1

PRAWO CYWILNE
- CZ.OGÓLNA I PR.RZECZOWE – dr Małgorzata
Świderka

Lektury:

Podręczniki:
- Z.Radwański – Prawo cywilne – cz. Ogólna - beck
- Wolter, Ignatowicz, Stefaniuk – Zarys Części ogólnej – lexis nexis
- Ignatowicz, Stefaniuk – Prawo Rzeczowe – lexis nexis
- ewentualnie – Gniewek – prawo rzeczowe(lepiej nie)

Komentarze:
- System Prawa Prywatnego – wyd. Beck

+ OSP – orzecznictwo Sądów Powszechnych

EGZAMIN
- forma pisemna
- nie umawia się na egz. ustne – chyba ze wyjątkowa sytuacja
- nie ma kazusów
- na ogół 8 pytań
- trwa 45 minut
- pytania – hasła
- nie wykracza poza wykład

2

PRAWO CYWILNE (wywodzi się z rzymskiego Ius Civile ,Civis-obywatel) -
Gałąź prawa, która reguluje życie każdego człowieka, działalność jednostek org., które
ludzie tworzą, prawo obowiązujące wszystkich obywateli państwa,
spotykamy się z nim codziennie (nie tak jak z karnym), samodzielna gałąź prawa.

- ogromny wpływ prawa rzymskiego-masa instytucji (np. empatio- venditio,zadatek) .

Zaliczane do dziedziny prawa prywatnego (a nie do publicznego)
- def.Ulpiana – cecha pr. publicznego- ochrona interesu publicznego
- cecha pr. prywatnego – ochrona interesu prywatnego

- nie można stosować przepisów nie dotyczących danej gałęzi prawa (stosujemy tylko w
ramach jednej gałęzi)

- analogia iuris – wyjątek-stosowanie analogii z prawa

gdy jest luka (brak w gałęzi)

Art.1. – jako element definicji - reguluje stosunki cywilnoprawne -2 kryteria opisywania
stosunków cywilnoprawnych:

•

Kryterium przedmiotu regulacji – stosunki społeczne o doniosłości majątkowej i
powiązane z nim stosunki o charakterze niemajątkowym

•

Kryterium metody regulacji – dominuje – stosunki, które regulowane są metodą
polegającą na kształtowaniu sytuacji prawnej podmiotów na zasadzie
RÓWNORZĘDNOŚCI (!)

W stosunkach cywilnoprawnych każdy podmiot jest równorzędny w stosunkach z

innym podmiotem (żaden nie jest podrzędny w stosunku do innego)

- faktycznie jest to czasami zachwiane
- Prawo Konsumenckie – próba wyrównania nierównorzędności w praktyce,
proteza prawa cywilnego

np. Fiscus – Skarb Państwa (art.33) – państwo występujące jako jeden z
podmiotów prawa cywilnego

- działa dominium –jako właściciel

- jednostki org. państwa(staticues fisci- ) które nie mają osobowości

pr.(nie istnieją w prawie cywilnym – reprezentuje ich Skarb Państwa
jako podmiot prawa cywilnego)

- to nie jest element władczy

- Państwo przyobleczone w postać podmiotu cywilnego

Diferencia Specifica – Cechy Szczególne – Wyróżniające prawo cywilne od innych gałęzi
- równorzędność stron – ekskluzywna cecha, tylko charakteryzująca prawo cywilne
- przeważają przepisy dyspozytywne – względnie obowiązujące
- Ius Dispositivum – tylko wówczas się stosuje, gdy strony inaczej nie postanowiły
(np. art. 395surogat odszkodowania)
- gł. W Zobowiązaniach
- mało jest ius cogens – imperatywnych

- semiimperatywne – w połowie obowiązujące (głownie w prawie pracy)

- można przewidzieć korzystniejsze postanowienia
-wystepuje w obrocie codziennym i obrocie handlowym
- Prawo Handlowe – też cywilne, wyodrębnione ze względów dydaktycznych

3

2. Systematyka

-Kodeks Cywilny

- CZ.OGÓLNA – pojęcia, które mają zastosowanie we wszystkich działach, gdzie
występują stosunki cywilnoprawne (ma duże promieniowanie)
- Prawo Rzeczowe – przepisy, które normują prawo własności i inne prawa do rzeczy

o charakterze bezwzględnym
- zamknięta lista praw rzeczowych – nie można innych wymysleć
(kodeks + ustawy = zamknięta lista), np. hipoteka-osobna ustawa

- Zobowiązania – Stosunki Obligacyjne
- Prawo Spadkowe – sukcesja majątku (tylko praw majątkowych) po zmarłej osobie
fizycznej

- Prawo Rodzinne i Opiekuńcze – ujęte w osobnym Kodeksie
- Prawo Handlowe - KSH

3.Unifikacja i Kodyfikacja

- po zaborach – ustawodawstwo dzielnicowe
- Kodeks Napoleona, BGB, AGB
- 1919 – Komisja Kodyfikacyjna – celem - unifikacja (ujednolicanie)
- 1933 – Kodeks Zobowiązań – wysoki poziom legislacyjny (Lonszort de Berie)
- 1934 – Kodeks Handlowy – obow. Do 2001r.
- po II wojnie – unifikacja – szereg dekretów z 45/46 r., które wchodziły w miejsce praw
dzielnicowych (było ich 16)
- były kontynuacją Komisji z 1919
- np. prawo osobowe, prawo opiekuńcze, p. spadkowe, przepisy ogólne –
jako DEKRETY wszystko wychodziło
- ostatni wszedł w życie 1.01.1947r. – koniec unifikacji
- utrzymano kodeks zobowiązań, KH
- Kodyfikacja – kolejny etap – ujęcie w jednym tekście prawnym, zw. Kodeksem, w sposób
usystematyzowany podstawowego zespołu norm danej gałęzi prawa

- 1948 – Komisja Kodyfikacyjna – bazowała na dotychczasowym dorobku

- uznano to za przestarzałe w kolizji z wartościami socjalistycznymi i nie

osiągnięto kompromisu w sprawie kodyfikacji

- 1950 – uchwalono Kodeks Rodzinny i POPC- przypisy ogólne Prawa Cywilnego.

- Projekty Kodeksów Cyw. - Odrzucono (z 54/55)

- w Polsce zawsze istniała indywidualna wł. Gruntowa (w Rosji nie)

- w 1956 – lekka odwilż, powołano Komisję Kodyfikacyjną

- kompromis naukowców z systemem

- prof. Wolter, prof. Wasilkowski, prof. Czachórski (gł.zobowiąz.), prof. Szpunar,
prof. Przybyłowski, prof. Szer, prof. Gwiazdomorski:

•

25.02.1964. – Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy

4

•

23.04.1964 – Kodeks Cywilny

•

1.01.1965 – KRiO oraz K.C. weszły w życie + K.Handlowy z 1934

- jest ustawą – nie jest nadrzędny w stosunku do innych ustaw (wg Konstytucji), jednak
trzeba respektować terminologie Kodeksu i jego instytucje. Kodeks definiuje pewne
instytucje i należy się trzymać tego . W przypadku kolizji należy respektować ujęcie
terminologiczne w KC
- opiera się na systemie pandektowym – wydzielenie obszernej części ogólnej
- ostre przeciwstawienie i oddzielenie praw rzeczowych od praw o charakterze
obligacyjnym
- 2 warstwy – związane z ustrojem socjalistycznym np. Przedsięb. Państwowe nie miały

własności – zarząd operatywIDdg-Jednostki gosp. uspoł.

- takie samo prawo do własności wtedy nie obowiązywało

- związane przepisy z Kodeksem Zobowiązań z 1933 – przeniesione na grunt KC

- 1989 – reforma kc
- 28.01.1990 – ust. Nowelizująca – uchwalona; 01.10. weszła w życie
- wyrzucono wszystko co było soc-realistyczne
- pozostała klasyka i włączono pewne instytucje nowe, wcześniej znane, np.

•

Zasada Wolności Umów

•

Klauzula Rebus Sixtantimus

•

Nominalnie

•

Klauzule Waloryzacyjne

- 1996 – wprowadzenie przetargu, odp. Funkcjonariuszy publ.
- 1999/2000 - 2006 – implimentacja dyrektyw prawa wspólnotowego
- odpowiedzialność za produkt niebezpieczny – zaostrzenie odp.
- otwarty katalog klauzul niedozwolonych - Abuzywne
- Leasing – do tej pory umowa nienazwana
- nie występowała w KC (nieuregulowana)
- Timesharing – ustawa
- 2003 – jednostki org. – nie są os.pr. – ale mają zdolnośc do os.pr.
- ułomne osoby prawne

- 2004 – dostosowanie KC do art.77 Konstytucji (odpowiedzialność władzy publ.
odszkodowawczą bezwgl. na winę)

- 2005 – ustroje małżonków majątkowych
- odsetki maksymalne

4. Zasady Prawa Cywilnego:

- kategoria nazw, które dominują w prawie cywilnym, pełnią wyjątkową rolę, są doniosłe




a) Uznanie i ochrona osobowości każdego człowieka w różnej mierze

- zdolność prawna – dotyczy każdego człowieka, żadnych dyskryminacji, osoba
fizyczna ma prawo do ochrony dóbr osobistych (osobiste-nie majątkowe, np.
godność)

b) Pełna i równa ochrona własności bez względu na jej podmiot

5

c) Zasady Istnienia Praw Podmiotowych – Praw przysługujących podmiotom prawa
cywilnego o ustawowo zagwarantowanej treści w przepisie prawnym – wiązka uprawnień,
która przysługuje podmiotowi, np. Prawo Własności – jest pr. podm., może przysługiwać
każdemu podmiotowi, mam sferę możności postępowania z tym prawem

d) Zasada Autonomii woli stron + Zasada Swobody Umów (art. 353)
- strony mogą według własnego uznania kształtować umowę (testament nie jest umową)

e) Zasada Ochrony dobrej wiary – nie zawsze
- tylko o tyle o ile ustawa wyraźnie pozwala
- art. 7 - domniemanie istnienia dobrej wiary
- np. 5,6 art. O księgach wieczystych i hipotek - ochrona bezpośredniego obrotu
osoba 3 nabywa odpłatnie od osoby wpisanej do Księgi Wieczystej
(jako właściciel) nieruchomość –następnie okazuje się, że ta osoba właścicielem
nie jest (z różnych powodów)
- jeżeli była dobra wiara i była odpłatna – to NABYWA - rękojmia wiary
ksiąg publicznych

f) Zakaz nadużywania Praw Podmiotowych – art. 5 KC
- niezgodnie z zasadą słuszności
- brak ochrony
- zachowanie spójności aksjologicznej systemu prawnego, np. Sądy Francuskie –
sąsiad postawił komin – wysoki, tylko po to, by zasłonić sąsiadowi widok -
sąd uznał, że nadużycie z prawa powinno nie podlegać ochronie
- ostrożnie trzeba podchodzić

g) łagodzenie reguły - dura lex -sed lex – przez klauzule generalne, np. klauzula zasad
współżycia społecznego, klauzula społ.-gosp. przeznaczenia prawa lub rzeczy
(bardzo atakowane)

h) brak dyrektyw karania i wychowywania w KC
- sankcja ma rzadko na względzie represje

- Zasada Pełnej Cywilnej odpowiedzialności za długi – najważniejsza sankcja

- dłużnik odp. całym swoim majątkiem teraźniejszym i późnym
- wierzyciel może w przyszłości także egzekwować swoje roszczenia, jeśli nie jest
zaspokojony
- przymusowa realizacja świadczenia

- Zasada Odp. za szkody – deliktowe i kontraktowe – także podstawowa sankcja
deliktum - odszkodowanie za czyn niedozwolony
kontrakt – umowa nie została wykonana, dodatkowe szkody

Zasada Pełnej

Kompensacji Szkody
- art. 415 – odp. deliktowa ; art. 471 – odp. kontraktowa

i)

Zasada Ochrony Dobra Dziecka

6

5.Ustawy:

- 2002 r. – ust. o świadczeniu usług drogą elektroniczną –Dz.Ust 2002. nr 144 poz. 1804
- 1982 r. –o księgach wieczystych i hipotece -Dz. Ust. 2001 nr 124 poz. 1361
- 1994 r. – o własności lokali – Dz. Ust. 2000 nr 80, poz. 903
- 1996 r.- o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów – Dz. Ust. 1996 nr 149,poz. 703
- 1997 r. – o gosp. nieruchomościami –UGN – wiele gałęzi prawa – Dz. Ust. 2004 nr 261
poz. 2603
w zakresie:

•

Nieruchomości Skarbu państwa

•

Nieruchomości jednostek samorządu terytorialnego

•

Pierwokupu nieruchomości

•

Nabycie praw do gruntu przez państwowe i komunalne os.

pr. i spółdzielnie

•

Wywłaszczenie

- 1997 r. – ordynacja podatkowa Dz. Ust. 2005/8/60
zakres – przep.. – 34-46 – hipoteka przymusowa, zastaw skarbowy
- gmina to samo jak Skarb Państwa - 2 wymiarowo - Dz. Ust. 2001/142/1591
- 2000 r. – Timesharing – 2000/74/855
- 2005 r. – o przekształceniu p. użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości
2005/175/1459 – ust. epizodycznym

6. Źródła Prawa Cywilnego

:- fakty uznawane za prawotwórcze, które tworzą normy

gen. i abstrakcyjne – powszechnie obowiązujące
- Prawo Stanowione – konstytucja – rzadko w Prawie cywilnym
- ustawa – KC i najważniejsze ustawy
- ratyfikowane Umowy Międzynarodowe
- rozporządzenia
- Prawo UE
- rozporządzenia – akty wykonawcze niższego rzędu
- zwrot „w graniach ustawy” - dotyczy też rozporządzeń
- Orzecznictwo sądów powszechnych – (nie ma kasacji, tylko apelacja)

