życie pozostaje miałkie, tandetne. Ci, którzy biorą narkotyki,
przeżywają pewne osobliwe doświadczenia, może widzą w trochę czystszych barwach, może stają się odrobinę
bardziej wrażliwi, a uwrażliwieni w tym wywołanym chemicznie stanie może widzą rzeczy bez odstępu
pomiędzy obserwatorem i tym, co obserwowane, jednak, kiedy chemia zakończy swe działanie, trafiają z
powrotem tam, gdzie byli ze strachem, z nudą, są znów z powrotem na starej ścieżce muszą więc ponownie
zażyć narkotyk.

Dopóki nie położy się fundamentu cnoty, medytacja pozostaje chwytem służącym do kontroli umysłu,
zmuszenia go by się uciszył, spowodowania aby dopasował się do wzoru wymuszanego przez system mówiący
Rób to a otrzymasz wspaniałą nagrodę. Jednak taki umysł zastosuj, cokolwiek chcesz spośród wszelkich
dostępnych metod i systemów - pozostanie ciasny, małostkowy, uwarunkowany, i skutkiem tego
bezwartościowy. Trzeba zbadać, czym jest cnota i jak wygląda twoje postępowanie. Czy jest ono wynikiem
uwarunkowań środowiskowych, społecznych, kulturowych, w jakich wyrosłeś? postępujesz według nich. Czy
to cnota? A może polega ona na wolności od moralności społecznej opartej na chciwości, zawiści i całej
reszcie? moralności uważanej za wielce szacowną. Czy cnotę można kultywować? a, jeśli można, to czy nie
stanie się ona czymś mechanicznym i dlatego wcale nie będzie cnotą? Cnota to coś żywego, płynnego, co się
ciągle odnawia, chyba nie może być poskładana w miarę upływu czasu to tak, jakby ktoś sugerował, że
możesz kultywować pokorę. Czy umiesz kultywować pokorę? Oto próżny człowiek, który kultywuje pokorę
czego by nie zrobił, pozostanie próżny. Ale w bardzo jasnym widzeniu natury próżności i dumy, w takim
właśnie widzeniu jest wolność od nich, a w niej pokora. Kiedy to całkiem jasne, możemy kontynuować
odkrywanie, czym jest medytacja. Medytacja, jeżeli rozumiesz, co oznacza, jest jedną z najbardziej
zadziwiających rzeczy, chyba jednak nie będziesz w stanie jej pojąć dopóty, dopóki nie dotrzesz do końca
poszukiwań, błądzenia, pragnień, kurczowego trzymania się tego, co uważasz za prawdę, a co jest twą własną

projekcją. Nie będziesz umiał tam dotrzeć do chwili, kiedy przestaniesz już dłużej żądać jakiegoś
doświadczania lecz zrozumiesz zamęt, w jakim żyjesz, nieporządek swego własnego życia. Poprzez
obserwację tego nieporządku, przychodzi porządek który nie jest schematyczny. Gdy tak zrobiłeś co jest
samo w sobie medytacją to można spytać nie tylko, czym jest medytacja, ale też, czym ona nie jest, bo w
zaprzeczeniu fałszu kryje się prawda.

Każdy system, każda metoda, jaka ma cię nauczyć, jak medytować, jest, w oczywisty sposób, fałszywa. Można
zobaczyć dlaczego, intelektualnie, logicznie: bo, jeżeli praktykujesz coś według metody jak by nie była
znakomita, jak by nie była starożytna, jak by nie była nowoczesna, jak by nie była popularna powodujesz, że
twe działania są mechaniczne, robisz coś w kółko i w kółko żeby osiągnąć jakiś cel. W medytacji cel nie różni
się od tego, co po drodze. Jednak metoda coś ci obiecuje, jest środkiem do celu. Jeśli środek, działanie jest
mechaniczne, to efekt jest również czymś wytworzonym przez maszynę, zmechanizowany umysł mówi Coś
osiągnę . Trzeba być całkowicie wolnym od wszystkich metod, wszelkich systemów, to już początek
medytacji, już zaprzeczasz czemuś, co jest absolutnie fałszywe i bez znaczenia. I znów, istnieją ci, którzy
praktykują uważność . Czy możesz praktykować uważność? jeśli ją praktykujesz, to cały czas jesteś
nieuważny. Więc bądź świadom swojego braku uwagi, nie ćwicz, jak być uważnym jeżeli jesteś świadom
swojego braku uwagi, poprzez tę świadomość powstaje uważność, nie musisz jej praktykować. Proszę,
zrozumcie to, to tak jasne i proste. Nie musisz jechać do Birmy, Chin, Indii, miejsc romantycznych, ale nie
reprezentujących sobą czegoś unikalnego. Pamiętam, jak pewnego razu z grupą ludzi podróżowaliśmy
samochodem po Indiach. Siedziałem z przodu, obok kierowcy, z tyłu znajdowały się trzy osoby zajęte
rozmową o uważności, pragnące pomówić ze mną na ten temat. Samochód jechał bardzo szybko. Na drodze
znalazła się koza a kierowca nie poświęcił jej wiele uwagi i rozjechał biedne zwierzę. Dżentelmeni z tyłu
dyskutowali o tym, czym jest uważność w ogóle nie zorientowali się, co zaszło! Śmiejecie się, ale my
wszyscy tak robimy, jesteśmy intelektualnie zainteresowani ideą uważności, werbalnym, dialektycznym
rozpatrywaniem opinii, jednak faktycznie nie zdajemy sobie sprawy, co się dzieje.

Nie ma praktykowania, tylko żywa rzeczywistość. I pojawia się pytanie: jak kontrolować myśl? Myśl wędruje
we wszelkie dostępne miejsca: chcesz o czymś pomyśleć, a ona jest zupełnie gdzie indziej. Słyszysz:
praktykuj, kontroluj, myśl o obrazie, sentencji, albo jeszcze czymś, koncentruj się myśl ucieka w innym
kierunku, więc ją powstrzymujesz i toczy się bitwa, w tę i z powrotem. Więc pytamy: skąd w ogóle potrzeba
kontrolowania myśli i kim jest jednostka, która zamierza to robić? Proszę, przyjrzyjcie się tej kwestii z bliska.
Dopóki rzeczywiście nie zrozumiesz tego zagadnienia, nie będziesz w stanie zobaczyć, co oznacza medytacja.
Kiedy ktoś mówi Muszę kontrolować myśl , to kim jest kontrolujący, cenzor? Czy jest on czymś innym niż to,
co zamierza kontrolować, kształtować czy przekształcić w inną jakość? czy jedno i drugie to nie to samo? Co
się dzieje, gdy myślący widzi, że jest myślą a przecież nią jest że doświadczający to doświadczenie? Co
ma wtedy zrobić? Czy nadążacie za tym? Myślący to myśl, a myśl wędruje: wtedy myślący, myśląc, że jest
czymś oddzielnym, mówi Muszę ją kontrolować. Czy jest on czymś innym niż, to, co nazywa się myślą?
Jeśli myśl jest nieobecna, to czy istnieje myślący?

Cóż ma miejsce, kiedy myślący widzi, że jest myślą? Co się faktycznie dzieje, kiedy myślący jest myślą, a
obserwator obserwowaną rzeczą? Co zachodzi? Nieobecna w tym jest separacja, podział, a dzięki temu
konflikt nie potrzeba więc dłużej kontrolować, kształtować myśli co ma wtedy miejsce? Czy następuje w
ogóle jakaś wędrówka myśli? Przedtem działała kontrola, istniała koncentracja myśli, powstawał konflikt
między myślącym , który chciał ją kontrolować i wędrującą sobie myślą. Tak dzieje się z nami wszystkimi
przez cały czas. A teraz następuje nagłe uświadomienie sobie, że myślący to myśl uświadomienie sobie nie
sformułowane słowne, ale jako rzeczywistość. Co ma wtedy miejsce? Czy obecne jest coś takiego jak
wędrówka myśli? Istnieje ona tylko, kiedy obserwator jest czymś innym niż myśl i chce ją ocenzurować
może wtedy powiedzieć Ta jest dobra a ta zła , albo Myśl wędruje, błądzi, muszę ją kontrolować. Jednak czy,
kiedy myślący zda sobie sprawę, że sam jest myślą, błądzenie w ogóle zachodzi? Panowie, wejdźcie w to, nie
akceptujcie tego, a zobaczycie sami, na własny użytek. Błądzenie istnieje tylko, kiedy obecny jest opór

próbujący powstrzymać konflikt; opór został stworzony przez myślącego, któremu wydaje się, że jest czymś
oddzielnym od myśli, jednak, gdy uświadomi on sobie, że sam nią jest, nie ma oporu co nie oznacza, że, na
odwrót, myśl rozpełza się po całym dostępnym obszarze i robi, co zechce.

Cała koncepcja kontroli i koncentracji przechodzi kolosalną przemianę, staje się uważnością, czymś całkowicie
innym. Jeżeli pojmujesz naturę uważności, to, jak może być ona ukierunkowywana, to rozumiesz, że to coś
całkiem innego niż koncentracja będąca odłączeniem. Zapytasz wtedy Czy mogę zdziałać coś bez
koncentracji? , Czyż nie potrzebuję jej aby coś zrobić? Ale czy nie możesz tego zrobić z uważnością? która
nie jest koncentracją. Uważność oznacza być obecnym, to jest słuchać, słyszeć, widzieć całością swej istoty,
ciałem, nerwami, oczami, uszami, umysłem, sercem, zupełnie. Dzięki tej zupełnej uważności w której
nieobecny jest podział możesz uczynić cokolwiek, i, dzięki takiej uważności, nie ma oporu. A wtedy,
następna rzecz to, czy umysł zawierający w sobie mózg mózg uwarunkowany, rezultat tysięcy tysięcy lat
ewolucji, mózg, który służy za magazyn pamięci czy może on pozostać cichy? Bo tylko, gdy cały umysł jest
spokojny, cichy, następuje percepcja, czyste widzenie, umysłem, w którym nie ma zamętu. Jak może on
pozostać cichy, nieporuszony? Nie wiem, może sami zauważyliście, że, aby popatrzeć na przepiękne drzewo
lub obłok pełen światła i blasku, trzeba patrzeć zupełnie, spokojnie, inaczej nie patrzy się bezpośrednio na nie,
patrzy się poprzez pewne wyobrażenie przyjemności lub pamięć dnia wczorajszego, właściwie nie patrzy się na
nie, patrzy się raczej na obraz niż na faktyczną sytuację.

Więc zapytujemy, czy całość umysłu, uwzględniając mózg, może być zupełnie nieporuszona? Ludzie zadawali
to pytanie ludzie traktujący rzecz naprawę bardzo poważnie nie byli w stanie znaleźć odpowiedzi, próbowali
podstępów, powiedzieli, że umysł można uspokoić poprzez powtarzanie słów. Próbowaliście tego kiedyś?
powtarzania Ave Maria albo słów w sanskrycie, jakie ktoś przywiózł z Indii, mantr powtarzania pewnych
wyrazów celem uspokojenia umysłu. To bez znaczenia, jakie to słowa Coca Cola, cokolwiek dodaj do nich
rytm, powtarzaj często i zobaczysz, że umysł się ucisza, tyle, że wpada w otępienie, brak mu wrażliwości,
czujności, wigoru, witalności, żarliwości, zainteresowania. Otępiony umysł, chociaż może powiedzieć
Przeżyłem potężne doświadczenie transcendentalne , oszukuje sam siebie.

Nie chodzi zatem o powtarzanie słów ani próby wymuszenia czegoś zbyt wiele chwytów stosowano wobec
umysłu, ażeby go wyciszyć a jednak gdzieś głęboko wewnątrz siebie wiesz, że, kiedy umysł jest cichy,
wszystko się kończy, że nastaje wtedy prawdziwa percepcja.

Jak umysł, w tym mózg, ma się całkowicie uciszyć? Niektórzy mówią: oddychaj prawidłowo, bierz głębokie
oddechy, o to chodzi, wprowadź więcej tlenu do krwi; mały, tandetny umysł oddychając bardzo głęboko dzień
po dniu, może się nawet wyciszyć, jednak pozostaje ciągle tym, czym jest, małym, tandetnym umysłem. Albo
praktykuj jogę? znowu, tak wiele spraw się z tym wiąże. Joga oznacza sprawność w działaniu, nie tylko
wykonywanie pewnych ćwiczeń, potrzebnych dla utrzymania zdrowego, silnego, wrażliwego ciała zawiera
się w tym spożywanie właściwego pokarmu, nie napychanie się masą mięsa i resztą (nie będziemy w to
wchodzić, zapewne jecie mięso). Zręczność w działaniu wymaga wielkiej wrażliwości, lekkości ciała,
spożywania właściwego pokarmu, nie tego, co dyktuje twe podniebienie lub do czego przywykłeś.

Cóż zatem należy robić? Kto stawia to pytanie? Widzisz bardzo jasno, że nasze życie to nieporządek, wewnątrz
i na zewnątrz, a jednak porządek jest konieczny, tak uporządkowany jak porządek matematyczny, a to może
nastąpić jedynie poprzez obserwację nieporządku, nie przez próby dopasowania się do planu, jaki inni, albo
nawet ty sam, mogą uważać za porządek. Poprzez widzenie, przez pozostawanie świadomym nieporządku,
przychodzi porządek. Widać również, że umysł musi być niezwykle cichy, wrażliwy, czujny, nie złapany w
sidła nawyków fizycznych czy psychologicznych jak to ma się stać? Kto stawia to pytanie? Czy zostało ono
zadane przez umysł paplający, umysł posiadający tak dużo wiedzy? Czy nauczył się czegoś nowego? brzmi to
Mogę widzieć bardzo jasno tylko, kiedy jestem cichy, dlatego muszę się uciszyć. Potem mówi Jak mam się

uciszyć? Niewątpliwie pytanie to jest samo w sobie błędne: w chwili, gdy umysł pyta jak , szuka schematu, a
skutkiem tego niszczy właśnie to coś, co badał, czyli: jak umysł może być zupełnie nieporuszony? nie w
sposób mechaniczny, nie poprzez narzucanie czegoś, nie zmuszany do bezruchu. Umysł, którego nie zmusza
się do bezruchu jest niezwykle aktywny, wrażliwy, czujny. Jednak, gdy pytasz jak , następuje podział na
obserwatora i obserwowaną rzecz.

Gdy sobie zdasz sprawę z tego, że nie ma metody, systemu ani mantry, nauczyciela, nic na świecie, co pomoże
ci się uciszyć, kiedy sobie uświadomisz prawdę tego, że tylko cichy umysł widzi, wtedy staje się on niezwykle
cichy. To tak, jak zobaczyć niebezpieczeństwo i uniknąć go w taki sam sposób, przez widzenie, że umysł
musi być zupełnie cichy, ucisza się on.

Teraz istotną rolę odgrywa jakość ciszy. Maleńki umysł może być bardzo cichy, ma on mało przestrzeni, w
której należy ciszę zachować: ta niewielka przestrzeń ze swoją małą ciszą to całkowicie martwa rzecz znacie
to. Ale umysł, który dysponuje nieograniczoną przestrzenią i taką ciszą, taką nieporuszonością, który nie ma
centrum, czyli ja , obserwatora , to coś zupełnie innego. W tej ciszy obserwator w ogóle nie istnieje, taka
jakość ciszy dysponuje ogromną przestrzenią, nie ma granic i jest w wysokim stopniu aktywna, aktywność
takiej ciszy jest całkowicie inna niż działania skoncentrowane na sobie. Jeśli umysł doszedł tak daleko (a tak
naprawdę to niedaleko, to zawsze tam, o ile wiesz, jak patrzeć), to być może to, czego człowiek szukał poprzez
wieki, Bóg, prawda, niezmierzone, bezimienne, bezczasowe, tam jest. Taki człowiek jest błogosławiony, tam
znajduje się prawda dla niego i ekstaza.

Czy powinniśmy ponownie omówić kwestię zadawania pytań? Możecie mnie spytać Jaką wartość ma to
wszystko w życiu codziennym? Muszę żyć, chodzić do pracy, jest rodzina, szef, współzawodnictwo cóż całe
te nasze rozważania mają z tym wspólnego? Nie stawiacie sobie takiego pytania? Jeśli je zadajecie, to nie
prześledziliście wszystkiego, o czym była mowa dziś rano. Medytacja nie jest czymś różnym od codziennego
życia, nie odchodź w kąt, żeby medytować przez dziesięć minut a potem stamtąd wrócić i nadal być rzeźnikiem
czy w metaforycznym sensie czy też rzeczywiście. Medytacja to jedna z najbardziej poważnych spraw,
wykonujesz ją przez cały dzień, w pracy, w domu, kiedy mówisz komuś Kocham cię , gdy bierzesz pod uwagę
swoje dzieci, kiedy edukujesz je by zostały żołnierzami, zabijały, akceptowały nacjonalizm, wielbiły flagę,
edukujesz je by same weszły w pułapkę nowoczesnego świata obserwacja tego wszystkiego, uświadomienie
sobie własnego w tym udziału, to wszystko jest częścią medytacji. I, kiedy tak medytujesz, odnajdziesz w tym
niezwykłe piękno, będziesz działać właściwie w każdej chwili, a jeżeli w jakimś momencie nie zareagujesz
prawidłowo, nie będzie to miało znaczenia, uchwycisz to następnym razem nie będziesz tracić czasu na żale.
Medytacja to część życia, nie coś od tego życia różnego.

Słuchacz: Czy może Pan coś powiedzieć o lenistwie?

Krishnamurti: Lenistwo przede wszystkim, co jest złego w lenistwie? Nie mylmy lenistwa z korzystaniem z
wolnego czasu. Wielu z nas jest, niestety, leniwych i skłonnych do opieszałości, więc wbijamy sobie ostrogi,
ażeby wymusić aktywność przez co stajemy się jeszcze bardziej leniwi. Im bardziej opieram się lenistwu,
tym bardziej się rozleniwiam. Popatrzcie na nie jednak: rano, kiedy wstaję z poczuciem straszliwego
rozleniwienia, z pragnieniem by nie robić wielu rzeczy. Dlaczego ciało się rozleniwia? prawdopodobnie z
przejedzenia, zbytniego folgowania sobie w seksie: poprzedniego dnia i nocy uczyniono wszystko by je
obciążyć, otumanić; i teraz mówi: na litość boską, zostawcie mnie w spokoju jeszcze chwilę a człowiek chce
je spiąć ostrogą, zmusić do aktywności, jednak nie skoryguje sposobu, w jaki żyje, bierze więc pigułkę aby być
aktywnym. Lecz jeśli obserwujesz, zobaczysz, że ciało ma własną inteligencję potrzeba potężnej inteligencji
by obserwować inteligencję ciała. Wymuszasz ją, próbujesz kierować; jesz mięso, pijesz, palisz i robisz całą,
znaną ci, resztę i dlatego ciało traci swą własną wewnętrzną organiczną inteligencję. By pozwolić ciału działać
inteligentnie, umysł potrzebuje inteligencji i nie może przyzwalać sobie na wtrącanie się w sprawy ciała.

Spróbuj tego a zobaczysz, że lenistwo przejdzie potężną przemianę.

Istnieje też zagadnienie wolnego czasu. Ludzie mają go coraz więcej i więcej, zwłaszcza w bogatych
społeczeństwach. Co się z nim robi? staje się to problemem: więcej zabawy, więcej kin, więcej telewizji,
więcej książek, więcej jazgotu, więcej łodzi, więcej krykieta: znacie to wszerz i wzdłuż, wypełnianie wolnego
czasu wszelkimi rodzajami aktywności. Kościół mówi: wypełnij Bogiem, chodź do kościoła, módl się ciągle
te same chwyty, jakie stosowali dotychczas, jakie nie są niczym innym, tylko kolejną formą rozrywki. Albo
gadasz bez końca o tym czy tamtym. Masz wolny czas, czy użyjesz go by zwrócić się na zewnątrz czy do
wewnątrz? Życie to nie tylko życie wewnętrzne, życie to ruch, jest jak morze odchodzące z odpływem i
powracające w przypływie. Co zrobisz z czasem wolnym? Bardziej się podszkolisz, nauczysz lepiej cytować
książki? Wyjdziesz prowadzić wykłady (co właśnie robię, niestety) czy wejdziesz bardzo głęboko do
wewnątrz? By wejść głęboko do wewnątrz, to, co na zewnątrz musi również zostać zrozumiane. Im lepiej
pojmujesz rzeczy zewnętrzne nie tylko fakt istnienia dystansu między nami tutaj i księżycem, wiedzę
technologiczną, ale zewnętrzne poruszenia społeczeństwa, narodów, wojen, nienawiści z tym związanej gdy
zrozumiesz to, co na zewnątrz, możesz wejść bardzo głęboko do wewnątrz i ta wewnętrzna głębia jest
nieograniczona. Nie mówisz Osiągnąłem kres, oto oświecenie. Oświecenia nikt nie może ci dać, przychodzi
ono, gdy obecne jest zrozumienie zamętu, a, aby zrozumieć zamęt, trzeba na niego popatrzeć.

Słuchacz: Jeżeli mówi Pan, że myślący i myśl nie są rozdzieleni, i że jeśli się myśli, że myślący to coś
osobnego a skutkiem tego próbuje kontrolować myśl, to jedynie sprowadza się z powrotem walkę i zamęt
umysłu, że w ten sposób nie nastanie spokój, to ja nie rozumiem jeśli myślący to myśl jak powstaje
rozdzielenie w pierwszym przypadku. Jak myśl może walczyć sama ze sobą?

Krishnamurti: Jak powstaje rozdzielenie pomiędzy myślącym i myślą pomimo, że faktycznie są jednym? O to
Panu chodzi? Czy to rzeczywisty fakt, że myślący jest myślą czy uważa Pan, że tak być powinno, więc nie
jest to dla Pana rzeczywistość? Aby zdać sobie z tego sprawę trzeba dysponować wielką energią można
powiedzieć, że, kiedy widzi się drzewo, trzeba mieć energię, nie podział na ja i drzewo. By zdać sobie z tego
sprawę potrzeba potężnej energii nie ma wtedy podziału a dzięki temu konfliktu, nie ma kontroli. Jednak, jako
że większość z nas została przyzwyczajona do idei, że myślący to coś innego niż myśl, konflikt powstaje.

Słuchacz: Dlaczego wydajemy się sobie tak skomplikowani?

Krishnamurti: Bo mamy bardzo złożone umysły czyż nie? Nie jesteśmy prostymi ludźmi, którzy traktują
rzeczy tak po prostu mamy złożone umysły. A społeczeństwo rozwija się stając się bardziej i bardziej
skomplikowane jak nasze własne umysły. By zrozumieć coś bardzo złożonego trzeba samemu być bardzo
prostym. Aby zrozumieć coś złożonego, bardzo skomplikowany problem, musisz patrzeć na niego bez
wtrącania do badań jakichkolwiek wniosków, odpowiedzi, przypuszczeń i teorii. Gdy patrzysz na problem
wiedząc, że odpowiedź znajduje się w nim samym twój umysł staje się bardzo prosty: prostota tkwi w
obserwacji, nie w problemie, który może być złożony.

Słuchacz: Jak mogę ujrzeć całość rzeczy, wszystko, jako jedność?

Krishnamurti: Przyzwyczajeni jesteśmy do patrzenia na rzeczy w sposób fragmentaryczny, widzenia drzewa
jako czegoś oddzielnego, osobno żony, pracy, szefa wszystko w kawałkach. Jak mogę zobaczyć świat,
którego jestem częścią, zupełnie, całkowicie, niepodzielony? Teraz, proszę słuchać, proszę Pana, proszę
słuchać: kto odpowie na to pytanie? Kto powie Panu, jak patrzeć mówca? Postawił Pan pytanie i czeka na
odpowiedź od kogo? Jeśli sprawa jest rzeczywiście bardzo poważna nie mówię, że Pańskie pytanie jest złe
jeżeli kwestia jest rzeczywiście poważna, to co jest problemem? Oto problem: Nie widzę rzeczy jako pełni, bo
patrzę na wszystko po kawałku! Kiedy umysł parzy na rzeczy fragmentarycznie? Dlaczego? Kochaj żonę i

nienawidź szefa! Rozumiecie? Jeżeli kocham żonę, muszę też kochać całą resztę. Nie? Nie mów tak , bo nie
robisz tak: nie kochasz żony ani dzieci, nie kochasz, chociaż możesz o tym mówić. Jeśli kochasz żonę i dzieci,
będziesz je edukował w inny sposób, będziesz się o nie troszczył, nie finansowo, ale całkiem inaczej. Tylko,
gdy obecna jest miłość, nie ma podziałów. Rozumie Pan? Kiedy nienawidzisz istnieje podział, jesteś wtedy
wystraszony, chciwy, zawistny, brutalny, okrutny, ale, gdy kochasz nie umysłem, miłość to nie słowo, miłość
to nie przyjemność gdy naprawdę kochasz, to przyjemność, seks i reszta mają zupełnie inną jakość w takiej
miłości nie ma podziałów. Podział powstaje, gdy obecny jest strach. Kiedy kochasz nie istnieje ja i ty , my i
oni . Lecz teraz Pan powie Jak mam kochać? Jak mam zdobyć ten perfum? Jest na to tylko jedna odpowiedź:
patrz na siebie, obserwuj siebie, nie spinaj ostrogami, ale obserwuj poprzez tę obserwację, widzenie rzeczy,
jakimi są, może odkryjesz miłość. Trzeba jednak pracować bardzo ciężko nad obserwacją, nie być leniwym,
nie być nieuważnym.

Londyn, 23 marca 1969

Rozdział 4.

Czy człowiek może się zmienić?

Energia, jej utrata w konflikcie

Patrzymy na uwarunkowania rozpowszechnione na świecie i obserwujemy, co tam się dzieje zamieszki
studenckie, uprzedzenia klasowe, konflikt między czarnymi i białymi, wojny, zamęt polityczny, podziały
narodowe i religijne. Jesteśmy również świadomi konfliktu, walki, niepokoju, samotności, rozpaczy, braku
miłości, i strachu. Dlaczego akceptujemy to wszystko? Dlaczego akceptujemy środowisko moralne, społeczne
wiedząc bardzo dobrze, że jest ono całkowicie niemoralne, wiedząc to dla siebie samych nie jedynie przez
emocje czy sentyment, lecz poprzez patrzenie na świat i na siebie dlaczego żyjemy w taki sposób? Dlaczego
dzieje się tak, że nasz system edukacyjny nie tworzy prawdziwych istot ludzkich, ale zmechanizowane
jednostki wyszkolone by wykonywać określoną pracę i w końcu umrzeć? Edukacja, nauka i religia ani trochę
nie rozwiązały naszych problemów.

Dlaczego, patrząc na to zamieszanie, każdy z nas je akceptuje i dopasowuje się, zamiast rozbić w sobie cały ten
proces? Myślę, że powinniśmy zadać to pytanie, nie z poziomu intelektu ani w celu znalezienia jakiegoś boga,
jakiegoś stanu świadomości, jakiegoś indywidualnego szczęścia, co nieuchronnie wiedzie do różnego rodzaju
ucieczki, ale patrząc na to w ciszy, niezachwianym wzrokiem, bez żadnego osądu i oceny. Powinniśmy, jako
dorośli ludzie, spytać, dlaczego tak się dzieje, że żyjemy w ten sposób żyj, walcz i umrzyj. A kiedy zadamy to
pytanie na poważnie, z pełną intencją zrozumienia, filozofie, teorie, spekulatywne idealizacje w ogóle nie mają
miejsca. To, co istotne to nie to, co być powinno lub co by być mogło bądź jakiej zasady powinniśmy
przestrzegać, jaki rodzaj ideału wyznawać ani do jakiej religii lub do jakiego guru mamy się zwrócić.
Wszystkie te odpowiedzi są, w oczywisty sposób, całkowicie bez znaczenia, gdy zostajesz skonfrontowany z
tym zamętem, z niedolą i ciągłym konfliktem, w jakich żyjemy. Uczyniliśmy z życia pole bitwy: każda
rodzina, każda grupa, każdy naród przeciwko pozostałym. Widząc to wszystko, nie jako ideę, ale coś, co
właśnie obserwujesz, wobec czego stajesz, zapytasz siebie samego, o co w tym wszystkim chodzi. Dlaczego
ciągle działamy w ten sposób, ani żyjąc ani kochając, lecz pozostając pełni strachu i przerażenia aż umrzemy?

Gdy zadasz to pytanie, cóż zrobisz? Nie umieją go postawić ci ludzie, którzy ulokowali się wygodnie pośród
znajomych ideałów, w komfortowym domu, z odrobiną pieniędzy i którzy są w wysokim stopniu godni
szacunku, na wskroś mieszczańscy. Jeżeli tacy ludzie zadają pytania, tłumaczą je zgodnie ze swoim

indywidualnym pragnieniem satysfakcji. Oto jednak prawdziwie ludzki, typowy problem, jaki dotyka życia
każdego z nas, bogatego i biednego, młodego i starego: dlaczego prowadzimy to monotonne, nic nie znaczące
życie, chodząc do biura lub pracując w laboratorium czy fabryce przez pięćdziesiąt lat, rodząc kilkoro dzieci,
edukując je w absurdalny sposób i, na koniec, umierając? Myślę, że powinieneś zapytać o to całą swoją istotą,
ażeby odkryć. Wtedy możesz zadać następne pytanie: czy istoty ludzkie mogą się kiedykolwiek zmienić
radykalnie, fundamentalnie, tak, ażeby popatrzyły na świat od nowa innymi oczyma, innym sercem, nie
wypełnionym dłużej nienawiścią, antagonizmem, uprzedzeniami rasowymi umysłem, który jest bardzo jasny,
który dysponuje potężną energią.

Widząc to wszystko wojny, absurdalne podziały wywołane przez religie, rozdźwięk pomiędzy jednostką a
społecznością, rodzinę w opozycji do reszty świata, każdą istotę ludzką uczepioną kurczowo pewnego
szczególnego ideału, dzielącą siebie na ja i ty , my i oni widząc to wszystko, zarówno obiektywnie jak i w
aspekcie psychologicznym, pozostajemy z jednym tylko pytaniem, jednym fundamentalnym problemem, a
brzmi on: czy ludzki umysł, który został tak silnie uwarunkowany, może się zmienić. Nie w którejś przyszłej
inkarnacji ani na koniec życia, ale radykalnie zmienić się teraz, ażeby był nowy, świeży, młody, niewinny, nie
przeciążony, tak, abyśmy wiedzieli, co znaczy kochać i żyć w pokoju. Wydaje mi się, że to jedyny problem.
Gdy zostanie rozwiązany, wszelkie inne, ekonomiczne czy socjalne, wszystkie te rzeczy, które prowadzą do
wojen, zakończą się i nastanie inna struktura społeczeństwa.

Zatem nasze pytanie brzmi: czy umysł, mózg i serce mogą żyć jak gdyby było to po raz pierwszy, nieskażone,
świeże, niewinne, wiedząc, co to znaczy wieść życie szczęśliwe, ekstatyczne, pełne głębokiej miłości. Wiecie,
w słuchaniu retorycznych pytań kryje się niebezpieczeństwo; to ani trochę nie jest pytanie retoryczne to
nasze życie. Nie zajmujemy się słowami ani ideami. Wielu z nas zostało schwytanych przez słowa, wcale nie
zdając sobie sprawy z tego, że słowo nigdy nie jest rzeczą, że opis nigdy nie jest tym, co opisuje. A gdybyśmy
mogli spróbować, podczas tych pogadanek, zrozumieć ten głęboki problem, w jaki sposób umysł ludzki
uwzględniając tu mózg, umysł i serce został uwarunkowany w ciągu wieków, przez propagandę, strach i inne
wpływy, to bylibyśmy w stanie spytać, czy może on przejść radykalną transformację ażeby ludzie na całym
świecie umieli żyć w pokoju, w prawdziwej miłości, w wielkiej ekstazie i świadomości tego, co niezmierzone.

Oto nasz problem: czy umysł, który został tak obciążony wspomnieniami przeszłości i tradycją, może bez
wysiłku, walki czy konfliktu, wywołać w sobie płomień przemiany i spalić szczątki dnia wczorajszego.
Postawiwszy to pytanie jakie zadaje, jestem pewien, każda rozważna, podchodząca serio osoba skąd
powinniśmy zacząć? Czy od zmian w biurokratycznym świecie, w strukturze socjalnej, na zewnątrz? A może
należy rozpocząć od wewnątrz, to jest od kwestii psychologicznych? Czy mamy rozważać świat zewnętrzny, z
całą jego wiedzą technologiczną, cudami, jakich człowiek dokonuje na polu nauki stąd zacząć i wywołać
rewolucję? Już tego próbowano. Mówiono: kiedy radykalnie zmienisz kwestie zewnętrzne, jak to robiły
wszystkie krwawe rewolucje w historii, to zmieni się człowiek i stanie się on szczęśliwą istotą. Komuniści i
inni rewolucjoniści twierdzili: wprowadź porządek dookoła a nastanie on wewnątrz. Mówili też, że to nie gra
roli, jeśli brak porządku wewnątrz, istotne jest by mieć porządek w świecie wokół porządek ideologiczny,
Utopię, w imię której zabito miliony.