- działalność SN ma wpływ na działalność sądów, ale nie mają wiążącego wyroku

- nie są źródłem prawa cywilnego, sądy nie prowadzą działalności prawotwórczej -

charakter interpretacyjny i inferencyjny

- inferencyjny – wnioskowanie o pewnych normach, które nie zostały wyraźnie

wypowiedziane z innych wyraźnych form

- art. 190 konstytucji – orzeczenie TK - derogacja przepisu KC

- tak jak przepis prawa powsz. obow. , po ogł. W Dz. Ust.
- Zwyczaj- nie jest samoistnym zr. prawa , ale może uzyskać doniosłość prawną , jeśli przepis
prawa cywilnego wyraźnie się do niego odwołuje
- zwyczaj – praktyka pewnego postępowania, przyjęta powszechnie, w pewnym
środowisku lub obszarze, np. zwyczaje handlowe, zwyczaje miejscowe przy

dopuszczalności oddziaływania na grunt sąsiedni
- doniosłość prawna zwyczaju nie zależy od świadomości stron co do istnienia tego
zwyczaju

- przykład art. – 56, 65,354

-art. 65 – wykładnia oświadczeń woli – czasami niełatwo zrozumieć o co

7

chodziło stronom, np. wypożyczalnia nart – chodzi o najem, bo
wypożyczyć można pieniądze, ale potocznie się używa tego słowa
(decyduje zwyczaj)
- art. 354 – dot. zobowiązań

7. Zwroty niedookreślone

- mają pozostawić luz organom stosującym prawo, są to

klauzule generalne i inne zwroty niedookreślone

- inne zwroty np. – ważne powody, rażące ---------, należyta staranność
- klauzule gen. – np. klauzula zasad współżycia społ. i społeczno-gospodarczego
przeznaczenia prawa
- taki rodzaj zwrotów nieokreślonych, które odwołują się do jakiegoś systemu ocen wg
norm pozaprawnych („odesłanie zewnętrzne”)
- zasady współżycia społ. – powszechnie uznane w kulturze społ. wartości, które są
składnikiem i dziedzictwem kultury europejskiej, odnoszące się do postępowania
jednych osób względem innym, które nie są podniesione do rangi prawnej
- wg Radwańskiego nie dotyczy to przeżyć wewnętrznych
- dotyczy głównie zasad moralnych – postępowanie dobre lub złe
- niektórzy też zaliczają do tego normy obyczajowe – nawyki społeczne

- wg Radwańskiego za składnik zasad wspoł. społ. może być uznawany nawyk
społ. gdy jest on zgodny z normą moralną (musi być dobry)

np. łapówka – nawyk społeczny, norma obyczajowa, ale niezgodna
z normami moralnymi, nie jest obowiązkiem prawnym
- przykłady – przepisy, które używają tego pojęcia w celu doprecyzowania
treści, konkretnych instytucji pr. cyw.
Art. 140,233,287,299,

- 446 p2

odpowiedzialność w KC opiera się na winie ,ale:

•

Czasami wina nie jest ważna, odpowiedzialność za sam skutek

•

Odpowiedzialność na zasadzie słuszności (446 p.2)

- przepisy, które odwołują się do tych zas. dla uzupełnienia

kształtowania treści umów, ale w ogólności a nie o konkretne treści
prawne; np. art. 56, 354 wykładnia oświadczeń woli – 65 art.

- przepisy, które są używane w celu zapobiegania zachwiania spójności
aksjologicznej porządku prawnego, zapobiegania temu, by skutek
pozostawał w sprzeczności z normami moralnym; art. 5,58 p.2, 353 (1
nad 353)

- 58 p.2 – np. Lekarz zawarł umowę z pacjentem(prywatna
klinika), chce przekonać jako klauzule – że za zgodą obu stron
zostaje wyłączona odp. odszkodow. Z tytułu szkody na osobę

- jest to sprzeczne z zas. współ. spost. – nie można wpłynąć

odp. z góry mimo swobody umów, czynność jest nieważna

- takie próby przetargu – do momentu ustawy specjalnej to

normującej

8

8. Budowa normy prawnej:

HIPOTEZA – poprzednik normy pr. cyw. – wskazuje adresata i okoliczność zastosowania
DYSPOZYCJA – następnik – określa nakazane zach. adresata normy
- np. 415 – kto z winy swej wyrządził szkodę -> Hipoteza
obow. jest do jej naprawienia -> Dyspozycja
- Brak Sankcji – rzadko w pr. cyw., nie mają funkcji represyjnych
- głównie w pr. cyw. :

•

Normy sankcjonowane – dysp. + hipoteza (np.415)

•

Normy sankcjonujące – dot. całego zespołu norm, które ograniczają. się do

Hipotezy i dyspozycji
- wprowadza nakaz właściwego postęp. organu państw. , w razie
gdyby adresat nie dostosował się do treści hipotezy
normy sankcjonujące:

•

Sankcje – przymusowa realizacja świadczenia lub odszkodowania

•

stwierdzenie - ważności lub nieważności

•

ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa
(art. 189 KPC)

•

możliwość przekształcania treści stosunku prawnego (np.wyzysk)
przez organ państw.

•

Możliwość rozwiązania umowy – przez sąd klauzula rebus
sextantinus Art. 357(nad 357 jest1 )

•

Uznanie czynności prawnej za bezskuteczną wzgl. określonych w
przepisie podmiotów (sankcja bezskuteczności względnej)

9. Podział norm prawa cywilnego:

a)
- przepisy bezwzględnie obowiązujące – ius cogens
- art.119 – klauzule w umowie inne są nieważne
- art. 473 p.2
- art.437
- art. 244 – zamyka katalog praw rzeczowych
- przepisy względnie obowiązujące
- art. 394 – zadatek
- art. 455 – dot. terminu spełniania świadczenia, ma zastosowanie tylko wówczas
gdy termin nie został oznaczony
- przepisy sami-imperatywne
- art. 593 p.1 – prawo odkupu
- może być na krótki termin

b) zabiegi redakcyjne:
- definicje legalne – przepisy, które w sposób wiążący określają znaczenie użytych w akcie
słów lub zwrotów
- np. art.60 – charakterystyczny nawias
- dowolność formy oświadczenia woli
- mogą istnieć dorozumiane formy oświadczenia
- konkludentne (np. przejazd taxi, zostawienei czegoś w szatni)
- umowy zawieramy (a nie spisujemy)!!!!!

9

- art. 45 – rzeczy
- art. 195 – współwłasność
- art. 89 – warunek
- art. 53-54 – pożytki
- przepisy odsyłające – by nie powtarzać regulacji już istniejących
- by akt był w miarę zwięzły
- jeżeli uregulowana została jakaś sytuacja i istnieje podobna do niej
sytuacja to przepis może odsyłać do tego przepisu
- ustawodawca decyduje o podobieństwie sytuacji
- „odpowiednie stosowanie innego przepisu”
- stosowanie wprost, np. art. 175
- stosowanie nie wprost – odpowiednie, elminowanie
pewnych słów, np. 251,245,604,845
- fikcja prawna – taki typ przepisu, który nakazuje określone w nim okoliczności traktować
jako równoznaczne z okolicznościami określonymi w hipotezie innej normy
- np. art. 1020 – „tak jakby”, „uważa się za”; trzeba znaleźć przepis, ktory uznaje za
zmarłego

art.50 – „uważa się za”
prawo wekslowe – jeżeli na wekslu nie napisano za kogo poręczono, uważa się,
że poręczono za dostawce
- zwroty nieokreślone
- reguły interpretacyjne – podgrupa przepisu dyspozycyjnych
- „poczytuje się w razie wątpliwości”
-tylko gdy są wątpliwości
- art. 71
oferta – doniosły skutek prawny
zaproszanie – nie ma związania
- art.385 (3 nad 385)

10. Zasięg czasowy ustawy:

- 14 dni od ogłoszenia w Dz.ust. jeżeli same normy nie stanowiły inaczej
(np. w dniu publikacji lub 3mies.)
- np. ust. o Kraj. Rejestrze Sadowym uchwalona -1997, weszła w życie- 2001r.
-klauzule derogacyjne – mówią o końcu obowiązywania
- upływ czasu – przy epizodycznych ustawach – samoistnie tracą moc
- lex posteriori derogat legi interiori - nowa uchyla poprzednie
- deseutudo- nie stosowana zasada – rózne spojrzenia (nie stosowalność)

- np. TK w 1991 r. – ustawa o nieuczciwej konkurencji z 1926 uznał że nie ma
deseutudo

- Prawo intertemporalne – gdy zbieg ustaw (stara-nowa)
- najczęściej ustawy posiadają przepisy przechodnie
- art. 3 – dodatek(choć 2 część tego przepisu jest niestosowana)
sytuacje gdy:
- została uchylona norma, która pozwalała ustanowić określony typ stosunku prawnego –
prawo, które weszło w życie nie przewiduje ustanowienia takiego stosunku
- np. w prawach rzeczowych – instytucja ciężarów realnych, których
KC z 1964r. nie przewiduje
- ustanowione w czasie obow. dawnego prawa pozostają w mocy, natomiast po 1965r.

10

nie można już ich ustanawiać
- zdarza się, że czasami trzeba sięgać do Kodeksu Napoleona lub BGB

- idea praw nabytych

- wprowadzono normę, która inaczej reguluje stosunek prawny
- 2 rozwiązania
- inaczej będzie jeśli chodzi o stosunek cywilnoprawny o charakterze
trwałym, np. najem, dzierżawa – zasada bezpośredniego działania
ustawy nowej- po wejściu w życie powinna mieć zastosowanie
taka treść, jaka została przewidziana
- gdy stosunki prawne wyrażone w jednoznacznym działaniu, np. kupno
powinna działać dalej ustawa starsza

- w sytuacji skomplikowanej – dyrektywa II stopnia – w razie wątpliwości –
stosowanie nowego prawa

11. Zasięg Przestrzenny:

- całe terytorium Rzeczpospolitej Polskiej – poza aktami prawa miejscowego, które
mogą mieć charakter cywilnoprawny. Gdy stosunek prawny między obywatelami polskimi lub
cudzoziemcami reguluje to prawo prywatne międzynarodowe.

12. Metody Wykładni:

- dotycząca wykładni praktycznej – przez sądy i doktrynę
- językowa, systemowa, funkcjonalna (celowościowa)

językowa – dosłowne brzmienie przepisu + reguły gramatyczne
wpływ zasad
- lex specialis derogat legi generali
- lex posteriori derogat legi anteriori

- lex superior derogat legi interiori
- expectiones non sunt extendente - uregulowanie majątkowe nie może podlegać

wykładni rozszerzającej

funkcjonalna – pyta o ratio legis – cel przepisu, jego przeznaczenie, gdy nie daje
odpowiedzi językowa

logiczna - inferowanie pewnych norm – reguły inferencyjne, wyprowadzenie norm z innych
norm

•

Argumentum a maiori ad minus – od większego do mniejszego, dotyczy rozmiarów

uprawnień lub zobowiązań

- jeżeli np. jestem do czegoś więcej uprawniony to jestem też do czegoś mniej
np. jeśli mogę (149art.) wchodzić na grunt sąsiada by ściąc gałęzie to
tym bardziej mogę to zrobić nie wchodząc tam

•

Argumentum a minori ad maius – do mniejszego do większego

- ma sens gdy dotyczy zakazu – non facere – nie czynienie

- komuś nie wolno czynić mniej to tym bardziej zakazane czynić więcej
- np. art. 147 – roboty zakazane

11

•

Argumentum a contrario – wnioskowanie z przeciwieństwa, jest często stosowany w
wykładni logicznej w prawie cywilnym, np. art. 83 KC – oświadczenie pozorne jest
gdy jest złożone za zgodą drugiej strony dla pozoru, arg. A contrario polega na tym że
jeśli zgody nie ma, to nie ma pozorności (nie wypowiedziane wprost ale wynikające a
contrario z treści)

Nie można stosować, gdy hipoteza nie normuje w sposób wyczerpujący sytuacji
prawnej, zwłaszcza gdy wyliczenie w normie jest przykładowe (używa zwrotu – w
szczególności) np. art. 140 – nie można stosować a contrario.

•

Analogia – wtedy gdy luka w prawie, gdy doniosły prawnie stosunek społeczny nie
jest normowany normą prawa cywilnego

Analogia legis – w tej samej ustawie, tej samej gałęzi
Analogia iuris – analogia z prawa, z całego systemu (trzeba ostrożnie uzywać)

Np. art. 145 – służebności drogi koniecznej – stosowany także gdy chodziło

o potrzebę przeprowadzenia potrzebnych linii energetycznych wodociągowych
Art. 425 – odpowiedzialność deliktowa – osoba niepoczytalna nie ponosi
odpowiedzialności – podobnie stosuje się przy odpowiedzialności kontraktowej.

Pełni podobną funkcję do przepisów odsyłających ( z tym że organ sam decyduje o
wyborze analogicznego przepisu).Wynik wykładni powinien być wykładnią
stwierdzająca ale zdarza się że jest rozszerzający. Wykładnia nie powinna być contra
legem – sprzeczna z brzmieniem przepisu.

13.Stosunek cywilnoprawny

- Jest to regulowany przez normę prawa cywilnego stosunek prawny miedzy ludźmi
lub ich organizacjami wyposażonymi przez normę prawna w zdolność prawną, w
którym podmioty te mają określone prawa i odpowiadające im obowiązki, a ich
realizacja gwarantowana jest przymusem państwowym, przy czym podmioty te są
wobec siebie równorzędne i autonomiczne.

•

Zdarzenia cywilnoprawne – takie fakty, które powodują powstanie, ustanie lub zmianę
stosunku cywilnoprawnego.

a) zdarzenia sensu stricte – niezależne od woli ludzkiej, np. upływ czasu
(przedawnienie roszczeń, zasiedzenie)
przy zasiedzeniu – np. czas mija w 2000 roku a ktoś zgłasza do sądu to dopiero w
2006 r. to wpisuje się do ksiąg własności z datą 2000 ( orzeczenie deklaratoryjne –
tylko stwierdza że skutek prawny nastąpił)
np. urodzenie, śmierć człowieka

b) działania – określone zachowania podmiotów

- czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych, istotnymi elementami są
czynności i decyzja – wola skierowana na wywołanie skutku.

12

Chodzi przede wszystkim o czynności konwencjonalne np. czynności prawne (
głównie umowy, spadek) nie istnieje czynność prawna bez oświadczenia woli ( wola
wywołania skutku prawnego).
Akty administracyjne np. w ustawie o gospodarce nieruchomościami – wywłaszczenie
(pozbawienie prawa własności)
Konstytutywne orzeczenia sądów powszechnych w sprawach cywilnych, prowadzą do
powstania skutków prawnych np. orzeczenie na tle umowy przedwstępnej, jedna ze
stron odmawia zawarcia umowy przyrzeczonej, druga strona ma roszczenie ( surogat
oświadczenia woli art. 64 KC), np. prawomocne orzeczenie sądu – w sprawie rozwodu
gdy małżeństwo już i tak w praktyce nie istnieje od dłuższego czasu.

- inne czyny – norma prawna łączy z określonym działaniem lub zachowaniem skutek
prawny bez względu na wolę podmiotu ( skutek prawny następuje czy podmiot chce
tego czy nie) przykłady :
Przejawy woli – np. wezwanie do wykonania świadczenia, bez względu na to czy
wierzyciel chce czy nie - zobowiązanie jest bezterminowe , przejaw woli w postaci
wezwania do wykonania świadczenia sprawia że świadczenie staje się wymagalne (
stwarza stan wymagalności) np. uznanie roszczenia – dłużnik zwraca się do
wierzyciela – czy mogę prosić o prolongatę terminu spełnienia świadczenia? –
milcząco potwierdza powinność świadczenia (przerywa bieg przedawnienia – takie
zachowanie dłużnika bez znaczenia czy o tym wiedział i czy chciał).

Czyny niedozwolone – delikty – art. 415 KC, delikty prawa cywilnego różnią się tym
od przestępstwa że występuje szkoda (jest konieczna ).

Przejawy uczuć – przebaczenie, szczególnie przy odwołaniu darowizny i
wydziedziczeniu

Niektóre czynności faktyczne – np. stworzenie dzieła, znalezienie rzeczy, akcesja
rzeczy (połączenie).

Bezpodstawne wzbogacenie – art. 405 – przesunięcie majątkowe bez podstawy (lub
prawa) np. zapis w testamencie na jakąś osobę – a testament jest nie ważny

Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia – art. 752 – ktoś podejmuje prowadzenie
cudzych spraw bez żadnych stosunków kontraktowych (nie ma obowiązku działania )
ale jeśli je podjął ma obowiązek należytej staranności obowiązek porozumienia i nie
może działać wbrew woli tej osoby, nadaje to działanie skutki zlecenia.

•

Elementy stosunku cywilnoprawnego

a) podmioty – osoby fizyczne, osoby prawne, ułomne osoby prawne (art. 33 ze znaczk. 1)

strona prawa cywilnego nie jest tożsama z podmiotem – po jednej ze stron może
występować kilka podmiotów.
Np. kilka wierzycieli, kilka pożyczkobiorców, współwłasność
Podzielność zobowiązania – każdy zobowiązany odp. za swoją część
Odpowiedzialność solidarna – każdy odp. za całość
Współwłasność – ułamkowa lub łączna – np. małżeństwo, spółka cywilna.

13

Więź powinnościowa w stosunku cywilnoprawnym jest wzajemna, rzadko w stosunku
cywilnoprawnym jedna tylko strona jest zobowiązana a druga tylko uprawniona ( tak jak
darowizna, która nie jest wzajemna) ( sprzedaż- kupno - wzajemność, dwustronnie
zobowiązująca).

b)przedmiot – dualistyczna koncepcja przedmiotu
- przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest zachowanie podmiotu stosunku
cywilnoprawnego i obiekt którego to zachowanie dotyczy, jeśli istnieje ( na ogół przez
przedmioty rozumiemy tylko obiekty).obiekty:
- rzeczy – nie każdy przedmiot jest rzeczą
- przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne – zespół składników materialnych i
niematerialnych (art. 55 ze z 1) – obiekt całościowy, czynność prawna może dotyczyć
całego przedsiębiorstwa (mimo wielu składników), od 2003 roku do przedsiębiorstwa nie
wliczamy pasywów.
- papiery wartościowe
- dobra niematerialne – np. prawa autorskie
- pieniądz

c) treść – uprawnienia i obowiązki , dwustronnie zobowiązujące stosunki cywilnoprawne.

14.Prawo Podmiotowe

•

- Jedno lub kilka uprawnień , które są ze sobą funkcjonalnie powiązane , wynikające
ze stosunku prawnego, wiązka uprawnień, tworzą nową jakość( coś więcej niż suma
uprawnień).

•

Wynikająca ze stosunku cywilnoprawnego sfera możności postępowania w określony
sposób przyznana przez normę prawną w celu ochrony interesów podmiotu
uprawnionego i przez te normę prawną zabezpieczona ( definicja klasyczna).elementy
definicji:

- źródło prawa podmiotowego – tylko i wyłącznie prawo stanowione
- sfera możności – nie ma obowiązku wykonywania swojego prawa
podmiotowego ( ale bierność może powodować utratę tych praw np.
przedawnienie), korelat obowiązku innej osoby – np. obowiązek czynnego
ś

wiadczenia lub obowiązek nie ingerencji ( w prawie rzeczowym).

- zabezpieczone przez normę prawną – zrealizowane przez przymus
państwowy, przysługuje powództwo by zrealizować prawo podmiotowe (
wyjątek – zobowiązania naturalne).
- interes prawny – kompetencja przyznana nie w interesie podmiotu nie tworzy
prawa podmiotowego ( np. przedstawiciel ustawowy, kurator, pełnomocnik –
działają w cudzym interesie – nie mają praw podmiotowych).

•

Klasyfikacje Praw podmiotowych

- bezpośrednie – nie łączą się z jakimś czynnym świadczeniem, zachowaniem innych
podmiotów (np. własność ) trzeba się tylko powstrzymywać
- roszczenie – materialno prawne – możność dochodzenia określonego zachowania od
oznaczonej osoby, jest bardzo ukierunkowane, emanacja praw podmiotowych – gdy
zostają naruszone , zobowiązanie ma podobną konstrukcję z tym że zobowiązanie jest
wiązką roszczeń (to jest różnicą).
- kształtujące – musza być przyznane przez przepis prawa, możność doprowadzenia przez
własne, jednostronne działanie (oświadczenie woli) do powstania , ustania, zmiany
stosunku prawnego, np. sytuacja adresata oferty – jeśli adresat (oblat ) przyjmie ofertę to

14

zawiera umowę, np. art.88 – złożenie oświadczenia woli pod wpływem błędu lub groźby
(może uchylić się przez jednostronne oświadczenie woli do drugiej strony.).
- zarzuty – materialnoprawne – możność ubezskutecznienia prze podmiot przysługującego
względem niego prawa innego podmiotu (czyjeś prawo staje się bezskuteczne), tylko i
wyłącznie na podstawie przepisu prawa np.
zarzut przedawnienia – prawo podmiotowe dłużnika ( prawo nie uwzględnia z urzędu )
dłużnik nie musi z niego korzystać, wtedy sąd nie weźmie go pod uwagę.

Zarzut potrącenia -art. 498 – dwie osoby są względem siebie dłużnikami (ten sam
przedmiot lub pieniądze), zgłaszany przez jedną stronę

Zarzut nie wykonania świadczenia wzajemnego – art. 488

Zarzut nadużycia prawa – art. 5 - prawa podmiotowego

Zarzuty mogą być – dylatoryjne (wstrzymujące, przejściowe - z. nie wykonania św.
wzajemnego, nadużycia prawa) lub peremptoryjne (niweczące, definitywne – z.
przedawnienia, potracenia).

- bezwzględne <> względne
bezwzględne – skuteczne erga omnes – wobec wszystkich, zamknięta lista praw
podmiotowych bezwzględnych
względne – skuteczne inter partes - między stronami

Np. użytkowanie – prawo bezwzględne , jeśli ktoś ingeruje w użytkowanie to użytkownik
ma prawo do roszczenia o nienaruszenie możności postępowania (nawet wobec
właściciela) a dzierżawca musi się o to zwracać do właściciela bo jest skuteczna inter
partes.

Czasami prawa względne mają rozszerzoną skuteczność (przyporządkowane prawa
bezwzględne ) np. art. 690 – najem lokalu, ponieważ chodzi o lokal przepis odsyła do
przepisów o ochronie własności , np. dożywocie – skuteczność poszerzona..

- majątkowe <> niemajątkowe
majątkowe (nie pieniężne ) – prawa mogą zostać wycenione w pieniądzu ale nie
koniecznie muszą być wyrażone w pieniądzu. Wyrażalne w pieniądzu!!! Wszystkie prawa
rzeczowe, większość wierzytelności
niemajątkowe – prawa osobiste służące ochronie dóbr osobistych w rozumieniu artykułu
23 (dobra osobiste – np. godność, nietykalność os.) + prawa w kodeksie opiekuńczym.

- zbywalne <> niezbywalne , dziedziczne <> niedziedziczne
zbywalne – może być przeniesione na inną osobę za pomocą czynności prawnej ( zbyć
jest pojęciem szerszym niż sprzedać).
Niezbywalne – rzadko występują, o charakterze niemajątkowym – bo są ściśle związane z
osobą + niektóre prawa podmiotowe o charakterze materialnym np. prawo do alimentów.
Lokatorskie prawo do lokalu w spółdzielni, użytkowanie, służebność osobista.

- prawa związane z innymi prawami (dzielą ich los) – np. własność budynków na terenie
użytkowym wieczyście, służebność gruntowa powiązana z nieruchomością władczą

15

- akcesoryjne <> samoistne
akcesoryjne – pomocnicze, pełnią pewną rolę, dla zabezpieczenia wierzytelności, np.
hipoteka, zastaw (kodeksowy ,rejestrowy), umowa poręczenia.

•

Nabycie praw podmiotowych

a) Nabycie konstytutywne – nabycie jest jednoczesne z powstaniem tego prawa

podmiotowego

Nabycie translatywne – nabycie prawa już wcześniej istniejącego

b) Nabycie pochodne – zjawisko następstwa prawnego – istnieje poprzednik prawny i

jego następca prawny.

Nabycie pierwotne – bez zjawiska następstwa prawnego – podmiot nabywa prawo
niezależnie czy należało ono do innego .


- możliwe konfiguracje :
Konstytutywno pochodne – wtedy gdy prawo nabywane wyłania się z innego
szerszego prawa ( np. właściciel obciąża użytkowaniem nieruchomości) – wczesniej
nie było tego prawa ale jest poprzednik prawny.
Konstytutywno pierwotne – np. nabycie rzeczy niczyjej, nie ma następstwa, prawo
odnowa powstaje.
Translatywno pochodne – najczęstsze w obrocie , przeniesienie własności przy
pomocy wszelkich umów. Przeniesienie własności wg KC – art. 155 – przejście
własności na podstawie umowy np. przelew wierzytelności, dziedziczenie.
Translatywno pierwotne – np. zasiedzenie, nie ma następstwa ( ten który utracił nie
jest zbywcą) prawo nie wygasło.

Translatywno pochodne – nemo plus iuris – nie można przenieść więcej praw niż się
ma. Pewne modyfikacje stanowią – umowa komisu – komisant nie jest właścicielem
ale zbywa i broker na giełdzie. Nie ma wyjątków nemo plus iuris przy dziedziczeniu i
cesji wierzytelności. Istnieją 2 wyjątki tej zasady dotyczące przeniesienia własności:

- art. 5,6 ustawy o księgach wieczystych i hipotece – gdy kupujemy od osoby

wpisanej do księgi wieczystej a potem się okazuje że ta osoba jest tam wpisana
niezgodnie ze stanem faktycznym to ktoś taki skutecznie nabywa
nieruchomość ( ale musi istnieć dobra wiara i odpłatne nabycie)
- art. 169 KC

Sukcesja syngularna – nabycie 1 prawa podmiotowego lub kilku konkretnych
Sukcesja generalna – przejście ogół praw np. dziedziczenie, łączenie osób prawnych (
tylko w przypadkach wskazanych w ustawie)

Ekspektatywa prawa – art. 17 ze zn. 4 – ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych
2000 r. – uzasadnione prawnie oczekiwanie , nadzieja na nabycie prawa
podmiotowego. Inne sytuacje z ekspektatywą – zasiedzenie, umowa z warunkiem
zawieszającym.