Rozpocznijmy zatem od wewnątrz, od kwestii psychologicznych. To nie znaczy, że zezwalasz by obecny
porządek społeczny, z całym jego zamętem i bałaganem, pozostał niezmieniony. Ale czy istnieje podział
pomiędzy światem wewnętrznym i zewnętrznym? A może jest tylko jeden ruch, w którym to, co wewnątrz, i
to, co na zewnątrz istnieją nie jako dwie oddzielne rzeczy, lecz po prostu jako sam ruch? Myślę, że to bardzo
ważne, jeśli mamy nie tylko nawiązać werbalne porozumienie korzystając z angielskiego jako naszego
codziennego języka, używając słów, które są dla obu stron zrozumiałe ale zrobić również użytek z innego
rodzaju komunikacji; ponieważ zamierzamy wejść w zagadnienie bardzo głęboko i zupełnie na poważnie,
musi zaistnieć komunikacja na poziomie werbalnym i ponad nim. Musi powstać wspólnota, co oznacza, że
obie strony są dogłębnie zainteresowane, uważne i patrzą na problem z uczuciem, z pragnieniem zrozumienia

go. A więc musi zachodzić nie tylko komunikacja werbalna, ale też głęboka wspólnota, w której nie ma
kwestii zgadzania się z czymś lub nie. Zgoda i niezgoda wcale nie powinny się pojawić, bo nie mamy do
czynienia z ideami, opiniami, koncepcjami czy ideałami rozpatrujemy problem przemiany ludzkości. I ani
twoja ani moja opinia w ogóle nie ma tu wartości. Jeżeli mówisz, że to niemożliwe by zmienić ludzkie istoty,
które takie są od tysięcy lat, to już się zablokowałeś, nie pójdziesz dalej, nie zaczniesz dociekać ani badać.
Jednak jeśli jedynie powiesz, że to możliwe, to wkroczysz w świat możliwości, nie obiektów rzeczywistych.

Trzeba zatem podejść do tego zagadnienia bez ustalenia, że zmiana jest, bądź nie jest możliwa. Trzeba podejść
do niego ze świeżym umysłem, gorąco pragnącym odkryć, wystarczająco młodym by dociekać i badać.
Musimy nie tylko nawiązać przejrzystą komunikację werbalną, ale musi powstać wspólnota pomiędzy mówcą i
tobą samym, poczucie przyjaźni i żarliwości, jakie istnieje, gdy jesteśmy w coś wszyscy ogromnie
zaangażowani. Kiedy mąż i żona są głęboko zainteresowani swoimi dziećmi, odkładają na bok wszelkie opinie,
swe indywidualne upodobania i uprzedzenia, bo zajmuje ich dziecko. W tym zaangażowaniu obecne jest
wielkie uczucie, nie jest to opinia kontrolująca działanie. Podobnie poczucie głębokiej wspólnoty pomiędzy
tobą i mówcą musi być obecne, abyśmy obaj stanęli wobec tego samego problemu, z takim samym
zainteresowaniem, w tym samym czasie. Wtedy możemy stworzyć wspólnotę, która już sama powoduje
głębokie zrozumienie.

Pozostaje więc pytanie, jak umysł, głęboko uwarunkowany, taki, jakim jest, może zmienić się radykalnie. Mam
nadzieję, że stawiasz je sobie samemu, bo dopóki nie istnieje moralność, która nie byłaby moralnością
społeczną, dopóki nie istnieje prostota, która nie byłaby prostotą duchownego z jego surowością i
okrucieństwem wobec siebie, dopóki nie ma porządku głęboko wewnątrz, dopóty to poszukiwanie prawdy,
rzeczywistości, Boga dajcie mu imię, jakie chcecie jest w ogóle bez znaczenia. Być może ci z was, którzy
przyszli tutaj żeby odkryć, jak uświadomić sobie Boga albo jak doświadczyć tajemnicy, będą zawiedzeni bo
dopóki nie dysponujesz nowym, świeżym umysłem, oczami, które widzą, co jest prawdą, dopóty nie możesz
pojąć niezmierzonego, nienazwanego, tego, co jest.

Jeśli pragniesz jedynie szerszych, głębszych doświadczeń, ale prowadzisz tandetne, nic nie znaczące życie, to
znajdziesz takie doświadczenia, jakie nie są nic warte. Musimy wejść w to razem zobaczycie, że to bardzo
złożone zagadnienie, ponieważ dotyczy wielu spraw. Aby je zrozumieć trzeba wolności i energii te dwie
rzeczy wszyscy musimy mieć: wolność obserwacji i wiele energii. Jeżeli jesteś przywiązany do określonego
przekonania, jeśli pragniesz zrealizować jakąś szczególną wyidealizowaną Utopię, to oczywiście brakuje ci
wolności patrzenia.

Oto ten złożony umysł, uwarunkowany jako katolik czy protestant, szukający bezpieczeństwa, ograniczony
ambicjami i tradycją. Dla umysłu spłyconego za wyjątkiem obszaru dotyczącego technologii lot na księżyc
to osiągnięcie na poziomie cudu. Lecz ci, którzy zbudowali statek kosmiczny wiodą swe własne tandetne
żywoty, mało ważne, pełne zazdrości, niespokojne i ambitne a ich umysły są uwarunkowane. Pytamy, czy takie
umysły mogą stać się zupełnie wolne od wszelkich uwarunkowań, ażeby mógł nastać całkowicie inny rodzaj
życia. By to odkryć potrzeba wolności by obserwować, nie jako chrześcijanin, Hindus, Holender, Niemiec lub
Rosjanin czy cokolwiek innego. Aby obserwować bardzo dokładnie potrzebna jest wolność, jaka powoduje, że
sama obserwacja jest działaniem. Sama obserwacja wywołuje radykalną rewolucję. Żeby być zdolnym do
takiej obserwacji, potrzebujesz dużo energii.

A zatem zamierzamy odkryć, dlaczego istotom ludzkim brak tej energii, dążenia, pragnienia zmiany. Mają
dosyć energii aby się kłócić, zabijać nawzajem, dzielić świat, lecieć na księżyc na te rzeczy wystarcza im
energii. Ale najwyraźniej nie mają energii, żeby się radykalnie zmienić. Więc pytamy, dlaczego brak nam tej
potrzebnej energii.

Zastanawia mnie, jaką dacie odpowiedź, kiedy postawi wam się takie pytanie. Powiedzieliśmy, że człowiek ma
dość energii by nienawidzić. Podczas wojny walczy a, gdy chce uciec od tego, co faktycznie jest, ma energię
na tę ucieczkę w idee, w rozrywkę, do bogów, w pijaństwo. Kiedy pragnie przyjemności, seksualnej czy
innej dąży do niej z wielką energią. Ma inteligencję pozwalającą na uniezależnienie się od środowiska,
dysponuje energią umożliwiającą przeżycie na dnie morza lub w przestworzach na to ma dosyć energii
życiowej. Jednak najwyraźniej brakuje mu jej by zmienić nawet najdrobniejszy nawyk. Dlaczego? Bo
rozpraszamy ją w konfliktach wewnątrz siebie. Nie próbujemy was tu do niczego przekonać, nie uprawiamy
propagandy, nie zastępujemy starych idei nowymi. Próbujemy odkryć, zrozumieć.

Widzicie, zdaliśmy sobie sprawę z tego, że musimy się zmienić. Weźmy jako przykład okrucieństwo i
brutalność są to fakty. Istoty ludzkie są brutalne i okrutne, zbudowały społeczeństwo, które jest okrutne
pomimo wszystkiego, co religie powiedziały o miłości do bliźniego i miłości do Boga. Wszystkie te rzeczy to
jedynie idee, nie mają żadnej wartości, bo człowiek pozostał brutalny, okrutny i samolubny. I pozostając
brutalnym, wynajduje przeciwieństwo, czyli działanie bez przemocy. Proszę wejdźcie w to ze mną.

Człowiek cały czas próbuje wykształcić w sobie sposób działania bez przemocy. Powstaje więc konflikt
pomiędzy tym, co jest, czyli przemocą, i tym, co być powinno, czyli brakiem przemocy. Powstaje konflikt
między tymi przeciwieństwami. Tutaj właśnie następuje utrata energii. Tak długo, jak istnieje dualny podział
na to, co jest, i to, co być powinno człowiek próbujący stać się czymś innym, nie szczędzący wysiłku by
osiągnąć to, co być powinno ten konflikt jest marnowaniem energii. Tak długo, jak istnieje konflikt pomiędzy
przeciwieństwami, człowiek nie dysponuje energią wystarczającą żeby się zmienić. Dlaczego mam w ogóle
mieć przeciwieństwo, jak brak przemocy, jako ideał? Ideał nie jest rzeczywisty, nie ma znaczenia, prowadzi
jedynie do różnych form hipokryzji: będąc okrutnym stwarzam pozory, że taki nie jestem. Albo jeżeli mówisz,
że jesteś idealistą i kiedyś zostaniesz człowiekiem pokojowym, to tylko doskonała wymówka,
usprawiedliwienie, bo uwolnienie się od przemocy zajmie ci wiele lat a nawet może nigdy nie nastąpić. W
międzyczasie jesteś hipokrytą i pozostajesz okrutny. Tak więc jeśli możemy, nie abstrahując ale faktycznie,
zupełnie odłożyć na bok wszelkie ideały i pozostać tylko z faktem którym jest przemoc to nie nastąpi utrata
energii. Jest naprawdę bardzo ważne by to zrozumieć, to nie jakaś szczególna teoria stworzona przez mówcę.
Tak długo, jak człowiek żyje w korowodzie przeciwieństw musi marnować energię i dlatego w żaden sposób
nie może się zmienić.

Możesz więc jednym oddechem wymazać wszystkie ideologie, wszelkie przeciwieństwa. Proszę wejdź w to i
zrozum to: ma miejsce coś, co jest naprawdę niezwykłe. Jeżeli rozgniewany człowiek stwarza pozory spokoju
lub próbuje się nie złościć, jest w tym konflikt. Jednak jeśli powie Będę obserwował, czym jest gniew, nie
będę próbował uciec ani racjonalizować go , to wtedy ma energię aby zrozumieć i zakończyć gniew. Jeżeli
jedynie wymyślimy ideę, że umysł trzeba uwolnić od uwarunkowań, pozostanie dualny podział pomiędzy
faktem i tym, co być powinno . Dlatego jest to marnowanie energii. Natomiast jeśli mówisz Odkryję, w jaki
sposób umysł został uwarunkowany , to tak, jakbyś zwrócił się do chirurga, gdy masz raka. Zajmuje się on
operowaniem i usunięciem choroby. Lecz jeżeli pacjent rozmyśla o tym, jakie cudowne chwile przeżyje po
operacji albo obawia się jej skutków, następuje utrata energii.

Rozpatrujemy jedynie fakt, że umysł jest uwarunkowany, a nie to, że powinien on być wolny . Jeśli umysł nie
jest uwarunkowany, to jest wolny. A więc zamierzamy odkryć, zbadać z bardzo bliska, co powoduje, że umysł
przyjmuje uwarunkowania, czym są wpływy, które wywołały warunkowanie i dlaczego je akceptujemy.
Przede wszystkim, tradycja odgrywa ogromną rolę w życiu. W tej tradycji mózg wymyślił, że może znaleźć
fizyczne bezpieczeństwo. Nie można żyć bez bezpieczeństwa, to zupełnie pierwsze, podstawowe zwierzęce
pragnienie, ażeby mieć poczucie bezpieczeństwa na poziomie fizycznym trzeba mieć dom, jedzenie i ubranie.
Jednak psychologiczny sposób, w jaki wykorzystujemy tę potrzebę, powoduje chaos wewnątrz i na zewnątrz.
Psychika, która reprezentuje dokładnie strukturę myśli, chce również czuć się bezpiecznie wewnątrz, we
wszelkich związkach. Wtedy zaczynają się kłopoty. Potrzebne jest fizyczne bezpieczeństwo dla każdego, nie

tylko dla niewielu lecz zaprzecza się temu, kiedy bezpieczeństwa psychologicznego szuka się w idei narodu,
religii, rodziny. Mam nadzieję, że rozumiecie i że nawiązaliśmy pomiędzy nami jakiś rodzaj komunikacji.

Powstaje zatem uwarunkowanie konieczne dla fizycznego bezpieczeństwa, obecne jest jednak poszukiwanie i
pożądanie bezpieczeństwa psychologicznego i warunkowanie staje się straszliwie skuteczne. Tak się dzieje, w
aspekcie psychologicznym, w naszych relacjach z ideami, ludźmi i rzeczami, pragniemy bezpieczeństwa, ale
czy w ogóle istnieje bezpieczeństwo w jakimkolwiek związku? Oczywiście, że nie. Psychologiczne pragnienie
bezpieczeństwa jest zaprzeczeniem bezpieczeństwa na zewnątrz. Jeżeli chcę czuć się psychologicznie
bezpiecznie jako Hindus, z całą tradycją, przesądami i ideami, to identyfikuję się z większą jednostką, co
zapewnia mi niezły komfort. A więc wielbię flagę, naród, plemię i oddzielam się od reszty świata. A ten
podział powoduje oczywiście poczucie fizycznego zagrożenia. Gdy oddaję cześć narodowi, obyczajom,
dogmatom religijnym, przesądom, oddzielam się wewnątrz tych kategorii i oczywiście muszę odmówić
fizycznego bezpieczeństwa wszystkim, którzy nie są ze mną. Umysł potrzebuje bezpieczeństwa fizycznego, co
zostaje zaprzeczone, gdy szuka psychologicznego. To fakt, nie opinia tak to działa. Kiedy poszukuję
bezpieczeństwa w rodzinie, żonie, dzieciach, domu, muszę postawić się w opozycji do świata, muszę
odseparować się od innych rodzin, stanąć przeciw reszcie ludzkości.

Można bardzo wyraźnie zobaczyć, jak zaczyna się warunkowanie, jak dwa tysiące lat propagandy wytworzyły
w świecie chrześcijańskim cześć dla jego kultury podczas, gdy na Wschodzie rzeczy odbywają się w ten sam
sposób. Więc umysł poprzez propagandę, poprzez tradycję, przez pragnienie poczucia bezpieczeństwa,
zaczyna się warunkować. Ale czy psychologicznie istnieje jakiekolwiek bezpieczeństwo, w związkach z
ideami, z ludźmi i z rzeczami?

Jeżeli związek oznacza znalezienie się w bezpośrednim kontakcie z czymś, to nie jesteś związany, jeśli w
kontakt nie wszedłeś. Jeżeli mam ideę, wyobrażenie mojej żony, nie jestem z nią związany. Mogę z nią spać,
ale nie jestem związany, bo moje wyobrażenie o niej przeszkadza mi wejść w bezpośredni z nią kontakt. A
ona, wraz ze swoim wyobrażeniem, uniemożliwia sobie bezpośredni związek ze mną. Czy jest tu jakakolwiek
psychologiczna pewność albo takie bezpieczeństwo, jakiego umysł zawsze szuka? Oczywiście, gdy
obserwujesz dowolny związek z bardzo bliska, nie ma pewności. W przypadku męża i żony czy chłopaka i
dziewczyny, którzy chcą stworzyć stabilny związek, cóż się dzieje? Gdy żona lub mąż patrzą na kogoś innego
pojawia się strach, zazdrość, obawa i nienawiść, nie ma tu ciągłego związku. A jeszcze przez cały czas umysł
pragnie poczucia przynależności.

Oto więc czynniki warunkowania, przez propagandę, gazety, czasopisma, z ambony, i stajesz się niesamowicie
świadom, na ile to konieczne aby w ogóle nie polegać na czynnikach zewnętrznych. Wtedy odkrywasz, co
znaczy nie podlegać wpływom. Proszę, prześledźcie to. Kiedy czytasz gazetę, poddajesz się, świadomie bądź
nie, wpływowi. Gdy czytasz powieść lub inną książkę poddajesz się wpływowi, pojawia się presja, nacisk,
abyś zaliczył to, co czytasz, do pewnej kategorii. Oto właśnie cel propagandy. Zaczyna ona już w szkole i
idziesz przez życie powtarzając to, co powiedzieli inni. Dlatego jesteś istotą z drugiej ręki. Jak taka wtórna
istota ludzka może odkryć coś oryginalnego, coś prawdziwego? To bardzo ważne by zrozumieć, czym jest
warunkowanie i wejść w to bardzo głęboko gdy na to patrzysz, masz energię żeby rozbić wszystkie te
uwarunkowania, jakie trzymają umysł.

Teraz być może chcielibyście pytać, a więc wejdźcie w tę materię mając świadomość, że zadać pytanie to
bardzo łatwe, ale sformułowanie właściwego pytania jest jedną z najtrudniejszych rzeczy. Co nie znaczy, że
mówca powstrzymuje was od zadawania pytań. Musimy pytać, musimy wątpić we wszystko, co ktoś
powiedział: książki, religie, autorytety, wszystko! Musimy kwestionować, wątpić, być sceptyczni. Jednak
musimy też wiedzieć, kiedy pozwolić odejść sceptycyzmowi i zadać właściwe pytanie, ponieważ w takim
właśnie pytaniu tkwi odpowiedź. Więc jeżeli chcecie pytać, proszę bardzo.

Słuchacz: Czy Pan oszalał?

Krishnamurti: Pyta Pan mówcę, czy oszalał? Dobrze. Zastanawiam się, co ma Pan na myśli używając słowa
szalony . Czy oznacza ono niezrównoważony, chory umysłowo, ze specyficznymi ideami, neurotyczny?
Wszystko to zawiera się w słowie szalony . Kto to rozsądzi Pan, ja, czy może ktoś inny? Poważnie, kto jest
sędzią? Czy szalona osoba oceni, kto jest szalony, a kto nie? Czyż ocena, jeżeli osądzasz, czy mówca jest
zrównoważony czy nie, nie jest częścią szaleństwa tego świata? Sądzić kogoś, nie wiedząc o nim nic za
wyjątkiem reputacji, wyobrażenia, jakie stworzyłeś na jego temat. Jeśli oceniasz według reputacji i
propagandy, jaką wchłonąłeś, to czy jesteś w stanie osądzić? Sądzenie oznacza pychę czy sędzia jest
neurotyczny czy przy zdrowych zmysłach, zawsze jest w tym pycha. Czy pycha może dostrzec, co jest prawdą?
albo czy nie potrzebujesz wielkiej pokory by patrzeć, by zrozumieć, by kochać? Proszę Pana, to jedna z
najtrudniejszych rzeczy: zachować zdrowe zmysły w tym nienormalnym, chorym świecie. Zdrowie
psychiczne oznacza brak złudzeń, zupełny brak wyobrażeń o sobie lub innych. Mówisz Jestem tym, jestem
tamtym, jestem wielki, jestem mały, jestem dobry, jestem godny , wszystkie te określenia to obrazy ciebie. Gdy
masz obraz siebie, na pewno jesteś chory, żyjesz w świecie złudzeń. A, obawiam się, dotyczy to większości z
nas. Gdy nazywasz siebie Holendrem wybaczcie, że to mówię nie jesteś w pełni zrównoważony. Oddzielasz
się, izolujesz jak inni, kiedy nazywają siebie Hindusami. Te podziały narodowe, religijne, wraz ze swoimi
armiami, ze swymi kapłanami, wskazują na stan choroby psychicznej.

Słuchacz: Czy można zrozumieć przemoc bez obecności jej przeciwieństwa?

Krishnamurti: Gdy umysł chce stanąć wobec przemocy, tworzy ideał jej braku. Proszę popatrzeć, to bardzo
proste. Chcę pozostać z przemocą, czyli tym, jaki jestem, jakie są istoty ludzkie brutalne. Mam jednak
tradycję dziesięciu tysięcy lat, która mówi Kultywuj działanie bez przemocy. Istnieje zatem fakt, że jestem
okrutny, i myśl podpowiada Spójrz, musisz przestać taki być. Takie są moje uwarunkowania. Jak mam się od
nich uwolnić, ażeby popatrzeć w sposób pozostawiający mnie z przemocą i pozwalający ją zrozumieć, przejść
poprzez nią i ją zakończyć? nie tylko na powierzchni, ale również w bezdennej głębi, na tak zwanym
poziomie nieświadomym. Jak umysł ma się nie dać złapać ideałowi? Czy o to chodzi w Pańskim pytaniu?

Proszę posłuchać. Nie rozmawiamy o Martinie Lutherze Kingu ani panu Gandhim czy X, Y, Z. W ogóle nie
zajmujemy się tymi ludźmi oni mają własne ideały, własne uwarunkowania, własne ambicje polityczne, a ja
nie jestem zainteresowany niczym spośród tego. Stajemy wobec tego, czym my jesteśmy, wy i ja, istoty
ludzkie, jakimi jesteśmy. Jako istoty ludzkie jesteśmy okrutni, zostaliśmy uwarunkowani przez tradycję,
propagandę, kulturę by tworzyć przeciwieństwa używamy przeciwieństwa, gdy nam to odpowiada a nie
korzystamy z niego, kiedy nam to nie na rękę. Używamy go w polityce albo w kwestiach duchowych, na różne
sposoby. Jednak teraz mówimy o tym, że, gdy umysł chce pozostać z przemocą i zrozumieć ją całkowicie,
tradycja i zwyczaj przychodzą i wtrącają się. Mówią Musisz mieć ideał braku przemocy. Oto fakt a oto
tradycja. Jak umysł ma się jej wyrwać, żeby poświęcić całą uwagę przemocy? Oto pytanie. Zrozumieliście je?
Oto fakt, że jestem okrutny a oto tradycja mówiąca, że muszę przestać taki być. Teraz popatrzę nie na przemoc,
ale jedynie na tradycję. Jeżeli się wtrąca do mojej chęci poświęcenia uwagi przemocy, to dlaczego to robi?
Dlaczego przychodzi? Koncentruję się nie na zrozumieniu przemocy, ale na zrozumieniu wtrącania się
tradycji. Złapaliście to? Poświęcam temu mą uwagę i wtedy nie wtrąca się ona. Tak więc odkryłem, dlaczego
tradycja odgrywa tak ważną rolę w życiu tradycja przechodząca w nawyk. Czy to nałóg palenia czy picia,
nawyk seksualny czy sposób wyrażania się dlaczego żyjemy przyzwyczajeniami? Czy jesteśmy ich
świadomi? Czy jesteśmy świadomi naszej tradycji? Jeżeli nie jesteś w pełni świadom, jeśli nie rozumiesz
tradycji, nawyków, rutyny, to są one zmuszone wkraczać, wtrącać się do tego, na co chcesz patrzeć. To jedna z
najłatwiejszych rzeczy, żyć przyzwyczajeniami, ale rozbicie tego pociąga za sobą wiele spraw mogę stracić
pracę. Gdy próbuję się wyrwać, boję się, ponieważ życie pośród nawyków daje mi poczucie bezpieczeństwa,
powoduje, że czuję się pewnie, bo wszystkie inne istoty ludzkie robią to samo. Nagłe wystąpienie w Holandii
ze słowy Nie jestem Holendrem wywoła szok. Zatem pojawia się strach. A jeżeli powiesz Jestem przeciwny

całemu temu ustalonemu porządkowi, który jest nieporządkiem , wyrzucą cię więc się lękasz i akceptujesz.
Tradycja gra niezwykle istotną rolę w życiu. Czy próbowałeś kiedyś jeść pożywienie, do jakiego nie jesteś
przyzwyczajony? Spróbuj a zobaczysz, jak twój żołądek i podniebienie się zbuntują. Jeśli masz nałóg palenia,
to nie przestajesz palić a na zerwanie z nim poświęcisz lata walki.

Tak więc umysł odnajduje bezpieczeństwo w nawykach, mówiąc Moja rodzina, moje dzieci, mój dom, moje
meble. Gdy mówisz moje meble ty jesteś tymi meblami. Możesz się śmiać, ale przecież kiedy ten konkretny
mebel, który kochasz, zostanie ci odebrany, wpadniesz w gniew. Jesteś tymi meblami, tym domem, tymi
pieniędzmi, tą flagą. Żyć w ten sposób oznacza nie tylko wieść płytkie, głupie życie, ale również żyć rutynowo
i w nudzie. A gdy żyjesz rutynowo i w nudzie musisz być okrutny.

Amsterdam, 3 maja 1969

Rozdział 5.

Dlaczego nie umiemy żyć w pokoju?

Strach, jak on powstaje. Czas i myśl. Uważność pozostać przebudzonym

Wydaje się dziwne, że nie potrafimy odnaleźć sposobu życia, w jakim nieobecny jest żaden konflikt ani
niedola czy zamęt, lecz obfitość miłości i rozważności. Czytamy książki intelektualistów mówiące nam, jak
społeczeństwo powinno być zorganizowane z ekonomicznego, społecznego i moralnego punktu widzenia.
Potem zwracamy się do tych napisanych przez ludzi religii i teologów z ich spekulacjami. Najwyraźniej
większości z nas znalezienie sposobu na życie żywe, pokojowe, pełne energii i jasności, bez zależności od
innych wydaje się bardzo trudne. Uważani jesteśmy za ludzi bardzo dojrzałych i doświadczonych. Starsi
spośród nas przeżyli dwie przerażające wojny, rewolucje, przewroty, i każdy możliwy rodzaj nieszczęścia. A
jednak jesteśmy tutaj tego przepięknego ranka, rozmawiając o wszystkich tych sprawach, być może pragnąc
aby ktoś nam powiedział, co robić, żeby pokazał praktyczny sposób życia, abyśmy naśladowali tego kogoś,
kto może dać nam klucz do uroku życia i ogromu czegoś spoza codziennego kieratu.

Zastanawiam się a może wy też dlaczego słuchamy innych. Dlaczego dzieje się tak, że nie umiemy znaleźć
sami dla siebie jasności we własnych umysłach i sercach, bez żadnych zniekształceń, dlaczego musimy
obciążać się wiedzą z książek? Czy nie możemy żyć bez denerwowania się, w pełni, w wielkiej ekstazie i w
prawdziwym pokoju? Taka sytuacja wydaje mi się niezmiernie osobliwa, ale tak to wygląda. Zastanawiałeś się
kiedykolwiek, czy mógłbyś wieść życie zupełnie bez żadnego wysiłku czy zmagań? Bez końca podejmujemy
wysiłki by zmienić to, tamto przekształcić, coś stłumić, zaakceptować coś innego, naśladować, stosować
pewne reguły i idee.

A ja się zastanawiam, czy kiedykolwiek spytaliśmy samych siebie, czy to możliwe, aby żyć bez konfliktu: nie
w izolacji intelektualnej bądź wiodąc emocjonalną, sentymentalną, raczej niewyraźną egzystencję, ale żyć w
ogóle bez jakiegokolwiek rodzaju wysiłku. Ponieważ wysiłek, jak by nie był przyjemny (lub nieprzyjemny)
czy pożyteczny, jakiego by nie wywoływał zadowolenia, zniekształca i wypacza umysł. To jak maszyna, która
zawsze zgrzyta, nigdy nie pracuje równo, a więc zużywa się bardzo szybko. Powstaje tu pytanie a myślę, że
warto je zadać czy można żyć bez wysiłku, nie popadając jednak w lenistwo, izolację, obojętność, brak
wrażliwości, nie stając się ospałą istotą. Całe nasze życie, od momentu narodzin aż do śmierci, jest
nieprzerwaną walką aby się dopasować, żeby się zmienić, by zostać czymś. A ta walka i konflikt wywołują
zamęt, otępiają umysł i nasze serca stają się niewrażliwe.

Więc czy to możliwe nie jako idea, ani coś beznadziejnego, poza naszym zasięgiem by znaleźć sposób życia
bez konfliktu, nie tylko na powierzchni, ale też głęboko w otchłani tak zwanej nieświadomości, w głębi nas
samych? Być może zgłębimy dzisiaj to zagadnienie.

Przede wszystkim dlaczego wynajdujemy konflikty, i przyjemne i nieprzyjemne, i czy można z tym skończyć?
Czy umiemy z tym skończyć i wieść zupełnie inny rodzaj życia, z wielką energią, jasnością, sprawnością
intelektualną, motywacją, i serce mieć pełne obfitej miłości w prawdziwym sensie tego słowa? Myślę, że
powinniśmy użyć naszych umysłów i serc aby to odkryć, zaangażować się w to zupełnie.

Konflikt istnieje oczywiście z powodu sprzeczności w nas, co zewnętrznie wyraża się w społeczeństwie, w
poruszeniach ja i nie ja . Oto ja , z wszelkimi ambicjami, skłonnościami, dążeniami, przyjemnością,
niepokojami, nienawiścią, współzawodnictwem i lękami, oraz reszta , czyli nie ja . Istnieje też idea życia bez
konfliktu bądź przeciwstawienia się sprzecznym pragnieniom, dążeniom i skłonnościom. Jeśli jesteśmy
świadomi tego napięcia, możemy je w sobie dostrzec: szarpnięcia sprzecznych żądań, przeciwstawnych
przekonań, idei i dążeń.

Oto właśnie dualność, te przeciwne pragnienia wraz z lękami i sprzecznościami, które powodują konflikt.
Myślę, że to zupełnie jasne, jeżeli obserwujemy to w sobie. Ten wzór powtarza się znowu i znowu, nie tylko w
codziennym życiu, lecz również w tak zwanym życiu religijnym między niebem i piekłem, dobrym i złym,
godnym i niegodnym, miłością i nienawiścią itd. Jeśli mogę zasugerować, proszę nie słuchajcie jedynie słów,
ale obserwujcie się nieanalitycznie, wykorzystując mówcę jako lustro, w którym ujrzycie samych siebie
zgodnie ze stanem faktycznym, a zatem uświadomicie sobie, patrząc w nie, sposób działania swoich własnych
umysłów i serc. Można zobaczyć, jak dowolny rodzaj podziału, oddzielenia lub sprzeczności, wewnątrz lub na
zewnątrz siebie, niechybnie wywołuje konflikt pomiędzy przemocą i jej brakiem. Czy, zdając sobie sprawę z
tej sytuacji, jak wygląda ona naprawdę, można ją zakończyć, nie tylko na powierzchni świadomości, w życiu
codziennym, ale też głęboko w samych korzeniach naszej istoty, ażeby nie było sprzeczności, przeciwstawnych
żądań i pragnień, działalności dualistycznego, fragmentarycznego umysłu? Teraz, jak tego dokonać? Budujesz
pomost między ja i nie ja ja ze wszystkimi ambicjami, skłonnościami i sprzecznościami i nie ja będącym
ideałem, regułą, koncepcją. Zawsze próbujemy zbudować pomost pomiędzy tym, co jest i tym, co być
powinno. A w takim działaniu obecna jest sprzeczność i konflikt i wszelka nasza energia zostaje w ten sposób
zmarnowana. Czy umysł może przestać dzielić i pozostać całym sobą z tym, co jest? Czy, gdy rozumie się to,
co jest, konflikt w ogóle występuje?

Chciałbym zająć się tą kwestią patrząc na nią inaczej, w odniesieniu do wolności i strachu. Wielu z nas pragnie
wolności, chociaż żyjemy działaniami skoncentrowanymi na sobie i pędzimy nasze dni zajęci sobą, naszymi
niepowodzeniami i spełnieniami. Chcemy być wolni nie politycznie, co jest stosunkowo łatwe za wyjątkiem
świata dyktatur lecz również wolni od propagandy religijnej. Każda religia, starożytna czy nowoczesna, to
efekt pracy misjonarzy i dlatego właściwie nie jest religią. Im poważniej rzecz traktujesz, im bardziej
zainteresowany jesteś całością spraw życia, tym usilniej poszukujesz wolności i pytasz, nie akceptując ani nie
przyjmując na wiarę. Pragniesz być wolny aby odkryć czy istnieje taka rzecz jak rzeczywistość, czy istnieje coś
wiecznego, bezczasowego, czy nie. Pojawia się to niezwykłe pożądanie wolności we wszelkich związkach,
jednak wolność ta zazwyczaj pozostaje procesem samoizolowania się a skutkiem tego nie jest prawdziwą
wolnością.

W samym pożądaniu wolności obecny jest strach. Bo może ona wymagać całkowitego, absolutnego braku
bezpieczeństwa i boisz się znaleźć w zupełnej niepewności. Niepewność wydaje się rzeczą bardzo
niebezpieczną każde dziecko żąda pewności w swoich relacjach. A gdy stajemy się starsi nie przestajemy
pragnąć bezpieczeństwa i pewności we wszelkich związkach z rzeczami, z ludźmi i z ideami. To pożądanie
bezpieczeństwa niechybnie rodzi strach a przestraszeni coraz bardziej i bardziej wpadamy w zależność od

rzeczy, do których jesteśmy przywiązani. A zatem pojawia się kwestia wolności i strachu oraz czy to w ogóle
możliwe by się od niego uwolnić, nie tylko fizycznie, ale też psychologicznie, nie tylko powierzchownie, ale w
przepastnej głębi najciemniejszych zakątków naszego umysłu, w tajnych zakamarkach, do których nikt nigdy
nie zaglądał. Czy umysł może zupełnie, całkowicie uwolnić się od strachu? To strach niszczy miłość to nie
teoria to strach wywołuje niepokój, przywiązanie, zachłanność, dominację, wszelką zazdrość w związkach, to
strach powoduje przemoc. Jak można zaobserwować w przepełnionych miastach z ich eksplodującą populacją,
objawia się tam zagrożenie, niepewność, strach. A wszystko to ma swój udział w wywołaniu przemocy. Czy
możemy się uwolnić od strachu, ażebyś, kiedy opuścisz tę salę, odchodził bez cienia mroku, jaki on przynosi?