16

•

Wykonywanie prawa podmiotowego – sfera możności postępowania

Wykonywane są poprzez – czynności psychofizyczne, o charakterze faktycznym

- czynności prawne

- posłużenie się przedstawicielem

Nie ma obowiązku wykonywania!!

•

Nadużycie prawa podmiotowego

Wyrażone w Art. 5 KC

‘przegięcie ‘ art. 5 – w latach 50’ odbywało się nieformalne zbywanie nieruchomości (gł.
Ustnie), były właściciel często pozostawał dalej właścicielem. Gdy właściciel były się
orientował że umowa jest nieważna to wytaczał powództwo o zwrot nieruchomości (bez
zwrotu pieniędzy). Sądy oddalały takie powództwa na podst. Art. 3 POPC (odpowiednik
art. 5), zamiast uznawać te powództwa i dopuszczać pow. O bezpodstawne wzbogacenie
drugiej strony (oddanie pieniędzy). Potem wydano ustawę o uwłaszczeniu nieformalnych
nabywców i ustaliła się zasada że na przyszłość obrót nieruchomościami wyłącznie w
formie aktu notarialnego.

W orzecznictwie są wyrażone dyrektywy by ostrożnie stosować art. 5, zasady rządzące:
- sądy nie powinny stosować art.5 jeśli inny przepis już uwzględnia klauzulę generalną
zasad w współżycia społecznego. Np. art. 358(1) dot. waloryzacji – par. 3,4 – nie można
tego obejść ze wzgl. Na art. 5.
- w pewnych kategoriach spraw SN wyraźnie zakazuje sięgania po art. 5 – np. orzeczenie
SN z 1965 – nie jest dopuszczalne oddalenie powództwa o uzgodnienie treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym - zasady współżycia nie mają mieć
znaczenia przy rzeczywistym stanie nieruchomości .
- art. 5 nie powinien być w ogóle stosowany gdy chodzi o ustalenie praw stanu ( stan
prawno – rodzinny ) np. ustalenie ojcostwa, macierzyństwa
Był proces o zaprzeczenie ojcostwa – wytoczył ojciec dziecka po sztucznym zapłodnieniu
(uzgodniono z żoną, wspólna decyzja ) – potem ojciec się rozmyślił i chciał obalić
domniemanie pochodzenie od męża matki – miał dobra dokumentację – zaśw. O
niepłodności – powództwo to oddalono ze wzgl. Na art. 5 ( w sytuacji gdy decyzja
wspólna )

- nie jest dopuszczalne stosowanie art. 5 jeśli w grę wchodzi ocena zdolności prwanej
podmiotu pr. cyw. Lub zdolności do czynności prawnej. Lub gdy chodzi o formę
zastrzeżoną pod rygorem nieważności .
- nie można stosować w sprawach o stwierdzenie nieważności czynności prawnej w
związku z art. 58KC.
-Reguła ‘ czystych rąk ‘ - nie można stosować art. 5 przez osobę która sama nadużywa
prawa podmiotowego.

Ciężar dowodu spoczywa na podnoszącym zarzut nadużycia prawa (ciężaru dowodu nie
łączymy nigdy z sytuacją powód-pozwany ). Nadużycie prawa może pokrywać się z
deliktem jeśli wykaże się związek przyczynowy i szkodę ( art. 5 czasami jest środkiem
ofensywnym a nie tylko obronnym).. Art. 5 nie może być samodzielną podstawą nabycia
praw podmiotowych dla tego kto podnosi zarzut i utraty praw podmiotowych przez osobę,
przeciwko której zarzut podniesiono ( zarzut dylarotoryjny – co do zasady).

17

•

Kolizja praw podmiotowych

Różne podmioty uprawnione zgłaszają swoje prawa i nie da się ich realizować
jednocześnie.
Metody usunięcia kolizji:
a) zasad pierwszeństwa – jakieś prawo ma lepsze pierwszeństwo a inne gorsze

pierwszeństwo (pewna hierarchia).Ma zastosowanie w trzech przypadkach – przy
kolizji ograniczonych praw rzeczowych ( 249 KC) lepszy czasem lepszy prawem;
przy art. 920 par. 2 – przyrzeczenie publiczne; przy art. 1025 KPC – przywileje
egzekucyjne.

b) Proporcjonalna redukcja praw – art. 1026 KPC – inne wierzytelności ( nie

wymienione w 1025), każdy z nich ma być zaspokojony w stosunku do relacji
wysokości jego wierzytelności wobec sum uzyskanych z egzekucji. Reszta
wierzytelności nie wygasa – musi czekać na nowy majątek dłużnika.

c) Rozstrzyga sąd

- art. 920 par. 3 – przyrzeczenie publiczne
Zawsze gdy w oparciu o przepis prawa nie da się znaleźć dobrego rozwiązania, nie
można zastosować jednej z zasad.

•

Zbieg roszczeń

Wtedy gdy ten sam stan faktyczny podpada pod hipotezę różnych norm, z których
dyspozycji wynikają różne roszczenia. Np. szkoda na osobie – jeśli jest wyrządzona, jeśli
strony były związane kontraktowo – pojawi się odp. kontraktowa i zawsze jest
odpowiedzialność deliktowa (szkoda na osobie - zawsze delikt ) w dodatku można
nałożyć jeszcze art. 405 (bezpodstawne wzbogacenie).
Art. 443 KC – trzeba dokonać wyboru jaki reżim odpowiedzialności go interesuje ( musi
wybrać z czego korzysta ) – nie jest dopuszczalne mieszanie roszczeń.

15.Osoby Fizyczne

Każdy człowiek jest osobą fizyczną, wiążą się z tym dwa atrybuty: Zdolność prawna i
zdolność do czynności prawnych.

•

Zdolność prawna – zdolność do tego by być podmiotem praw lub obowiązków lub
sferze prawa cywilnego ( gł. Chodzi o podmiot praw podmiotowych). Zakłada stan
bierny – pasywny, nie mówi czy może sam nabyć te prawa – tylko może być
podmiotem.

Art. 8 – każdy człowiek od chwili urodzenia, istota posiadająca ludzki genotyp, nawet
jeśli może niedługo umrzeć (wg prognozy medycznej), chodzi tylko o urodzenie żywe.
Istota jest odcięcie płodu od ciała matki – nawet przed przecięciem pępowiny.

Art. 9 – nie trzeba udowadniać że przyszło na świat żywe – zachodzi domniemanie
prawne – przerzuca to ciężar dowodu na osobę, która twierdzi że dziecko jest martwe.
ś

ywe – to znaczy jakiekolwiek przejawy życia (np. oddech).

Status prawny nasciturrusa (może być pytanie na egz.):

18

Nasciturus – mający się narodzić – płód.
- A Contrario art. 8 – jest błędem, ponieważ art.8 nie normuje wyczerpująco statusu
prawnego
- art. 927 par.2 (w związku z 972) – od zawsze, zdolność prawna nasciturrusa pod
warunkiem zawieszającym że dziecko narodzi się żywe .
- art. 446(1) KC – od 1993, szkody prenatalne.
Może żądać przez przedstawiciela ustawowego. Np. kryzys z lekiem dalimodidem – w
latach 60’ (w USA dopuszczono nawet odszkodowanie za branie leków przed ciążą
jeśli był związek przyczynowy).
Zniesiono wyłączenie przeciwko matce ( ją tez można oskarżyć).
Od 1952 – dziecko w chwili śmierci ojca poczęte może dochodzić odszkodowania za
ś

mierć ojca wobec osoby odpowiedzialnej (jako pośrednio poszkodowanej)

- art. 75 kodeksu Rio – uznanie dziecka poczętego lub dopiero poczętego, w takich
przypadkach gdy dziecko nie rodzi się w małżeństwie - może mężczyzna uznać to
dziecko przed urzędem stanu cywilnego. Nie można żądać sądowego ustalenia
ojcostwa przed urodzeniem dziecka.
- art. 182 KRiO – kurater ventris – kuratela nasciturrusa
- darowizna na rzecz dziecka poczętego
sprawa z 1986 – NSA uznało taką darowiznę
darowizna nieruchomości w konkubinacie dla dziecka poczętego (nie ma analogii
konkubinat – małżeństwo ), wygrali tą sprawę.
Jest dopuszczalna taka darowizna , skutki nastąpią jeśli dziecko będzie żywe.

Jeżeli uogólnimy przepisy to należy uznać że mamy do czynienia z warunkową
zdolnością prawną dziecka poczętego – warunek – urodzenie żywe.
Kiedy się spełni ten warunek – skutki prawne następują ex punc – z mocą wsteczną.
Nie potrzebnie został skreślony paragraf 2 z art. 8KC)

Ustanie zdolności prawnej:

- Śmierć
Status ciała martwego wg ust. 2005 – o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i
narządów (można się dodatkowo nauczyć).
Koncepcja sprzeciwu – jest możliwe pobranie jeśli nie wyrażono sprzeciwu.
Ś

mierć – śmierć mózgowa – trwałe i nieodwracalne ustanie funkcji pnia mózgu

Dowodem śmierci – akt zgonu, akta stanu cywilnego to jest zawsze dowód.

- Prawomocne orzeczenie sądu – sądowe stwierdzenie zgonu
Brak aktu zgonu (bo np. nie ma ciała) a śmierć jest niewątpliwa.

-Uznanie za zmarłego - dotyczy osoby zaginionej – art. 29-32 KC (trzeba znać !!)
W tej sytuacji nie wiadomo czy osoba żyje czy nie – zachodzi domniemanie śmierci (539
KPC).Jeśli się ta osoba odnajdzie – składa wniosek o uchylenie orzeczenia o uznaniu za
zmarłego, jeśli osoba uznana za zmarłą zgłosi się osobiście i potwierdzi swoją tożsamość to
sąd uchyla orzeczenie od razu bez utrudnień i dalszego postępowania.
Termin ogólny – 10 lat od końca roku kalendarzowego, kalendarzowego którym wg ostatniej
wiadomości jeszcze żył. Gdyby w chwili uznania ukończył lat 70 wystarczy upływ lat 5. Nie
można uznać za zmarłego przed ukończeniem 23 lat. Zdarzenia szczególne – art. 30 KC ( w
paragrafie 2 – te terminy trzeba dodać, 1 rok + 6 mies. Lub 2 lata + 6 mies.).

19

Najbardziej prawdopodobny termin śmierci – jest to chwila śmierci lub ostatni termin ( gdy
brak jakiś większych danych). Jeżeli kilka osób wspólnie dotyczyło niebezpieczeństwo uważa
się że zmarli równocześnie ( domniemanie równoczesności ), nie dziedziczą po sobie..

•

Zdolność do czynności prawnej

a) osoba fizyczna nie ma zdolności do czynności prawnych
Osoba fizyczna do 13 roku życia lub osoba ubezwłasnowolniona całkowicie – art. 13 i 14
KC. Mogą funkcjonować w obrocie przez swojego przedstawiciela ustawowego.

Ubezwłasnowolnienie całkowite – w I instancji orzeka sąd okręgowy (3 sędziów
zawodowych + opinia biegłego ). Orzekane tylko gdy interes danej osoby tego wymaga,
nie ma to charakteru kary, nie wolno orzekać by chronić osoby trzecie). W wyniku
choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, inne zaburzenia psychiczne
(szczególnie narkomania i alkoholizm) – osoba nie może kierować swoim zachowaniem.
To nie jest orzeczenie na zawsze , gdy sytuacja się zmieni można to zmienić.

Wszystkie czynności prawne osób nie mających zdolności do czynności prawnych są
nieważne, istnieje jeden wyjątek – drobne sprawy dnia codziennego – art. 14 par. 2.

Przedstawiciel ustawowy – rodzic (bo ma władzę rodzicielską ) to cos więcej niż opiekun
prawny. Przedstawicielstwo ustawowe wynika z władzy rodzicielskiej, gdy nie ma władzy
rodz. Trzeba ustanowić dla dziecka opiekę.
Opiekun – dla ubezwłasnowolnionego.

b) Ograniczona zdolność do czynności prawnych
Miedzy 13 rokiem życia a pełnoletnością ( pełnoletność można czasami nabyć wcześniej
niż po ukończeniu 18 roku życia).
Lub przy ubezwłasnowolnieniu częściowym – można orzec osobie powyżej 13 roku
ż

ycia. Może ona kierować swoim postępowaniem ale potrzebna jest pomoc do

prowadzenia jej spraw (ustanawia się kuratora).
Art. 549 KPC – doradca tymczasowy (norma materialno – prawna), na okres wybrania
doradcy tymczasowego osoba jest ubezwłasnowolniona częściowo , bez wzgl. Na wynik
sprawy.
Trzy sfery ograniczonej zdolności:
- osoba traktowana jest jakby nie miała zdolności do czynności prawnych
np. sporządzenie testamentu, nabycie władzy rodzicielskiej, nie może być prokurentem,
nie może wnieść do sądu o przysposobienie (nie może adoptować).
- sfera dotycząca czynności rozporządzających i zobowiązujących
Wszystkie takie czynności są skuteczne pod warunkiem, że przedstawiciel ustawowy
wyrazi na to zgodę.
Np. 17 latek sprzedaje komputer (jest właścicielem ale nie oddano mu go do swobodnego
użytku) może zawrzeć taką czynność ale nie wiemy czy ona jest ważna do momentu
wyrażenia zgody przez przedstawiciela (możliwe także poprzez potwierdzenie ex post).
Można dokonać czynności osobiście ale musi być zgoda przedstawiciela.
Kontrahent ma prawo wyznaczyć przedstawicielowi termin, w którym ten wyraża zgodę
lub nie ( milczenie – brak zgody).
Bezskuteczność zawieszenia - taki stan do momentu nadejścia tego terminu.
Negotium Claudicans – czynność prawna kulejąca, obarczona sankcją bezskuteczności
zawieszonej. Art. 18 i 19!!