By zrozumieć strach musimy zbadać nie tylko lęki fizyczne, ale też rozległą sieć obaw psychologicznych.
Chyba możemy w to wejść. Oto pytanie: jak powstaje strach co go podtrzymuje, pozwala trwać, i czy można
go zakończyć? Lęki fizyczne są całkiem łatwe do zrozumienia. Następuje natychmiastowa odpowiedź na
zagrożenie fizyczne, jest ona reakcją wielu stuleci warunkowania, ponieważ bez niego fizycznie niemożliwe
byłoby przetrwanie, zakończyłoby się życie. Na poziomie fizycznym trzeba przetrwać a tradycja tysięcy lat
podpowiada bądź ostrożny , pamięć mówi uważaj, to niebezpieczne, działaj natychmiast . Ale czy ta fizyczna
odpowiedź na niebezpieczeństwo to strach?

Proszę, prześledźcie uważnie to wszystko, bo zajmujemy się czymś zupełnie prostym, jednak złożonym i
dopóki nie poświęcicie tej sprawie całej swej uwagi nie zrozumiemy jej. Pytamy, czy ta fizyczna odpowiedź
zmysłów na niebezpieczeństwo wywołująca natychmiastowe działanie jest strachem? A może to inteligencja, i
dlatego wcale nie strach? I czy inteligencja to kwestia kultywowania tradycji i pamięci? Jeżeli tak, to dlaczego
nie działa w pełni, tak jak powinna, na obszarze psychologicznym, gdzie tak strasznie boimy się tylu rzeczy?
Dlaczego ta sama inteligencja, jaką odnajdujemy, gdy dostrzegamy zagrożenie, nie działa, kiedy pojawiają się
lęki psychologiczne? Czy można zastosować inteligencję fizyczną do psychologicznej natury człowieka?
Dzieje się tak, że powstają różnego rodzaju lęki, które wszyscy znamy strach przed śmiercią, ciemnością,
tym, co żona czy mąż powie lub zrobi, albo co pomyśli sąsiad bądź szef cała sieć lęków. Nie zamierzamy
zajmować się szczegółami różnych form strachu, jesteśmy zainteresowani strachem samym w sobie, nie jakimś
konkretnym lękiem. A gdy obecny jest strach i go sobie uświadomimy, następuje ruch dążący do uniknięcia go,
lub do stłumienia go, ucieczki od niego, oddania się różnym rodzajom rozrywki, uwzględniając oferowane
przez religie, bądź wytworzenia odwagi będącej oporem wobec niego. Ucieczka, rozrywka i odwaga to różne
formy oporu wobec bieżącego faktu istnienia strachu.

Im większy strach tym większy opór i tak wywołane zostają różne neurotyczne działania. Obecny jest strach, a
umysł lub ja mówi strach musi przestać istnieć , i w ten sposób powstaje dualność. Istnieje ja , które jest
czymś innym niż strach, które od niego ucieka i mu się opiera, które zbiera energię, teoretyzuje lub idzie do
analityka, i nie ja ! Nie ja to strach, ja zostało od niego oddzielone. A więc następuje natychmiastowy
konflikt pomiędzy strachem i ja przełamującym go. Istnieje obserwator i rzecz obserwowana. Obserwowane
to strach a obserwator to ja , które chce się od niego uwolnić. Zatem jest tu przeciwieństwo, sprzeczność,
oddzielenie a skutkiem tego konflikt pomiędzy strachem i ja pragnącym się uwolnić. Czy nawiązujemy ze
sobą kontakt?

Tak więc problem polega na konflikcie między nie ja strachu i ja , które myśli, że różni się od strachu i opiera
mu się, lub które próbuje przełamać go, uciec od niego, stłumić go bądź kontrolować. Ten podział niechybnie
prowadzi do konfliktu, jak pomiędzy dwiema narodami z ich armiami i marynarką i oddzielnymi suwerennymi
rządami.

Istnieje zatem obserwator i obserwowane obserwator mówi Muszę się uwolnić od tej strasznej rzeczy, muszę
się jej pozbyć. Ciągle walczy, znajduje się w stanie konfliktu. Przeszło nam to w nawyk, stało się tradycją,
uwarunkowaniem. A przełamać jakiś rodzaj przyzwyczajenia to jedna z najtrudniejszych rzeczy, ponieważ

lubimy życie z naszymi nawykami, jak palenie, picie, zwyczaje w sferze seksu czy psychiki i tak samo dzieje
się z narodami, niezawisłymi rządami mówiącymi mój kraj i twój kraj , mój Bóg i twój Bóg , moja wiara i
twoja wiara . Nasza tradycja to walka, opór wobec strachu a skutkiem tego podsycanie konfliktu i
podtrzymywanie życia strachu.

Jeżeli jest to jasne, możemy przejść do następnego kroku, to znaczy: czy istnieje, w tym konkretnym
przypadku, faktyczna różnica między obserwatorem i obserwowanym? Obserwator sądzi, że różni się od
obserwowanego, czyli strachu. Czy istnieje jakaś różnica pomiędzy nim i rzeczą, jaką obserwuje, czy obie są
tym samym? Oczywiście, że obie są tym samym. Obserwator jest tym, co obserwuje jeśli pojawia się coś
zupełnie nowego, to w ogóle nie ma obserwatora. Jednak dlatego, że obserwator rozpoznaje swoją reakcję jako
strach, jaki zna z wcześniejszych doświadczeń, powstaje tu podział. A jak wejdziesz w to bardzo, bardzo
głęboko, odkryjesz dla siebie samego tak, jak, mam nadzieję, robisz to teraz że obserwator i obserwowane
istotnie są tym samym. Dlatego, skoro są tym samym, eliminujesz jednym ruchem sprzeczność, ja i nie ja i
równocześnie wymazujesz również zupełnie wszelki rodzaj wysiłku. Lecz nie oznacza to, że akceptujesz
strach lub identyfikujesz się z nim.

Istnieje strach, rzecz obserwowana, i obserwator będący częścią tego strachu. Co należy więc zrobić? (Czy
pracujecie tak intensywnie jak robi to mówca? Jeżeli jedynie słuchacie słów, to, obawiam się, nie rozwiążecie
dogłębnie kwestii strachu.) Istnieje tylko strach nie obserwator mu się przyglądający, bo obserwator jest
strachem. Ma tu miejsce kilka rzeczy. Po pierwsze, czym jest strach i jak się pojawia? Nie rozmawiamy o
skutkach strachu czy jego przyczynach ani jak swą nędzą i brzydotą przyćmiewa życie. Lecz pytamy, czym jest
strach i jak się pojawia. Czy trzeba to analizować bez końca aby odkryć niezliczone przyczyny strachu?
Przecież, gdy zaczynasz analizować, analizator musi być niezwykle wolny od wszelkich uprzedzeń i
uwarunkowań, musi patrzeć by zaobserwować. W przeciwnym razie, jeśli w jego osądzie obecny jest
jakikolwiek rodzaj zniekształcenia, zwiększa się ono w miarę kontynuowania analizy.

A więc analiza mająca na celu zakończenie strachu nie spełnia swej roli. Mam nadzieję, że są tu jacyś
analitycy! Bo podczas odkrywania przyczyn strachu i pracy nad tym, co odkryto, przyczyna staje się skutkiem
a skutek przyczyną. Skutek, i działanie na ten skutek celem odnalezienia przyczyny, oraz odkrycie przyczyny i
działanie według danych o niej, przechodzą w następny etap. Na nim i skutek i przyczyna tworzą nieskończony
łańcuch. Jeśli odłożymy na bok próby zrozumienia przyczyn i analizowanie strachu, to cóż pozostaje do
zrobienia?

Wiecie, to nie rozrywka, jednak w tym odkryciu obecna jest wielka radość, w zrozumieniu tego wszystkiego
jest wiele zabawy. Cóż zatem tworzy strach? Tworzą go czas i myśl czas jako wczoraj, dziś i jutro: istnieje
strach, że jutro coś się zdarzy utrata pracy, śmierć, odejście żony czy męża, powrót choroby i bólu, jakie
przeżyłem wiele dni temu. To stąd przybywa strach. Czas dotyczący tego, co jutro mój sąsiad może o mnie
powiedzieć, albo czas, który, jak dotąd, ukrywa coś, co zrobiłem wiele lat temu. Obawiam się głębokich
sekretnych pragnień, które mogły pozostać niezaspokojone. Czas jest więc uwikłany w strach, strach przed
śmiercią, która przychodzi u kresu życia, która za chwilę może ode mnie czegoś chcieć, i boję się. Tak więc
strach jest związany z czasem i myślą. Czas nie istnieje jeżeli nie ma myśli. Myślenie o tym, co zdarzyło się
wczoraj, obawa, że jutro może się to znów przytrafić oto, co tworzy czas jak również strach.

Obserwuj to, proszę popatrz na to sam dla siebie nie akceptuj ani nie odrzucaj niczego, lecz słuchaj, odkryj na
własny użytek prawdę tego, nie słowa zaledwie, nie to, czy się zgadzasz czy nie, ale idź dalej. By odnaleźć
prawdę musisz mieć uczucie, pasję odkrywania, wielką energię. Zobaczysz wtedy, że myśl rodzi strach:
myślenie o przeszłości bądź przyszłości przyszłości będącej następną chwilą lub następnym dniem czy tym,
co za dziesięć lat myślenie o tym kreuje zdarzenie. A myślenie o wczorajszym przyjemnym wydarzeniu
podtrzymuje bądź nadaje ciągłość tej przyjemności, czy seksualnej, zmysłowej, intelektualnej czy

psychologicznej, myślenie o niej, budowanie wyobrażenia, jak robi to większość ludzi, daje temu zdarzeniu z
przeszłości ciągłość w myślach i rodzi dalszą przyjemność.

Myśl rodzi strach tak samo, jak przyjemność są one sprawkami czasu. Zatem myśl tworzy tę dwustronną
monetę przyjemności i bólu czyli strach. Co należy więc zrobić? Wielbimy myśl, która stała się tak niezwykle
ważna, iż myślimy, że im jest sprytniejsza, tym lepiej. W świecie biznesu, w świecie religii czy w świecie
rodziny myśl jest wykorzystywana przez intelektualistów pozwalających sobie używać tej monety w girlandzie
słów. Jak poważamy ludzi, którzy są intelektualnie, werbalnie zręczni w myśleniu! Lecz myślenie odpowiada
za strach i rzecz zwaną przyjemnością.

Nie mówimy, że nie powinniśmy zaznawać przyjemności. Nie jesteśmy purytanami, próbujemy ją pojąć, a
przez samo zrozumienie tego całego procesu strach osiąga kres. Zobaczysz wtedy, że przyjemność to coś
zupełnie innego, wejdziemy w to jeśli starczy czasu. A więc myśl odpowiada za tę męczarnię z jednej strony
męczarnia, z drugiej przyjemność i jej przedłużanie: pożądanie i pogoń za przyjemnością czy religijną czy
każdego innego rodzaju. Co myśl ma z tym zrobić? Może to zakończyć? Czy to właściwe pytanie? I kto ma
tego dokonać? czy ja , które nie jest myślą? Ale ja jest wynikiem myślenia. I dlatego masz znowu ten sam
stary problem: ja i nie ja czyli obserwatora, który twierdzi Jeżeli tylko mógłbym zakończyć myślenie, to
prowadziłbym inny rodzaj życia. Ale istnieje jedynie myśl a nie obserwator mówiący Chcę zatrzymać myśl ,
ponieważ obserwator to jej produkt. A jak powstaje myśl? Bardzo łatwo można zobaczyć, że jest ona
odpowiedzią pamięci, doświadczenia i wiedzy będącej mózgiem, jej siedzibą. Gdy cokolwiek woła o to,
odpowiada on reakcją, która jest pamięcią i rozpoznaniem. Mózg jest wynikiem tysiącleci ewolucji i
warunkowania myśl jest zawsze przedawniona, nigdy nie jest nowa, myśl to odpowiedź całego
uwarunkowania.

Cóż należy zrobić? Gdy myśl zda sobie sprawę, że najprawdopodobniej nie może nic zrobić ze strachem, bo
ona sama tworzy strach, nastaje cisza, całkowicie zaprzeczony zostaje każdy ruch rodzący strach. Dzięki temu
umysł, w tym mózg, obserwuje cały ten fenomen nawyków i sprzeczności i walki pomiędzy ja i nie ja .
Uświadamia sobie, że obserwator to obserwowane. A widząc, że strachu nie wystarczy jedynie zanalizować i
odłożyć na bok, lecz pozostanie on na zawsze, dostrzega też, że analizy donikąd nie prowadzą. Pytasz wtedy:
co jest źródłem strachu? Jak on powstaje?

Mówiliśmy, że pojawia się poprzez czas i myśl. Myśl jest odpowiedzią pamięci i w ten sposób tworzy strach. A
strach nie potrafi zatrzymać myśli jedynie przez jej kontrolę bądź tłumienie, ani przez próby jej
przekształcenia, czy przyzwalania na wszelkie triki, jakie stosujemy wobec siebie. Uświadamiając sobie cały
ten wzór bez wybierania, obiektywnie, wewnątrz siebie, widząc to wszystko, myśl sama mówi Będę cicho bez
żadnej kontroli czy tłumienia , Będę spokojna.

Następuje wtedy koniec strachu, co oznacza koniec smutku i zrozumienie siebie samowiedzę. Bez znajomości
siebie nie będzie końca smutku i strachu. Tylko umysł, który jest wolny od strachu, umie stawić czoła
rzeczywistości.

Być może pragnęlibyście teraz zadawać pytania. Trzeba je stawiać to zapytywanie, to odsłanianie się przed
sobą nawzajem jest konieczne tutaj, i również, gdy jesteś sam w swoim pokoju lub ogrodzie, siedzisz cicho w
autobusie bądź spacerujesz musisz pytać, ażeby odkryć. Lecz trzeba zadawać właściwe pytania, a w samym
sformułowaniu właściwego pytania zawarta jest właściwa odpowiedź.

Słuchacz: Akceptacja siebie, swojego bólu, swego smutku, czy to właściwa rzecz do zrobienia?

Krishnamurti: Jak można zaakceptować to, czym się jest? Chciał Pan powiedzieć, że akceptuje swą brzydotę,
brutalność, okrucieństwo, swoją pretensjonalność, hipokryzję? Potrafi Pan zaakceptować to wszystko? I nie
pragnie się zmienić? czy naprawdę nie należy tego zmienić? Jak możemy zaakceptować ustalony porządek
społeczeństwa z jego moralnością, która jest niemoralna? Czy życie nie jest ciągłym ruchem zmian? Kiedy się
żyje, nie ma akceptacji, jest tylko przeżywanie. Pozostajemy wtedy w zgodzie z ruchem życia a wymaga on
przemiany, rewolucji psychicznej, mutacji.

Słuchacz: Nie rozumiem.

Krishnamurti: Przykro mi. Być może używając słowa akceptować nie zdawał sobie Pan sprawy, że w
potocznym angielskim, oznacza ono akceptować rzeczy takim, jakimi są. Może sformułowałby Pan to po
holendersku.

Słuchacz: Akceptować rzeczy, jakimi przychodzą.

Krishnamurti: Czy zaakceptuję rzeczy, jakimi przyszły, proszę powiedzieć, kiedy żona mnie opuści? Czy, gdy
tracę pieniądze, gdy zostaję wyrzucony z pracy, kiedy jestem wzgardzany, obrażany, zaakceptuję te sprawy,
jak przychodzą? Zaakceptuję wojnę? Aby brać rzeczy tak, jak przyszły, faktycznie, nie teoretycznie, trzeba
być wolnym od ja . A o tym dziś rozmawialiśmy, opróżnienie umysłu z ja i ty oraz my i oni . Wtedy
możesz żyć z chwili na chwilę, bez końca, nie angażując się w walkę, nie wchodząc w konflikt. Właśnie na
tym polega prawdziwa medytacja, prawdziwe działanie, nie konflikt, okrucieństwo i przemoc.

Słuchacz: Musimy myśleć, to nieuniknione.

Krishnamurti: Tak, rozumiem. Czy sugeruje Pan, że w ogóle nie powinniśmy myśleć? Trzeba myśleć aby
wykonać pracę, żeby pójść do domu zachodzi komunikacja werbalna, która jest wynikiem myślenia. Jakie
więc miejsce w życiu zajmuje myśl? Musi ona działać, kiedy coś robisz. Proszę to śledzić. Aby wykonać
jakieś zadanie technologiczne, funkcjonować tak, jak robi to komputer jeżeli nawet nie tak efektywnie
potrzebna jest myśl. Myślenie jasne, obiektywnie, nieemocjonalnie, bez uprzedzeń, bez opinii, myśl jest
konieczna by działać w jasny sposób. Jednak wiemy też, że myśl rodzi strach, a właśnie on powstrzymuje nas
od efektywnego działania. Więc czy można działać bez strachu, gdy myśl jest wymagana, i zachować ciszę,
gdy nie jest? Rozumie Pan? Czy można mieć umysł i serce rozumiejące cały proces strachu, przyjemności,
myśli i ciszę umysłu? Czy można działać rozmyślnie, gdy to konieczne i nie używać myśli, kiedy brak takiej
potrzeby? To chyba zupełnie proste, czyż nie? Chodzi o to, czy umysł może być tak całkowicie uważny, że,
kiedy nie śpi, będzie myślał i działał, gdy to konieczne i pozostanie w tym działaniu przebudzony ani nie
zapadając w sen ani nie pracując w sposób mechaniczny?

Tak więc rzecz nie w tym, czy musimy myśleć czy nie, lecz w tym, jak pozostać przebudzonym. By pozostać
przebudzonym trzeba dogłębnie zrozumieć myśl, strach, miłość, nienawiść i samotność, trzeba zaangażować
się całkowicie w ten sposób życia, jakim się jest, jednak rozumieć w pełni. Można to zrozumieć dogłębnie
tylko, gdy umysł jest całkowicie przebudzony, bez żadnych zniekształceń.

Słuchacz: Czy chciał Pan powiedzieć, że, gdy stoi się wobec niebezpieczeństwa, reakcja pochodzi z
doświadczenia?

Krishnamurti: Czyż nie? Czy, kiedy widzi Pan niebezpieczne zwierzę, nie reaguje z poziomu pamięci, w
oparciu o doświadczenie? być może, niekoniecznie swoje własne, ale dziedzictwo rasowe mówiące bądź
ostrożny .

Słuchacz: To właśnie miałem na myśli.

Krishnamurti: Ale dlaczego nie działamy równie efektywnie widząc niebezpieczeństwo nacjonalizmu, wojny,
oddzielnych rządów z ich suwerennymi prawami i armiami? To najbardziej niebezpieczne sprawy, dlaczego
nie reagujemy, dlaczego nie mówimy Zmieńmy to wszystko ? Oznacza to, że zmieniasz siebie znaną istotę:
że nie przynależysz do żadnego narodu, do żadnej flagi, kraju, ani religii, czyli że jesteś wolną istotą ludzką.
Lecz my nie jesteśmy. Reagujemy na zagrożenia fizyczne, ale nie na psychologiczne niebezpieczeństwa, które
są dużo bardziej niszczycielskie. Akceptujemy rzeczy, jakimi są, lub buntujemy się przeciwko nim, aby
stworzyć zmyśloną Utopię, co prowadzi z powrotem od tego samego. Widzieć niebezpieczeństwo wewnątrz i
widzieć zewnętrzne zagrożenie to jedna rzecz, oznaczająca pozostać przebudzonym czyli być inteligentnym i
wrażliwym.

Amsterdam, 10 maja 1969

Rozdział 6.

Zupełność życia

Nieumotywowana pasja zrozumienia

To zastanawiające, dlaczego istoty ludzkie na świecie gubią pasję. Chcą one mocy, pozycji i różnych form
rozrywki i seksualnej i religijnej i mają jeszcze inne rodzaje pożądliwych pragnień. Lecz najwyraźniej niewielu
dysponuje tą głęboką pasją, jaka poświęca się zrozumieniu całego procesu życia, nie oddając swej energii na
działania fragmentaryczne. Dyrektora banku ogromnie zajmują sprawy firmy a artysta i naukowiec są oddani
własnym specyficznym zainteresowaniom, najwyraźniej jednak to jedna z najtrudniejszych rzeczy by posiąść
tę trwałą, intensywną pasję oddaną zrozumieniu zupełności życia.

Jako, że wchodzimy w kwestię tego, co stanowi całkowite zrozumienie życia, miłości i śmierci, będziemy
potrzebowali nie tylko zdolności intelektualnych i silnego uczucia, lecz wiele ponad to, wielką energię, jaką
tylko pasja może dać. Jako, że mamy ten kolosalny problem, złożony, subtelny i bardzo zupełny, musimy
poświęcić całą naszą uwagę która stoi za wszelką pasją by zobaczyć i odkryć samemu dla siebie, czy istnieje
sposób życia, całkowicie inny niż ten, w jaki teraz żyjemy. Aby to zrozumieć trzeba wejść w kilka zagadnień,
trzeba zbadać proces działania świadomości, sprawdzić obie strony oraz głębokie warstwy własnego umysłu, i
trzeba też spojrzeć na naturę porządku nie tylko na zewnątrz, w społeczeństwie, ale wewnątrz siebie.

Trzeba odkryć sens życia nie jedynie nadać mu intelektualnie znaczenie, ale popatrzeć, co to znaczy żyć. I
trzeba też rozpatrzyć kwestię, czym jest miłość, i co to znaczy umrzeć. Wszystko to musi zostać sprawdzone w
świadomości i w głębokich, ukrytych zakamarkach własnego umysłu. Trzeba spytać, czym jest porządek, co
rzeczywiście znaczy żyć, i czy można żyć całkowitym, zupełnym uczuciem, współczuciem, czułością i
miłością. Trzeba też odkryć dla siebie samego znaczenie tej niezwykłej rzeczy zwanej śmiercią.

To nie kawałki, lecz absolutny ruch, zupełność życia. Nie będziemy w stanie go zrozumieć, jeżeli potniemy go
na życie, miłość i śmierć wszystko jest jednym ruchem. By zrozumieć cały jego proces potrzeba energii, nie
tylko intelektualnej, ale energii silnego uczucia, z czym wiąże się posiadanie nieumotywowanej pasji, jaka
stale płonie w człowieku. A jako, że nasze umysły podlegają fragmentacji, konieczne jest wejście w kwestię
świadomego i nieświadomego, bo stąd zaczyna się każdy podział ja i nie ja , ty i ja , my i oni . Jak długo

istnieje to oddzielenie między narodami, w rodzinie, pomiędzy religiami z ich osobnymi obszarami wpływu
tak długo podział niechybnie będzie obecny w życiu. Istnieć będzie prowadzone na co dzień życie ze swą nudą
i rutyną oraz ta rzecz, jaką nazywamy miłością, ogrodzona nienawiścią, zachłannością, zależnością i
dominacją, istnieć będzie strach, nieuchronność śmierci. Czy moglibyśmy zająć się tą kwestią na poważnie
nie jedynie teoretycznie bądź werbalnie, ale zbadać ją naprawdę poprzez spojrzenie w siebie i zapytanie,
dlaczego zachodzi podział rodzący tyle rozpaczy, zamętu i konfliktu?

Można bardzo wyraźnie w sobie zaobserwować aktywność na powierzchni umysłu z jego koncentracją na
pieniądzach, zachłanną wiedzą technologiczną, naukową. Można zobaczyć współzawodnictwo w pracy, można
zobaczyć aktywność wierzchniej warstwy swego własnego umysłu. Lecz istnieją ukryte obszary, które nie
zostały zbadane, bo nie wiemy, jak to zrobić. Jeśli chcemy wystawić je na światło jasności i zrozumienia, to
albo czytamy książki mówiące nam o nich albo idziemy do analityka bądź filozofa. Jednak nie wiemy sami dla
siebie, jak patrzeć na te sprawy: chociaż możemy być zdolni do obserwacji powierzchownej, widocznej
aktywności umysłu, najwyraźniej nie potrafimy zajrzeć do tej głębokiej, ukrytej jaskini, w której mieszka cała
przeszłość. Czy świadomy umysł wraz ze swoimi kategorycznymi żądaniami i twierdzeniami może wejrzeć w
głębsze warstwy swej własnej istoty? Nie wiem, czy kiedykolwiek tego próbowaliście, ale, jeśli tak i
podeszliście w wystarczającym stopniu konsekwentnie i serio, to może sami dla siebie znaleźliście obszerną
zawartość przeszłości, dziedzictwo rasowe, nakazy religii, podziały wszystko to kryje się tutaj. Wywołana
przypadkowo propozycja opiniowania wypływa z przeszłego nagromadzenia opartego zasadniczo na minionej
wiedzy i doświadczeniu z ich różnymi rodzajami wniosków i opinii. Czy umysł może wejrzeć w to wszystko,
zrozumieć to i wyjść poza to, ażeby podział w ogóle przestał istnieć?

To ważne, ponieważ jesteśmy tak mocno uwarunkowani by patrzeć na życie w sposób fragmentaryczny. I tak
długo, jak fragmentacja ta zachodzi, obecne jest żądanie zaspokojenia ja pragnie spełnić się, osiągnąć,
prześcignąć, zrealizować ambicje. Oto fragmentacja życia powodująca, że jednocześnie jesteśmy
indywidualistami i ludźmi działającymi kolektywnie, skoncentrowani na sobie jednak potrzebujący
identyfikacji z czymś większym, podczas, gdy oddzielenie trwa. To ten głęboki podział w świadomości, w
całej strukturze i naturze naszej istoty powoduje podziały w naszych działaniach, w naszych myślach i w
naszych uczuciach. Tak więc dzielimy życie na to, co nazywa się miłością i śmiercią.

Czy można zaobserwować ruch przeszłości będący nieświadomością? jeżeli można użyć słowa
nieświadomość bez nadawania mu specjalnego psychoanalitycznego znaczenia. Głęboka nieświadomość to
przeszłość i stąd działamy. Dlatego powstaje podział na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość który oznacza
czas.

Wszystko to może brzmieć trochę skomplikowanie, ale takie nie jest to naprawdę zupełnie proste, jeżeli
patrzy się w siebie, obserwuje się siebie w działaniu, obserwuje funkcjonowanie swoich opinii oraz myśli i
wniosków. Kiedy patrzysz krytycznie na siebie, możesz zobaczyć, że twe działania opierają się na przeszłych
wnioskach, regułach bądź wzorcach, które rzutują się w przyszłość jako ideał, a ty działasz zgodnie z tym
ideałem. Więc przeszłość zawsze oddziałuje poprzez bodźce, wnioski i reguły, umysł i serce są mocno
obciążone wspomnieniami, które kształtują nasze życie powodując fragmentację.

Trzeba zapytać, czy świadomy umysł może wejrzeć w nieświadomość tak całkowicie, że zrozumiana zostanie
cała jej zawartość będąca przeszłością. Wymaga to umiejętności krytycznego patrzenia ale nie
samoopiniującego krytycyzmu wymaga to przyjrzenia się. Jeżeli jest się prawdziwie przebudzonym, to
kończy się podział całości świadomości. Taki stan przebudzenia jest możliwy jedynie, gdy istnieje krytyczna
samoświadomość wolna od osądów.

Obserwować oznacza poddawać krytyce nie używać krytycyzmu opartego na ocenach, opiniach, lecz

pozostawać krytycznie czujnym. Jeśli jednak to krytyczne podejście jest osobiste, podszyte strachem bądź
jakąkolwiek formą uprzedzenia, przestaje być naprawdę krytyczne, staje się jedynie fragmentaryczne.

To, czym zajmujemy się teraz, to zrozumienie całego procesu, zupełności życia, nie określonego fragmentu.
Nie pytamy, co zrobić odnośnie specyficznego problemu, odnośnie aktywności społeczeństwa, która jest
niezależna od całości procesu życia, ale próbujemy odkryć, co zawiera się w zrozumieniu rzeczywistości i czy
taka rzeczywistość, taki bezmiar, wieczność istnieje. Oto ta pełna, całościowa percepcja nie fragmentaryczna
jaką rozważamy. Takie zrozumienie całego ruchu życia jako pojedynczej jednolitej aktywności jest możliwe
dopiero, kiedy w całej naszej świadomości nastanie kres własnych koncepcji, zasad, idei i podziałów, jak ja i
nie ja . Jeśli jest to jasne a mam taką nadzieję to możemy przejść do odkrywania, co to znaczy żyć.

Traktujemy życie jako pozytywne działanie robienie, myślenie, nieustanną krzątaninę, konflikt, strach,
smutek, winę, ambicję, współzawodnictwo, pożądanie przyjemności z jej bólem, pragnienie sukcesu. To
wszystko nazywamy życiem. Oto nasze życie, ze sporadyczną radością, z chwilami współczucia bez żadnego
motywu i szczodrości nie stawiającej żadnych warunków. Pojawiają się rzadkie momenty ekstazy, błogości,
jaka nie zna przeszłości ani przyszłości. Lecz chodzenie do pracy, gniew, nienawiść, pogarda, wrogość są tym,
co nazywamy życiem codziennym i uważamy za niezwykle pozytywne.

Negacja pozytywnego to jedyna naprawdę pozytywna rzecz. Zanegowanie tego tak zwanego życia, które jest
brzydkie, samotne, straszne, brutalne i okrutne, gdy się nie zna innego, jest najbardziej pozytywnym
działaniem. Czy rozumiemy się nawzajem? Wiecie, zaprzeczyć całkowicie powszechnie uznawanej moralności
oznacza być wysoce moralnym, bo to, co nazywamy moralnością społeczną, moralnością szacowności, jest
całkowicie niemoralne: współzawodniczymy, jesteśmy chciwi, pełni wrogości, szukamy własnej drogi wiecie,
jak się zachowujemy. Nazywamy to moralnością społeczną ludzie religijni mówią o innym rodzaju
moralności, ale ich życie, cała ich postawa, hierarchiczna struktura organizacji religijnych i wiary są
niemoralne. Zaprzeczenie temu to nie reakcja, ponieważ, kiedy reagujesz, jest to inny rodzaj niezgody
wywołanej przez twój własny opór. Jednak, gdy zaprzeczasz temu, bo to rozumiesz, obecna jest najwyższa
forma moralności.

Na tej samej zasadzie, zanegować moralność społeczną, zanegować sposób, w jaki żyjemy nasze małe,
nieważne żywoty, nasze płytkie myślenie i egzystencję, zadowolenie na powierzchni ze wszystkimi rzeczami
nagromadzonymi w głębi odrzucić to wszystko, nie reagując, lecz widząc kompletną głupotę i destrukcyjną
naturę takiego sposobu życia zanegować to wszystko znaczy żyć. Widzieć fałsz jako fałsz takie widzenie to
prawda.

Teraz, czym jest miłość? Czy to przyjemność? Czy miłość to pożądanie? Czy miłość to przywiązanie,
zależność, posiadanie osoby, którą kochasz i nad którą dominujesz? Czy to mówienie To moje a nie twoje,
moja własność, moje prawa seksualne , z którymi wiąże się zazdrość, nienawiść, gniew i przemoc? I znów,
miłość podzielono, jako element uwarunkowań religijnych, na świętą i świecką. Czy to wszystko jest miłością?
Czy możesz kochać i być ambitny? Czy możesz kochać męża, czy może on powiedzieć, że cię kocha, gdy jest
ambitny? Czy miłość może istnieć tam, gdzie występuje współzawodnictwo i pogoń za sukcesem?

Zanegować to wszystko, nie tylko intelektualnie czy werbalnie, ale wymazując ze swej własnej istoty by nie
doświadczyć już nigdy zazdrości, zawiści, współzawodnictwa ani ambicji zaprzeczyć temu wszystkiemu, to
na pewno jest miłość. Te dwa sposoby działania nigdy nie mogą współistnieć. Mężczyzna, który jest
zazdrosny ani kobieta, która dominuje, nie wiedzą, co znaczy miłość mogą o niej mówić, mogą spać razem,
posiadać się nawzajem, zależeć od siebie ze względu na wygodę, bezpieczeństwo lub przez strach przed
samotnością, lecz wszystko to na pewno nie jest miłością. Czy, gdyby ludzie, którzy mówią, że kochają swe
dzieci, faktycznie mieli to na myśli, to wybuchłaby wojna? A czy istniałyby podziały narodowe czy

powstałoby to rozdzielenie? To, co nazywamy miłością to męka, rozpacz, poczucie winy. Taka miłość bywa
zwykle identyfikowana z przyjemnością seksualną. Nie jesteśmy purytańscy ani pruderyjni, nie mówimy, że
przyjemność ma przestać istnieć. Kiedy patrzysz na obłok lub niebo czy piękną twarz, obecny jest zachwyt.
Gdy patrzysz na kwiat, widzisz jego piękno nie zaprzeczamy pięknu. Piękno to nie przyjemność myśli, ale
myśl jest tym, co dodaje przyjemność do piękna.

W taki sam sposób, gdy kochamy i uprawiamy seks, myśl dodaje do niego przyjemność, wyobrażenie tego,
czego doświadczyliśmy i powtórkę na jutro. Jest w tej powtórce przyjemność nie będąca pięknem. Piękno,
delikatność i zupełne znaczenie miłości nie wykluczają seksu. Jednak dziś, gdy wszystko wolno, wydaje się,
że świat nagle odkrył seks i uczynił go niezwykle ważnym. Jest to prawdopodobnie jedyna ucieczka, jaką
człowiek ma teraz do dyspozycji, jedyna wolność: wszędzie gdzie indziej został przyciśnięty, przymuszony,
zgwałcony intelektualnie, emocjonalnie, w każdy możliwy sposób jest niewolnikiem, został złamany i jedyny
moment, kiedy potrafi być wolny to doświadczenie seksualne. W tej wolności dociera do pewnej radości i
pragnie jej powtórzenia. Patrząc na to wszystko, gdzie jest miłość? Tylko umysł i serce pełne miłości mogą
dostrzec całość ruchu życia. Wtedy, cokolwiek uczyni, człowiek dysponujący taką miłością jest moralny,
dobry a to, co robi, jest piękne.

A gdzie wkracza w to wszystko porządek? wiedząc, że nasze życie jest tak pogmatwane, tak bezładne.
Wszyscy chcemy porządku, nie tylko w domu, umieszczając rzeczy na właściwych im miejscach, ale również
na zewnątrz, w społeczeństwie, gdzie obecna jest ta bezgraniczna niesprawiedliwość. Pragniemy również
porządku wewnątrz potrzebny jest porządek, głęboki, matematyczny porządek. A czy ma on zostać wywołany
przez dopasowanie się do wzorca, który uważamy za uporządkowany? Powinniśmy wtedy porównywać
wzorzec z faktami i powstałby konflikt. Czyż właśnie ten konflikt nie jest nieporządkiem? a dlatego nie jest
cnotą. Kiedy umysł walczy aby zostać cnotliwym, moralnym, etycznym, opiera się i w samym tym konflikcie
obecny jest nieporządek. Tak więc cnota to istota porządku chociaż, w nowoczesnym świecie, możemy nie
lubić tego słowa. Nie zostaje ona wywołana przez konflikt myśli, ale przychodzi jedynie, gdy widzisz
nieporządek krytycznym okiem, z przebudzoną inteligencją, rozumiejąc siebie. Powstaje wtedy zupełny
porządek najwyższego rodzaju, czyli cnota. A może ona nadejść jedynie, gdy obecna jest miłość.

Pozostaje jeszcze kwestia umierania, którą starannie odsunęliśmy daleko od siebie jako coś, co zdarzy się w
przyszłości może za pięćdziesiąt lat, może jutro. Obawiamy się osiągnięcia końca, fizycznego dotarcia do
kresu i oddzielenia od rzeczy, jakie posiedliśmy, na które pracowaliśmy, jakich doświadczyliśmy: żony, męża,
domu, mebli, ogródka, książek i wierszy, które napisaliśmy bądź mieliśmy nadzieję napisać. A boimy się
pozwolić temu wszystkiemu odejść, bo jesteśmy meblami, jesteśmy wyobrażeniem, jakie posiadamy jeśli
umiemy grać na skrzypcach, to jesteśmy tymi skrzypcami. Ponieważ zidentyfikowaliśmy się z tymi rzeczami
jesteśmy nimi wszystkimi i niczym więcej. Czy kiedykolwiek spojrzałeś na to w ten sposób? Jesteś domem z
zasłonami, łazienką, meblami, które bardzo starannie polerowałeś przez lata, które posiadasz oto czym jesteś.
Jeżeli usuniesz to wszystko, jesteś niczym.

Oto, czego się obawiasz bycia niczym. Czy to nie bardzo dziwne, jeśli spędzasz czterdzieści lat chodząc do
biura, a kiedy przestajesz to robić, masz problemy z sercem i umierasz? Jesteś biurem, dokumentami, szefem
bądź urzędnikiem czy jaką pozycję zajmujesz jesteś tym i niczym więcej. I masz wiele idei na temat Boga,
dobroci, prawdy, jakie powinno być społeczeństwo to wszystko. W tym leży smutek. Uświadomić sobie na
własny użytek, że tym jesteś, to wielki smutek, ale jeszcze większy to nie zdawać sobie z tego sprawy.
Zobaczyć to i odkryć, co to znaczy, to umrzeć.

Śmierć jest nieunikniona, wszystkie organizmy muszą dotrzeć do kresu. Jednak boimy się pozwolić odejść
przeszłości. Jesteśmy przeszłością, jesteśmy czasem, smutkiem i rozpaczą, ze sporadyczną percepcją piękna,
rozkwitem dobroci czy głębokiej czułości jako chwilową, nietrwałą rzeczą. A obawiając się śmierci pytamy

Czy będę żył ponownie? co oznacza kontynuowanie bitwy, konfliktu, niedoli, posiadania rzeczy i
nagromadzonego doświadczenia. Cały Wschód wierzy w reinkarnację. Chciałbyś widzieć reinkarnowane to,
czym jesteś ale jesteś tym wszystkim, tym bałaganem, tym zamętem, tym nieporządkiem. Reinkarnacja
oznacza też, że narodzisz się w kolejnym wcieleniu, dlatego rolę gra to, co robisz dziś, nie to, jak zamierzasz
wieść swe następne życie o ile takie coś istnieje. Jeżeli narodzisz się ponownie, tym, co istotne będzie, jak
żyłeś dziś, ponieważ dzień dzisiejszy sieje ziarno piękna bądź ziarno smutku. Jednak ci, którzy tak żarliwie
wierzą w reinkarnację nie wiedzą jak się zachowywać gdyby zajęli się swym postępowaniem, nie
interesowaliby się jutrem, bo dobroć polega na uważności w dniu dzisiejszym.

Umieranie to część życia. Nie możesz kochać bez umierania, umierania dla wszystkiego, co nie jest miłością,
umierania dla wszelkich ideałów będących projekcją twych własnych żądań, umierania dla całej przeszłości,
dla doświadczenia, ażebyś poznał, co znaczy miłość a dzięki temu, co to znaczy żyć. A więc życie, miłość i
umieranie to ta sama rzecz polegająca na życiu w pełni, całkowicie, teraz. Pojawia się wtedy działanie, które
nie jest sprzeczne, nie przynosi ze sobą bólu i smutku istnieje życie, miłość i śmierć, w których następuje
działanie. Takie działanie to porządek. A jeśli żyjemy w ten sposób a tak trzeba, nie w sporadycznych
momentach, lecz codziennie, w każdej chwili to będziemy mieli porządek w społeczeństwie, to nastanie
jedność ludzi i rządy będą dokonywane przez komputery, nie przez polityków z ich osobistymi ambicjami i
uwarunkowaniami. Więc żyć to kochać i umrzeć.

Słuchacz: Czy można się uwolnić natychmiast i żyć bez konfliktów czy zajmuje to czas?

Krishnamurti: Czy można żyć bez przeszłości od zaraz, czy pozbycie się jej wymaga czasu? Czy uwolnienie od
przeszłości zajmuje czas i czy to powstrzymuje od życia natychmiast? Oto problem. Przeszłość jest jak ukryta
jaskinia, jak piwnica, w której trzymasz wino jeśli je posiadasz. Czy potrzeba czasu aby się od tego uwolnić?
Co wiąże się z poświęceniem czasu? czyli tym, co zwykliśmy robić. Mówię sobie Wykorzystam czas, cnota
to rzecz do przyswojenia, wypraktykowania dzień po dniu, pozbędę się nienawiści, okrucieństwa, stopniowo,
powoli oto, do czego się przyzwyczailiśmy, oto nasze uwarunkowanie. A zatem pytamy samych siebie, czy to
możliwe aby odrzucić całą przeszłość stopniowo co oznacza czas. Wygląda to tak: będąc okrutnym mówię
Stopniowo się tego pozbędę. Co to znaczy stopniowo , krok, po kroku ? W międzyczasie jestem okrutny.
Idea stopniowego uwolnienia się od okrucieństwa to rodzaj hipokryzji. Oczywiście, jeśli jestem okrutny, nie
mogę się od tego uwolnić stopniowo, muszę zakończyć to natychmiast. Czy umiem zakończyć sprawy
psychologiczne od razu? Nie potrafię, jeżeli akceptuje ideę stopniowego uwalniania się od przeszłości. Jednak
to, co gra rolę, to widzieć fakty, jakimi są teraz, bez żadnego zniekształcenia. Jeśli jestem zazdrosny i zawistny,
muszę zobaczyć to całkowicie poprzez zupełną, nie częściową, obserwację. Patrzę na swą zazdrość dlaczego
jestem zazdrosny? Bo jestem samotny, osoba, od której byłem zależny, opuściła mnie i nagle zostałem
skonfrontowany z mą pustką, moim oddzieleniem i boję się tego, dlatego uzależniam się od ciebie. A jeżeli się
odwrócisz, wpadam w gniew, staję się zazdrosny. Faktem jest, że jestem samotny, potrzebuję towarzystwa,
potrzebuję kogoś nie tylko po to by mi gotował, zapewniał wygodę, przyjemność seksualną i całą resztę, ale
również dlatego, że z gruntu jestem samotny. Oto dlaczego jestem zazdrosny. Czy potrafię zrozumieć tę
samotność natychmiast? Mogę to zrobić tylko, jeśli ją obserwuję, jeżeli nie uciekam od niej jeżel umie
patrzeć na nią, krytycznie ją obserwować, z przebudzoną inteligencją, nie szukam usprawiedliwień, nie próbuję
wypełnić pustki ani znaleźć nowej znajomości. Aby spojrzeć na to potrzeba wolności, a gdy wolność patrzenia
jest obecna, uwalniam się od zazdrości. Więc percepcja, zupełna obserwacja zazdrości i wolność od niej, nie
są sprawą czasu, ale poświęcenia pełnej uwagi, krytycznej świadomości, obserwacji bez wybierania,
niezwłocznie, wszystkich rzeczy, kiedy się pojawiają. Wtedy istnieje wolność nie w przyszłości, ale teraz od
tego, co nazywamy zazdrością.

Tak samo znajduje to zastosowanie wobec przemocy, gniewu i każdego innego nawyku, czy palisz, pijesz czy
masz przyzwyczajenia seksualne. Kiedy obserwujemy je bardzo uważnie, całkowicie, sercem i umysłem,
jesteśmy w inteligentny sposób świadomi całej ich zawartości, wtedy powstaje wolność. Gdy uważność

zacznie działać, to cokolwiek się pojawia gniew, zazdrość, okrucieństwo, przemoc, złudzenie podwójnego
znaczenia, wrogość, wszystkie te sprawy mogą być zaobserwowane natychmiast, w pełni. Jest w tym wolność,
a obserwowana rzecz przestaje istnieć. Tak więc przeszłość nie ma być wymazywana przez czas. Czas nie jest
drogą do wolności. Czy idea stopniowości nie jest rodzajem lenistwa, nieumiejętności zajęcia się przeszłością
natychmiast, kiedy się pojawia? Gdy masz tę zadziwiającą zdolność dokładnej obserwacji tego, co przychodzi i
oddajesz jej całkowicie swój umysł i serce, przeszłość zanika.

Tak więc czas i myśl nie zakończą przeszłości, bo czas i myśl to przeszłość.

Słuchacz: Czy myśl jest ruchem umysłu? Czy uważność to działanie nieumotywowanego umysłu?

Krishnamurti: Jak powiedzieliśmy któregoś dnia, myśl to odpowiedź pamięci, jak komputer, który nakarmiłeś
wszelkimi rodzajami informacji. A gdy zadajesz pytanie, to, co zostało w nim zmagazynowane odpowiada. W
ten sam sposób umysł, mózg jest magazynem przeszłości będącej pamięcią, która sprowokowana odpowiada
myślą zgodnie ze swą wiedzą, doświadczeniem, uwarunkowaniem i tak dalej. Więc myśl to poruszenie, czy
raczej część ruchu, umysłu i mózgu. Pytający chciał wiedzieć, czy uważność to spokój umysłu. Czy potrafisz
obserwować cokolwiek drzewo, swą żonę, sąsiada, polityka, duchownego, piękną twarz bez poruszenia
umysłu? Wyobrażenia żony, męża, sąsiada, wiedza o obłoku lub o przyjemności, wszystko to się wtrąca, czyż
nie? Więc, gdy następuje zakłócenie przez dowolnego rodzaju wyobrażenie, subtelne czy rzucające się w oczy,
nie ma obserwacji, nie ma prawdziwej, zupełnej uważności obecna jest tylko uważność częściowa. By
obserwować dokładnie nie można mieć wyobrażenia wchodzącego pomiędzy obserwatora i obserwowaną
rzecz. Czy, kiedy patrzysz na drzewo, umiesz spojrzeć na nie bez wiedzy botanicznej na jego temat, bez
wiedzy o przyjemności czy pożądania jej? Czy potrafisz patrzeć tak zupełnie, że znika przestrzeń pomiędzy
tobą obserwatorem i obserwowaną rzeczą? To nie oznacza, że staniesz się drzewem! Ale, gdy przestrzeń ta
zniknie, przestanie istnieć obserwator i pozostanie tylko rzecz, którą obserwujesz. W takiej obserwacji obecna
jest percepcja, widzenie rzeczy z niezwykłą żywością, koloru, kształtu, piękna liścia czy pnia gdy nie ma
obserwacji przez centrum ja , pozostajesz w bliskim kontakcie z tym, co obserwujesz.

Gdy pojawia się wyzwanie, na które trzeba nią odpowiedzieć, następuje ruch myśli będącej częścią mózgu i
umysłu. Jednak, aby odkryć coś nowego, coś, na co nie patrzyło się nigdy, potrzeba intensywnej uważności bez
żadnego poruszenia. Nie jest to nic tajemniczego ani nadprzyrodzonego, co musisz praktykować latami i
latami to czysty nonsens. Zachodzi to, kiedy, pomiędzy dwiema kolejnymi myślami, obserwujesz.

Wiecie, jak człowiek odkrył napęd odrzutowy? Jak to się stało? Wiedział wszystko, co można o silniku
spalinowym i szukał jakiejś innej metody. By patrzeć musisz zachować ciszę jeśli zabierzesz ze sobą całą
wiedzę o napędzie spalinowym, znajdziesz tylko to, co już poznałeś. To, czego się nauczyłeś, musi pozostać
uśpione, ciche wtedy odkryjesz coś nowego. Na tej samej zasadzie, żeby widzieć żonę, męża, drzewo,
sąsiada, całą strukturę społeczeństwa, która jest nieporządkiem, musisz odnaleźć w ciszy nowy sposób
patrzenia i dzięki temu nowy sposób życia i działania.

Słuchacz: Gdzie znajdziemy siłę by żyć bez teorii i ideałów?

Krishnamurti: Skąd ma Pan siłę by żyć wraz z nimi? Skąd Pan ma tę zadziwiającą energię by żyć z regułami, z
ideałami, z teoriami? Żyje Pan z nimi skąd ma Pan energię? Energia rozprasza się w konfliktach. Ideał jest
gdzieś daleko a ty jesteś tutaj i próbujesz żyć według niego. Tak więc powstaje podział, istnieje konflikt, co
oznacza utratę energii. Kiedy zatem widzisz marnotrawstwo energii, gdy widzisz absurdalność posiadania
ideałów, reguł, koncepcji, wszystkiego, co powoduje ten ciągły konflikt, kiedy to widzisz, masz energię by żyć
bez tego. Masz wtedy energii pod dostatkiem, bo w ogóle nie jest ona tracona w konflikcie. Lecz widzicie, z
powodu naszego uwarunkowania obawiamy się żyć w ten sposób. I akceptujemy strukturę reguł i ideałów tak,

jak zrobili inni. Żyjemy z nimi, akceptujemy konflikt jako sposób na życie. Jednak, kiedy widzimy to
wszystko, nie werbalnie, nie teoretycznie, nie intelektualnie, ale odczuwamy całą swą istotą absurdalność
takiego życia, wtedy mamy dostatecznie dużo energii, która przychodzi, gdy nie ma jakiegokolwiek konfliktu.
Pozostaje wtedy tylko fakt i nic więcej. Faktem jest, że jesteś chciwy; nie ideał, że nie powinieneś taki być to
strata energii ale fakt, że jesteś chciwy, zachłanny i pragniesz dominować. Oto jedyny fakt, a gdy poświęcisz
mu całą swoją uwagę, masz energię aby to rozproszyć i wtedy możesz żyć wolno, bez żadnego ideału, bez
żadnych zasad, bez żadnej wiary. A to oznacza kochać i umrzeć dla całej przeszłości.

Amsterdam, 11 maja 1969

Rozdział 7.

Strach

Opór. Energia i uwaga

Wielu z nas zostało schwytanych przez nawyki przyzwyczajenia na poziomie fizycznym i psychologicznym.
Niektórzy są ich świadomi a inni nie. Jeżeli je sobie uświadamiasz, to czy możesz od razu powstrzymać
określone przyzwyczajenie i nie przenosić go poprzez miesiące i lata? Czy, będąc świadomym pewnego
nawyku, możesz położyć mu kres bez żadnego rodzaju walki, zarzucić go natychmiast nałóg palenia,
specyficzny tik głowy, notoryczny śmiech lub którekolwiek z naszych przeróżnych indywidualnych
przyzwyczajeń? Stać się świadomym nieprzerwanej paplaniny o niczym, niepokoju umysłu czy można to
zrobić bez żadnego rodzaju oporu czy kontroli a zatem zakończyć łatwo, bez wysiłku i natychmiast? Pociąga
to za sobą parę spraw: po pierwsze zrozumienie, że walka przeciw czemuś, na przykład pewnemu nawykowi,
tworzy formę oporu wobec niego, i przekonujesz się, że opór w dowolnej postaci rodzi nowy konflikt. Jeżeli
opierasz się przyzwyczajeniu, próbujesz je stłumić, walczysz z nim, to energia potrzebna do zrozumienia go
jest tracona na walkę i kontrolę. Z tym wiąże się druga sprawa: zakładasz z góry, że konieczny jest czas, że
każdy poszczególny nawyk trzeba stopniowo przepracować, trzeba powoli wytłumić lub pozbyć się go.

Przywykliśmy z jednej strony do idei, że od nawyku można uwolnić się jedynie poprzez opór, przez stworzenie
przeciwnego przyzwyczajenia a z drugiej, że możemy to zrobić tylko stopniowo z upływem czasu. Lecz jeśli
rzeczywiście to zbadasz, zobaczysz, że każdy rodzaj oporu powoduje dalsze konflikty i również, że czas,
poświęcenie wielu dni, tygodni, lat, naprawdę nie kończy z przyzwyczajeniem i pytamy, czy można je
zakończyć bez oporu i bez czasu, natychmiast.

By uwolnić się od strachu potrzebny jest nie opór w pewnym okresie czasu, ale energia, która jest w stanie
spotkać się z tym nawykiem i rozpuścić go od razu: a to jest uważnością. Uważność to właśnie istota każdej
energii. Poświęcić uwagę oznacza oddać swe serce, swój umysł, całą energię fizyczną, być obecnym i wraz z
tą energią stawić czoła, czyli je sobie uświadomić, określonemu przyzwyczajeniu: zobaczysz wtedy, że traci
ono punkt zaczepienia natychmiast znika.

Możesz myśleć, że twoje różnorodne nawyki nie są szczególnie ważne masz je, co nieistotne, lub znajdujesz
dla nich usprawiedliwienia. Jednak gdyby można wprowadzić do umysłu przymiot uważności, uchwyciłby on
fakt, prawdę, że energia to uważność i że uważność jest konieczna aby rozpuścić przyzwyczajenia, każde z
osobna wtedy, uświadamiając sobie określony nawyk, czy tradycję, zobaczysz, że osiągają one kres,
całkowicie.

Masz swój sposób wysławiania się albo folgujesz sobie w niekończącej się paplaninie o niczym: jeżeli stajesz
się tego uważnie świadom, to dysponujesz niezwykłą energią energią, która nie powstała z oporu, jak to bywa
z większością naszych energii. Energia uważności to wolność. Jeśli naprawdę rozumiesz to bardzo głęboko,
nie jako teorię, lecz bieżący fakt, z którym eksperymentujesz, fakt dostrzeżony, którego jesteś w pełni
świadom, to możesz przejść do wejrzenia w całą naturę i strukturę strachu. I trzeba, rozmawiając o tych, raczej
skomplikowanych kwestiach, mieć na uwadze, że komunikacja werbalna pomiędzy tobą i mówcą staje się
coraz trudniejsza jeżeli nie słuchasz z wystarczającą dbałością i uwagą, to porozumienie jest niemożliwe. Jeśli
myślisz o jakiejś sprawie a mówca rozważa inną, to komunikacja się kończy, co oczywiste. Jeśli koncentrujesz
się na własnym konkretnym lęku i poświęcasz mu całą swą uwagę, to komunikacja werbalna pomiędzy tobą i
mówcą również osiąga kres. By porozumieć się nawzajem, na poziomie werbalnym, potrzeba przymiotu
uważności, w jakiej zawarta jest troska, w której obecna jest intencja, pilna potrzeba zrozumienia kwestii
strachu.

Ważniejsza od komunikacji jest wspólnota. Komunikacja jest werbalna a wspólnota niewerbalna. Dwoje ludzi
znających się nawzajem bardzo dobrze może, bez wypowiedzenia słowa, zrozumieć się nawzajem całkowicie i
natychmiast, ponieważ ustanowili oni pewien rodzaj porozumienia między sobą. Kiedy mamy do czynienia z
taką bardzo skomplikowaną sprawą jak strach, wspólnota jest potrzebna w takim samym stopniu jak
komunikacja werbalna obie muszą cały czas współistnieć, bo, w przeciwnym razie, nie będziemy pracować
razem. Powiedziawszy to wszystko co było konieczne rozważmy kwestię strachu.

To nie tak, że musisz być wolny od strachu. W chwili, gdy próbujesz się od niego uwolnić, tworzysz przeciw
niemu opór. Opór, dowolnego rodzaju, nie kończy strachu on tu będzie zawsze, chociaż możesz próbować go
uniknąć, odeprzeć, kontrolować, uciec od niego itd., on tu będzie zawsze. Ucieczka, kontrola, tłumienie,
wszystko to odmiany oporu, a strach trwa choćbyś nawet rozwinął w sobie większą siłę odporności. A więc nie
rozmawiamy o uwolnieniu się od strachu. Uwolnienie się od czegoś nie jest wolnością. Proszę, zrozumcie to,
bo wejście w to zagadnienie oznacza, że, o ile poświęcicie w pełni swą uwagę temu, co się tu mówi, musicie
opuścić tę salę nie odczuwając strachu. To jedyna rzecz, jaka ma znaczenie, nie to, co słyszysz z ust mówcy lub
to, co pominął ani to, czy się z nim zgadzasz czy nie ważne jest tylko, że powinieneś zupełnie, we wnętrzu
swej własnej istoty, psychologicznie zakończyć strach.

Więc to nie tak, że trzeba się uwolnić czy oprzeć strachowi, lecz należy zrozumieć całą jego naturę i strukturę,
zrozumieć ją to znaczy, poznać, obserwować, wejść w bezpośredni z nią kontakt. Mamy poznawać strach, nie
uczyć się, jak od niego uciec ani jak mu się oprzeć dzięki odwadze i tym podobnym. Mamy poznawać. Co
znaczy słowo poznawać ? Na pewno nie chodzi tu o gromadzenie wiedzy o strachu. Zajmowanie się tym
zagadnieniem będzie raczej bezużyteczne dopóty, dopóki nie zrozumiecie tego całkowicie. Myślimy, że
poznawanie oznacza gromadzenie wiedzy o czymś: jeśli chcesz nauczyć się włoskiego, musisz zebrać słowa i
ich znaczenia, gramatykę i jak łączyć ze sobą zdania oraz całą resztę zgromadziwszy tę wiedzę jesteś w stanie
rozmawiać w określonym języku. Tak to wygląda, następuje akumulacja wiedzy a potem działanie, wiąże się z
tym czas. Teraz mówimy, że ta akumulacja nie jest poznawaniem. Poznawanie zachodzi zawsze w aktywnej
teraźniejszości, nie jest rezultatem zgromadzonej wiedzy poznawanie to proces, działanie, które zawsze
odbywa się w teraźniejszości. Większość z nas przywykła do idei przede wszystkim gromadzenia wiedzy,
informacji, doświadczenia i działania poprzez nie. Mówimy coś całkowicie odmiennego. Wiedza zawsze
należy do przeszłości i, gdy działasz, przeszłość determinuje to, co robisz. Mówimy, że poznawanie to właśnie
działanie samo w sobie i dlatego w ogóle nie następuje akumulacja w postaci wiedzy.

Poznawanie strachu zachodzi w teraźniejszości, jest czymś świeżym. Jeżeli podejdę do niego wraz z przeszłą
wiedzą, z minionymi wspomnieniami i skojarzeniami, to nie stanę z nim twarzą w twarz i dlatego nie poznam
go. Mogę to zrobić tylko jeśli mój umysł jest świeży, nowy. I tu napotykamy trudność, bo zawsze
podchodziliśmy do strachu z wszelkimi skojarzeniami, wspomnieniami, wydarzeniami i doświadczeniami,
jakie powstrzymują nas od spojrzenia na niego od nowa i poznania od początku.

Istnieje wiele lęków strach przed śmiercią, lęk przed ciemnością, strach przed utratą pracy, obawa o męża czy
żonę, niepewność, obawa niezaspokojenia, lęk przed brakiem miłości, strach przed samotnością, obawa nie
odniesienia sukcesu. Czy te liczne lęki nie są wyrazem jednego głównego strachu? Powstaje tu pytanie: czy
zamierzamy zajmować się poszczególnymi z nich, czy może faktem istnienia strachu jako takiego?

Chcemy zrozumieć naturę strachu, nie to, jak wyraża się on w jakimś określonym obszarze. Jeżeli umiemy
zająć się głównym faktem istnienia strachu, to powinniśmy być w stanie rozwiązać, albo coś z nim zrobić,
każdy konkretny lęk. Tak więc nie bierzcie pod uwagę któregoś z waszych indywidualnych lęków i nie
mówcie Muszę go rozwiązać , ale zrozumcie naturę i strukturę strachu będziecie wtedy potrafili postępować z
każdym poszczególnym lękiem.

Zobaczcie, jak to ważne, ażeby umysł pozostawał w stanie, w którym nie istnieje jakikolwiek strach. Ponieważ,
kiedy strach jest obecny, nastaje ciemność i umysł się przytępia szuka wtedy różnorodnych ucieczek i
pobudzenia przez rozrywkę czy tę dostarczaną przez Kościół czy też futbol lub radio. Taki umysł boi się, nie
zna jasności i nie wie, co to znaczy kochać może znać przyjemność, ale na pewno nie wie, co to znaczy
kochać. Strach niszczy umysł i powoduje, że staje się on odrażający.

Istnieje strach fizyczny i psychologiczny. Oto fizyczny strach przed niebezpieczeństwem na przykład
spotkaniem węża lub wpadnięciem w przepaść. Ten strach, fizyczny lęk przed niebezpieczeństwem, czyż to nie
inteligencja? Oto przepaść widzę ją i natychmiast reaguję, nie zbliżam się. Czy strach nie jest teraz
inteligencją mówiącą mi uważaj, tu jest niebezpiecznie ? Ta inteligencja została zgromadzona przez czas:
innym zdarzyło się wpaść lub matka czy przyjaciel ostrzegali by uważać na przepaści. Więc w fizycznej
ekspresji strachu obecna jest pamięć i inteligencja działające jednocześnie. No i mamy lęk psychologiczny
przed fizycznym strachem, jaki przeżyliśmy, przed chorobą, która wywołała wiele bólu znając ten ból,
zjawisko czysto fizyczne, nie chcemy, żeby się powtórzył ponownie i podtrzymujemy psychologiczny lęk,
chociaż ból od dawna nie istnieje. Teraz, czy ten strach psychologiczny może zostać zrozumiany, ażeby w
ogóle się nie pojawiał? Odczuwałem ból jak wielu z nas było to w zeszłym tygodniu lub rok temu. Ból był
rozdzierający, nie chcę by się powtórzył i boję się, że może powrócić. Co ma tu miejsce? Proszę, śledźcie to
uważnie. Oto pamięć bólu i myśl mówiąca Nie pozwól by znów się pojawił, bądź ostrożny. Myślenie o
przeszłości sprowadza strach przed jej powtórzeniem, myśl przynosi ze sobą strach. Oto specyficzny rodzaj
strachu, strachu przed powrotem choroby z jej bólem.

Istnieją różnorodne lęki psychologiczne wywodzące się z myśli: strach przed tym, co sąsiad może powiedzieć,
obawa, że nie jest się wysoce szacownym i mieszczańskim, lęk przed niedopasowaniem się do społecznej
moralności która jest niemoralna obawa utraty pracy, strach przed samotnością, lęk przed niepokojem
niepokój sam z siebie przechodzi w strach i tak dalej wszelki owoc życia opartego na myśli.

Istnieje nie tylko strach uświadomiony, ale również głębokie lęki ukryte w psychice, w głębszych warstwach
umysłu. Można uporać się ze świadomym strachem, ale głębokie, ukryte obawy są trudniejsze. Jak te
nieuświadomione, głębokie, ukryte lęki masz wynieść na powierzchnię i ujawnić? Czy świadomy umysł potrafi
to zrobić? Czy świadomy umysł wraz ze swą aktywną myślą może odsłonić nieświadome, ukryte? (Nie
używamy słowa nieświadome w sensie analitycznym, lecz: nie uświadamiając sobie, lub nie znając, ukrytych
warstw to wszystko.) Czy umysł świadomy umysł wyszkolony, aby się dostosowywać by przeżyć, żeby
przyjmować rzeczy, jakimi są znacie go, wiecie jaki jest podstępny czy ten umysł może odkryć całą
zawartość nieświadomości? Nie wydaje mi się aby to umiał. Może odkryć jakąś warstwę, którą przetłumaczy
zgodnie ze swymi uwarunkowaniami. Jednak samo tłumaczenie wywoła w nim dalsze uprzedzenia, będzie
zatem w mniejszym wręcz stopniu zdolny do zupełnego zbadania następnej warstwy.

Jak widać, zwykły świadomy wysiłek by badać głębsze obszary umysłu jest niezmiernie trudny dopóty, dopóki

na powierzchni umysł nie jest całkowicie wolny od wszelkich uwarunkowań, od wszelkich uprzedzeń, od
wszelkiego strachu w przeciwnym razie nie potrafi patrzeć. Jak widać, może to być w najwyższym stopniu
trudne, zapewne zupełnie niemożliwe. Powstaje więc pytanie: czy istnieje inny sposób, całkowicie odmienny?

Czy umysł może się opróżnić z całego strachu poprzez analizę, swą własną albo fachową? Wiąże się z tym coś
jeszcze. Kiedy analizuję, patrzę na siebie, warstwa po warstwie, badam, osądzam, oceniam, mówię To dobre ,
To złe , To zachowam , Tego nie . Czy, kiedy analizuję, różnię się od analizowanej rzeczy? Muszę na to
pytanie odpowiedzieć sam dla siebie, zobaczyć jaka prawda się w nim kryje. Analizator, czy różni się on od
tego, co analizuje powiedzmy zazdrości? Nie różni się, jest zazdrością, i próbuje oddzielić się od niej jako
jednostka mówiąca Zamierzam popatrzeć na zazdrość, pozbyć się jej lub wejść z nią w kontakt. Ale zazdrość
i analizator są nawzajem częścią siebie.

W proces analizy zaangażowany jest czas, to znaczy poświęcam wiele dni albo wiele lat na analizowanie
siebie. Po upływie wielu lat boję się nadal. Tak więc analiza donikąd nie prowadzi. Wymaga ona wielkiej ilości
czasu a, gdy płonie dom, nie siedzisz i nie analizujesz ani nie idziesz do fachowca i nie mówisz Proszę,
powiedz mi wszystko na mój temat musisz działać. Analiza to rodzaj ucieczki, lenistwa i nieudolności.
(Neurotyk może potrzebować wizyty u analityka, ale nawet w jej efekcie jego neuroza nie dobiegnie w pełni
końca. Lecz jest to inne zagadnienie.)

Analiza nieświadomego przez świadome nie prowadzi donikąd. Umysł dostrzegł to i mówi sobie Nie będę już
więcej analizował, widzę bezużyteczność tego , Nie będę się dłużej opierał strachowi. Śledzicie, co w nim
zaszło? Kiedy odrzucił tradycyjne podejście, podejście analizy, oporu, czasu, cóż dzieje się wtedy z nim
samym? Umysł staje się niezwykle bystry. Umysł staje się, poprzez konieczność obserwacji, niezwykle
wytężony, bystry, żywy. Pyta: czy istnieje inne podejście do problemu odsłonięcia całej mej zawartości,
przeszłości, dziedzictwa rasowego, uwarunkowań rodzinnych, obciążeń tradycją kulturową i religijną,
rezultatu dwóch lub dziesięciu tysięcy lat? Czy umie on uwolnić się od tego wszystkiego, czy potrafi porzucić
to wszystko, a wiec odrzucić też wszelki strach?

Tak więc mam ten problem, problem, który wyostrzony umysł umysł, który odrzucił wszelkie rodzaje analizy,
jaka z konieczności zabiera czas i dlatego nie ma przyszłości musi rozwiązać całkowicie, teraz. Dzięki temu
nie istnieje ideał, nie ma kwestii przyszłości, mówienia Uwolnię się. Dzięki temu umysł jest teraz w stanie
zupełnej uważności. Już dłużej nie ucieka, nie tworzy czasu jako sposobu rozwiązania problemu, nie stosuje
analizy ani oporu. Dzięki temu sam z siebie osiąga zupełnie nową jakość.