20

- pełna swoboda - w sytuacjach:

- czynność prawna nie będąca rozporządzeniem lub zobowiązaniem – darowizna nie

obciążona poleceniem

- czynność w drobnych , bieżących sprawach dnia codziennego.

- umowa o pracę – po ukończeniu 16

- może rozporządzać swoim zarobkiem

- może rozporządzać co do przedmiotu oddanych mu do swobodnego użytku

(podejście relatywistyczne , czyli jedni oddaj…ą samochód inni książkę ).

c) pełna zdolność do czynności prawnych

Konsument – art. 21 – tylko osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej nie związanej z jej
działalnością gospodarczą lub zawodową.

Miejsce zamieszkania – to nie to samo co miejsce zameldowania , to miejscowość ,
wyjątkiem jest 454 art. KC ( w nim ma znaczenie dokładnego adresu).Miejsce zameldowania
w prawie cywilnym nic nie znaczy.
Jest to miejscowość, w której osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu (korpus + animus)
art. 28.
Może się zdarzyć, że osoba nie ma miejsca zamieszkania, jeśli są niejasności trzeba ustalić
centrum życiowej działalności człowieka.

16.Osoby Prawne

Każda osoba prawna jest jednostką organizacyjną (ale nigdy nie na odwrót).
Po czym poznać osobę prawną? - art. 33

- Skarb państwa
- jednostka organizacyjna którym przepisy szczegółowe przyznają osobowość
prawną np. ustawa o samorządzie wojewódzkim nadaje województwu.
ZAWSZE SZUKAMY W USTAWIE SFORMUŁOWANIA śE JEST
OSOBA PRAWNĄ

Często są wskazane typy jednostek organizacyjnych , z którymi wiąże się osobowość prawną
np. w KSH – spółka akcyjna, spółka zoo. Zdarza się także, że ustawa nadaje indywidualnie
jakiejś organizacji osobowość prawną – np. NBP, polska akademia nauk.

Mają zdolność deliktową – czyli mogą odpowiadać z tytułu czynu niedozwolonego – art.
416 i 417.
Jeżeli dana osoba prawna musi być wpisana do rejestru to wpis do rejestru ma charakter
konstytutywny – osoba powstaje z chwilą wpisu – art.37.
,Jeśli spółka powstaje – jest umowa, wkład, założyciele ale nie ma wpisu - stan przejściowy
‘spółka w organizacji’.

Rodzaje osób prawnych – mienie państwowe:
- państwowe osoby prawne ( mienie państwowe):

- Skarb Państwa – osobowość nadana przez art.33 K.c. reprezentuje stationes fiscii
(jednostki organizacyjne państwa); stationes fiscii- np. ministerstwa ,wojewoda
.prokuratura , sąd, komendy policji, szkoły podst. ,średnie , jednostki wojskowe
,urzędy skarbowe (nie mają zdolności prawnej);

21

- inne państwowe osoby prawne - ich status rozstrzygają właściwe przepisy prawa:

-przedsiębiorstwa państwowe- ustawa o przeds. państw.;

-banki państwowe- prawo bankowe;

-szkoły wyższe – ustawa o szkolnictwie. Wyższym;

Nie odpowiadają za zobowiązania Skarbu Państwa !!! (art.40 K.c., wyjątkowa
sytuacja-par.2) – są pełnym właścicielem swojego mienia!

- Komunalne osoby prawne – mienie komunalne

-osobowość ma: gmina, powiat, województwo (stationes comunis- jedn. organ.
samorząd., nie mające osobowości prawnej- zastępuje je gmina, powiat,
województwo);

- inne samorządowe osoby prawne – też nie odpowiadają za zobowiązania Samorządu;

- Gospodarcze i Niegospodarcze osoby prawne

Gospodarcze: przedsiębiorcy, np.: spółdzielnie, banki, spółki kapitałowe( tylko Sp.z o.o. i
S.A.), p-stwa państwowe;

NIE gospodarcze: nie mają zysku jako celu, np. :partie polityczne, zw. zawodowe, szkoły
wyższe, fundacje, związki pracodawców, kościelne os.prawne;


Spółka cywilna – nie jest podmiotem prawa cywilnego, tylko ogół wspólników, w KRS nie
jest wpisana Spółka a tylko wspólnicy jako przedsiębiorcy (jako jedyna nie jest też ułomną os.
Prawną)

Spółka kapitałowa w organizacji – jest ułomną osobą prawną do momentu wpisu do KRS

Osoba prawna zawsze ma pełną zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych –
często nie może być podmiotem praw takich jak osoba fizyczna

Implikacja osoby prawnej : odpowiedzialność całym majątkiem osoby prawnej za jej
zobowiązania, a założyciele(wspólnicy, członkowie) nie odpowiadają w ogóle (wyjątek:
odpowiedzialność zarządu sp.z .o.o. – czasami)

Realizacja zdolności do czynności prawnej – art.38:

- rządzi nim „teoria organów”- fikcja prawna, czynności dokonuje tak naprawdę osoba
fizyczna poprzez działanie organów;
- organ nie jest przedstawicielem – nie jest osobnym podmiotem
utożsamia się działanie organu z działaniem osoby prawnej (przy przedstawicielstwie
istnieją dwa podmioty – jeden działa za drugiego)
Ważne są oświadczenia woli osoby prawnej, które są wyrażane w różnej procedurze – liczy
się ustawa i statut (może to być prezes lub prezes + członek zarządu lub jeszcze inaczej - gdy
nie ma zasady)

22

art.39 k.c. – osoba, która nie jest organem i zawiera umowę, która wiąże osobę prawną nie
ma możliwości potwierdzenia tej umowy – nie ma możliwości konwalidacji
- art. 42 – kurator dla osoby prawnej: osoba prawna nie może działać bez organów

Ochrona dóbr osobistych – analogicznie do osób fizycznych
- Jednoosobowe osoby prawne – k.s.h. – mogą istnieć jednoosobowe spółki z o.o. i S.A. – nie
ma umowy spółki, jest tylko akt założycielski (ponieważ jest jeden właściciel)


Ułomne osoby prawne – art. 33 [1]
- trzeci podmiot prawa cywilnego
- spółka komandytowo-akcyjna, partnerska, jawna, komandytowa
- spółki kapitałowe w organizacji – z k.s.h.
- wspólnota mieszkaniowa – ustawa o własności lokali
Może nabywać prawa jako całość, może pozywać, być pozywanym (nabywa właściwości
osoby prawnej na podstawie przepisów – ale bardziej opisowe)
- stowarzyszenia zwykłe – ustawa o stowarzyszeniach
Też w przepisie – należy opisać - np. mogą nabywać prawa

OSOBA PRAWNA – MUSI BYĆ SŁOWO „OSOBA PRAWNA”
UŁOMNA OSOBA PRAWNA – MUSI BYĆ OPIS, np. POSIADA PRAWA

Osoby prawne i ułomne osoby prawne – art. 33 p. 2 : odróżniają się odpowiedzialnością,
inne rzeczy są analogiczne.
- za zobowiązania co do zasady odpowiada ta osoba prawna, natomiast jeżeli ta osoba jest
niewypłacalna to odpowiedzialność subsydiarną ponoszą członkowie swoim majątkiem


Przedsiębiorca – art. 43 [1] – może być nim osoba prawna, osoba fizyczna, ułomna osoba
prawna, która we własnym imieniu prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową (także
wolne zawody)


Firma – nazwa przedsiębiorcy (ale nie przedsiębiorstwa! , nazwa podmiotu)
- firma osoby fizycznej – jego imię i nazwisko + możliwe dodatki
- firma osoby prawnej – nazwa + forma organizacyjna
art. 43 [9] – firma nie może być zbyta (słowo „firma” użyte nie w znaczeniu gazetowym),
przedsiębiorca może upoważnić do używania firmy (nazwy)
Roszczenia – art.43 [10] – z tytułu używania nazwy ( porównanie z art.24) – koncepcja
ochrony dóbr osobistych (podobnie)

17.Przedmioty stosunku cywilno-prawnego

Są to obiekty, którego z reguły dotyczą zachowania podmiotów stosunków cywilno-
prawnych.

a.) Rzeczy – materialna część przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym na tyle

wyodrębnione w sposób naturalny lub sztuczny, że w stosunkach gospodarczych mogą
być traktowane jako dobra samoistne (definicja profesora Wasilkowskiego, ustawowa
definicja jest za bardzo ogólna)

23

- musi być wyodrębnienie
- nie są rzeczami – res omnes communis (należące do wszystkich), np. woda w
rzekach
- zbiór rzeczy, np. biblioteka, stado koni
- części składowe rzeczy

RZECZY RUCHOME I NIERUCHOME:
- nieruchomości – 3 rodzaje:

•

gruntowe – superficies solo cedit

Wszystko na gruncie jest częścią składową gruntu (wszystko przytwierdzone).Części
powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (definicja nieruchomości
gruntowej).

•

budynki – mogą istnieć tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi, np.

art. 235 i 272 k.c.

•

części budynków – lokale – także są samoistne, jeśli przepisy szczegółowe tak

stanowią, chodzi głównie o ustawę o własności lokali z 1994 r. – odrębną
nieruchomością może być tylko lokal.


SPÓŁDZIELCZE, WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU, NIE CZYNI Z
LOKALU ODRĘBNEJ NIERUCHOMOŚCI (JEST TO OGRANICZONE PRAWO
RZECZOWE), WŁAŚCICIELEM JEST SPÓŁDZIELNIA JAKO CAŁOŚCI RZECZY I
JEJ CZĘŚCI SKŁADOWYCH.


- ruchomości – wszystko co nie jest nieruchomością
Głównie chodzi o trwałe powiązanie z gruntem.


- Rzeczy oznaczone co do tożsamości jako przeciwieństwo rzeczy oznaczonych co do
gatunku. Co do tożsamości – wyróżniają się cechami indywidualnymi, niepowtarzalnymi,
np. zawsze nieruchomość. Co do gatunku (niezindywidualizowane a wyróżnione tylko
gatunkowo, np. 100kg węgla)



- Rzeczy podzielne a niepodzielne.
Niepodzielne – to takie, których nie można podzielić bez zmiany ich wartości i istoty.




b.) Część składowa – nie jest rzeczą:
- art.47 – to co należy do rzeczy jako całości nie może być odłączone bez uszkodzenia
lub istotnej zmiany całości lub przedmiotu odłączonego (co nie zakazuje odłączenia od
rzeczy).

24

- połączenie może być naturalne lub sztuczne
- powiązanie trwałe

- art.49 urządzenia takie jak rury i kable do doprowadzania wody, prądu, energii – są to
części składowe przedsiębiorstwa, a nie gruntu (zawężenie pojęcia części składowych)

- art. 47 p.1 – ius cogens – nie można sprzedać części składowej, nie może być ona
odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych, ale można wynająć pokój
(najem – stosunki obligacyjne) dopuszczalne są prawa obligacyjne, np. najem, dzierżawa.

Czy jest dopuszczalna sprzedaż budynku do rozbiórki?
SN orzekł, że jest możliwa, bo w chwili rozbiórki mamy zmianę statusu, z części
składowej budynek staje się zbiorem rzeczy ruchomych.


c.) Przynależność – przynależności są rzeczami
Są to rzeczy rodzaju pomocniczego względem innej rzeczy głównej (ruchomość lub
nieruchomość), muszą należeć do tego samego właściciela, np. szafa-klucz, samochód-
kluczyki
Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem
przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów
szczególnych – art. 52
- art. 929 k.p.c. – skutki przynależności przy egzekucji
- art. 82 ustawy o księgach wieczystych i hipotekach – hipoteka też obciąża
przynależności



d.) Pożytki

Pożytki rzeczy: naturalne i cywilne.
Pożytki rzeczy naturalne – płody i odłączone rzeczy składowe, jeżeli według zasad
prawidłowej gospodarki.
Właściciel rzeczy gdy obciąga rzecz użytkowaniem to upoważnia on do pobierania pożytków,
mają oni prawo tylko do tych, które są pobierane w wyniku prawidłowej gospodarki – inne
należą do właściciela.
Pożytki rzeczy cywilne – te, które rzeczy przynoszą na podstawie stosunku cywilno-
prawnego, np. czynsz z różnych tytułów.