Psychologowie twierdzą, że trzeba śnić, inaczej się oszaleje. Zapytuję siebie Dlaczego w ogóle mam mieć sny?
Czy istnieje sposób życia taki, ażeby wcale nie śnić? bo wtedy, gdy nie ma snów, umysł rzeczywiście
wypoczywa. Był aktywny przez cały dzień, obserwując, słuchając, pytając, przyglądając się pięknu obłoku,
twarzy uroczej osoby, wodzie, ruchowi życia, wszystkiemu obserwował i obserwował, a gdy śpi, musi
wypocząć całkowicie, w przeciwnym razie zbudziwszy się rano będzie zmęczony, wczorajszy.

Powstaje zatem pytanie, czy istnieje sposób by w ogóle nie śnić, ażeby umysł podczas snu wypoczywał
całkowicie i umiał dotrzeć do pewnych jakości niedostępnych mu w godzinach przytomności? Jest to możliwe
jedynie i jest to fakt, nie przypuszczenie, nie teoria, nie wymysł ani nadzieja jest to możliwe jedynie, gdy
jesteś w pełni przebudzony w ciągu dnia, obserwując wszelką aktywność swoich myśli, swe uczucia,
przebudzony na wszelkie bodźce, na każdy sygnał, każdą wskazówkę dotyczącą tego, co w głębi: kiedy
paplesz, gdy spacerujesz, gdy kogoś słuchasz, kiedy obserwujesz swą ambicję, swą zazdrość, obserwujesz
swoją reakcję na chwałę Francji , gdy czytasz książkę mówiącą twoje przekonania religijne są bzdurą
dostrzegając, co oznacza wiara. Podczas godzin przytomności bądź w pełni przebudzony: kiedy jedziesz
autobusem, gdy rozmawiasz z żoną, dziećmi, przyjacielem, kiedy palisz dlaczego palisz gdy czytasz

kryminał dlaczego go czytasz kiedy idziesz do kina dlaczego dla rozrywki, dla seksu? Kiedy widzisz
przepiękne drzewo lub ruch obłoku na niebie, bądź w pełni świadom tego, co się dzieje wewnątrz i na
zewnątrz, zobaczysz wtedy, że, kiedy śpisz, nie śnisz, a gdy obudzisz się rano, umysł jest świeży, wytężony i
żywy.

Paryż, 13 kwietnia 1969

Rozdział 8.

Transcendentalność

Przeniknąć rzeczywistość? Tradycja medytacji. Rzeczywistość i nieporuszony umysł

Rozmawialiśmy o chaosie w świecie, przemocy, wielkim zamęcie, nie tylko na zewnątrz, lecz również
wewnątrz. Przemoc to rezultat strachu a kwestią strachu się zajmowaliśmy. Myślę, że teraz powinniśmy wejść
w coś, co może być trochę obce większości z was: jednak trzeba to rozważyć i nie odrzucać mówiąc, że to
złudzenie, fantazja i tym podobne.

Poprzez całą historię człowiek zdając sobie sprawę, że życie jest bardzo krótkie, wypełnione przypadkiem,
smutkiem i nieuchronną śmiercią zawsze formułował ideę zwaną Bogiem. Uświadomił sobie, jak i my teraz,
że życie jest krótkotrwałe i zapragnął doświadczyć czegoś bezmiernie wspaniałego, doskonałego, doświadczyć
czegoś nie zebranego przez umysł czy przez emocję zapragnął doświadczyć lub odczuć jak trafić do świata,
który byłby całkowicie inny, świata wykraczającego poza ten znany, świata, jaki leżałby poza wszelką niedolą
i cierpieniem. I miał nadzieję odnaleźć ten transcendentalny świat poprzez poszukiwanie. Powinniśmy zająć
się kwestią, czy istnieje, czy też nie, rzeczywistość nie gra roli, jakie dasz jej imię która znajduje się w
całkowicie innym wymiarze. By przeniknąć jej głębię trzeba naturalnie zdać sobie sprawę, że nie wystarczy
rozumieć jedynie na poziomie werbalnym bo opis nigdy nie jest tym, co opisuje, słowo nigdy nie jest rzeczą.
Czy potrafimy przeniknąć tajemnicę o ile tajemnicą jest to, w co człowiek zawsze próbował wkroczyć, czym
pragnął zawładnąć, zapraszając, podtrzymując, wielbiąc, zostając wyznawcą?

Życie takie, jakim jest raczej płytkie, puste, pokręcona sprawa bez większego znaczenia próbujesz odkryć
jego doniosłość, nadać mu sens. Jeśli masz odrobinę sprytu, to znaczenie i cel tego odkrywania okazują się
dosyć złożone. A nie znajdując piękna, miłości, poczucia nieograniczoności, stajesz się cyniczny, przestajesz
wierzyć w cokolwiek. Można zobaczyć, że to mocno absurdalne, złudne i bez wielkiego znaczenia, gdy
stwarza się jedynie ideologię, regułę, utrzymując, że Bóg istnieje, albo że nie istnieje podczas, gdy życie nie
ma jakiegokolwiek sensu co jest prawdą, sposób, w jaki żyjemy, jest bez znaczenia. Więc nie wynajdujmy go.

Gdybyśmy mogli pójść razem i odkryć sami dla siebie, czy istnieje, czy też nie, rzeczywistość nie będąca tylko
intelektualnym czy emocjonalnym wymysłem, ucieczką. Człowiek w ciągu historii twierdził, że istnieje
rzeczywistość, do której musisz się przygotować, oprzeć się wszelakiego rodzaju pokusom, kontrolować się,
kontrolować seks, dopasować się do wzoru ustanowionego przez autorytet religijny, świętych i tak dalej, albo
musisz odrzucić świat, wycofać się do klasztoru, do jaskini, w której możesz medytować, pozostawać w
samotności i nie dawać okazji pokusom. Widać tu absurdalność tych usiłowań, widać, że najprawdopodobniej
nie da się uciec od świata, od tego, co jest , od cierpienia, od rozterek, i od wszystkiego, co człowiek
zgromadził w nauce. I teologie: trzeba oczywiście odrzucić wszelkie teologie i każdą wiarę. Jeśli odłożysz
całkowicie na bok wszelkiego rodzaju wierzenia, to nieobecny jest jakikolwiek strach.

Wiedząc, że moralność społeczna nie jest moralnością, że jest niemoralna, dostrzega się, że trzeba być
niezwykle moralnym, bo to pomimo wszystko jedyna droga do porządku zarówno wewnątrz siebie jak też na
zewnątrz potrzebna jest jednak moralność w działaniu; nie tylko wyidealizowana czy pojęciowa moralność,
ale bieżące moralne postępowanie.

Czy można zdyscyplinować się bez tłumienia, kontroli, ucieczki? Źródłowe znaczenie słowa dyscyplina to
poznawać , nie dopasowywać się ani zostawać czyimś uczniem, nie naśladować bądź tłumić, ale poznawać.
Sam akt poznania wymaga dyscypliny dyscypliny, jaka nie została wymuszona ani nie przystosowuje się do
jakiejś ideologii nie surowej prostoty mnicha. Jednak bez dogłębnej prostoty nasze zachowanie w codziennym
życiu prowadzi jedynie do nieporządku. Można dostrzec, jak to istotne aby mieć w sobie zupełny porządek,
taki, jak porządek matematyczny, niezależny, bezwzględny, nie stworzony przez wpływy zewnętrzne. By mieć
w umyśle zupełny porządek, trzeba stosować prawe postępowanie. Umysł udręczony, zwiedziony,
ukształtowany przez środowisko, dopasowujący się do społecznej moralności musi być wewnętrznie
pomieszany, a taki nie potrafi odkryć, co jest prawdą.

Jeżeli ma on dotrzeć do tej niezwykłej tajemnicy o ile coś takiego istnieje musi położyć fundament
postępowania, moralności innej niż społeczna, moralności nie opartej na jakimkolwiek strachu i dzięki temu
wolnej. Tylko wtedy po położeniu takiego głębokiego fundamentu umysł może zacząć odkrywać, czym jest
medytacja, ten przymiot ciszy, obserwacji, w jakiej nie ma obserwatora . Jeśli w życiu, w działaniu brak
podłoża prawego postępowania, to medytacja ma niewielkie znaczenie.

W krajach Orientu istnieje wiele szkół, systemów i metod medytacji w tym zen i joga które sprowadzono na
Zachód. Trzeba z pełną jasnością zrozumieć, co oznacza sugestia, że poprzez metodę, dzięki systemowi, przez
dopasowanie się do pewnego wzorca bądź tradycji umysł może dotrzeć do tamtej rzeczywistości. Można
zobaczyć, jakie to absurdalne, nieważne czy zostało przywiezione ze Wschodu czy wymyślone tutaj. Metoda
oznacza dopasowywanie się, powtarzanie, metoda oznacza, że ktoś, kto osiągnął pewien poziom oświecenia,
mówi: rób to, nie rób tamtego. A my, tak gorąco pragnąc tamtej rzeczywistości, naśladujemy, dopasowujemy
się, podporządkowujemy, praktykujemy, co kazano, dzień po dniu, jak maszyny. Otępiony, niewrażliwy
umysł, umysł nie dysponujący zbyt wysoką inteligencją, może bez końca praktykować metodę: stanie się
jeszcze głupszy, bardziej i bardziej tępy. Przeżyje swoje własne doświadczenie wewnątrz obszaru swych
własnych uwarunkowań.

Być może niektórzy z was byli na Wschodzie i studiowali tam medytację. Stoi za nią cała tradycja. Z Indii, na
obszar Azji, rozprzestrzeniła się ona w czasach starożytnych. Nawet teraz ciągle utrzymuje się w umysłach,
napisano o niej nieskończoną liczbę ksiąg. Lecz każdy rodzaj tradycji czegoś przeniesionego z przeszłości
jakiej się używa by odkryć, czy istnieje tamta wspaniała rzeczywistość, to oczywiście zmarnowany wysiłek.
Umysł musi być wolny od wszelkiego rodzaju tradycji i sankcji duchowej, w przeciwnym razie wykazuje
zupełny brak najwyższych form inteligencji.

Więc czym jest medytacja, jeżeli to nie pochodna tradycji? a nie może się ona wywodzić z tradycji, nikt nie
może cię jej nauczyć, nie możesz pójść określoną ścieżką mówiąc Na tej drodze nauczę się, czym jest
medytacja. Pełne znaczenie medytacji można dostrzec, kiedy umysł się całkowicie uspokaja, uspokaja nie
tylko na poziomie świadomym, ale też na głębokich, tajnych, ukrytych poziomach nieświadomości, uspokaja
się tak zupełnie i całkowicie, że myśl się ucisza i nie wędruje już po wszelkich dostępnych miejscach. Jedna z
nauk tradycji medytacyjnej tradycyjnego podejścia, o jakim rozmawiamy mówi, że myśl należy
kontrolować; trzeba jednak zupełnie odłożyć ten pomysł na bok a, aby to zrobić trzeba popatrzeć na niego z
bardzo bliska, obiektywnie, nieemocjonalnie.

Tradycja mówi, że potrzebujesz guru, nauczyciela, który pomoże ci medytować, powie, co robić. Wschód ma

własne odmiany tradycji, modlitwy, kontemplacji i wyznawania. Lecz sama zasada, że ktoś inny wie a ty nie
wiesz, że ten, kto wie, nauczy cię, da ci oświecenie, oznacza autorytet, mistrza, guru, zbawiciela, Syna Bożego
itp. Oni wiedzą a ty nie wiesz, mówią: stosuj tę metodę, ten system, rób to dzień po dniu, praktykuj a może się
tam dostaniesz jeśli będziesz miał szczęście. Co oznacza, że walczysz ze sobą przez cały dzień próbując
dopasować się do wzorca, do systemu, próbując stłumić własne pragnienia, własne zachcianki, własną zawiść,
zazdrość, ambicję. A więc powstaje konflikt pomiędzy tym, czym jesteś i tym, czym być powinieneś według
systemu to oznacza obecność wysiłku, a umysł podejmujący wysiłek nie umie zachować spokoju, dzięki
wysiłkowi nie potrafi być całkowicie nieporuszony.

Tradycja mówi też: koncentruj się by kontrolować myśli. Koncentrować się to po prostu się opierać, budować
mur wokół siebie, pilnować zogniskowania wyłącznie na jednej idei, zasadzie, obrazie lub czymś podobnym.
Tradycja mówi, że musisz przez to przejść, ażeby znaleźć, czegokolwiek szukasz. Twierdzi ona również, że
nie wolno ci uprawiać seksu, nie wolno patrzeć na ten świat jak nakazywali wszelcy święci, którzy w
większym lub mniejszym stopniu byli neurotykami. A kiedy widzisz nie tylko werbalnie i intelektualnie, ale
faktycznie co się z tym wszystkim wiąże a możesz to dostrzec jedynie, gdy nie jesteś w to zaangażowany i
potrafisz patrzeć obiektywnie wtedy odrzucasz to zupełnie. Trzeba zupełnie to odrzucić, bo wtedy,
dokonawszy odrzucenia, umysł staje się wolny a dzięki temu inteligentny, przebudzony i niepodatny na
schwytanie przez iluzje.

Aby medytować, w najgłębszym znaczeniu tego słowa, trzeba być cnotliwym, moralnym nie moralnością
wypraktykowaną, zgodną ze wzorcem albo porządkiem społecznym, ale przychodzącą naturalnie, niechybnie,
słodko, gdy zaczniesz rozumieć siebie, kiedy jesteś świadom swoich myśli, swych uczuć, swoich czynów,
swoich zachcianek, ambicji i tak dalej świadom bez żadnego wybierania, jedynie obserwując. Poprzez tę
obserwację przychodzi właściwe działanie nie mające nic wspólnego z dopasowywaniem się ani
postępowaniem według ideału. Wtedy, gdy to istnieje głęboko w tobie, ze swym pięknem i prostotą, w jakiej
nieobecna jest odrobina surowości bo surowość istnieje tylko tam, gdzie jest wysiłek kiedy obejrzałeś
wszystkie systemy, wszelkie metody, wszelkie obietnice i popatrzyłeś na nie obiektywnie nie decydując, czy je
lubisz czy nie, wtedy możesz odrzucić wszystkie jednocześnie, ażeby twój umysł uwolnił się od przeszłości
możesz wtedy przejść do odkrywania, czym jest medytacja.

Jeżeli faktycznie nie położyłeś fundamentu, możesz bawić się medytacją, ale jest to bez znaczenia tak robią
ludzie, którzy jadą na Wschód, idą do mistrza, żeby im powiedział, jak siedzieć, jak oddychać, co robić, to czy
tamto, i którzy po powrocie piszą książkę będącą czystym nonsensem. Musisz być swoim własnym
nauczycielem i uczniem siebie samego, nie ma autorytetu, jest tylko zrozumienie.

Zrozumienie jest możliwe jedynie, gdy zachodzi obserwacja bez centrum czyli obserwatora. Czy kiedykolwiek
obserwowaliście, przyglądaliście się, próbowaliście odkryć, czym jest zrozumienie? Nie jest ono procesem
intelektualnym, nie jest intuicją ani odczuciem. Kiedy stwierdzasz Rozumiem coś bardzo jasno zachodzi
obserwacja w zupełnej ciszy tylko wtedy istnieje zrozumienie. Gdy mówisz Rozumiem coś , masz na myśli
to, że umysł słucha w wielkim spokoju ani się zgadzając ani nie zgadzając, w tym stanie słucha zupełnie
jedynie wtedy istnieje zrozumienie a takie zrozumienie to działanie. To nie tak, że najpierw następuje
zrozumienie a potem idzie za nim działanie, to równoczesne, w jednej chwili.

Tak więc medytacja słowo, które zostało tak mocno przeciążone przez tradycję to wynieść umysł i mózg,
bez wysiłku, bez przymusu w dowolnej postaci, na poziom ich najwyższych zdolności, czyli inteligencji
korzystającej z wysokiej wrażliwości zmysłowej. Mózg jest spokojny, ten magazyn przeszłości, efekt miliona
lat ewolucji, aktywny nieprzerwanie i bezustannie ten mózg jest spokojny.

Czy to w ogóle możliwe by mózg który cały czas, odpowiadając na najdrobniejszy bodziec, reaguje zgodnie

ze swoim uwarunkowaniem się uspokoił? Tradycjonaliści twierdzą, że można go uczynić nieporuszonym
poprzez prawidłowe oddychanie, przez praktykowanie uważności. To znów wiąże się z kwestią, kto jest
jednostką kontrolującą, praktykującą, kształtującą mózg. Czy to nie myśl mówiąca Jestem obserwatorem i
zamierzam kontrolować mózg, położyć kres myśleniu ? Myśl rodzi myślącego.

Czy to możliwe by umysł był całkowicie spokojny? Odkrycie tego jest częścią medytacji, nikt nie jest w stanie
ci powiedzieć, jak to zrobić. Twój mózg który został tak silnie uwarunkowany przez kulturę, przez każdy
rodzaj doświadczenia, mózg będący wynikiem niezmierzonych lat ewolucji czy umie on pozostać
nieporuszony? bo bez tego, cokolwiek zobaczy czy doświadczy, będzie zniekształcone, zostanie
przetłumaczone według jego uwarunkowań.

Jaką rolę w medytacji, w życiu gra sen? To bardzo interesujące zagadnienie: jeżeli wchodzisz w nie
samodzielnie, wiele odkryjesz. Jak mówiliśmy któregoś dnia: sny nie są konieczne. Powiedzieliśmy: umysł,
mózg musi być w pełni świadomy w ciągu dnia uważny na to, co się dzieje i na zewnątrz i wewnątrz,
świadom wewnętrznych reakcji na zewnętrzny świat z jego napięciami wywołującymi reakcje, uważny na
sygnały z nieświadomości a potem, na koniec dnia musi wszystko wziąć w rachubę. Jeżeli na koniec dnia nie
podsumujesz wszystkiego, co się zdarzyło, mózg musi pracować w nocy, kiedy śpisz, aby wprowadzić
porządek wewnątrz siebie co oczywiste. Jeśli zrobiłeś to wszystko, to, kiedy śpisz, poznajesz zupełnie inną
rzecz, poznajesz w zupełnie innym wymiarze, a to jest częścią medytacji.

Oto położenie fundamentu postępowania, w jakim działanie jest miłością. Oto odrzucenie wszelkiej tradycji,
ażeby umysł uwolnił się całkowicie a mózg zupełnie uspokoił. Jeżeli w to wszedłeś zobaczysz, że umysł umie
zachować spokój, nie skutkiem jakiegoś podstępu, nie przez zażycie narkotyku, ale dzięki tej aktywnej a
równocześnie pasywnej uważności w ciągu dnia. I jeśli wieczorem pozbierasz, to, co się wydarzyło a dzięki
temu zaprowadzisz porządek, to przychodzi sen, mózg jest spokojny, poznając w innym ruchu.

Tak więc całe ciało, mózg, wszystko, są spokojne, nie wprowadzając żadnego rodzaju zniekształceń tak się
stanie tylko, jeśli istnieje rzeczywistość, jakiej taki umysł może doznać. Nie da się jej zaprosić, tego bezmiaru
jeżeli istnieje taki bezmiar, o ile istnieje nienazwane, transcendentalne, jeśli istnieje coś takiego tylko taki
umysł potrafi dojrzeć fałsz lub prawdę tej rzeczywistości.

Mógłbyś powiedzieć W czym to wszystko dotyczy życia? Muszę wieść to codzienne życie, chodzić do pracy,
myć naczynia, jeździć zatłoczonym, pełnym hałasu autobusem cóż do tego wszystkiego ma medytacja?
Przecież medytacja to zrozumienie życia, przeżywanie każdego dnia w całej jego złożoności, niedoli, smutku,
samotności, rozpaczy, dążeniu do sławy czy sukcesu, strachu, zawiści zrozumienie tego wszystkiego jest
medytacją. Bez tego zrozumienia usiłowanie odnalezienia tajemnicy jest bez wartości, dokonuje się całkowicie
na próżno. To, jak nieuporządkowane życie, nieuporządkowany umysł próbujący znaleźć porządek
matematyczny. Medytacja we wszystkim dotyczy życia, nie jest wejściem w pewien ekstatyczny stan
emocjonalny. Pojawia się w niej ekstaza nie będąca przyjemnością, przychodzi ona jedynie, gdy masz w sobie
matematyczny porządek i jest absolutem. Medytacja to sposób życia, każdego dnia tylko wtedy to, co
nieprzemijające, w czym nie ma czasu, może zaistnieć.

Słuchacz: Kim jest obserwator uświadamiający sobie swe własne reakcje? Czym jest energia, jakiej się używa?

Krishnamurti: Czy patrzył Pan na coś bez reagowania? Czy popatrzył Pan na drzewo, na twarz kobiety, na
szczyt górski, lub obłok, bądź odblask światła na wodzie, by tylko obserwować bez przekładania na to, co się
lubi a czego nie, przyjemność czy ból by tylko obserwować? Czy w takiej obserwacji, kiedy jesteś w pełni
uważny, istnieje obserwator? Proszę to sprawdzić, nie pytać mnie jeśli Pan tak zrobi, to Pan odkryje. Proszę
obserwować reakcje, bez osądzania, oceny, zniekształcania, być całkowicie uważnym na każdą z nich a

poprzez tę uważność zobaczy Pan, że w ogóle nie ma obserwatora ani myślącego czy doświadczającego.

Teraz drugie pytanie: aby coś w sobie zmienić, wywołać transformację, rewolucję w psychice, jakiej używa się
energii? Skąd ją wziąć? Mamy teraz energię, ale w napięciach, w sprzeczności, w konflikcie bierze ona udział
w walce pomiędzy dwiema pragnieniami, między tym, co muszę i co powinienem zrobić to pochłania znaczną
jej ilość. Jednak, gdyby nie istniały jakiekolwiek sprzeczności, to byłoby energii pod dostatkiem. Proszę
spojrzeć na swe własne życie, faktycznie na nie popatrzeć pełne jest sprzeczności: pragniesz żyć w pokoju a
nienawidzisz kogoś, chcesz kochać a jesteś ambitny. Te sprzeczności rodzą konflikt, walkę, ta walka to
marnowanie energii. Gdyby nie istniała jakakolwiek sprzeczność, dysponowałbyś wielką energią do
przekształcenia siebie. Powstaje pytanie: jak można usunąć sprzeczność między obserwatorem i
obserwowanym , między doświadczającym i doświadczeniem , pomiędzy miłością i nienawiścią? ta
dualność, jak można żyć bez niej? Jest to możliwe, gdy istnieje tylko fakt i nic więcej fakt, że nienawidzisz,
że jesteś okrutny, a nie tego przeciwieństwo czyli idea. Kiedy się boisz stwarzasz przeciwieństwo, odwagę
będącą oporem, sprzecznością, wysiłkiem i napięciem. Ale gdy rozumiesz w pełni, czym jest strach i nie
uciekasz w przeciwieństwo, kiedy poświęcasz całą swą uwagę strachowi, to nie tylko następuje jego zanik,
psychologicznie, ale masz też energię potrzebną by stawić mu czoła. Tradycjonaliści twierdzą Musisz mieć tę
energię, dlatego unikaj seksu, unikaj świata, skoncentruj się, poświęć swój umysł Bogu, zapomnij o świecie,
nie daj okazji pokusom wszystko po to, żeby mieć energię. Ale ciągle jesteś ludzką istotą z pragnieniami,
rozpaloną wewnątrz seksualnymi, biologicznymi popędami, chcącą zrobić to czy tamto, kontrolującą,
wymuszającą itd. poprzez to tracącą energię. Lecz jeśli żyjesz z faktem i niczym więcej jeżeli jesteś
rozgniewany, zrozum to a nie jak mam się nie gniewać , wejdź w to, bądź z tym, żyj z tym, całkowicie
poświęć temu uwagę zobaczysz, że masz dostatecznie dużo energii. To taka energia, jaka podtrzymuje jasność
umysłu, otwartość serca, ażeby objawiła się obfitość miłości nie idei, nie sentymentów.

Słuchacz: Co ma Pan na myśli mówiąc ekstaza , czy może Pan to wyjaśnić? Mówił Pan, że ekstaza to nie
przyjemność, że miłość nie jest przyjemnością?

Krishnamurti: Czym jest ekstaza? Kiedy patrzysz na obłok, na odblaski światła na nim obecne jest piękno.
Piękno to pasja. By dostrzec piękno obłoku lub oświetlonego słońcem drzewa potrzeba pasji, intencji. W tej
intencji, w tej pasji nie ma jakiegokolwiek sentymentu, żadnego odczucia, że to lubię bądź nie. Ekstaza nie jest
osobista, nie jest ani wasza ani moja, tak, jak miłość nie jest ani wasza ani moja. Kiedy pojawia się
przyjemność należy ona do was lub do mnie. Gdy działa medytujący umysł, zna on swą własną ekstazę jakiej
nie da się opisać, nie da się ująć w słowa.

Słuchacz: Czy mówi Pan, że nie ma dobrego ani złego, że wszystkie reakcje są dobre czy tak Pan twierdzi?

Krishnamurti: Nie, proszę Pana, nie mówiłem tego. Powiedziałem: obserwuj swoje reakcje, nie nazywaj ich
dobrymi ani złymi. Kiedy je tak nazywasz powodujesz sprzeczność. Czy kiedykolwiek patrzył Pan na swą żonę
przepraszam, że tego dotykam bez wyobrażenia, jakie ma Pan na jej temat, wyobrażenia powstałego poprzez
gromadzenie w okresie ponad trzydziestu czy iluś lat? Ma Pan jej obraz a ona ma obraz Pana te wyobrażenia
wchodzą w związek Pani i ona nie jesteście związani. Takie wyobrażenia powstają, gdy nie jest się uważnym
w swoich relacjach to nieuważność rodzi obrazy. Czy umie Pan patrzeć na żonę bez potępiania, oceniania,
mówienia, że ma rację, że jej nie ma, po prostu obserwować bez włączania swoich uprzedzeń? Zobaczy Pan
wtedy, że następuje zupełnie inny sposób działania, wywodzący się z takiej obserwacji.

Paryż, 24 kwietnia 1969

Rozdział 9.

O przemocy

Czym jest przemoc? Przymus jako źródło przemocy psychologicznej. Potrzeba obserwacji.

Nieuważność

Krishnamurti: Intencją tej dyskusji jest utrzymanie twórczej obserwacji przyglądania się sobie w twórczy
sposób podczas, gdy rozmawiamy. Każdy z nas powinien zaangażować się w temat, na jaki chcemy pomówić
oraz potrzebujemy pewnej otwartości nie arogancji ani opryskliwego wskazywania głupoty czy inteligencji
innych lecz każdy z nas powinien wziąć udział w omówieniu pewnego zagadnienia w całej jego rozciągłości.
Przez samo wyrażanie wszystkiego, co czujemy, lub co rozpatrujemy, musimy odnieść wrażenie
uświadomienia sobie czegoś nowego. Jest to tworzenie, nie powtarzanie starego ale ekspresja nowego przez
odkrywanie siebie, gdy wyrażamy się za pomocą słów. Myślę, że wtedy ta rozmowa będzie miała wartość.

Rozmówca (1): Czy możemy wejść głębiej w zagadnienie energii i tego, jak jest ona tracona?

Rozmówca (2): Mówił Pan o przemocy, przemocy wojny, przemocy w tym, jak traktujemy ludzi, przemocy w
tym, jak myślimy o innych i jak na nich patrzymy. Ale co z przemocą w obronie własnej? Gdybym został
zaatakowany przez wilka, broniłbym się z pasją ze wszystkich swoich sił. Czy można używać przemocy w
jednej części siebie a w pozostałych nie?

Krishnamurti: Padła sugestia odnośnie przemocy, zniekształcania siebie by dopasować się do określonego
wzorca społecznego lub moralnego; i pojawiło się też zagadnienie obrony własnej. Gdzie przebiega granica
pomiędzy samoobroną która może czasem oznaczać przemoc i innymi formami przemocy? Czy chcecie o
tym pomówić?

Audytorium: Tak.

Krishnamurti: Przede wszystkim, czy mogę zasugerować, abyśmy przedyskutowali różnorodne odmiany
przemocy psychologicznej a potem zobaczyli, jakie miejsce w tym zajmuje obrona przed atakiem?
Zastanawiam się, co myślicie o przemocy. Czym ona jest dla was?

Rozmówca (1): To odmiana obrony.

Rozmówca (2): To zakłócenie mojej wygody.

Krishnamurti: Co oznacza dla was przemoc, odczucie, słowo, natura przemocy?

Rozmówca (1): To agresja.

Rozmówca (2): Jeśli jesteś sfrustrowany stosujesz przemoc.

Rozmówca (3): Jeżeli człowiek nie jest w stanie czegoś zrealizować stosuje przemoc.

Rozmówca (4): Nienawiść, w sensie przezwyciężania.

Krishnamurti: Co oznacza dla was przemoc?

Rozmówca (1): Wyraz niebezpieczeństwa, gdy wchodzi w to ja .

Rozmówca (2): Strach.

Rozmówca (3): Na pewno poprzez przemoc ranisz coś lub kogoś, albo mentalnie albo fizycznie.

Krishnamurti: Czy znacie przemoc, ponieważ znacie działanie bez przemocy? Czy wiedzielibyście, czym ona
jest bez jej przeciwieństwa? Czy rozpoznajecie ją dlatego, że znacie stan braku przemocy? Jak poznajesz
przemoc? Ponieważ jesteś agresywny, współzawodniczysz i widzisz efekty tego wszystkiego, czyli przemoc,
tworzysz stan braku przemocy. Gdyby nie było przeciwieństwa, skąd wiedziałbyś, że przemoc ma miejsce?

Rozmówca: Nie nazywałbym tego, ale coś bym odczuł.

Krishnamurti: Czy to odczucie istnieje czy pojawia się, bo zna Pan przemoc?

Rozmówca: Myślę, że powoduje ona, że zadajemy ból, to niezdrowe uczucie, którego chcemy się pozbyć. Oto
dlaczego pragniemy uwolnić się od przemocy.

Krishnamurti: Nic nie wiem o przemocy, ani o jej braku. Nie zaczynam od żadnej koncepcji czy reguły.
Rzeczywiście nie wiem, co znaczy przemoc. Chcę to odkryć.

Rozmówca: Doświadczenie, gdy zostało się zranionym i zaatakowanym, powoduje pragnienie zabezpieczenia
się.

Krishnamurti: Tak, rozumiem, taka sugestia padła już wcześniej. Ciągle próbuję odkryć, czym jest przemoc.
Chcę dociec, pragnę to zbadać, chcę ją wykorzenić, zmienić nadążacie?

Rozmówca: Przemoc to brak miłości.

Krishnamurti: Czy wie Pan czym jest miłość?

Rozmówca: Myślę, że wszystkie te sprawy pochodzą od nas samych.

Krishnamurti: Tak, dokładnie tak jest.

Rozmówca: Przemoc ma źródło w nas.

Krishnamurti: Tak jest. Chcę odkryć czy pochodzi ona z zewnątrz czy z wnętrza.

Rozmówca: To rodzaj zabezpieczania się.

Krishnamurti: Proszę, idźmy powoli, to raczej poważny problem i wiąże się z tym cały świat.

Rozmówca: Przemoc marnotrawi część mojej energii.

Krishnamurti: Wszyscy mówili o przemocy i jej braku. Ludzie twierdzili W życiu musisz używać przemocy
albo, widząc tego efekty, nakazywali Musisz żyć w sposób pokojowy. Słyszeliśmy tak wiele, z książek, od
kaznodziejów, od wychowawców i innych, pragnę jednak zbadać, czy to możliwe by odkryć naturę przemocy
i jakie zajmuje ona miejsce o ile jakiekolwiek w życiu. Co czyni cię okrutnym, agresywnym, ambitnym? I
czy przemoc wiąże się z dopasowywaniem się do wzorca, na ile szlachetny by on nie był. Czy przemoc to
część dyscypliny narzuconej przez samego siebie lub przez społeczeństwo? Czy przemoc to konflikt wewnątrz
i na zewnątrz? Chcę odkryć, co jest źródłem, początkiem przemocy, w przeciwnym razie obracam jedynie
wieloma słowy. Czy używanie przemocy jest naturalne w sensie psychologicznym? (Przypadki fizyczno-
psychologiczne rozważymy później.) Czy, wewnętrznie, przemoc to agresja, gniew, nienawiść, konflikt,
tłumienie, dopasowywanie się? A czy dopasowywanie się opiera się na nieustającej walce, żeby znaleźć, by
osiągnąć, żeby się stać, aby dotrzeć, aby się zrealizować, by być szlachetnym i całej reszcie? Wszystko to
należy do obszaru psychologicznego. Jeśli nie umiemy wejść w to bardzo głęboko, to nie będziemy w stanie
zrozumieć, jak możemy wywołać odmienny stan w naszym codziennym życiu, co w pewnym stopniu wymaga
samoobrony. Zgoda? Więc zacznijmy stąd.

Czym, jak uważacie, jest przemoc nie werbalnie, ale faktycznie, wewnętrznie?

Rozmówca (1): To pogwałcenie czegoś innego. Narzuca ona coś.

Rozmówca (2): Co z odrzuceniem?

Krishnamurti: Weźmy najpierw przymus, pogwałcenie tego, co jest . Jestem zazdrosny i wymuszam na tym
ideę, że mam taki nie być: Nie wolno mi być zazdrosnym. Narzucanie, pogwałcenie tego, co jest to przemoc.
Po trochu zaczynamy, prawdopodobnie to jedno zdanie może opisać całą sprawę. To, co jest pozostaje zawsze
w ruchu, nie jest statyczne. Gwałcę to przez narzucenie czegoś, co, jak myślę, być powinno .

Rozmówca: Czy ma Pan na myśli, że, gdy czuję złość, myślę, że jej nie powinno być i, zamiast się złościć,
powstrzymuję to? Czy to przemoc? Czy może stosuję przemoc, kiedy to wyrażam?

Krishnamurti: Proszę popatrzeć na to: złoszczę się i, aby to uwolnić, uderzam cię a to powoduje łańcuch reakcji
prowadzących do tego, że mi oddajesz. Samo wyrażenie złości to przemoc. A gdy na fakcie, że jestem
zdenerwowany, wymuszam coś innego, czyli że mam się nie złościć , czy to nie jest również przemoc?

Rozmówca: Zgodziłbym się z tą bardzo ogólną definicją, ale przymus musi zachodzić w brutalny sposób. To
czyni go przemocą. Jeżeli wymuszasz coś stopniowo, nie będzie to przemoc.

Krishnamurti: Rozumiem, proszę Pana. Jeśli stosujesz przymus z delikatnością, z taktem, nie jest on przemocą.
Naruszam fakt, że nienawidzę, poprzez stopniowe, łagodne tłumienie go. Abym, jak mówią dżentelmeni, nie
używał przemocy. Ale czy zrobisz to z okrucieństwem czy delikatnie, faktem pozostaje, że wymuszasz coś
innego na tym, co jest . Czy zgadzamy się mniej więcej w tej kwestii?

Rozmówca: Nie.

Krishnamurti: Zbadajmy to. Powiedzmy, że mam ambicję zostać największym poetą na świecie (czy
gdziekolwiek to będzie) i jestem zawiedziony, bo nie potrafię. Ten zawód, sama ta ambicja to odmiana
przemocy wobec faktu, że mi się nie udaje. Czuję zawód, bo jesteś lepszy niż ja. Czy to nie rodzi przemocy?

Rozmówca: Wszelkie działanie przeciwko osobie lub przeciw rzeczy to przemoc.

Krishnamurti: Proszę spojrzeć na trudność w tym zawartą. Oto fakt i pogwałcenie go przez inne działanie.
Powiedzmy na przykład, że nie lubię Rosjan, czy Niemców bądź Amerykanów i narzucam swą specyficzną
opinię czy pogląd polityczny oto rodzaj przemocy. Kiedy ci to narzucam jest to przemoc. Gdy porównuję się
z tobą (mądrzejszym, bardziej inteligentnym), stosuję przemoc wobec siebie czyż nie tak? Stosuję przemoc.
W szkole B zostaje porównany z A , który wypada znacznie lepiej na egzaminach i dostaje świetne oceny.
Nauczyciel mówi do B Musisz być taki, jak on. W wyniku porównania B z A powstaje przemoc i niszczy
ona B . Zobaczcie, co oznacza ten fakt: kiedy wymuszam na tym, co jest to, co być powinno (ideał,
doskonałość, wyobrażenie itd.) pojawia się przemoc.

Rozmówca (1): Odczuwam w sobie, że, jeżeli obecny jest jakiś opór, cokolwiek, co mogłoby niszczyć, to
przemoc się pojawi, ale też, że, jeśli się nie opierasz, możesz gwałcić siebie.

Rozmówca (2): Czy wszystko to nie dotyczy siebie samego, ja będącego źródłem wszelkiej przemocy?

Rozmówca (3): Załóżmy, że przyjmę Pańskie słowa na ten temat. Przypuśćmy, że nienawidzisz kogoś i
chciałbyś wyeliminować tę nienawiść. Istnieją dwa podejścia: pierwsze wykorzystujące przemoc i drugie bez
jej użycia. Jeżeli wymusisz na swej własnej istocie eliminację nienawiści, dokonasz przemocy wobec siebie.
Jeśli z drugiej strony poświęcisz czas, pofatygujesz się by poznać swoje odczucia i obiekt nienawiści, to
stopniowo ją opanujesz. Wtedy rozwiążesz problem bez użycia przemocy.

Krishnamurti: Myślę, że to zupełnie jasne, czyż nie, proszę Pana? Nie próbujemy obecnie odkryć, jak pozbyć
się przemocy w taki czy inny sposób, ale co ją w nas wywołuje. Czym jest przemoc w nas, psychologicznie?

Rozmówca: Czy poprzez przymus nie następuje rozbicie czegoś? Wtedy odczuwa się przykrość i zaczyna
stosować przemoc.

Krishnamurti: Rozbicie idei, sposobu życia itd., to powoduje dyskomfort. Ten dyskomfort wywołuje przemoc.

Rozmówca (1): Przemoc może pochodzić z zewnątrz lub z wnętrza. Zazwyczaj potępiam przemoc na zewnątrz.

Rozmówca (2): Czy korzenie przemocy nie sięgają rezultatów fragmentacji?

Krishnamurti: Proszę, istnieje wiele sposobów pokazania, czym jest przemoc i jakie są jej przyczyny. Czy nie
możemy widzieć pojedynczego prostego faktu i stąd zacząć, powoli? Czy nie umiemy dostrzec, że każda
odmiana przymusu, użyta przez ojca wobec dziecka czy przez dziecko wobec ojca, przez nauczyciela wobec
ucznia, przez społeczeństwo bądź przez księdza, wszystko to są odmiany przemocy? Czy nie możemy zgodzić
się z tym i stąd rozpocząć?

Rozmówca: To pochodzi z zewnątrz.

Krishnamurti: Dokonujemy tego nie tylko na zewnątrz, ale też wewnątrz. Mówię do siebie Jestem
rozgniewany i wymuszam na tym ideę, że nie wolno mi się gniewać. Stwierdzamy, że to przemoc.
Zewnętrznie, gdy dyktator poskramia ludzi, to przemoc. Kiedy tłumię to, co czuję, bo się boję, bo nie jest to
szlachetne, bo nie jest to czyste itp., to również przemoc. A więc brak akceptacji faktu tego, co jest powoduje
przymus. Jeśli zaakceptuję fakt, że jestem zazdrosny i nie przeciwstawię mu oporu, to nie ma przymusu, wtedy
będę wiedział co z tym faktem zrobić. W tym nie ma przemocy.

Rozmówca: Mówi Pan, że edukacja to przemoc.

Krishnamurti: Tak. Czy istnieje sposób edukacji bez przemocy?

Rozmówca: Zgodnie z tradycją, nie.

Krishnamurti: Oto problem: z natury, w swoich myślach, w sposobie, w jaki żyję, jestem okrutną ludzką istotą,
agresywną, ambitną, brutalną i tak dalej tym jestem. I mówię sobie Jak mam żyć inaczej? , ponieważ przemoc
rodzi potężny antagonizm i zniszczenie w świecie. Chcę to zrozumieć i uwolnić się od tego, żyć inaczej. Więc
zapytuję siebie Czym ta przemoc jest we mnie? Czy to frustracja, bo pragnę być sławny a wiem, że nie mogę,
dlatego nienawidzę znanych ludzi? Jestem zazdrosny a chcę taki nie być i nienawidzę tego stanu zazdrości z
jego wszystkimi obawami i strachem i irytacją, dlatego go tłumię. Robię to wszystko i uświadamiam sobie, że
to rodzaj przemocy. Teraz chcę odkryć, czy to nieuniknione, czy może istnieje sposób zrozumienia tego,
spojrzenia na to, wzięcia się z tym za bary prowadzący do innego życia. Tak więc muszę odkryć, czym jest
przemoc.

Rozmówca: To reakcja.

Krishnamurti: Za bardzo się Pan śpieszy. Czy pomoże mi to w zrozumieniu natury mojej przemocy? Chcę w to
wejść, pragnę odkryć. Widzę, że jak długo obecna jest dualność mamy przemoc i jej brak musi istnieć
konflikt a dzięki niemu musi powstać więcej przemocy. Kiedy wymuszam na fakcie, że jestem głupi, ideę, że
mam być mądry, zaczyna się przemoc. Gdy porównuję się z tobą reprezentującym sobą o wiele więcej niż ja,
to również przemoc. Porównywanie, tłumienie, kontrola wszystko to wskazuje na obecność jakiejś formy
przemocy. Takim zostałem stworzony. Porównuję tłumię, jestem ambitny. Zdając sobie z tego sprawę, jak
mam żyć nie używając przemocy? Chcę odkryć sposób życia bez tych zmagań.

Rozmówca: Czy to nie ja , które staje przeciw faktowi?

Krishnamurti: Dojdziemy do tego. Zobaczcie fakt, zobaczcie, co dzieje się najpierw. Całe moje życie, od
początku edukacji do teraz, składało się z przemocy. Społeczeństwo każe mi się dopasować, akceptować, robić
to, nie robić tamtego, a ja się temu podporządkowuję. To odmiana przemocy. A gdy buntuję się przeciw
społeczeństwu, to również rodzaj przemocy (buntuję się w takim sensie, że nie akceptuję wartości przez nie
ustanowionych). Buntuję się przeciw niemu a następnie tworzę moje własne wartości, które stają się wzorcem
i wzorzec ten zostaje narzucony innym albo mnie samemu, co prowadzi do kolejnej formy przemocy. W ten
sposób prowadzę życie. Tak jest: stosuję przemoc. Co teraz powinienem zrobić?

Rozmówca: Po pierwsze powinien Pan spytać siebie, dlaczego nie chce dłużej używać przemocy.

Krishnamurti: Bo widzę, co uczyniła ona z istniejącym obecnie światem: wojny na zewnątrz, konflikt
wewnątrz, konflikt w związkach. Obiektywnie widzę toczącą się wewnątrz bitwę i mówię Na pewno musi

istnieć inny sposób życia.

Rozmówca: Dlaczego nie odpowiada Panu ta sytuacja?

Krishnamurti: Jest bardzo destrukcyjna.

Rozmówca: Oznacza to, że sam Pan nadał już najwyższą wartość miłości.

Krishnamurti: Nie nadaję wartości niczemu. Jedynie obserwuję.

Rozmówca: Jeśli coś Panu nie odpowiada, to nadaje Pan wartość.

Krishnamurti: Nie robię tego, obserwuję. Zauważam, że wojna jest destrukcyjna.

Rozmówca: Cóż jest z nią nie tak?

Krishnamurti: Nie mówię, że jest dobra lub zła.

Rozmówca: To dlaczego chce Pan to zmienić?

Krishnamurti: Chcę to zmienić, bo mój syn zginął na wojnie i pytam Czy nie ma sposobu życia bez zabijania
się nawzajem?

Rozmówca: A więc wszystko, co pragnie Pan zrobić, to eksperyment z innym sposobem życia, potem
porównanie nowego sposobu z tym, który funkcjonuje obecnie.

Krishnamurti: Nie, proszę Pana. Nie porównuję. Wyjaśniałem to wszystko. Widzę, że mój syn zginął na wojnie
i mówię Czy nie istnieje inny sposób życia? Chcę odkryć czy można żyć tak, aby przemoc nie była obecna.

Rozmówca: Jednak zakładając...

Krishnamurti: Żadnych założeń, proszę Pana. Mój syn zginął na wojnie i chcę odkryć sposób życia, w jakim
inni synowie nie będą zabijani.

Rozmówca: Więc to, czego Pan chce, to któraś z dwu możliwości.

Krishnamurti: Jest tuzin możliwości.

Rozmówca: Pańskie pragnienie odnalezienia innego sposobu życia jest tak wielkie, że chce Pan jakiś
zastosować cokolwiek to będzie. Chce Pan poeksperymentować z nim i porównać go.

Krishnamurti: Nie, proszę Pana, obawiam się, że kładzie Pan nacisk na coś, czego nie wyjaśniłem.

Albo akceptujemy istniejący obecnie sposób życia, z przemocą i całą resztą, albo mówimy, że musi istnieć
inny, jaki ludzka inteligencja potrafi odnaleźć, w którym nie ma przemocy. To wszystko. I stwierdzamy, że
przemoc będzie istnieć tak długo, jak długo porównywanie, tłumienie, dostosowywanie się, uczenie się wzorca
jest sposobem na życie. Jest w tym konflikt a dzięki niemu przemoc.

Rozmówca: Dlaczego powstaje zamęt? Czy nie tworzy się on wokół ja ?

Krishnamurti: Dojdziemy do tego, proszę Pana.

Rozmówca: Sprawa, jaka kryje się za przemocą, korzenie, istota przemocy to fakt oddziaływania. Na skutek
faktu, że sami istniejemy, oddziałujemy na resztę istnienia. Jestem tu. Poprzez oddychanie powietrzem
wpływam na istnienie w nim. Tak więc twierdzę, że istotą przemocy jest fakt oddziaływania właściwy
istnieniu. Gdy wpływ jest dysonansem, dysharmonią, nazywamy to przemocą. Jeżeli jednak dokonamy tego
harmonijnie, to jest to druga strona przemocy lecz ciągle zachodzi oddziaływanie. Oddziałuje się przeciwko ,
co jest przemocą, lub odwrotnie oddziałuje się zgodnie.

Krishnamurti: Proszę Pana, czy mogę o coś zapytać? Czy jest Pan zainteresowany przemocą? Czy przemoc
Pana dotyczy? Czy jest Pan zainteresowany przemocą w sobie i w świecie w tym sensie, że czuje Pan Nie
mogę żyć w ten sposób ?

Rozmówca: Gdy buntujemy się przeciw przemocy stwarzamy problem, bo bunt to przemoc.

Krishnamurti: Rozumiem, proszę Pana, ale w jaki sposób będziemy ten temat kontynuować?

Rozmówca: Nie zgadzam się ze społeczeństwem. Bunt przeciw ideom pieniądzom, efektywności i innym to
moja odmiana przemocy.

Krishnamurti: Tak, rozumiem. Dlatego bunt przeciw obecnej kulturze, edukacji itd., to przemoc.

Rozmówca: To jest to, o czym chcę się dowiedzieć.

Krishnamurti: Również pragnę dowiedzieć się na ten temat. Przyjrzyjmy się temu.

Rozmówca: Jeśli mam problem z jakąś osobą, mogę go zrozumieć znacznie dokładniej. Jeżeli kogoś
nienawidzę, znam to, reaguję przeciw temu. Ale to niemożliwe w społeczeństwie.

Krishnamurti: Rozpatrzmy to, proszę. Buntuję się przeciw obecnej strukturze moralnej społeczeństwa. Zdaję
sobie sprawę, że zwyczajny bunt przeciw niej, bez odkrycia, czym jest prawdziwa moralność, to przemoc.
Czym jest prawdziwa moralność? Dopóki tego nie odkryję i nie przeżyję, dopóty bunt przeciw strukturze
moralności społecznej ma bardzo małe znaczenie.

Rozmówca: Nie może Pan poznać przemocy, gdy nie żyje Pan z nią.

Krishnamurti: O! Czy twierdzi Pan, że muszę żyć z przemocą zanim będę mógł zrozumieć coś innego?

Rozmówca: Mówił Pan, że, aby zrozumieć prawdziwą moralność, trzeba ją przeżyć. Musi Pan żyć z przemocą,
aby zobaczyć, czym jest miłość.

Krishnamurti: Gdy mówi Pan, że muszę żyć w ten sposób, narzuca mi już ideę, tego, co Pan uważa za miłość.

Rozmówca: To powtórzenie Pańskich słów.

Krishnamurti: Proszę Pana, oto moralność społeczna, przeciw której się buntuję, bo widzę, jak jest absurdalna.
Czym jest prawdziwa moralność, w jakiej nie ma przemocy?

Rozmówca: Czy prawdziwa moralność to nie kontrolowanie przemocy? Chyba we wszystkich istnieje
przemoc, ludzie tak zwane istoty najwyższe kontrolują ją, w naturze jest ona zawsze obecna czy jako burza
z piorunami czy dzikie zwierzę zabijające inne albo umierające drzewo, przemoc jest wszędzie.

Krishnamurti: Mogą istnieć wyższe odmiany przemocy, subtelniejsze, słabsze i mamy brutalne jej formy.
Całość życia to przemoc, mała i duża. Jeżeli chce się odkryć, czy można wydostać się poza tę całą jej strukturę,
trzeba w to wejść. Oto, co próbujemy zrobić.

Rozmówca: Przepraszam, co Pan rozumie przez wejście w to ?

Krishnamurti: Przez wejście w to rozumiem po pierwsze oglądanie, badanie tego, co jest . By badać potrzeba
wolności od wszelkich wniosków, od wszelkich uprzedzeń. Patrzę wtedy, z tą wolnością, na problem
przemocy. Oto wchodzenie .

Rozmówca: Czy coś się wtedy dzieje?

Krishnamurti: Nie, nic się nie dzieje.

Rozmówczyni: Zauważam, że moją reakcją na wojnę jest Nie chcę walczyć ... Jednak stwierdzam, że to, co
robię polega na próbie trzymania się z dala, życia w innym kraju albo unikania ludzi, którzy mi nie
odpowiadają. Po prostu trzymam się z dala od społeczeństwa amerykańskiego.

Krishnamurti: Mówi Pani Nie organizuję demonstracji ani protestów, ale nie mieszkam w kraju, gdzie obecne
jest to, co mi nie odpowiada. Trzymam się z dala od ludzi, których nie lubię. Wszystko to jest odmianą
przemocy. Proszę, poświęćmy temu trochę uwagi. Użyjmy naszych umysłów by zrozumieć to zagadnienie. Co
ma zrobić człowiek, który widzi cały wzór zachowań politycznych, religijnych i ekonomicznych, z jakim w
mniejszym czy większym stopniu wiąże się przemoc, który czuje się schwytany w pułapkę, jaką sam stworzył?

Rozmówca: Czy mogę zasugerować, że nie ma przemocy, lecz myślenie ją tworzy.

Krishnamurti: O! Zabijam kogoś i myślę o tym, dlatego jest to przemoc. Nie, proszę Pana, czyż nie bawimy się
słowami? Czy nie moglibyśmy wejść w to trochę bardziej? Zobaczyliśmy, że kiedykolwiek narzucam sobie
coś, psychologicznie, ideę lub wniosek, rodzi to przemoc. (Zajmiemy się tym za chwilę.) Jestem okrutny
rozumiem to werbalnie i odczuwam. Wymuszam na tym, że Nie wolno mi , i uświadamiam sobie, że to rodzaj
przemocy. Co mam uczynić z tym odczuciem okrucieństwa bez narzucania mu czegoś innego? Czy mogę je
zrozumieć bez tłumienia go, bez uciekania od niego, bez żadnego rodzaju uników czy udawania? Oto fakt

jestem okrutny. Oto mój problem i żadna ilość wyjaśnień, mówienia powinieneś, nie powinieneś nie rozwiąże
go. Oto kwestia, która mnie dotyka i pragnę ją rozstrzygnąć, bo widzę, że może istnieć inny sposób życia. Więc
mówię sobie Jak mogę uwolnić się od tego okrucieństwa bez konfliktu , ponieważ w chwili, gdy
rozpoczynam konflikt by pozbyć się okrucieństwa, już wniosłem przemoc w swą istotę. Więc najpierw muszę
mieć pełną jasność, co oznacza konflikt. Jeżeli istnieje jakiś konflikt w odniesieniu do okrucieństwa od
którego chcę się uwolnić z niego właśnie rodzi się przemoc. Jak mam się uwolnić od okrucieństwa bez
konfliktu?

Rozmówca: Zaakceptować je.

Krishnamurti: Zastanawiam się, co rozumiemy przez akceptację swego okrucieństwa. Oto ono! Nie akceptuję
ani nie odrzucam go. Co dobrego wynika ze stwierdzenia zaakceptuj to ? Faktem jest, że mam brązową skórę
tak jest. Dlaczego mam to akceptować lub odrzucać? Faktem jest, że jestem okrutny.

Rozmówca: Jeżeli widzę, że jestem okrutny, to akceptuję, rozumiem to ale też boję się działać w okrutny
sposób i to podtrzymywać.

Krishnamurti: Tak. Powiedziałem Jestem okrutny. Ani tego nie akceptuję ani nie odrzucam. To fakt, a oto
kolejny fakt, że, kiedy następuje konflikt mający usunąć okrucieństwo, pojawia się przemoc. Muszę więc mieć
do czynienia z tymi dwoma sprawami. Przemoc, okrucieństwo i pozbycie się ich bez wysiłku. Co mam zrobić?
Całe moje życie to szamotanina i walka.

Rozmówca: Kwestią nie jest przemoc, ale tworzenie wyobrażenia.

Krishnamurti: Wyobrażenie zostaje narzucone temu, co jest zgoda?

Rozmówca: Pochodzi ono z nieznajomości swej prawdziwej istoty.

Krishnamurti: Nie do końca wiem, co rozumie Pan przez prawdziwą istotę .

Rozmówca: Rozumiem przez to, że nie jest się oddzielonym od świata, że jest się światem, a dlatego
odpowiada się za przemoc obecną wokół.

Krishnamurti: Tak. Powiedział Pan, że prawdziwa istota to rozpoznanie, że jesteś światem i świat jest tobą, a
okrucieństwo i przemoc nie są czymś innym, tylko częścią jedności. Czy to miał Pan na myśli?

Rozmówca: Nie. Rolę ignorancji.

Krishnamurti: A więc mówi Pan, że istnieje prawdziwe ja i jego nieznajomość? Obecne są dwa stany,
prawdziwa istota i ukrywanie jej pod ignorancją. Dlaczego? To stara teoria indyjska. Skąd Pan wie, że istnieje
prawdziwa istota schowana pod iluzją i ignorancją?

Rozmówca: Jeżeli zdamy sobie sprawę, że problemy, jakie mamy, istnieją w kategoriach przeciwieństw, to
wszelkie problemy znikną.

Krishnamurti: Wszystko, co trzeba zrobić to nie myśleć przeciwieństwami. Czy tak robimy, czy to jedynie
idea?

Rozmówca: Proszę Pana, czyż dualność nie jest właściwością myśli?

Krishnamurti: Doszliśmy do jakiegoś miejsca i odchodzimy od niego. Wiem, że jestem okrutny z różnych
przyczyn psychologicznych. Oto fakt. Jak mam się uwolnić bez wysiłku?

Rozmówca: Co ma Pan na myśli mówiąc bez wysiłku ?

Krishnamurti: Wyjaśniałem, co rozumiem przez wysiłek. Jeśli tłumię okrucieństwo, obecny jest wysiłek
związany z odczuciem, że jest w tym sprzeczność: okrucieństwo i pragnienie by go nie było. Następuje
konflikt pomiędzy tym, co jest i tym, co być powinno .

Rozmówca: Jeżeli rzeczywiście na to spojrzę, nie mogę pozostać okrutny.

Krishnamurti: Pragnę odkryć, nie akceptować stwierdzenia. Pragnę odkryć, czy to w ogóle możliwe by uwolnić
się od okrucieństwa. Czy można się od niego uwolnić bez tłumienia, bez uciekania, prób pokonania go. Co
mam zrobić?

Rozmówca: Jedyna rzecz do zrobienia to je wyrazić.

Krishnamurti: By je wyrazić muszę pozwolić mu wyjść, pozwolić aby się ukazało nie w sensie stania się
bardziej okrutnym. Dlaczego nie pozwalam mu wyjść? Przede wszystkim boję się tego. Nie wiem, czy przez
pozwolenie na taką ekspresję, nie stanę się bardziej okrutny. A jeśli je wyrażę, to czy jestem w stanie je
zrozumieć? Czy umiem popatrzeć na nie z wielką starannością, co znaczy uważnie? Mogę to zrobić tylko, jeśli
moja energia, zainteresowanie i pragnienie zbiegają się w chwili ekspresji. W takim momencie potrzebuję
pilnego pragnienia by zrozumieć, potrzebuję umysłu bez żadnych zniekształceń. Potrzebuję olbrzymiej energii
by patrzeć. I te trzy rzeczy muszą mieć miejsce jednocześnie dokładnie w chwili ekspresji. Co oznacza, że
jestem wystarczająco wrażliwy i wolny, ażeby dysponować taką energią witalną, intencją i uważnością. Skąd
wezmę tę intensywną uważność? Jak do niej dotrę?

Rozmówca: Jeżeli doszliśmy do tego momentu desperackiego pragnienia zrozumienia, to tę uważność mamy.

Krishnamurti: Rozumiem. Pytam jedynie Czy to możliwe by być uważnym? Poczekajcie, zobaczcie, co z tego
wynika, zobaczcie, co się z tym wiąże. Nie nadawajcie znaczeń, nie układajcie nowych zbiorów słów. Jestem
tu. Nie wiem, co znaczy uważność. Prawdopodobnie nigdy nie poświęciłem niczemu uwagi, bo przez
większość mojego życia jestem nieuważny. Nagle przychodzisz i mówisz Patrz, bądź uważny wobec
przemocy , a ja odpowiadam Będę ale co to znaczy? Jak mam sprowadzić ten stan uważności? Czy jest na to
metoda? Jeśli istnieje metoda i mogę praktykować uważność, zajmie to czas. A w tym czasie pozostaję
nieuważny i dzięki temu powoduję dalsze zniszczenia. Więc to wszystko musi nastąpić natychmiast!

Jestem okrutny. Nie będę tłumił, nie będę uciekał, co nie oznacza, że jestem zdeterminowany nie uciekać, co
nie oznacza, że zdecydowałem nie tłumić tego. Lecz widzę i rozumiem dzięki inteligencji, że tłumienie,
kontrola, ucieczka, nie rozwiązują problemu, dlatego odkładam je na bok. Teraz dysponuję inteligencją, jaka
zaistniała przez zrozumienie daremności tłumienia, ucieczki, prób pokonania. Dzięki tej inteligencji badam,
przyglądam się okrucieństwu. Uświadamiam sobie, że, aby na nie patrzeć, potrzeba wielkiej uważności a, aby

nią dysponować, muszę bardzo uważać na mą nieuważność. Co to znaczy? Jeżeli praktykuję uważność, staje
się to mechaniczne, głupie i bez znaczenia, ale jeśli zauważę lub uświadomię sobie brak uwagi, to zaczynam
odkrywać, jak powstaje uważność. Dlaczego jestem nieuważny wobec uczuć innych ludzi, wobec sposobu, w
jaki się wyrażam, w jaki jem, wobec tego, co ludzie mówią i robią? Poprzez zrozumienie stanu negatywnego
powinienem dojść do pozytywnego, czyli uważności. Tak więc badam, próbuję zrozumieć, skąd bierze się
nieuważność.

To bardzo poważne zagadnienie, bo cały świat płonie. Skoro jestem częścią tego świata a świat jest mną,
muszę położyć kres temu pożarowi. Więc ugrzęźliśmy z tym problemem. Ponieważ to brak uważności
wywołuje cały ten chaos w świecie. Widać tu osobliwość faktu, że nieuważność jest negacją brak uwagi, brak
bycia tutaj w tej chwili. Jak można uświadomić sobie w pełni swą nieuważność, ażeby stała się uważnością?
Jak mam być całkowicie, natychmiast, świadom, z wielką energią, okrucieństwa we mnie, ażeby nie istniały
tarcia, sprzeczności, aby powstała całość, jedność? Jak to spowodować? Powiedzieliśmy, że to możliwe
jedynie, gdy obecna jest zupełna uważność, a nie istnieje ona, bo nasze życie to marnowanie energii w
nieuważności.

Saanen, Szwajcaria, 3 sierpnia 1969

Rozdział 10.

O radykalnej przemianie

Czym jest narzędzie, które patrzy?

Krishnamurti: Człowiek nie zmienił się zbyt głęboko. Rozmawiamy o radykalnej rewolucji w nim, nie o
narzuceniu na stary kolejnego wzorca postępowania. Jesteśmy zainteresowani jedynie zasadniczą przemianą
tego, co się faktycznie dzieje wewnątrz nas. Jak mówiliśmy, świat i my sami to nie dwie różne jednostki, świat
jest nami i my jesteśmy światem. Wywołać wielką przemianę w samych korzeniach naszej istoty, rewolucję,
mutację, transformację nie gra roli, jakiego słowa użyjesz oto, czym zajmujemy się podczas tych dyskusji.

Wczoraj pytaliśmy: czy można patrzeć na siebie z jasnością, bez żadnych zniekształceń zniekształceń
będących pragnieniem oceniania, osądzania, osiągania, uciekania od tego, co jest ? Wszystko to przeszkadza w
czystej percepcji, powstrzymuje od patrzenia dokładnie i z bliska na to, co jest . Myślę, że powinniśmy dzisiaj
poświęcić trochę czasu na przedyskutowanie, wspólne omówienie natury obserwacji, sposobu patrzenia,
słuchania, widzenia. Powinniśmy spróbować odkryć, czy w ogóle można widzieć nie tylko częścią swojej
istoty, optyczną, intelektualną czy emocjonalną. Czy to w ogóle możliwe by obserwować z bardzo bliska bez
zniekształceń? Może warto się tym zająć. Co to znaczy widzieć? Czy umiemy patrzeć na siebie, spojrzeć na
podstawowy fakt o nas czyli chciwość, zawiść, gniew, strach, hipokryzję, oszustwa, ambicję czy potrafimy
po prostu przyglądać się temu, bez zniekształcania?

Czy możemy spędzić dzisiaj trochę czasu próbując poznać, co to znaczy patrzeć? Poznawanie to ciągły ruch,
ciągłe odnawianie. To nie poznać i patrzeć z tej pozycji. Poprzez słuchanie tego, co się tu mówi i przyjrzenie
się sobie odrobinę, coś poznajemy, czegoś doświadczamy i z pozycji tego poznania i doświadczenia
patrzymy. Patrzymy z pamięcią tego, co poznaliśmy i czego doświadczyliśmy: patrzymy pamiętając to w
umyśle. Dlatego nie jest to patrzenie, nie jest to poznawanie. Poznawanie oznacza, że umysł poznaje za
każdym razem od nowa. Więc zawsze jest świeży, gotów poznawać. Mając to na uwadze nie zajmujemy się
kultywacją pamięci, ale raczej obserwacją i widzeniem, co się faktycznie dzieje. Spróbujemy być bardzo

czujni, bardzo uważni, ażeby to, co widzimy, i to, co poznajemy, nie stawało się pamięcią, z jaką patrzymy, co
już jest zniekształceniem. Patrz za każdym razem jak gdyby był to pierwszy raz! Patrzeć, obserwować to, co
jest z pamięcią oznacza, że coś ona narzuca bądź kształtuje lub ukierunkowuje twą obserwację a skutkiem tego
zniekształca ją. Czy możemy wyjść od tego?

Chcemy odkryć, co znaczy obserwować. Naukowiec może na coś patrzeć przez mikroskop i obserwować z
bliska oto obiekt zewnętrzny, na który patrzy bez uprzedzeń, chociaż z pewną wiedzą, jaką musi mieć aby
popatrzeć. Lecz tutaj przyglądamy się całej strukturze, całemu ruchowi życia, całej istocie, czyli mnie samemu
. Trzeba na to spojrzeć nie intelektualnie, nie emocjonalnie ani poprzez wnioski na temat tego, co dobre a co
złe, czy tego, co być nie może , tego, co być powinno . A zatem zanim będziemy mogli popatrzeć z bliska,
musimy uświadomić sobie proces oceniania, osądzania, wyciągania wniosków, jaki stale zachodzi i który
przeszkadza w obserwacji.

Zainteresowani teraz jesteśmy nie patrzeniem, ale tym, co patrzy. Czy narzędzie używane do patrzenia jest
zaplamione, zniekształcone, udręczone, przeciążone? Ważne jest nie widzenie, lecz obserwacja siebie, który
jesteś narzędziem, jakie patrzy. Jeśli mam uprzedzenie, na przykład nacjonalizm, i patrzę wraz z tym głębokim
uwarunkowaniem, dzieleniem na plemiona zwanym nacjonalizmem, patrzę, co oczywiste, z wielką ilością
uprzedzeń dlatego nie widzę wyraźnie. Albo, jeżeli boję się popatrzeć, to jest to oczywiście zniekształcone
spojrzenie. Lub gdy mam ambicję by osiągnąć oświecenie, wyższą pozycję, czy cokolwiek to będzie, wtedy
również przeszkadza mi to w wyraźnej percepcji. Trzeba być świadomym tego wszystkiego, świadomym
narzędzia, które patrzy i tego, czy jest czyste.

Rozmówca: Jeżeli się patrzy i zauważa, że nie jest ono czyste, to co wtedy należy zrobić?

Krishnamurti: Proszę śledzić to uważnie. Powiedzieliśmy: obserwuj to, co jest , zasadniczo egoistyczną,
skoncentrowaną na sobie aktywność, tę, która się opiera, która bywa sfrustrowana, jaka wpada w gniew
obserwuj to wszystko. Następnie mówiliśmy: przyjrzyj się narzędziu, które obserwuje, odkryj, czy jest ono
czyste. Przeszliśmy od faktu do narzędzia, które zamierza patrzeć. Sprawdzamy, czy jest czyste i stwierdzamy,
że nie jest. Co mamy teraz zrobić? Dysponuję zaostrzeniem inteligencji, jakie zaangażowałem wcześniej w
obserwację tylko faktu, tego, co jest przyglądałem mu się i odsunąłem od niego mówiąc Muszę zobaczyć,
czy instrument, który patrzy, jest czysty. W samym takim pytaniu obecna jest inteligencja śledzi Pan to
wszystko? Dlatego następuje wyostrzenie inteligencji, wyostrzenie umysłu, mózgu.