Pożytki prawa – dochody, które prawo podmiotowe przynosi zgodnie ze swoim społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem, np. wierzytelność umowy pożyczki – oprocentowanie odsetki
(odsetki stanowią pożytek prawa – prawa wierzytelności)
(dywidendy – pożytki prawa- prawa akcji).
Pożytki naturalne przypadają temu, który je odłączył w czasie swojego uprawnienia, np.
ziemniaki nie zostały wykopane do dnia, w którym kończył się czas użytkowania – to
wówczas przypadają one właścicielowi nie użytkownikowi.
Pożytki cywilne przypadają w stosunku do czasu trwania jego uprawnienia.

e. ) Pieniądz: chodzi o siłę nabywczą pieniądza a nie materiał

25

Zasada walutowości – na obszarze RP zobowiązania pieniężne mogą być wyrażone tylko w
walucie polskiej (z wyjątkiem przepisów szczególnych).
Prawo dewizowe z 2002r. wprowadza wolność walutową (art. 358 przestaje istnieć)


Zasada nominalizmu – art. 358 [1] - kwestia co jest istotne suma nominalna czy siła
nabywcza pieniądza (wygrał nominalizm – art.358 [1] )
Paragraf 2 i 3 – jest możliwa waloryzacja:
- z ustawy
- umowna (strony mogą wprowadzić taką klauzulę w umowie)
- sądowa

f.)Papiery wartościowe np. czek, weksel – jest to szczególna postać dokumentu

g.)Przedsiębiorstwo – w sensie przedmiotowym za pomocą jego przedsiębiorca
prowadzi działalność gospodarczą
- zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych, który służy do
prowadzenia działalności gospodarczej
- musi być powiązane w sensie funkcjonalnym
- po nowelizacji z 2003 r. – tylko aktywa (pasywa nie)
- pasywa – art. 55 [4] odpowiedzialność solidarna
- składniki (przykładowe wyliczenie:
- nazwa przedsiębiorstwa (nie przedsiębiorcy)
- rzeczy ruchome i nieruchome
- wierzytelności
- księgi
- tajemnica przedsiębiorstwa (definicja – ustawa o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji)
- koncesje, licencje, zezwolenia- typowo administracyjne-prawne


h.)Gospodarstwo rolne – odpowiednik przedsiębiorstwa w stosunkach rolnych –
prowadzenie produkcji rolnej
Odpowiedzialność za zobowiązania (dotyczy przedsiębiorstwa i gospodarstwa rolnego)
- przy zbyciu
- za długi odpowiadają zbywca i nabywca solidarnie
- nie można tej odpowiedzialności bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć (ius
cogens)
Nabywca może się bronić – że nie wiedział o długach, jego odpowiedzialność jest
wówczas ograniczona do wartości nabytego przedsiębiorstwa

i) Inne obiekty:
- energia – nie jest rzeczą, ale jest mierzalna a zatem można ją sprzedawać
- obiekty materialne nie będące rzeczami: np. kopaniny, woda w rzekach, powietrze w stanie
wolnym – brak cechy wyodrębniania
- zwierzęta – zwierzę nie jest rzeczą, ale stosuje się odpowiednie przepisy dotyczące rzeczy
ruchomych

26

Nie można użyć pewnych uprawnień, np. ius abutendi (zabicie), nie ma pełnego prawa do
dysponowania.
- przedmiotem nie może być podmiot, np. dziecko – władza rodzicielska, ale dziecko nie jest
przedmiotem
części ciała ludzkiego – nie są rzeczami – poza obrotem komercyjnym


Mienie i majątek
Mienie – własność i inne prawa majątkowe.
- ogół aktywów danego podmiotu
Równolegle ustawodawca nazywa majątek ogółem aktywów danego podmiotu, np. spółka
cywilna – majątek wspólny wspólników (tylko aktywa), art.31 k.r.i .o. majątek wspólny
małżonków (tylko aktywa)
Odpowiedzialność za zobowiązania uregulowano osobno.
W spadkach majątek oznacza ogół praw i obowiązków majątkowych (też pasywa).

Surogacja – gdy chodzi o wyodrębnione masy majątkowe jakie należą do konkretnego
podmiotu, np. k.r.i o. mamy trzy masy majątkowe: małżonkowie mają swoje majątki osobiste
i uprawnienia do majątku wspólnego.
Zasada surogacji najczęściej powiązana jest z sytuacją, w której wyodrębnia się masy
majątkowe, które należą do tej samej osoby i tworzą jej majątek.
Prawo polskie nie zna ogólnej zasady surogacji, stosowane jest wówczas gdy przepis ją
przewiduje (nie ma generalnej zasady tak jak dobra wiara – też nie ma zasady generalnej
odmowy dobrej wiary).

W miejsce tego, co wyszło z danej masy majątkowej wchodzi to, co zostało w zamian za
to uzyskane.
Nowy składnik- traktuje się jak surogat starego, np. 33 k.r.i k.r. – klasyczny przykład (punkt
10).
Pojawia się też przy bezpodstawnym wzbogaceniu (jako zdarzeniu prawnym) – należy wydać
wtedy korzyść uzyskaną bez podstawy prawnej, a także ewentualne surogaty, np.
odszkodowanie.

18. CZYNNOŚĆ PRAWNA

- czynność prawna – definicja Woltera – jest to taka czynność podmiotu prawa cywilnego,
która zmierza do powstania, ustania lub zmiany stosunku cywilno-prawnego przy czym
elementem niezbędnym jest tu co najmniej jedno tzw. oświadczenie woli.
Wg Radwańskiego – jest to czynność konwencjonalna podmiotu prawa cywilnego, czyli taka,
której przesłanki skuteczności określa ustawa.

- bez oświadczenia woli nie ma czynności prawnej (czasami są jeszcze inne elementy
niezbędne)

Oświadczenie woli – stanowcze wyrażenie woli wywołania skutków prawnych w sferze
prawa cywilnego. Nie mogą być to wypowiedzi sprawozdawcze, wypowiedzi, które nie
zmierzają do wywołania skutków prawnych (np. że chcę iść do teatru), musi być na serio.
- art. 60 definicja ustawowa
Oświadczenie woli ma swojego adresata, złożone jest skutecznie wówczas gdy doszło do
określonej osoby. Najczęstsze wyjątki:

27

-objęcie we władanie res nullus (rzeczy niczyjej) posiadanie jest oświadczeniem
woli, które prowadzi do nabycia własności
- testament – także bez adresata, ważność nie jest uzależniona od wiedzy adresata
Umowy – najważniejsza grupa czynności prawnych - konieczne są dwa oświadczenia woli –
o zgodnej treści, które tworzą konsens

- ustawa czasami wymaga inne przesłanki niż oświadczenie woli lub dwa oświadczenia woli
(umowy),. dla ważności np:
- wpis do księgo wieczystej
- wydanie rzeczy (wyjątkowo)

- oświadczenie woli mające adresata – art. 61
- respektowana jest teoria doręczenia (nie teoria wysłania) złożone gdy dojdzie do
adresata, który mógł się z nim zapoznać
- paragraf 2 – orzeczenie SN - jest złożone gdy zostało przyjęte przez serwer odbiorcy

- odwołanie oświadczenia woli
- gdy jest bez adresata zawsze można odwołać
- z adresatem – można odwołać najpóźniej jednocześnie ze złożeniem oświadczenia
woli (np. wysłane listownie można odwołać telefonicznie, bo szybciej dojdzie), po
doręczeniu – nie można odwołać.

Treść czynności prawnej
Przede wszystkim to treść oświadczenia woli plus trzeba brać pod uwagę ius cogens + ius
dispositivum, gdy czegoś nie ustalono w oświadczeniu woli, ponadto ustalone zwyczaje i
zasady współżycia społecznego.
Uważa się, że czynność prawna ma następujące elementy:

1. przedmiotowo istotne – essentialia negoti – przesądzają o charakterze prawnym,

konkretnie o czynności (wchodzi w grę określony typ czynności, np. sprzedaż –
określenie rzeczy i ceny, umowa o dzieło – rezultat, dzieło ,sposób obliczenia
wynagrodzenia)

2. podmiotowo istotne – acci dentalia negoti – które dla stron konkretnego stosunku

prawnego są istotne, choć nie są najważniejsze dla określenia typu danej czynności
(np. wprowadzenie warunku lub terminu)

3. elementy nieistotne – przedmiotowo nieistotne – naturalia negoti – to takie, których

strony nie określają w ogóle lub używa się zwrotu „w kwestiach w umowie
nieustalonych znajdują zastosowanie przepisy k.c.”
Wchodzą tu przepisy dyspozytywne.

- art. 58 – bardzo ważny, gdyż określa bezwzględną nieważność (najwyższą sankcję
czynności prawnej), chyba że dochodzi do konwersji ustawowej, czyli przepis przewiduje, że
na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnych wejdą odpowiednie przepisy
ustawy.
Jeśli tylko część czynności prawnej jest nieważna to pozostała część zachowuje swoją moc,
chyba że bez tych elementów strony by jej nie dokonały, np. odsetki maksymalne – jeśli
strony ustanowią wyższe to obowiązują odsetki maksymalne (czynność jest ważna).

- art. 63 – zgoda osoby trzeciej
Omawiane przy osobach ograniczonych w zdolnościach prawnych.

28

Zgoda pochodna – jeśli jest wymagana powinna być złożona w tej samej formie jaka jest
wymagana dla samego oświadczenia woli, np. jeśli trzeba aktu notarialnego dla oświadczenia
woli to zgoda też musi być w tej samej formie.
- art. 64 – surogat oświadczenia woli
- orzeczenie sądu może zastąpić oświadczenie woli, jeśli stwierdza obowiązek
podmiotu prawa cywilnego złożenia jakiegoś oświadczenia woli
- jakakolwiek forma nie byłaby wymagana dla tego oświadczenia woli to
prawomocne orzeczenie sądu zawsze będzie miało walor zastępujący – także
art.1047 k.p.c.
- np. umowa przedwstępna – jedna ze stron uchyla się od zawarcia umowy
przyrzeczonej


Wykładnia oświadczenia woli – „czyli co strony napisały’
- trzeba badać cel oświadczenia woli
- jak strony rozumiały oświadczenie woli
- okoliczności, kontekst sytuacyjny (np. gestykulacja maklerów)
- paragraf 2 – trzeba brać pod uwagę zamiar stron i cel a nie treść umowy
(w przeciwieństwie do wykładni gramatycznej), np. wypożyczalnia nart
- chodzi o najem
Oprócz tych ogólnych reguł wykładni istnieją tzw. „reguły interpretacyjne” – takie przepisy z
wyrażeniem „poczytuje się w razie wątpliwości”, np. art. 71 przepisy o charakterze
dyspozytywnym.


KLASYFIKACJA CZYNNOŚCI PRAWNYCH:
a.) czynności jednostronne, dwustronne, wielostronne
- czynności jednostronne – dla skuteczności wystarczy tylko jedno oświadczenie woli
numerus clausus czynności jednostronnych (najważniejsze) :
- testament;
- udzielenie pełnomocnictwa;
- wypowiedzenie – ustanie stosunków prawnych ciągłych, np.
wypowiedzenie najmu – ustawa określa przesłanki wypowiedzenia, np.
określony czas
- odstąpienie od umowy – gdy przepis ustawy na to pozwala
- przyjęcie, odrzucenie spadku
- uznanie dziecka
- zrzeczenie się własności (tylko ruchomości)
- przyrzeczenie publiczne
- czynności dwustronne – umowy

-czynności wielostronne – np. uchwały wspólników spółek, uchwały organów spółdzielni,
uchwały organów spółek
Są zaskarżalne do sądów powszechnych, ponieważ nie mają charakteru administracyjnego.

b.) czynności prawne: realne i konsensualne
– czynności konsensualne dla ważności wystarczy porozumienie stron, consensus – stanowią
przeważającą większość
- czynności realne – dla skuteczności wymagają wręczenia rzeczy, np. przechowanie, zastaw
(ale tylko kodeksowy), zadatek, do niedawna skład (ale już nie)

29

c.) czynności prawne – inter vivos – mortis causa.
Mortis causa - wywierają skutki prawne z chwilą śmierci składającego oświadczenie woli –
tylko testament.
Intern vivos – między żyjącymi.

d.) czynności zobowiązujące – rozporządzające
- czynności zobowiązujące – powinne zachowanie polega na wykonaniu pewnej usługi, ale
nie prowadzi do pomniejszenia praw podmiotowych, np. umowa przechowania, przewozu,
zlecenia, agencji
- czynności rozporządzające – traci prawo podmiotowe
Rozporządzenie to zawsze przeniesienie, obciążenie, ograniczenie, zniesienie prawa
podmiotowego, np. zbycie, ustanowienie hipoteki, ustanowienie użytkowania, zrzeczenie
się.
Zwolnienie z długu – art.508 – czynność czysto rozporządzająca. Np.:
(Umowa między wierzycielem a dłużnikiem, wierzyciel zwalnia dłużnika z długu a dłużnik
zwolnienie przyjmuje.)
Porzucenie rzeczy ruchomej – utrata prawa podmiotowego.

- czynności prawne o podwójnym skutku zobowiązująco - rozporządzającym
art. 535 – sprzedaż, stanowi zobowiązanie i jednocześnie stanowi na ogół rozporządzenie.

Czynności mające podwójną naturę zobowiązująco-rozporządzającą - system francuski i
niemiecki oddzielają te dwa skutki, polski je łączy w pewnych sytuacjach.. np.:
art.510 , art. 1052 k.c.
paragraf 2 art. 155 – wyjątek – rzeczy oznaczone co do gatunku jest to czynność
zobowiązująca, ponieważ do wywołania skutku rozporządzającego potrzebne jest
przeniesienie posiadania (ale ważne jest od momentu consensu)
Strony mogą postanowić inaczej – strony często rozkładają proces przeniesienia własności na
dwa etapy; najpierw zawierają umowę o skutkach zobowiązujących (wyraźnie o tym piszą w
treści), a potem kolejna umowa o skutku rozporządzającym.

Zakaz umieszczania w czynności przenoszącej własność nieruchomości warunku – art. 157
paragraf 1.
Jeśli strony chcą włączyć warunek do procesu przenoszenia własności nieruchomości muszą
np. skorzystać z rozłączenia. Najpierw umowa zobowiązująca – „zobowiązuję się przenieść
własność na mojego syna pod warunkiem, że skończy on studia” – jeśli warunek się spełni
potem następuje umowa rozporządzająca – „przenoszę własność nieruchomości na mojego
syna”.


e) umowy jednostronnie zobowiązujące, i dwustronnie zobowiązujące (tylko umowy )

- art. 487 paragraf 2 – umowa wzajemna – definicja, np. sprzedaż, zamiana
- większość umów dwustronnie zobowiązujących to umowy wzajemne
- dwustronnie zobowiązujące nie wzajemne, np.
- umowa ubezpieczenia
- poręczenie
- pożyczka (nawet oprocentowana) odsetki nie są ekwiwalentem
- umowa spółki cywilnej
- Jednostronnie zobowiązujące: darowizna, użyczenie (bo nieodpłatne)

30

e.) czynności prawne odpłatne i nieodpłatne:
- są takie, które są odpłatne – mogą powstać tylko jako odpłatne – należy to do nich
essentialia negoti
- są takie, do których essentialia negoti należy nieodpłatność, mogą istnieć jako
nieodpłatne.
- są takie, które zależą od woli stron czy są odpłatne czy nieodpłatne, np. sprzedaż - musi
być odpłatna, umowa o dzieło, najem, dzierżawa
nieodpłatne – użyczenie, darowizna
pożyczka – może być odpłatna i nieodpłatna
umowa o przechowanie, zlecenie (z tym że domniemanie odpłatności)

f.) czynności prawne przysparzające

- najczęściej rozporządzenie prowadzi do przysporzenia na rzeczy innej osoby
- przysporzenie – nabycie prawa podmiotowego lub zwolnienie od obowiązku o charakterze
majątkowym
podgrupy:
- czynności kauzalne-przyczynowe – większość większość systemie prawnym
System prawny żąda ważnej przyczyny przysporzenia, przy czym chodzi o przeciętne, typowe
przyczyny (kauza – causa - przysporzenia). Jeśli brakuje causy a doszło do przysporzenia to
mamy do czynienia z sytuacją bezpodstawnego wzbogacenia.
Art. 156 – potwierdzenie kauzalności.
Np. testament – zapis w testamencie – ktoś nakłada obowiązek na spadkobiercę przeniesienia
własności konkretnej rzeczy na konkretną osobę trzecią (zapisobierca). Musi być umowa
między spadkobiercą a osobą trzecią o przeniesienie tej rzeczy (realizacja testamentu) – jeśli
testament jest nieważny przysporzenie, które stanowiło wykonanie zapisu też będzie
nieważne. Praktyczna użyteczność tego podziału ma miejsce gdy czynności prawne są
odrębne – causa jest gdzie indziej a odrębną czynnością dokonujemy przysporzenia (sprzedaż
– kauzalna, ale wszystko dzieje się w jednym momencie). Jeśli w jakiejś czynności jest causa
i przysporzenie to w zasadzie rozważania na temat kauzalności i abstrakcyjności dadzą się
zastąpić oceną ważności tej czynności prawnej. Typowe przyczyny (causy):
- causa obligandi vel acguirendi – przyczyną przysporzenia jest oczekiwanie na
świadczenie wzajemne, np. sprzedaż
- causa solvendi – przysporzenie następuje w celu zwolnienia od zobowiązania, np.
przykład zapisem- patrz wyżej gdy wiąże się z wcześniej zawartą umową
zobowiązującą
- causa donandi – by dokonać nieodpłatnego przysporzenia, np. darowizna
- causa cavendi – uznawana nie przez wszystkich i przysporzenie następuje dla

zabezpieczenia innego prawa, np. przewłaszczenie na zabezpieczenie, przeniesienie

własności na bank dla zabezpieczenia wierzytelności bankowej, jeśli wierzytelność
zostanie spłacona causa upada a bank musi zwrócić przedmiot przewłaszczenia

- czynności prawne –abstrakcyjne – oderwane od przyczyny, np. weksel, czek – ich ważność
nie zależy od przyczyny

19. SPOSOBY ZAWARCIA UMOWY

:

- Na tle części ogólnej prawa cywilnego
- Nie jest to katalog zamknięty, poniżej podane przykłady są najczęściej stosowane

31

- Obowiązuje zasada swobody umów – wola stron decyduje o sposobie zawarcia umowy,
4 sposoby:

a.) tryb ofertowy:
-kodeks wyróżnia dwa obroty : powszechny i profesjonalny( profesjonalny między
przedsiębiorcami, powszechny między normalnymi ludźmi).
- oferta – oświadczenie woli zawarcia umowy, które określa istotne postanowienia tej
umowy
- przesłanką skuteczności nie jest wskazanie terminu
- co najmniej essentialia negoti muszą być w tej ofercie
Oferent jest związany swoją ofertą, jak długo zależy od tego co się znalazło w treści
oferty
- adresat oferty – oblat (chyba że to jest oferta ad incertaz persona, czyli do
nieoznaczonego kręgu osób) ma prawo kształtujące polegające na tym, że poprzez
oświadczenie o przyjęciu oferty doprowadza do zawarcia umowy.

Jak długo jest oferent związany?
- jeśli określił termin to do tego terminu;
- jeśli nie określił – paragraf 2 – to zależy czy jest to oferta między obecnymi czy między
nieobecnymi. Jeśli między obecnymi (bezpośredni kontakt, np. telefoniczny, to
bezzwłocznie, bez nieuzasadnionej zwłoki); jeśli między nieobecnymi to do momentu, w
którym mógł otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia - art.67
uwzględnia zakłócenia ze strony poczty.

A co się dzieje jeśli oblat akceptuje ofertę w części?
- działa tu zasada lustrzanego odbicia – art. 68 – dochodzi do zamiany ról, wprowadzenie
zastrzeżeń poczytuje się za nową ofertę, oblat jest teraz związany swoją ofertą.

Milczące przyjęcie oferty – gdy z treści oferty lub ustalonego zwyczaju wynika, że
zamiast przyjęcia oferty oblat powinien niezwłocznie przystąpić do wykonywania
umowy. Jeśli nie wykonuje to znaczy, że oferta została odrzucona.

Odstępstwa w obrocie obustronnym profesjonalnym (czyli między przedsiębiorcami –
zmiany z 2003r.)
Art. 66 [2] możliwość odwołania oferty – gdy zostało złożone odwołanie przed wysłaniem
oświadczenia o przyjęciu- paragraf 2 – chyba że wyraźnie zablokowano to w treści lub
jeśli oznaczono termin obowiązywania jej.
Art. 68 [1] nie działa bezwzględnie zasada lustrzanego odbicia – dopuszcza się zawarcie
umowy na podstawie pierwotnej umowy jeśli oblat zgłasza pewne zastrzeżenia, które nie
zmieniają istotnie treści oferty.

Art. 68 [2] milczące przyjęcie oferty – milczenie zupełne i brak reakcji oznacza przyjęcie

oferty (tylko obrót profesjonalny) gdy strony pozostają ze sobą w stałych stosunkach
gospodarczych .

Oferta elektroniczna – art. 66 [1] – głównie w obrocie konsumenckim (oferta i inne
zaproszenia do zawarcia umowy).
Przedsiębiorca – oferta ad incertaz personas w sposób szczególny uregulowany został stan
związania oferenta – oferent jest związany swoją ofertą jeśli ona została w postaci
elektronicznej wysłana a druga strona potwierdzi jej otrzymanie plus cały pakiet obowiązków
przedsiębiorcy.

32

b.) przetarg, aukcja – przetarg kiedyś był ustny lub pisemny (obecnie tylko pisemny,

aukcja – przetarg ustny)

Tryb, który wykorzystuje schemat ofertowy, z tym że jest to postępowanie wielostronne i
eliminacyjne.
- strony przetargu/aukcji - organizator, uczestnicy
Oferentami są uczestnicy przetargu.
Organizator może zastrzec sobie zamknięcie przetargu bez podania przyczyn (jest oblatem,
ma prawo kształtujące do tego, żeby wybrać ofertę, ale tego nie musi robić).
- strony od chwili ogłoszenia aukcji, przetargu związane są swoistym stosunkiem
obligacyjnym, którego treść wynika z warunków ogłoszonego przetargu lub aukcji – powinny
one postępować zgodnie z warunkami przetargu, aukcji.
-art. 70 [2] – umowy prostsze – przetarg ustny, nie tylko umowy sprzedaży, także inne
- uczestnicy aukcji – oferenci – licytanci
Postąpienie – kolejne oferty zgłaszane w toku aukcji, oferent związany jest swoją ofertą do
momentu złożenia korzystniejszej oferty.
Umowa jest zawarta z chwilą przebicia (trzy uderzenia młotkiem – równoznaczne z
oświadczeniem woli o przyjęciu oferty) – w aukcji.
- art. 70 [2] paragraf 3 – gdy oferta została przyjęta a którakolwiek ze stron uchyla się od
zawarcia umowy w stosownej formie a druga ma roszczenie o zawarcie tej umowy (np. gdy
przy nieruchomościach mimo przyjęcia oferty potrzebna odpowiednia forma aktu
notarialnego) – nawiązanie do art. 64 – surogat oświadczenia woli.
- w przetargu oferty wiążą oferentów bardzo długo aż do aktu wyboru jednej z ofert albo
oświadczenie o tym, że przetarg został zamknięty bez wybrania jakiejkolwiek oferty.
Zawarcie umowy trzeba zakomunikować poprzez akt wyboru oferty .
- przy aukcji lub przetargu można zastrzec, że uczestnik będzie zobowiązany do wniesienia
wadium (najczęściej pod rygorem niedopuszczenia do aukcji).
Wadium – na ogół pewna suma pieniędzy (ale może też to być innego rodzaju
zabezpieczenie). Ma zabezpieczać te roszczenia, które wiążą się z nie zawarcia umowy, która
wymaga dla swej ważności szczególnej formy. Osoba, która uchyla się od zawarcia umowy
specjalnej formy ryzykuje wadium, natomiast gdy organizator przetargu uchyli się od
zawarcia umowy będzie on zobowiązany do oddania wadium w podwójnej wysokości.
- unieważnienie umowy w trybie przetargu lub aukcji.
- każda osoba uczestnicząca ma takie roszczenie o unieważnienie umowy
- trzeba udowodnić, ze inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nim wpłynęła

na wynik aukcji, przetargu, lub że zostały przeprowadzone niezgodnie z prawem lub
dobrym obyczajem

- roszczenie wygasa z upływem miesiąca od dowiedzenia się o okolicznościach
- trzeba mieć na względzie art. 58

c.) negocjacje
- kiedyś rokowania
- można łączyć różne tryby (np. często mieszano ofertowy z negocjacyjnym)
- w negocjacjach dyskutuje się wiele kwestii, najczęściej o najważniejszym znaczeniu, ale
także te o mniejszym znaczeniu; ważne jest to, co dyskutowano
- umowa w trybie negocjacji zawarta zostanie wówczas gdy strony dojdą do porozumienia
co do wszystkich kwestii, które były przedmiotem negocjacji

33

- bardzo często strony w trakcie negocjacji zawierają różne porozumienia ramowe,
postanowienia wstępne, poprzedzające listy intencyjne (mimo tego strony muszą
porozumieć się do wszystkiego)
- Co w sytuacji gdy ktoś prowadzi negocjacje ze złym zamiarem, bez dobrej woli, aby
odciągnąć kontrahenta od negocjacji z innym podmiotem?
Art. 415 – stanowi to delikt pulpa in concludendo (wina w negocjacjach), taka osoba jest
odpowiedzialna za szkodę wyrządzoną z tego tytułu – odpowiedzialność
odszkodowawcza, brak zamiaru zawarcia umowy.
Odszkodowania można żądać w granicach tzw. Ujemnego interesu umowy
(negatywny interes umowy), np.
- pozytywny interes umowy – jest umowa dotycząca określonej ilości maszyn
(dostarczenia ich) gdy ktoś tego nie uczyni to obowiązek odszkodowawczy obejmuje
równowartość tych maszyn.
- negatywny interes umowy – umowa jeszcze nie jest zawarta, wina w negocjacjach,
ujemny interes umowy – koszty poniesione w związku z przygotowaniem zawarcia
umowy.
Wszystkie koszty, które służyły przygotowaniu do zawarcia umowy (np. zebranie
surowców).
- kwestią sporna jest czy w ramach tego możnaby odzyskać zyski, których się nie
osiągnęło z wysokim prawdopodobieństwem, które możnabyłoby osiągnąć lub zyski,
które można było by osiągnąć przy zawarciu umowy z innym kontrahentem, który chciał
brać udział w negocjacjach
- negocjacjach trakcie negocjacji strony ujawniają sobie informacje poufne (tajemnice
przedsiębiorstwa)
- jeśli ujawniają te tajemnice z zastrzeżeniem, że są one poufne to wówczas gdyby
druga strona ujawniła te informacje będzie zobowiązana do naprawienia szkody, jaką
druga strona na skutek tego poniosła (wszelkie szkody).

20. Forma czynności prawnej

- art. 60 – oświadczenie woli może być złożone w jakikolwiek sposób – zasada
dowolności formy w prawie cywilnym, jeśli nic innego z ustawy nie wynika – forma jest
dowolna (umowy są zawierane – nie pisane!!!)

•

zwykła forma pisemna - art.78

ważne elementy:
- własnoręczny podpis na dokumencie obejmującym oświadczenie woli
- wymiana dokumentów między stronami, których każdy jest podpisany
przez stronę składającą oświadczenie woli

-.tekst umowy może być utrwalony w jakikolwiek sposób, natomiast podpisy musza być

własnoręczne (nie wystarczy faksymile, odbitka, kopia)

- orzecznictwo wymaga przynajmniej nazwiska (głównie dla identyfikacji)

- od 2001r. istnieje alternatywa w postaci elektronicznego (ustawa). Niekażdy podpis
elektroniczny jest podpisem spełniającym wymogi zwykłej formy pisemnej. Musi to być
bezpieczny podpis elektroniczny, ponadto musi być weryfikowany przy pomocy ważnego
kwalifikowanego certyfikatu. Jeżeli nie ma zastrzeżenia formy pisemnej to podpis
elektroniczny nie musi spełniać specjalnych wymogów.