Rozmówca: Czy z tego nie wynika, że istnieje poziom świadomości, gdzie nie ma podziałów, nie ma
uwarunkowań?

Krishnamurti: Nie wiem, co z tego wynika. Po prostu posuwam się krok po kroku. Ruch nie jest
fragmentaryczny. Nie jest przerywany. Przedtem, kiedy patrzyłem, nie dysponowałem inteligencją.
Twierdziłem To muszę zmienić , Tego nie wolno mi zmieniać , Tak być nie może , To jest dobre, to jest złe ,
Tak być powinno wszystko. Z tymi wnioskami patrzyłem i nie działo się nic. Teraz zdaję sobie sprawę, że,
aby patrzeć, narzędzie musi być niezwykle czyste. Jest to więc jeden ciągły ruch inteligencji, nie
fragmentaryczny stan. Chciałbym ten temat kontynuować.

Rozmówca: Czy ta inteligencja jest sama w sobie energią? Jeżeli jest od czegoś zależna, to sprawa spali na
panewce.

Krishnamurti: Proszę się tym przez moment nie kłopotać, zostawmy kwestię energii na boku.

Rozmówca: Pan już to osiągnął podczas, gdy nam wydaje się to oczyszczaniem i oczyszczaniem, ale dążenie
jest to samo.

Krishnamurti: Tak. Czy właśnie to ma miejsce oczyszczanie? Czy może umysł, mózg, cała istota bardzo się
przytępiły różnymi środkami, jak naciski i aktywność i reszta? I mówimy, że cała istota musi być w pełni
przebudzona.

Rozmówca: To ten trudny moment.

Krishnamurti: Proszę poczekać, idę w tym kierunku, zobaczy Pan. Inteligencja nie podlega ewolucji.
Inteligencja to nie wytwór czasu. Inteligencja to właściwość wrażliwej uważności na to, co jest . Mój umysł
jest stępiony a mówię Muszę na siebie popatrzeć i ten tępy umysł próbuje patrzeć na siebie. Oczywiście nic
nie widzi. Albo się opiera albo odrzuca albo dostosowuje się tak patrzy wielce godzien szacunku mały
mieszczański umysł.

Rozmówca: Zaczął Pan mówić o ideologicznym systemie moralności a teraz idzie Pan dalej i sugeruje, że
powinniśmy użyć samoobserwacji, że wszelkie inne systemy są bezskuteczne. Czy nie jest to również
ideologia?

Krishnamurti: Nie, proszę Pana. Wręcz przeciwnie, twierdzę, że, jeśli patrzysz korzystając z ideologii,
wliczając w to moją, to jesteś zgubiony, to w ogóle nie patrzysz. Podtrzymujesz tak wiele ideologii,
szacownych, niegodnych szacunku i innych mając je w mózgu, w sercu patrzysz. Otępiają one mózg i umysł
i całą twą istotę. Teraz patrzy przytępiony umysł. I oczywiście, na cokolwiek spojrzy, cokolwiek wymedytuje,
czy poleci na księżyc, ciągle jest tępy. A zatem taki tępy umysł obserwuje a ktoś przychodzi i mówi Popatrz
przyjacielu, jesteś ograniczony, to, co widzisz będzie tak samo ograniczone. Ponieważ twój umysł jest otępiały,
to co widzisz również będzie niewyraźne. To wielkie odkrycie, że ograniczony umysł patrząc na coś
niezwykle żywotnego również tę rzecz czyni ograniczoną.

Rozmówca: Ale ta sama rzecz ciągle sięga na zewnątrz.

Krishnamurti: Proszę poczekać, poruszajmy się powoli, jeśli nie ma Pan nic przeciw temu. Po prostu idźcie
krok za krokiem wraz z mówcą.

Rozmówca: Jeżeli tępy umysł rozpoznaje, że jest tępy, to już tak tępy nie jest.

Krishnamurti: Nie rozpoznaję tego! Byłoby wspaniale, gdyby tępy umysł rozpoznał swoje otępienie, ale on
tego nie czyni. Albo próbuje szlifować się bardziej i bardziej zdobywając wiedzę, zostając naukowcem itd.
albo, jeżeli uświadamia sobie swe otępienie, stwierdza Ten stępiony umysł nie potrafi jasno patrzeć. Oto więc
następne pytanie: jak taki stępiony, zaplamiony umysł ma się stać niezwykle inteligentny, ażeby instrument,
przez który się patrzy, był bardzo czysty?

Rozmówca: Czy mówi Pan, że, gdy umysł w ten sposób potraktuje zagadnienie, to położy kres swej tępocie?
Czy można czynić dobre rzeczy ze złych pobudek?

Krishnamurti: Nie. Szkoda, że nie odstawił Pan swoich wniosków i nie odkrywa tego, o czym słyszy od
mówcy.

Rozmówca: Nie, proszę Pana. Pozostaje Pan ze mną.

Krishnamurti: Co powie Pan na to: próbuje Pan uchwycić coś, co uczyni tępy umysł ostrzejszym, jaśniejszym.
Ja nie. Mówię: obserwuj otępienie.

Rozmówca: Bez nieprzerwanego ruchu?

Krishnamurti: Obserwować stępiony umysł bez nieprzerwanego ruchu zniekształceń jak to się stanie? Patrzy
mój tępy umysł dlatego nie ma nic do zobaczenia. Zapytuję siebie Jak to możliwe by uczynić go jaśniejszym?
Czy to pytanie pojawiło się, bo porównałem otępiony umysł z innym, bardziej rozgarniętym i mówię Muszę
taki być ? Nadąża Pan? Właśnie porównywanie to kontynuacja otępienia umysłu.

Rozmówca: Czy tępy umysł może porównać się ze zdolniejszym?

Krishnamurti: Czyż ciągle się nie porównuje z jakimś bystrzejszym umysłem? Właśnie to nazywamy ewolucją,
nieprawdaż?

Rozmówca: Tępy umysł nie porównuje, pyta Dlaczego powinienem? Można też sformułować to trochę
inaczej: wierzysz, że jeżeli będziesz odrobinę bystrzejszy, to więcej osiągniesz.

Krishnamurti: Zgoda, to to samo. Więc coś odkryłem. Tępy umysł stwierdza jestem otępiały dzięki
porównaniu, jestem tępy, bo tamten człowiek jest bardziej rozgarnięty. Nie uświadamia on sobie, że jest tępy
sam w sobie. To dwa różne stany. Jeśli jestem świadom swego otępienia, bo ty jesteś bystry, to jedna rzecz.
Jeżeli uświadamiam to sobie bez porównywania, to coś zupełnie innego. Jak to jest z wami? Czy porównujesz
się i dlatego mówisz Jestem tępy ? Czy może uświadamiasz to sobie bez porównywania. Może tak być? Proszę
zatrzymajmy się tu na moment.

Rozmówca: Czy to możliwe?

Krishnamurti: Poświęćmy parę chwil temu pytaniu. Czy jestem świadom głodu, bo ktoś mi o tym powiedział,
czy dlatego, że czuję się głodny? Jeśli mi powiesz, że jestem głodny, mogę odczuć lekki głód, ale nie jest on
prawdziwy. Jeżeli jednak jestem głodny, to jestem głodny. A więc muszę mieć całkowitą jasność, czy moje
otępienie to wynik porównywania. Wtedy mogę pójść dalej.

Rozmówca: W jaki sposób przyszło to do Pana, że może Pan to zostawić i rozważać tylko, czy jest tępy czy
nie?

Krishnamurti: Ponieważ widzę prawdę, że porównywanie mnie otępia. W szkole, gdy porównuje się jednego
ucznia z drugim, niszczy się go. Jeżeli powiesz młodszemu bratu, że musi być tak zdolny jak starszy, niszczysz
go, czyż nie? Nie jesteś zainteresowany młodszym, lecz zdolnościami starszego chłopca.

Rozmówca: Czy otępiony umysł potrafi popatrzeć i odkryć, że jest tępy?

Krishnamurti: Zamierzamy to odkryć. Proszę, spróbujmy jeszcze raz od początku. Czy moglibyśmy dzisiaj nie
trzymać się kurczowo tej jednej sprawy?

Rozmówca: Jak długo istnieje to pragnienie, nieważne, na ile słuszne, jestem tępy sam z siebie bądź przez
porównywanie.

Krishnamurti: Zamierzamy to odkryć. Proszę, niech Pan przez parę minut po prostu posuwa się wraz z mówcą
nie akceptując ani nie odrzucając, ale obserwując siebie. Na początku dzisiejszego dialogu powiedzieliśmy, że
rewolucja musi nastąpić w samych korzeniach naszej istoty, i że może to mieć miejsce jedynie, gdy wiemy,
jak obserwować to, czym jesteśmy. Obserwacja jest uzależniona od jasności, czystości i otwartości umysłu,
który patrzy. Lecz większość z nas jest otępiona i stwierdzamy, że podczas patrzenia nic nie widzimy
dostrzegamy gniew, zazdrość i resztę, ale to nie wywołuje żadnego efektu. Więc zajmujemy się otępionym
umysłem, nie tym, na co on patrzy. Ten tępy umysł stwierdza Muszę być bystry by patrzeć. Tak więc ma
wzorzec tego, czym jest bystrość i próbuje takim zostać. Ktoś mu mówi Porównywanie zawsze wywołuje
otępienie. Więc odpowiada Muszę strasznie uważać, ażeby nie porównywać. Czym jest otępienie wiem
jedynie dzięki porównaniom. Jeżeli nie porównuję, to skąd wiem, że jestem tępy? I mówię sobie Nie będę
nazywał tego otępieniem. W ogóle nie będę używał słowa tępy . Będę tylko obserwował to, co jest i nie będę
nazywał. Bo w chwili, gdy nazywam coś tępym, już nadaję mu imię i powoduję, że takie jest. Ale, jeśli nie
będę nazywał, lecz tylko obserwował, to usuwam porównania, usuwam słowo tępy i zostaje tylko to, co jest .
Nie jest to trudne, nieprawdaż? Proszę, przyjrzyjcie się sobie. Popatrzcie, co się dzieje! Popatrzcie, gdzie jest
teraz umysł.

Rozmówca: Widzę, że mój umysł jest zbyt powolny.

Krishnamurti: Proszę tylko posłuchać. Powtórzę bardzo wolno, krok po kroku.

W jaki sposób zdaję sobie sprawę, że mój umysł jest tępy? Bo ktoś mi powiedział? Bo czytam książki, które
wydają mi się niezwykle mądre, zawiłe i subtelne? Czy może spotkałem genialnych ludzi i porównując się z
nimi nazywam siebie tępym? Muszę to odkryć. Więc nie będę porównywał, odrzucam porównywanie się z
kimś innym. Czy teraz wiem, że jestem tępy? Czy to słowo przeszkadza mi obserwować? Czy może zajmuje
ono miejsce tego, co jest ? Nadąża Pan za tym? Więc nie będę go używał, nie nazwę umysłu tępym, nie nazwę
go powolnym, nie nazwę go w żaden sposób, ale odkryję to, co jest . Tak więc uwolniłem się od
porównywania, co jest najbardziej subtelną sprawą. Mój umysł stał się niezwykle inteligentny, ponieważ nie
porównuje, nie używa słów do nazywania tego, co widzi, tego, co jest , bo uświadomił sobie, że opis nie jest
tym, co opisuje. Czym jest zatem obecnie fakt tego, co jest ?

Czy możemy stąd pójść dalej? Przyglądam się temu, umysł obserwuje swoje własne poruszenia. Teraz, czy
potępiam je, osądzam i oceniam oraz mówię Tak być powinno , To nie powinno mieć miejsca ? Czy mam
jakaś regułę, ideał, rozwiązanie, wniosek, które niechybnie zniekształcą to, co jest ? Muszę w to wejść. Jeżeli
mam jakieś wnioski, to nie umiem patrzeć. Jeżeli jestem moralistą, jeśli jestem osobą godną szacunku, albo
chrześcijaninem, hinduistą czy oświeconym bądź tym lub tamtym wszystko to przeszkadza mi w patrzeniu.
Dlatego muszę być wolny od tego wszystkiego. Przyglądam się, czy mam jakiegokolwiek rodzaju wnioski. Tak
więc umysł staje się niezwykle jasny i pyta Czy obecny jest strach? Obserwuję i stwierdzam Jest tu strach, jest
pragnienie bezpieczeństwa, jest pożądanie przyjemności i tak dalej. Widzę, że prawdopodobnie nie mogę
patrzeć, jeżeli istnieją dowolnego rodzaju wnioski, zachodzi dowolnego rodzaju ruch związany z
przyjemnością. Przyglądam się zatem i zauważam, że w wielkim stopniu podlegam tradycji, i zdaję sobie
sprawę, że taki tradycyjny umysł nie umie patrzeć. Moje najgłębsze zainteresowanie to patrzeć i ukazuje mi
ono niebezpieczeństwo formułowania wniosków. Dzięki temu sama percepcja niebezpieczeństwa oddala je. A
wtedy mój umysł nie jest pomieszany, nie ma wniosków, nie myśli w kategoriach słów, opisów i nie
porównuje. Taki umysł umie obserwować a to, co obserwuje, to on sam. Dlatego miała miejsce rewolucja.
Teraz się zgubiliście zupełnie zgubiliście!

Rozmówca: Nie wydaje mi się by rewolucja miała miejsce. Dzisiaj udało mi się popatrzeć na umysł w sposób,
o jakim Pan mówi, wyostrzył się on, ale jutro zapomnę, jak patrzeć.

Krishnamurti: Nie może Pan zapomnieć. Czy zapomni Pan węża? Czy zapomni Pan przepaść? Czy zapomni
Pan butelkę oznaczoną trucizna ? Nie potrafi Pan tego zapomnieć. Ktoś pytał Jak mogę wyczyścić narzędzie?
Powiedzieliśmy, że czyszczenie go to uświadomienie sobie, w jaki sposób zostało stępione, zamglone,
zabrudzone. Opisaliśmy, co powoduje to zamglenie i mówiliśmy też, że opis to nie rzecz opisywana, więc nie
dajcie się złapać słowom. Pozostańcie z opisywaną rzeczą, czyli narzędziem, które zostało stępione.

Rozmówca: Na pewno jeśli patrzy Pan na siebie w opisany sposób, to czegoś Pan oczekuje.

Krishnamurti: Nie oczekuję transformacji, oświecenia, mutacji, nie oczekuję niczego, bo nie wiem, co się
zdarzy. Wiem tylko z pełną jasnością jedną rzecz, że narzędzie, które patrzy nie jest czyste, jest zamglone, jest
popękane. Oto wszystko, co wiem i nie mam nic więcej. A jedyne, co mnie interesuje to, jak mogę
spowodować by to narzędzie było całe, zdrowe.

Rozmówca: Dlaczego Pan patrzy?

Krishnamurti: Świat płonie a świat to ja. Jestem strasznie zaniepokojony, w potwornym zamęcie a gdzieś w
tym wszystkim musi być porządek. Oto, co powoduje, że patrzę. Ale jeśli powiesz Ze światem wszystko jest w
porządku, dlaczego się tym dręczysz, masz dobre zdrowie i trochę pieniędzy, żonę i dzieci oraz dom, zostaw
to to oczywiście nie ma pożaru świata. Lecz on płonie, nieważne, czy lubisz to czy nie. Oto więc to, co
powoduje, że patrzę, nie jakaś koncepcja intelektualna ani emocjonalne zdenerwowanie, ale bieżący fakt, że
świat płonie wojny, nienawiść, podstępy, wyobrażenia, fałszywi bogowie i cała reszta. I sama percepcja tego,
co ma miejsce na zewnątrz, czyni mnie uważnym wewnątrz. A, jak mówiłem, stan wewnętrzny to stan
zewnętrzny, są one jednym, niepodzielnie.

Rozmówca: Jesteśmy z powrotem na samym początku. Jest faktem, że otępiały umysł nie widzi, że porównując
pomyśli, że powinno być inaczej.

Krishnamurti: Nie, to nie tak. Nie chcę być inny! Widzę tylko, że narzędzie jest stępione. Nie wiem, co z nim
zrobić. Zamierzam zatem to odkryć, co nie oznacza, że chcę zmienić narzędzie. Nie chcę.

Rozmówca: Czy użycie jakiegokolwiek słowa jest przeszkodą w widzeniu?

Krishnamurti: Słowo to nie rzecz dlatego, gdy patrzysz na rzecz nie odłożywszy na bok słowa, staje się ono
niezwykle ważne.

Rozmówca: Myślę, że się z Panem nie zgodzę. Kiedy się patrzy, widać, że narzędzie ma dwie części, jedna to
percepcja, druga ekspresja. Niemożliwe jest rozłączenie tych dwóch części. To problem lingwistyczny,
niezwiązany z otępieniem. Trudność leży w języku, w swobodzie wyrażania się.

Krishnamurti: Czy twierdzi Pan, że podczas obserwacji zachodzi percepcja i ekspresja, te dwie rzeczy nie są
czymś oddzielnym? Dlatego, gdy postrzegasz, potrzebna jest też czystość wyrażania się lingwistyczne
zrozumienie oraz percepcja i ekspresja nie mogą być rozdzielone, zawsze muszą zachodzić razem. Tak więc
mówi Pan, że to bardzo ważne by użyć właściwego słowa.

Rozmówca: Mówię ekspresja , nie mówię intencja .

Krishnamurti: Rozumiem ekspresja. Poprzez to dochodzi kolejny czynnik: percepcja, ekspresja i działanie.
Jeżeli działanie nie jest ekspresją i percepcją ekspresją wyrażającą je w słowach to następuje fragmentacja.
Czy percepcja nie jest działaniem? Samo postrzeganie to działanie. Jak, gdy wyczuwam przed sobą przepaść i
następuje natychmiastowe działanie takie działanie to ekspresja percepcji. Więc percepcja i działanie nie
mogą być rozdzielone, dlatego ideał i działanie są niewykonalne. Jeśli widzę głupotę ideału, sama jej
percepcja jest działaniem inteligencji. A zatem obserwacja otępienia, postrzeganie go jest czyszczeniem z
niego umysłu, czyli działaniem.

Saanen, Szwajcaria, 6 sierpnia 1969

Rozdział 11.

Sztuka widzenia

Świadomość bez odstępu czasowego. Tygrys wyganiający tygrysa

Krishnamurti: Ważne jest, wydaje mi się, aby zrozumieć naturę i piękno obserwacji, widzenia. Tak długo jak
umysł jest w jakikolwiek sposób zniekształcony przez neurotyczne skłonności i odczucia, przez strach,
smutek, przez troskę o zdrowie, przez ambicję, snobizm i pragnienie władzy najwyraźniej nie umie słuchać,
obserwować, widzieć. Sztuka widzenia, słuchania, obserwacji to nie coś, co można kultywować, to nie kwestia
ewolucji i stopniowego wzrostu. Kiedy uświadamiamy sobie zagrożenie, następuje natychmiastowe działanie,
instynktowna, niezwłoczna odpowiedź ciała i pamięci. Od dziecka warunkowano cię na spotkanie z
niebezpieczeństwem w ten sposób, ażeby mózg odpowiadał od razu, inaczej nastąpiłaby fizyczna destrukcja.
Pytamy, czy można działać poprzez samo widzenie, w jakim nie ma w ogóle uwarunkowań. Czy umysł może
odpowiadać z wolnością i od razu na każdy rodzaj zniekształcenia i dzięki temu działać? Właśnie, percepcja,
działanie i ekspresja są jedną całością, nie są oddzielone, rozłączne. Samo widzenie to działanie, czyli
ekspresja widzenia. Gdy obecna jest świadomość strachu, obserwuj go z tak bliska, żeby sama obserwacja była
uwolnieniem od niego, czyli działaniem. Czy dzisiaj moglibyśmy się tym zająć? Czuję, że to bardzo ważne:
może bylibyśmy w stanie przeniknąć do nieznanego. Ale umysł, który został w jakikolwiek sposób głęboko
uwarunkowany przez swe lęki, ambicje, chciwość, rozpacz i całą resztę, zapewne nie umie przeniknąć do
czegoś, co wymaga niezwykle zdrowej, zrównoważonej i zharmonizowanej istoty.

Pytamy więc, czy umysł mając na myśli całą istotę może być świadom określonej formy wypaczenia,
określonego rodzaju dążenia, przemocy, a, widząc, może to zakończyć, nie stopniowo ale od razu? To znaczy,
nie pozwolić by pomiędzy percepcją i działaniem pojawił się czas. Kiedy widzisz niebezpieczeństwo nie ma
odstępu czasowego, następuje natychmiastowe działanie.

Jesteśmy przyzwyczajeni do idei, że stopniowo staniemy się mądrzy, oświeceni poprzez przyglądanie się,
praktykowanie dzień po dniu. Oto, do czego przywykliśmy, oto wzorzec naszej kultury i nasze
uwarunkowanie. Teraz mówimy, że ten stopniowy proces umysłu mający uwolnić od strachu czy przemocy
prowadzi do nowego strachu i do dalszej przemocy.

Czy można zakończyć przemoc nie tylko na zewnątrz, lecz w głębi, w samych korzeniach naszej istoty
zakończyć zmysł agresji, pragnienie władzy? Czy poprzez samo zupełne widzenie potrafimy to zakończyć nie

pozwalając by zaistniał czas? Czy możemy to dziś przedyskutować? Zwykle pozwalamy, aby czas wkroczył w
przerwę między widzeniem i działaniem, odstęp między tym, co jest i tym, co być powinno . Pojawia się
pragnienie uwolnienia od tego, co jest, ażeby coś osiągnąć bądź zostać czymś innym. Trzeba zrozumieć ten
odstęp czasowy z pełną jasnością. Myślimy tymi kategoriami, bo od dzieciństwa byliśmy wychowywani i
edukowani by myśleć: stopniowo czymś się w końcu stanę. Na zewnątrz, w technologii można zobaczyć, że
czas jest konieczny. Nie mogę zostać wysokiej klasy stolarzem, czy fizykiem lub matematykiem bez
poświęcenia na to wielu lat. Możesz mieć jasność nie lubię używać słowa intuicja i w młodości rozumieć
zagadnienia matematyczne. I zdajesz sobie sprawę, że, aby doskonalić pamięć potrzebną do nauki nowej
techniki czy nowego języka, czas jest absolutnie konieczny. Nie nauczę się niemieckiego na jutro, potrzebuję
wielu miesięcy. Nie wiem nic o elektronice i, aby ją poznać, potrzebuję zapewne wielu lat. Więc nie mylmy
czynnika czasu, koniecznego, żeby poznać technikę z niebezpieczeństwem pozwolenia by czas wtrącał się do
percepcji i działania.

Rozmówca: Czy powinniśmy rozmawiać o dzieciach, o dorastaniu?

Krishnamurti: Dziecko musi dorosnąć. Musi nauczyć się wielu rzeczy. Gdy się mówi Musisz dorosnąć , są to
raczej poniżające słowa.

Rozmówczyni: Proszę Pana, częściowa zmiana psychologiczna w nas zachodzi.

Krishnamurti: Oczywiście! Złościłeś się lub się złościsz i mówisz Nie wolno mi się złościć i stopniowo
pracujesz nad tym i powodujesz stan częściowy, to znaczy złościsz się odrobinę mniej, jesteś mniej
poirytowany i bardziej się kontrolujesz.

Rozmówczyni: Nie to miałam na myśli.

Krishnamurti: Co, w takim razie, miała Pani na myśli?

Rozmówczyni: Coś, co się miało i odrzuciło. Zamęt może pojawić się znowu, ale nie taki sam.

Krishnamurti: Zgoda, lecz czyż to nie ciągle ten sam zamęt, tylko trochę zmodyfikowany? Następuje
zmodyfikowana kontynuacja. Możesz przestać zależeć od kogoś przechodząc przez ból uzależnienia i
cierpienie samotności, mówiąc Nie będę dłużej zależny. I być może będziesz w stanie to odrzucić. Więc, jak
Pani mówi, zaszła pewna zmiana. Następna zależność nie będzie zupełnie taka sama jak poprzednia. Znów w
nią wpadniesz i odrzucisz i tak dalej. Teraz pytamy, czy to możliwe by widzieć całą naturę zależności i od razu
się od niej uwolnić nie stopniowo tak jak działałbyś niezwłocznie wobec zagrożenia. To naprawdę ważna
kwestia, w którą powinniśmy wejść nie tylko werbalnie, ale dogłębnie, wewnętrznie. Zobaczcie jej implikacje.
Cała Azja wierzy w reinkarnację: to jest, że narodzisz się znowu w kolejnym życiu zależnie od tego, jak
przeżyłeś obecne. Jeżeli jesteś brutalny, agresywny, niszczycielski, zapłacisz za to w następnym wcieleniu.
Niekoniecznie zostaniesz zwierzęciem, wrócisz jako człowiek wiodąc bardziej bolesne, bardziej destrukcyjne
życie, bo poprzednio nie żyłeś pięknie. Ci, co wierzą w ideę reinkarnacji, wierzą jedynie w słowa, ale nie w
głębię ich znaczenia. To, co czynisz teraz w olbrzymim stopniu wpływa na jutro ponieważ jutro, czyli w
następnym życiu, zapłacisz za to. Tak więc idea stopniowego osiągania innej formy jest zasadniczo taka sama
na Wschodzie i na Zachodzie. Zawsze obecny jest czynnik czasu, to, co jest i to, co być powinno .
Osiągnięcie tego, co być powinno wymaga czasu, czasu w postaci wysiłku, koncentracji, uważności. Jako, że
nie dysponujesz uważnością ani koncentracją, pojawia się ciągły wysiłek by uważność praktykować, co
wymaga czasu.

Musi istnieć zupełnie inny sposób podejścia do tego problemu. Trzeba zrozumieć percepcję, i widzenie i
działanie nie są one czymś osobnym, nie są oddzielone. Musimy również wejść w kwestię działania,
dokonywania. Czym jest działanie, czyn?

Rozmówca: Jak ślepy człowiek, bez percepcji, może działać?

Krishnamurti: Czy spróbował Pan kiedyś zasłonić sobie na tydzień oczy przepaską? Zrobiliśmy tak, dla
zabawy. Wiecie, odkrywa się inną wrażliwość, zmysły się wyostrzają. Zanim zbliżysz się do ściany, krzesła
czy tablicy, wiesz już, że tam jest. Rozmawiamy o wewnętrznej ślepocie wobec siebie samego. W ogromnym
stopniu jesteśmy świadomi rzeczy na zewnątrz, ale wewnętrznie ślepi.

Czym jest działanie? Czy zawsze opiera się ono na idei, zasadzie, wierze, wnioskach, nadziei, rozpaczy? Jeżeli
masz ideę, ideał, to dopasowujesz się do niego, powstaje odstęp pomiędzy ideałem a działaniem. Ten odstęp to
czas. Powinienem być jak ten ideał poprzez moją identyfikację z ideałem, w końcu to on będzie działał i nie
będzie oddzielenia między działaniem i ideałem. Co następuje, gdy obecny jest ideał i działanie będące
zbliżaniem się do niego? Czy ma miejsce odstęp czasowy?

Rozmówca: Ustawiczne porównywanie.

Krishnamurti: Tak, porównywanie i cała reszta. Jakie działanie zachodzi, jeśli się to obserwuje?

Rozmówca: Ignorujemy teraźniejszość.

Krishnamurti: I co jeszcze?

Rozmówca: Sprzeczność.

Krishnamurti: To jest sprzeczność. Prowadzi to do hipokryzji. Złoszczę się a ideał mówi Nie złość się.
Tłumię, kontroluję, dopasowuję się, zbliżam do ideału i dlatego zawsze jestem w konflikcie i udaję. Idealista to
osoba, która stwarza pozory. Także w tej sprzeczności kryje się konflikt. Pojawiają się tu jeszcze inne
elementy.

Rozmówca: Dlaczego nie pozwolono nam pamiętać poprzednich wcieleń? Nasza ewolucja byłaby o wiele
łatwiejsza.

Krishnamurti: Byłaby?

Rozmówca: Moglibyśmy uniknąć błędów.

Krishnamurti: Co rozumie Pan przez poprzednie wcielenie? Życie wczorajsze, dwadzieścia cztery godziny
temu?

Rozmówca: Ostatnią inkarnację.

Krishnamurti: Czyli sto lat temu? W jaki sposób miałoby to ułatwić życie?

Rozmówca: Lepiej byśmy rozumieli.

Krishnamurti: Proszę prześledzić to krok po kroku pamiętałby Pan to, co uczynił lub czego nie uczynił, przez
co cierpiał sto lat temu, a co jest dokładnie tym samym, co wczoraj. Wczoraj zrobił Pan wiele rzeczy, z których
jest zadowolony lub jakich żałuje, co powoduje ból, rozpacz i smutek. Oto pamięć tego wszystkiego. I ma Pan
w pamięci tysiąc lat, które zasadniczo nie różnią się od dnia wczorajszego. Dlaczego nazywać to reinkarnacją,
a nie inkarnacją wczoraj, które rodzi się dziś? Widzicie, to nam się nie podoba, bo myślimy, że jesteśmy
istotami wyjątkowymi, albo że mamy czas by dorosnąć, stać się, reinkarnować. Czym jest to, co zostaje
reinkarnowane, a na co nigdy nie spojrzałeś czyli twoja pamięć? Nie ma w tym nic świętego. Pamięć dnia
wczorajszego odradza się dzisiaj w tym, co robisz, wczoraj kontroluje to, co czynisz dziś. I tysiąc lat
wspomnień działa poprzez wczoraj i poprzez dzisiaj. Mamy więc nieustanną inkarnację przeszłości. Nie sądzę,
by był to rozsądny sposób wydostania się, dobre wyjaśnienie. Kiedy się widzi ważność pamięci oraz zupełną
daremność tego podejścia, to więcej nie wspomina się o reinkarnacji.

Pytamy, czym jest działanie. Czy jest ono kiedykolwiek wolne, spontaniczne, natychmiastowe? Czy może
zawsze jest ograniczone czasem, czyli myślą, czyli pamięcią?

Rozmówca: Przyglądałem się, jak kotka łapie mysz. Nie myśli To jest mysz od razu, instynktownie chwyta ją.
Wydaje mi się, że również musimy działać spontanicznie.

Krishnamurti: Nie musimy ani nie powinniśmy . Proszę sądzę, że nie powinniśmy nigdy mówić, że
powinniśmy , musimy , o ile istotnie rozumiemy czynnik czasu. Pytamy siebie, nie werbalnie, nie
intelektualnie, ale dogłębnie, wewnętrznie, czym jest działanie? Czy zawsze jest związane z czasem? Działanie
rodzące się z pamięci, ze strachu, z rozpaczy zawsze się z nim wiąże. Czy istnieje działanie całkowicie wolne i
dzięki temu wolne od czasu?

Rozmówca: Mówi Pan, że widzi się węża i działa natychmiast. Ale wąż rośnie poprzez działanie. Życie nie jest
takie proste, jest nie tylko jeden wąż, ale dwa i staje się to problemem matematycznym. Wtedy wkracza czas.

Krishnamurti: Mówi Pan, że żyjemy w świecie pełnym tygrysów i nie spotyka się tylko jednego, ale cały ich
tuzin w ludzkiej postaci, brutalnych, okrutnych, skąpych, chciwych, każdy dążący do własnej specyficznej
uciechy. I by żyć i działać w takim świecie trzeba zabijać jednego tygrysa za drugim. Tygrys to ja sam jest on
we mnie jest we mnie tuzin tygrysów. A mówił Pan, że, aby pozbyć się ich, po jednym, potrzeba czasu. O to
właśnie pytamy. Zaakceptowaliśmy, że stopniowe wybicie znajdujących się we mnie węży wymaga czasu. Ja
to ty ty ze swoimi tygrysami, ze swymi wężami to wszystko to również ja . I pytamy, dlaczego zabijać te
zwierzaki we mnie pojedynczo? Jest we mnie tysiąc ja , tysiąc węzy i do czasu, gdy zabiję ostatniego, zdążę
umrzeć.

Czy zatem istnieje sposób proszę tego posłuchać, nie odpowiadać, proszę odkryć pozbycia się wszystkich
węży od razu, nie stopniowo? Czy mogę zobaczyć niebezpieczeństwo tych wszystkich zwierząt, wszelkich
sprzeczności we mnie i uwolnić się od nich natychmiast? Jeśli nie mogę tego zrobić, to nie ma dla mnie
nadziei. Mogę udawać przeróżne rzeczy, ale nie umiem wymazać niezwłocznie wszystkiego, co we mnie na
zawsze jestem niewolnikiem, czy narodzę się w następnym życiu czy za dziesięć tysięcy wcieleń. Muszę więc
znaleźć sposób działania, patrzenia, jaki prowadzi do zakończenia w natychmiastowej percepcji, prowadzi do
końca z tym szczególnym smokiem, specyficzną małpą we mnie.

Rozmówczyni: Niech Pan to zrobi!

Krishnamurti: Nie, proszę Pani, to naprawdę niezwykłe zagadnienie, Nie można jedynie powiedzieć zrób to
lub nie rób tamtego . Wymaga ono kolosalnych dociekań, proszę nie mówić mi, że Pani to osiągnęła lub że
powinno się zrobić to czy tamto, to mnie nie interesuje pragnę odkryć.

Rozmówca: Gdybym tylko mógł to zobaczyć!

Krishnamurti: Nie, proszę, żadnego gdyby .

Rozmówczyni: Jeśli postrzegam coś, to czy powinnam ułożyć to w słowa czy pozwolić by pozostało we mnie?

Krishnamurti: Dlaczego przekłada Pani to, co zostało powiedziane za pomocą bardzo prostego języka na swe
własne słowa dlaczego nie widzi Pani, co zostało powiedziane? Mamy w sobie wiele zwierząt, wiele
zagrożeń. Czy mogę uwolnić się od nich wszystkich w pojedynczej percepcji widząc natychmiast? Być może
zrobiła to Pani, nie pytam o to, byłoby to z mojej strony nierozsądne. Pytam jednak, czy to możliwe?

Rozmówca: Działanie ma dwie części. Wewnętrzna, decyzyjna zachodzi natychmiast. Działanie na świat
zewnętrzny wymaga czasu. Decyzja oznacza działanie wewnętrzne. Przerzucenie mostu między tymi dwiema
aspektami działania wymaga czasu. To problem języka, przekazu.

Krishnamurti: Rozumiem, proszę Pana. Istnieje działanie zewnętrzne wymagające czasu i wewnętrzne będące
percepcją i działaniem. Jak to wewnętrzne z jego percepcją, decyzją i działaniem natychmiast, połączyć
mostem z tym drugim, które wymaga czasu? Czy pytanie jest jasne?

Jeśli mogę zwrócić uwagę, nie wydaje mi się, żeby wymagało to jakiegoś mostu. Nie ma mostu ani połączenia
między nimi. Pokażę wam, co mam na myśli. Zdaję sobie całkiem jasno sprawę, że pójście gdzieś zajmuje
czas, że nauka języka wymaga czasu, fizyczne zrobienie czegokolwiek wymaga czasu. Czy wewnętrznie czas
jest konieczny? Jeżeli potrafię zrozumieć jego naturę, to będę się prawidłowo obchodził z czynnikiem czasu w
świecie zewnętrznym i nie pozwolę mu się mieszać do stanu wewnętrznego. Zatem nie zajmuję się tym, co na
zewnątrz, bo rozumiem, że to wymaga czasu. Jednak zapytuję siebie, czy w wewnętrznej percepcji, decyzji,
działaniu czas jest w ogóle obecny. Dlatego pytam Czy decyzja jest w ogóle potrzebna? decyzja będąca
chwilą czasu sekundą, momentem. Decyduję znaczy, że obecny jest czynnik czasu, decyzja opiera się na woli
i pragnieniu, wszystko to oznacza czas. Pytam więc, dlaczego decyzja ma w ogóle w to wchodzić? Czy może
jest ona częścią mego uwarunkowania mówiącego Potrzebujesz czasu ?

Czy istnieje percepcja i działanie bez decyzji? Oto uświadamiam sobie strach, strach wywołany przez myśl,
przez minione wspomnienia, przez doświadczenia inkarnację wczorajszego strachu w dzień dzisiejszy.
Zrozumiałem całą naturę, strukturę, istotę strachu. A widzenie tego bez decydowania jest działaniem będącym
wolnością od tego. Czy to możliwe? Nie mów tak, uczyniłem to lub ktoś inny to zrobił nie o to chodzi. Czy
strach może zakończyć się natychmiast, gdy się pojawia? Istnieją lęki na powierzchni, czyli dotyczące świata.
Świat jest pełen tygrysów a one, będąc częścią mnie, dążą do zagłady dlatego toczy się wojna pomiędzy mną
częścią tygrysa i ich resztą.

Istnieje też strach wewnętrzny psychologiczne poczucie zagrożenia, poczucie niepewności w całości
wywołany przez myśl. Myśl rodzi przyjemność, myśl rodzi strach widzę to wszystko. Widzę
niebezpieczeństwo strachu tak, jak zagrożenie spowodowane przez węża, przez głęboki, wartki nurt, jak
przepaść przed sobą w pełni widzę niebezpieczeństwo. I samo widzenie kończy to bez upływu nawet
najdrobniejszej chwili na podejmowanie decyzji.

Rozmówca: Czasem rozpoznaje się strach a on jednak ciągle pozostaje.

Krishnamurti: Trzeba w to wchodzić bardzo ostrożnie. Przede wszystkim, nie chcę pozbyć się strachu. Pragnę
wyrazić go, zrozumieć, pozwolić mu przepłynąć, pozwolić wyjść, wybuchnąć we mnie itd. Nic nie wiem o
strachu. Wiem, że się boję. Teraz chcę odkryć, na jakim poziomie, na jakiej głębokości się to dzieje:
świadomie, czy może w samych korzeniach, na najgłębszych poziomach mej istoty w jaskiniach, w
niezbadanych rejonach mojego umysłu. Chcę odkryć. Pragnę by to wszystko wypłynęło, ukazało się. Jak więc
powinienem to zrobić? Muszę to zrobić nie stopniowo rozumiecie? To musi wyjść całkowicie z mej istoty.

Rozmówca: Jeżeli jest tysiąc tygrysów i siedzę na ziemi, to ich nie widzę. Ale gdybym przeniósł się na
równinę powyżej, to mógłbym coś z nimi zrobić.

Krishnamurti: Nie gdyby . Gdybym umiał latać, zobaczyłbym piękno ziemi. Nie umiem latać, jestem tutaj.
Obawiam się, że takie teoretyczne pytania w ogóle nie mają wartości a najwyraźniej nie zdajemy sobie z tego
sprawy. Jestem głodny a karmi mnie Pan teoriami. Oto problem, proszę na niego patrzeć, bo wszyscy się
boimy, w każdym jest strach tego czy innego rodzaju. Istnieją głębokie, ukryte lęki i doskonale sobie
uświadamiam te na powierzchni, strach związany ze światem: obawa utraty pracy, obawa przed tym lub
tamtym o żonę, o syna. Znam to bardzo dobrze. Być może istnieją głębsze poziomy strachu. Jak mam, jak
umysł ma odsłonić je wszystkie razu? Co o tym sądzicie?

Rozmówca: Czy mówi Pan, że musimy wygonić zwierzę raz i na zawsze albo wielokrotnie będziemy musieli
na nie polować?

Krishnamurti: Rozmówca sugeruje, że można wygnać zwierzę całkowicie, na zawsze, nie ścigać go jednego
dnia i pozwolić by wróciło następnego. To właśnie mówimy. Nie chcę polować wciąż na nowo. Wszystkie
szkoły, wszelcy święci i wszystkie religie oraz psychologowie mówią: wyganiaj je po trochu. Dla mnie to nic
nie znaczy. Chcę odkryć, jak przegnać zwierzę tak, aby nigdy nie wróciło. A jeśli wróci, będę wiedział, co
robić, nie wpuszczę go do domu. Rozumiecie?

Rozmówca: Musimy teraz dać zwierzęciu właściwe imię: to myśl. A gdy wróci, będziemy wiedzieć, co z nią
zrobić.

Krishnamurti: Nie wiem, co zrobić zobaczymy. Wszyscy jesteście tacy niecierpliwi!

Rozmówca: To nasze życie musimy być niecierpliwi!

Krishnamurti: Niecierpliwi w udzielaniu odpowiedzi (to miałem na myśli). Oczywiście musimy być
niecierpliwi. To bardzo trudny temat, nie można jedynie rzucać słów. To wymaga uważności.

Rozmówca: Dlaczego nie dokonujemy percepcji na bieżąco, właśnie teraz?

Krishnamurti: Właśnie to proponuję.

Rozmówczyni: Co się dzieje, gdy na Pana patrzę? Najpierw dostrzegam Pańską powierzchowność. Proszę na
mnie spojrzeć. Pierwszą rzeczą, jaka następuje, jest wizualne postrzeganie mojej prezencji, zgoda? Co się
dzieje potem? Dzieją się myśli o tej prezencji.

Krishnamurti: Powiedziała Pani dokładnie tę samą rzecz. Myśl to zwierzę. Proszę, zajmijmy się nim. Nie
mówcie, że jest myślą, lub ja , ego, strachem, chciwością, zawiścią, by potem wrócić do innego jego opisu. To
zwierzę, jak mówimy, jest tym wszystkim. I widzimy, że nie można go przegonić stopniowo, bo zawsze wróci
w innej postaci. Do pewnego stopnia sobie to uświadamiając stwierdzam: jakie to wszystko głupie, ta ciągła za
nim pogoń jego powrót i pogoń od nowa. Pragnę odkryć, czy można wygnać je całkowicie, ażeby nie
powróciło nigdy.

Rozmówca: Widzę różne zdarzenia zachodzące we mnie z różną szybkością. Jeśli jedno wynika z drugiego, nic
się nie dzieje. Na przykład, jeżeli z emocji wynika przemyślenie. Trzeba patrzeć z nimi wszystkimi.

Krishnamurti: Ujmuje Pan tę samą sprawę w inne słowa.

Rozmówca: Zaczął Pan wyjaśniać, co zostało przerwane. Mówił Pan, że w ogóle nie chce się pozbywać
strachu.

Krishnamurti: Mówiłem wam, przede wszystkim nie chcę pozbyć się zwierzęcia. Nie chcę go przeganiać.
Zanim wezmę bat czy aksamitną rękawiczkę, pragnę wiedzieć, kto je wygania. Być może czyni to większy
tygrys. Więc mówię sobie, nie chcę niczego przeganiać. Zobaczcie, jakie to ważne!

Rozmówca: Wyganianie mogłoby przypuszczalnie być Pańskim ostatnim słowem.

Krishnamurti: Nie, nie wiem. Powoli, proszę pozwolić mi to wyjaśnić. Mówiłem wcześniej, że ścigam zwierzę
pragnę odkryć, kim jest jednostka, która to robi. A, jak mówię, może to być większy tygrys. Jeżeli chcę pozbyć
się wszystkich tygrysów, to nie jest dobrze brać większego do przeganiania małego. Mówię więc, poczekaj,
nie chcę niczego wyganiać. Zobaczcie, co się dzieje z moim umysłem. Nie chcę niczego wyganiać, ale chcę
patrzeć. Pragnę obserwować, pragnę mieć zupełną jasność, czy to większy tygrys goni mniejszego. Ta zabawa
może trwać wiecznie, to właśnie dzieje się na świecie tyrania jednego państwa dopadająca drugiego,
mniejszego.

Tak więc doskonale sobie uświadamiam proszę, śledźcie to że nie wolno mi niczego wyganiać. Muszę
wykorzenić tę zasadę przeganiania, pokonywania czegoś, dominowania nad tym. Ponieważ decyzja mówiąca
Muszę pozbyć się tego malutkiego tygryska może wyrosnąć na dużego tygrysa. Musi więc nastąpić całkowity
zanik wszelkich decyzji, wszelkich pragnień pozbycia się czegoś, przegonienia czegoś. Wtedy mogę patrzeć.
Wtedy mówię sobie (rozumiem to werbalnie) Nie będę niczego wyganiał. Dzięki temu jestem wolny od
brzemienia czasu, które oznacza wyganianie jednego tygrysa drugim. Jest w tym odstęp czasowy, a więc
mówię Dlatego nie będę robić czegokolwiek, nie będę ścigać, nie będę działać, nie będę decydować, najpierw
muszę popatrzeć.

Patrzę nie mam na myśli ego, to umysł patrzy, mózg się przygląda. Mogę się pochlubić posiadaniem
przeróżnych tygrysów, matki z młodymi i mężem potrafię obserwować to wszystko, ale muszą istnieć we
mnie głębsze sprawy i chcę je odsłonić. Czy mogę to zrobić poprzez działanie, przez dokonywanie? Stawać się
bardziej i bardziej zagniewanym, potem się uciszać a tydzień później znów się złościć i uciszać? Czy może
istnieje sposób patrzenia na tygrysy, małego, dużego i tego właśnie narodzonego na wszystkie? Czy umiem
obserwować je wszystkie na tyle zupełnie, ażeby zrozumieć cały ten interes? Jeśli nie jestem do tego zdolny,
to moje życie potoczy się dalej w rutynie, na mieszczański sposób, skomplikowany, głupi, przebiegły. To
wszystko. Więc skoro wiecie, jak słuchać, koniec porannego kazania.

Czy pamiętacie historię o mistrzu przemawiającym każdego ranka do swoich uczniów? Pewnego dnia, gdy

wszedł na mównicę, wleciał ptaszek, usiadł na parapecie okna i zaczął śpiewać a mistrz czekał. Ptak pośpiewał
przez chwilę i odleciał. A mistrz powiedział do uczniów Koniec dzisiejszego porannego kazania.

Saanen, Szwajcaria, 7 sierpnia 1969

Rozdział 12.

O przenikaniu do nieznanego

Tłumienie. Działanie z ciszy. Podróż w głąb siebie, fałszywe wyprawy i projekcja nieznanego

Krishnamurti: Pytamy jak odsunąć na bok całą tę menażerię znajdującą się w nas. Dyskutujemy o tym
wszystkim, bo widzimy przynajmniej ja widzę że trzeba przeniknąć do nieznanego. Ostatecznie dobry
matematyk bądź fizyk musi badać obszar nieznanego i artysta chyba również, o ile nie ponoszą go własne
emocje i wyobraźnia. I my, zwyczajni ludzie ze swoimi codziennymi problemami także musimy żyć z
głębokim poczuciem zrozumienia. My również musimy przeniknąć w nieznane. Umysł stale ścigający
wymyślone przez siebie zwierzęta, smoki, węże, małpy z ich wszystkimi kłopotami i sprzecznościami tym
jesteśmy prawdopodobnie nie umie przeniknąć do nieznanego. Będąc jedynie zwykłymi ludźmi, nie
obdarzeni genialnym intelektem ani wielkimi wizjami, lecz podtrzymujący tylko codzienną egzystencję,
wiodący monotonne, brzydkie żywociki, jesteśmy zainteresowani, jak zmienić to wszystko natychmiast. Oto,
co rozważamy.

Ludzie dokonują zmian wobec nowych wynalazków, nowych presji, nowych teorii, nowej sytuacji politycznej
to wszystko wywołuje pewną zdolność zmian. Mówimy jednak o radykalnej, podstawowej rewolucji w swej
własnej istocie i o tym, czy można ją wywołać stopniowo czy natychmiast. Wczoraj zajmowaliśmy się
wszystkim, co się wiąże ze stopniowym jej wywoływaniem, pełnym znaczeniem dystansu i czasu oraz wysiłku
potrzebnego by dystans pokonać. I powiedzieliśmy, że człowiek próbuje tego od tysiącleci, ale jakoś nie jest w
stanie zmienić się radykalnie poza może jednym czy dwoma. Trzeba więc zobaczyć, czy potrafimy my, każdy
z nas a dzięki temu świat bo świat to my a my to świat, to nie są dwa oddzielne stany niezwłocznie
wymazać wszelki trud, gniew, nienawiść, wrogość, które stworzyliśmy i gorycz, jaką każdy znosi.
Najwyraźniej gorycz to jedna z najczęściej posiadanych rzeczy czy można ją, znając wszystkie jej przyczyny,
widząc całą jej strukturę, wymazać od razu?

Powiedzieliśmy, że jest to możliwe tylko, gdy zachodzi obserwacja. Kiedy umysł umie obserwować z wielką
intensywnością, to sama obserwacja jest działaniem kończącym gorycz. Weszliśmy też w zagadnienie, czym
jest działanie: czy istnieje działanie wolne, spontaniczne, nie związane z wolą. Czy może opiera się ono na
pamięci, na ideałach, na sprzecznościach, na zranieniu, goryczy i tak dalej? Czy przybliża się zawsze do ideału,
do zasady, do wzorca? I mówiliśmy, że takie działanie w ogóle nie jest działaniem, ponieważ tworzy
sprzeczność pomiędzy tym, co być powinno i tym, co jest . Gdy masz ideał powstaje dystans do pokonania
pomiędzy tym, czym jesteś i tym, czym być powinieneś. To, co być powinno może wymagać lat lub, jak
wierzą liczni, wielu następujących po sobie wcieleń, zanim osiągniesz doskonałą Utopię. Mówiliśmy także, że
następuje inkarnacja wczoraj w dzień dzisiejszy nieważne czy sięga ono wiele tysiącleci wstecz czy tylko
dwadzieścia cztery godziny: wczoraj funkcjonuje zawsze, kiedy następuje działanie oparte na podziale na
przeszłość, teraźniejszość i przyszłość będącą tym, co być powinno . Wszystko to, jak powiedzieliśmy,

wywołuje sprzeczność, konflikt, niedolę nie jest to działanie. Postrzeganie to działanie, sama percepcja jest
działaniem, jakie ma miejsce, gdy stajesz wobec niebezpieczeństwa wtedy zachodzi ono niezwłocznie.
Wydaje mi się, że wczoraj doszliśmy do tego miejsca.

Rzeczy zachodzą natychmiast również, gdy następuje wielki kryzys, wyzwanie lub wielki smutek. Wtedy
umysł na chwilę niezwykle się uspokaja, jest zszokowany. Nie wiem, czy to zaobserwowaliście. Gdy
wieczorem lub wcześnie rano widzisz niesamowicie oświetloną górę, cienie, ogrom, majestat, głębokie
poczucie samotności kiedy to widzisz, twój umysł nie umie przyjąć wszystkiego, przez moment jest
całkowicie spokojny. Ale wkrótce przezwycięża szok i odpowiada zgodnie ze swymi uwarunkowaniami,
problemami itd. Więc wszystko odbywa się niezwłocznie, gdy umysł jest zupełnie spokojny, ale nie potrafi on
utrzymać tego poczucia absolutnej nieporuszoności. Może być ona jedynie wywołana szokiem. Wielu z nas
zna to odczucie zupełnego bezruchu w chwili wielkiego szoku. Albo zostaje on wywołany z zewnątrz przez
jakiś incydent albo spowodowany sztucznie, wewnętrznie, przez serię nierozwiązywalnych zagadek jak w
niektórych szkołach zen lub poprzez pewną wyimaginowaną sytuację, formułę zmuszającą umysł do
uspokojenia się co jest oczywiście raczej dziecinne i niedojrzałe. Mówimy, że dla umysłu zdolnego do
percepcji w sensie, o jakim rozmawialiśmy, ona sama jest działaniem. By postrzegać, umysł musi być
całkowicie nieporuszony, w przeciwnym razie nie widzi. Jeśli chcę posłuchać, co mówisz, muszę zachować
ciszę. Każda zbłąkana myśl, każda interpretacja twych słów, jakiekolwiek poczucie oporu przeszkadza
słuchaniu na bieżąco.

Tak więc umysł, który pragnie słuchać, obserwować, widzieć bądź przyglądać się musi z konieczności być
niezwykle spokojny. Ten spokój prawdopodobnie nie może być wywołany przez wrażenie szoku ani poprzez
zaabsorbowanie określoną ideą. Gdy dziecko jest zajęte zabawką, jest bardzo spokojne, bawi się. Ale to
zabawka zaabsorbowała jego umysł, to ona je uspokoiła. W zażyciu narkotyku i w uprawianiu sztuki jest
odczucie zaangażowania się w coś większego rysunek, obraz, Utopię. Jednak nieporuszoność, spokój umysłu
mogą zostać wywołane tylko poprzez zrozumienie wszelkich sprzeczności, przeszkód, uwarunkowań, lęków,
zniekształceń. Pytamy, czy lęki, niedolę, zamęt można wymazać, wszystkie od razu, ażeby umysł pozostał
spokojny i obserwował, przenikał.

Czy faktycznie można to zrobić? Czy umiesz patrzeć na siebie na bieżąco w całkowitym spokoju? Kiedy umysł
jest aktywny, zniekształca to, co widzi, tłumaczy, interpretuje, mówi To jest podobne do tamtego , Tego nie
lubię. Staje się strasznie podekscytowany i przepełniony emocjami a taki umysł nie potrafi zapewne widzieć.

A więc pytamy, czy zwykła ludzka istota, jak my, może to zrobić. Czy umiem patrzeć na siebie, czymkolwiek
jestem, ze znajomością niebezpieczeństwa słów takich, jak strach czy gorycz i tego, że samo słowo jest
przeszkodą w bieżącym widzeniu tego, co jest ? Czy potrafię obserwować będąc świadomym pułapek języka?
Nie pozwalając też wtrącać się żadnemu poczuciu czasu w sensie osiągania , pozbywania się jedynie
obserwować, spokojnie, bacznie, uważnie. W takim stanie intensywnej uważności widoczne są ukryte ścieżki,
niezbadane zakamarki umysłu. Nieobecna jest w tym jakakolwiek analiza, jedynie percepcja. Analiza oznacza
czas jak również analizatora i to, co analizowane. Czy analizator jest czymś innym od analizowanej rzeczy?
jeżeli nie, to analiza nie ma sensu. Trzeba uświadomić sobie i odrzucić to wszystko czas, analizę, opór, próby
pójścia na skróty, pokonywania i tak dalej bo za tym drzwiami nie ma końca smutku.

Po wysłuchaniu tego wszystkiego, czy można to faktycznie zrobić? To naprawdę ważne pytanie. Nie ma jak .
Nikt ci nie powie, co zrobić i nie podaruje potrzebnej energii. Obserwacja wymaga wiele energii: nieporuszony
umysł to energia zupełna bez żadnych strat, w przeciwnym razie nie byłby on nieporuszony. A czy można
patrzeć na siebie z tą zupełną energią tak całkowicie, że widzenie jest działaniem i dzięki temu zakończeniem
sprawy?

Rozmówca: Czy nie pyta Pan o rzecz niewykonalną?

Krishnamurti: Czy jest to niewykonalne? Jeśli tak, to dlaczego ciągle tu siedzicie? Tylko po to, by posłuchać
głosu przemawiającego gościa, strumienia przepływającego obok, zażyć wypoczynku pośród tych wzgórz, gór
i łąk? Dlaczego nie umiecie tego zrobić? Czy to takie trudne? Czy to kwestia posiadania bardzo bystrego
mózgu? Czy może jest tak, że nigdy podczas swojego życia nie obserwowaliście siebie na bieżąco i dlatego
wydaje wam się to niewykonalne? Trzeba coś uczynić, gdy płonie dom! Nie możesz powiedzieć To
niewykonalne, nie wierzę w to, nic nie zrobię i usiąść i obserwować pożar! Robisz coś w odniesieniu do
rzeczywistości, nie tego, co, jak myślisz, być powinno. Rzeczywistość to płonący dom może nie jesteś w
stanie ugasić całkiem ognia zanim przyjadą strażacy, ale w międzyczasie w ogóle nie ma w międzyczasie
działasz wobec pożaru.

A zatem, gdy mówi Pan, że to niewykonalne, na tyle trudne, tak niemożliwe jak włożenie słonia do karafki
pokazuje to, że Pan sobie nie uświadamia, że dom płonie. Dlaczego można sobie z tego nie zdawać sprawy?
Dom oznacza świat, świat będący tobą, z twym niezadowoleniem, ze wszystkim rzeczami dziejącymi się
wewnątrz i wokół ciebie. Jeżeli sobie tego nie uświadamiasz, to dlaczego? Czy dlatego, że nie jesteś dość
bystry, że nie przeczytałeś niezliczonych książek, czy dlatego, że nie jesteś wrażliwy na to, co zachodzi w tobie
ani świadom, co się właściwie dzieje? Jeśli mówisz Przykro mi, nie jestem , to dlaczego nie jesteś?
Uświadamiasz sobie, kiedy jesteś głodny, gdy ktoś cię obraża. Doskonale sobie zdajesz sprawę, że ktoś ci
schlebia lub że pragniesz zaspokojenia potrzeb seksualnych, tego jesteś w pełni świadom. Lecz tutaj mówisz
Nie jestem. Cóż więc uczynić? Polegać na czyjejś zachęcie i wsparciu?

Rozmówca: Mówi Pan, że musi nastąpić mutacja a to się może dokonać poprzez obserwację własnych myśli i
pragnień, co trzeba czynić od razu. Robiłem tak kiedyś i żadna zmiana nie nastąpiła. Jeśli zrobimy to, co Pan
sugeruje, to czy powstaje stabilny stan czy trzeba to powtarzać regularnie, codziennie?

Krishnamurti: Percepcja będąca działaniem, czy można tego dokonać raz na zawsze, czy trzeba powtarzać
każdego dnia? Jak Pan sądzi?

Rozmówca: Myślę, że można to zrobić poprzez słuchanie muzyki.

Krishnamurti: Wtedy muzyka staje się konieczna tak, jak narkotyk, tyle, że dla muzyki mamy więcej szacunku
niż dla narkotyku. Oto pytanie: czy trzeba obserwować każdego dnia, w każdej chwili, czy można ujrzeć to
jeden raz tak zupełnie, że cała sprawa się zakończy? I mogę spać przez resztę czasu, gdy już w pełni rzecz
ujrzałem? Czy rozumie Pan pytanie? Obawiam się, że trzeba obserwować codziennie a nie iść spać. Trzeba być
świadomym nie tylko zniewag, pochlebstw, gniewu, rozpaczy, lecz również wszystkiego, co cały czas dzieje
się wokół i wewnątrz ciebie. Nie można stwierdzić Teraz jestem w pełni oświecony, nic mnie nie dotknie.

Rozmówca: Czy w momencie, w chwili lub w czasie, jaki zajmuje percepcja i zrozumienie, co się stało, nie
tłumi się reakcji przemocy powstałej, gdy przyszła zniewaga? Czy percepcja nie jest po prostu tłumieniem
reakcji, jaka by nastąpiła? Zamiast reagować postrzegasz percepcja może być jedynie tłumieniem reakcji.

Krishnamurti: Przerabialiśmy to dość gruntownie, nieprawdaż? Pojawia się reakcja niezadowolenia nie lubię
cię i obserwuję tę reakcję. Jeżeli przyglądam się bardzo uważnie odsłania, ukazuje ona moje uwarunkowanie,
kulturę, w jakiej mnie wychowano. Jeśli ciągle obserwuję a nie idę spać, jeżeli umysł przygląda się temu, co
się ukazało, to objawia się wiele rzeczy w ogóle nie istnieje tu kwestia tłumienia. Ponieważ jestem
zainteresowany by widzieć, co się dzieje, nie jak wydostać się poza wszelkie reakcje. Jestem zainteresowany
by odkryć, czy umysł potrafi patrzeć, postrzegać samą strukturę mnie, ego, ja . A jak w tym może istnieć jakiś

rodzaj tłumienia?

Rozmówca: Czasami odczuwam stan nieporuszoności, czy może z niej wyjść działanie?

Krishnamurti: Czy pyta Pan Jak można tę nieporuszoność zachować, podtrzymać, sprawić by się nie
kończyła? o to chodzi?

Rozmówca: Czy mogę wrócić do mojej codziennej pracy?

Krishnamurti: Czy codzienna aktywność może wychodzić z ciszy? Wszyscy czekacie, abym na to
odpowiedział. Mam nieprzyjemność być wyrocznią to, że akurat siedzę na podwyższeniu nie daje mi żadnego
autorytetu. Oto pytanie: czy zupełnie nieporuszony umysł może działać w życiu codziennym? Jeśli oddzielicie
życie codzienne od nieporuszoności, od Utopii, od ideału czyli ciszy to nigdy się one nie spotkają. Czy mogę
podtrzymywać ten podział, czy mogę mówić, to świat, moje życie a to cisza, jakiej doświadczyłem, jaką w
sobie odczułem na własny sposób? Czy umiem przełożyć tę ciszę na me życie codzienne? Nie umiecie. Ale
jeśli nie są one oddzielone prawa ręka to lewa i istnieje między nimi harmonia, gdy jest jedność, to nigdy nie
spytasz Czy można działać z ciszy?

Rozmówca: Mówi Pan o intensywnej uwadze, patrzeniu, widzeniu z intencją. Czy nie można by powiedzieć, że
stopień intencji, jaką się dysponuje, to coś pierwotnego, co czyni rzecz wykonalną?

Krishnamurti: Intencja jest zasadniczo obecna i istnieje też głęboka, podstawowa intencja o to chodzi?

Rozmówca: Sposób, w jaki podchodzi się do tego z pasją, nie ze względu na nią, ale wydaje się to
podstawowym wymaganiem.

Krishnamurti: Które już spełniliśmy. Tak?

Rozmówca: Tak i nie.

Krishnamurti: Proszę Pana, dlaczego zakładamy tak wiele rzeczy? Czy nie możemy wybrać się w podróż i
badać, nie wiedząc niczego? Na wyprawę w głąb siebie bez wiedzy, co dobre, co złe, co jest prawidłowe a co
nie, co być powinno, co być musi, po prostu wybrać się w podróż bez żadnego brzemienia? To jedna z
najtrudniejszych spraw, ażeby wyprawić się do wewnątrz bez poczucia obciążeń. A gdy tak zrobisz, odkryjesz
nie zaczynaj od stwierdzenia na starcie Tak być nie może , Tak być powinno. Najwyraźniej jest to jedna z
najtrudniejszych rzeczy do zrobienia, nie wiem dlaczego. Popatrzcie Panowie, nie ma nikogo, kto pomoże,
wliczając mówcę. Nie ma nikogo, w kim można pokładać wiarę i, mam nadzieję, żadnej wiary w nikim nie
pokładacie. Nie istnieje autorytet, który powie ci, co jest, lub co być powinno, który każe iść w jednym
kierunku, zabroni w innym, który zajmie się pułapkami oznaczając dla ciebie je wszystkie idziesz sam. Czy
możesz to zrobić? Mówisz Nie mogę, bo się boję. Weź zatem strach i wejdź w niego i zrozum go w pełni.
Zapomnij o wyprawie, zapomnij o autorytetach badaj całą tę rzecz zwaną strachem badaj strach, bo nie
masz nikogo, na kim mógłbyś się oprzeć, nikogo, kto powie ci, co uczynić, badaj strach, bo mogłeś popełnić
błąd. Popełnij błąd a poprzez jego obserwację poradzisz sobie z nim od razu.

Odkrywaj, gdy się posuwasz coraz dalej. Jest w tym więcej twórczości niż w malowaniu, pisaniu książek,
występowaniu na scenie i robieniu z siebie małpy. Obecne jest większe o ile mogę użyć tego słowa
podniecenie, większe poczucie...

Rozmówca: Zachwytu?

Krishnamurti: O, proszę nie podsuwać mi słów.

Rozmówca: Jeżeli życie codzienne odbywa się bez wprowadzania obserwatora, to nic nie przerywa ciszy.

Krishnamurti: Oto cały problem. Lecz obserwator zawsze stosuje podstępy, zawsze rzuca cień a skutkiem tego
sprowadza dalsze problemy. Pytamy, czy wy i ja możemy podjąć podróż do wewnątrz nie wiedząc nic i
odkrywać w miarę, jak się posuwamy, swe pragnienia seksualne, swoje tęsknoty, intencje. To olbrzymia
przygoda, znacznie większa niż lot na księżyc.

Rozmówca: Oto problem, oni wiedzieli, gdzie lecą, znali kierunek, gdy podejmowali podróż. Wewnątrz nie ma
kierunków.

Krishnamurti: Mówi Pan, że lot na księżyc to sprawa obiektywna, wiemy, gdzie lecieć. Tutaj, wyruszając do
wewnątrz, nie wiemy, dokąd idziemy. Dlatego pojawia się poczucie zagrożenia i strach. Gdybyś wiedział,
gdzie idziesz, nigdy nie przeniknąłbyś do nieznanego, i dlatego nigdy nie byłbyś prawdziwą osobą, która
odkrywa to, co wieczne.

Rozmówca: Czy możliwa jest zupełna, natychmiastowa percepcja bez pomocy mistrza?

Krishnamurti: Właśnie o tym mówimy.

Rozmówca: Nie skończyliśmy z poprzednim zagadnieniem. Jest to problem, bo wiemy, gdzie idziemy,
pragniemy podtrzymać przyjemność, tak naprawdę nie chcemy nieznanego.

Krishnamurti: Tak, pragniemy trzymać się spódnicy przyjemności. Pragniemy trzymać się rzeczy, jakie znamy.
I z tym wszystkim chcemy podjąć podróż. Chodziliście kiedyś po górach? Im bardziej jesteście obładowani
tym jest to trudniejsze. Wejście z obciążeniem nawet na te wzgórki jest raczej trudne. A gdy wspinacie się na
górę musicie mieć znacznie lżejszy bagaż. Tak naprawdę, to nie wiem, na czym polega trudność. Chcemy
wziąć ze sobą wszystko, co znamy zniewagi, opory, głupotę, radości, zachwyty, wszystko, co mamy. Kiedy
mówisz Pojadę w podróż biorąc to wszystko , wyruszasz gdzieś indziej, nie w to, co ze sobą zabierasz.
Dlatego twoja podróż to fantazja, złudzenie. Wypraw się jednak w te rzeczy, które ze sobą bierzesz, w znane
nie w nieznane w to, co już znasz: twoje przyjemności, radości, rozpacz, smutek. Podejmij podróż do tego, co
jest wszystkim, co masz. Mówisz Chcę z tym wyruszyć w nieznane i dołożyć nieznane do tego, dodać nowe
zachwyty, nowe przyjemności. A może to być bardzo niebezpieczne, gdy powiesz Nie chcę tego.

Saanen, Szwajcaria, 8 sierpnia 1969