•

forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym

- najczęściej to notarialne poświadczenie podpisu np. przy przeniesieniu
przedsiębiorstwa , także banki mają taką kompetencję tylko dla niektórych pism.

•

forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty

34

- także to się sprowadza do poświadczenia przez notariusza
- kiedyś znaczek skarbowy stanowi poświadczenie urzędowe daty

•

forma aktu notarialnego – normowana przez prawo o notariacie

Rygory niedochowania form oświadczenia woli:

a. ) rygor nieważności – ad solemnitatem

b. ) rygor dla wywołania określonych skutków prawnych – ad eventum

c. ) rygor dla celów dowodowych – ad probationem

Zwykła forma pisemna jako jedyna może mieć aż trzy możliwe rygory
- art. 73 paragraf 1 - musi być napisane „rygor nieważności”, inaczej mamy do czynienia z
rygorem ad probationem
- art. 74 paragraf 1 – umowa jest ważna, ale problemy dowodowe plus wyjątki z paragrafu 2
art. 74
- art. 74 paragraf 1 – drugie zdanie – sam przepis określa skutki prawne, ten przepis, który
zastrzega formę pisemną.

Dla pozostałych form oświadczenia woli stosujemy tylko 2 rygory : rygor nieważności i rygor
dla wywołania określonych skutków prawnych.
Art. 73 paragraf 2 – zdanie pierwsze – nie musi być sformułowania „pod rygorem
nieważności” – jeżeli się pojawiają te formy szczególne to zawsze oznacza to rygor
nieważności z wyjątkiem sytuacji gdy sam przepis stanowi, że będzie chodziło o nie
wywołanie określonych skutków prawnych (zdanie drugie).
Np.
-art. 99 paragraf 2
- art. 876 paragraf 2
- art. 522
- art. 109 [2]
artykuły te są ad solemnitatem.

Art. 88, 860 paragraf 2 , 720 paragraf 2 – to wszystkie są ad probationem

Art. 660 –ad eventum
Wszystkie wyżej wymienione dotyczą formy pisemnej.
Art.158 i art. 75 [1] ad solem nitatem – forma szczególna
Art. 678 paragraf 2 ad eventum – forma szczególna

Uzupełnienie, zmiana lub rozwiązanie umowy zawsze zakłada zgodną wolę stron (lustrzane
odbicie zawarcia umowy). Ustawa wymaga takiej formy jaka była konieczna dla zawarcia
umowy. Odstąpienie od umowy i wypowiedzenie umowy – tylko w granicach umowy lub
ustaw– są to jednostronne czynności prawne – zawsze wystarczy zwykła forma pisemna
- art. 77[1] – pismo potwierdzające – by usprawnić obrót.

21. Wady oświadczenia woli

35

a. ) brak świadomości lub swobody

W art. 82 jest przykładowe wyliczenie sytuacji mających wpływ – czyli alkohol, narkotyki,
gorączka (ogólnie czynności psychofizyczne ), także choroby psychiczne , jednak nie
wszystkie, muszą być trwałe. Sankcją jest to, że czynność prawna staje się bezwzględnie
nieważna (z mocy prawa).

b)pozorność (art. 83)

Czynności prawne pozorne to na ogół czynności dwustronne, gdyż bez zgody drugiej strony
nie możemy mówić o pozorności. Występuje jako zastrzeżenie potajemne czyli jeden podmiot
składa oświadczenie woli drugiemu za zgodą tego drugiego dla pozoru. Mają tu miejsce dwie
sytuacje:
- I – ktoś pozornie komuś darowuje pewną rzecz by inny od niego nie usiłował wynegocjować
(jedna czynność prawna).
- II – pod ta czynnością pozorną może być ukryta inna czynność (czynność dysymulowana ,
ukryta) np. ukrywanie umowy sprzedaży pod umową darowizny.
Sankcją jest – bezwzględna nieważność ( z mocy prawa).Natomiast czynność ukryta może
być ważna jeśli spełnia wymagania co do formy.
Art. 83 paragraf 2 – odstępstwo od zasady ‘nemo plus iuris’ – ochrona osób trzecich. Dotyczy
sytuacji gdy dwie osoby zawarły czynność prawną pozorną (a jest zbywcą, b jest nabywcą) –
b następnie zbywa osobie c – chronimy dobrą wiarę osoby c (jeśli c o tym nie wiedział i była
to czynność odpłatna – dobra wiara).
W tym miejscu przerwało nagranie, brak około 15 minut

22.Warunki i terminy

Należą do accidentalia negoti – elementów podmiotowo istotnych umowy.
Warunek – zastrzeżenie w treści czynności prawnej, które uzależnia powstanie lub ustanie
skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Natomiast czymś innym są warunki
prawne – condicio iuris – przesłanki przewidziane przez ustawę, które uzależniają dojście do
skutku czynności prawnych.
Termin – zdarzenie przyszłe, pewne – konstrukcja podobna do warunku.
Podział warunków :
- warunki dodatnie – jakaś okoliczność musi wystąpić
- warunki ujemne – stan rzeczy nie powinien się zmienić
- warunki potestatywne – zależne od woli stron
- warunki nie zależne od woli stron
- warunki mieszane – zależą od okol. Przypadkowych jak i od woli stron.
W kodeksie cywilnym są przepisy, które zapobiegają występowaniu korzystnych skutków dla
tych, którzy ‘pomagają’ wystąpieniu warunku, który w gruncie rzeczy się nie zrealizował
(następuje wtedy skutek taki jakby warunek się nie ziścił ).

Warunki zawieszające – to takie, które uzależniają powstanie skutków prawnych od zajścia
zdarzenia przyszłego i niepewnego.
Warunki rozwiązujące – uzależnienie ustania skutków prawnych od zajścia zdarzenia
przyszłego i niepewnego.
Przy warunku zawieszającym strony dokonały czynności prawnej ale ostateczny skutek
prawny tej czynności prawnej się jeszcze nie ziścił , ponieważ strony postanowiły
wprowadzić warunek zawieszający (trwa stan zawieszenia). Osoba warunkowa uprawniona

36

ma dopiero ekspektatywę prawa podmiotowego w oczekiwaniu na ziszczenie się warunku.
Natomiast przy warunku rozwiązującym od razu następuje z momentem dokonania czynności
prawnej definitywne nabycie prawa podmiotowego – to co może zdarzyć się po zajściu
warunku to ustanie tego stosunku.

Podobna jest sytuacja nasciturrusa – jest ona bardzo zbliżona, tylko że tam ten warunek
wynikał nie z czynności prawnej tylko z przepisów prawa.

Zasadą jest, że można włączyć warunek do czynności prawnej ale istnieją pewne wyjątki:
- wynikające z właściwości czynności prawnej – głównie obszar prawa rodzinnego np. nie
można uznać dziecka pod warunkiem lub zawrzeć małżeństwa.
- wyjątki przewidziane w ustawie – np. art. 157 paragraf 1 – nie można przenieść pod
warunkiem ani zastrzeżeniem terminu własności nieruchomości, art. 962 – uczynienie
spadkobiercy pod warunkiem lub terminem.

Co się dzieje jeśli warunek jest sprzeczny z ustawą ? (czyli jest zastrzeżony wbrew ustawie,
może być przestępstwem, może być sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub gdy
jest niemożliwy). – wtedy skutki prawne następują w zależności od tego czy to jest warunek
zaw. czy rozw.
- warunek zawieszający – czynność prawna jest nieważna (bezwzgl.)
- warunek rozwiązujący – uważa się go za niezastrzeżony, warunek się wyrzuca.

Art. 116 – dotyczy problematyki terminów – odpowiednie stosowanie jak przepisy dotyczące
warunku, z tym że w nadejściu terminu nie można przeszkadzać ani pomóc w żaden sposób.
Termin początkowy – powstanie skutków prawnych – odpowiednik warunku zawieszającego
Termin końcowy – ustanie skutków prawnych – odpowiednik warunku rozwiązującego.
Termin nie wymaga konkretnej daty , może być sformułowany w sposób opisowy np. wiosna
2007.

Obliczanie terminów

Termin liczony w dniach – nie wlicza się do biegu terminu dnia, w którym wystąpiło
zdarzenie od którego liczy się początek biegu terminu (tylko przy dniach).

Terminy liczone w tygodniach, miesiącach, latach - zapadają w tych dniach, które nazwą lub
datą odpowiadają początkowemu dniu terminu. Jeśli np. ma się skończyć 29 lutego , a takiej
daty nie ma w tym roku - to wtedy ostatni dzień tego miesiąca. Wyjątkiem jest wiek osoby
fizycznej – pełnoletność jest osiągana z początkiem danego dnia urodzin. Jeżeli ustala się
termin jako początek, środek lub koniec miesiąca to chodzi o odpowiednio: 1, 15, ostatni
dzień miesiąca.
Gdy ciągłość terminu nie jest wymagana ( np. strony umawiają się że jedna z nich może
korzystać z rzeczy przez miesiąc w ciągu kwartału) - to regułą jest że miesiąc ma 30 dni a rok
365 dni.
Jeśli termin przypada na dzień ustawowo wolny od pracy to termin ten upływa dopiero dnia
następnego.

23. Sankcje wadliwej czynności prawnej

Sankcja bezwzględna nieważność czynności prawnej
(nie chodzi tu tylko o oświadczenie woli)

37

- pojawia się w takich sytuacjach jak np. braku świadomości przy oświadczeniu woli, gdy
jest jakaś forma zastrzeżona dla czynności prawnej, gdy czynności dokonuje osoba nie
mająca zdolności do czynności prawnej, gdy jest sprzeczna z ius cogens lub zasadami
współżycia społecznego.

- sąd uwzględnia ją z urzędu (mimo gdy strony jej nie widzą)
- każdy uczestnik obrotu cywilno-prawnego może się na nią powołać jeśli ma w tym
interes prawny(nie tylko strony)
- przy tej sankcji nie towarzyszy konwalidacja (wyjątek –art. 14 paragraf 2 - drobne
czynności osoby niezdolnej do czynności prawnej)
- z przepisu ustawy może wynikać możliwość konwersji. (art. 58) w miejsce nieważnych
postanowień czynności prawnych wchodzą stosowne postanowienia ustawy.

Sankcja – bezskuteczność zawieszona
- najbardziej widoczna przy osobach o ograniczonej zdolności do czynności prawnej
Czynność prawna osoby w wieku między 13 a 18 do której jest wymagana zgoda
przedstawiciela ustawowego – nie można powiedzieć, że jest to czynność bezwzględnie
nieważna, następuje tu sankcja bezskuteczności zawieszonej (negotium claudicuns).
Czekamy tu na ewentualne potwierdzenie przedstawiciela ustawowego – wtedy dochodziło
do konwalidacji.
- inny przykład – falsus procurator - przekroczenie.zakresu umocowania

Sankcja – nieważność względna (wzruszalność)
- profesor odsyła do rozważań o błędzie i groźbyie (w tym podstęp)
- możliwość uchylenia się
- nic nie bierze się pod uwagę z urzędu, jedyną osobą, która może wpłynąć na to, co się

stanie z czynnością prawną, jest ta osoba, która składa oświadczenie woli pod wpływem
groźby lub błędu

- względna – bo tylko względem tylko jednej osoby (ona decyduje czy powoła się na to czy

nie)

Sankcja – bezskuteczność względna
- np. art. 59, 527 i następne – roszczenie Pauliańskie (actio Pauliana)
- nie ma tu mowy o nieważności
- istota tej sankcji – czynność prawna może okazać się bezskuteczna względem

określonych osób w ustawie (osoby trzecich, spoza czynności prawnej)

- art. 59 – ius adrem. – „prawo do rzeczy”
Dwie osoby zawarły ze sobą umowę o jakąś rzecz – o jej wydanie – osoba, która

zawarła taką umowę zawiera jednocześnie z osobą trzecią umowę dotyczącą tej samej
rzeczy.Ma dwie umowy – pierwszej jeszcze nie wykonała, drugą od razu wykonuje –
wchodzi roszczenie odszkodowawcze – niewykonanie umowy względem pierwszej.
Ale pierwszy kontrahent ma w nosie pieniądze i chce danej rzeczy, jednak pozostaje
ze swoim partnerem w stosunkach inter partes – nie może się zwrócić do osoby
trzeciej (drugiego kontrahenta) – art. 59 ius adrem oznacza, że pod pewnymi
warunkami prawo do pierwotnego świadczenia. Pojawia się do żadania tego co z tej
pierwszej umowy wynikło, co wymaga uznania za bezskuteczną tej drugiej umowy
względem pierwszego kontrahenta.

Dwa warunki – umowa była nieodpłatna
- strony o jej roszczeniu wiedziały
Termin zawity – jeden rok od zawarcia

38

Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności samochodu

A --------------------------------> B (pokrzywdzony)



umowa - Ius ad rem (jeśli spełnia przesłanki – jeden albo drugi)_
o przeniesienie

własności tego samochodu C

Jeśli B wygra przed sądem i dowiedzie o bezskuteczności czynności między A i C to będzie

mogła żądać pierwotnego świadczenia „tak jakby” umowa A-C nie doszła do skutku.

Skutek zrealizowania się sankcji bezskuteczności względnej polega na tym, że czynność
prawna wobec określonej osoby traktowana jest tak jakby nie zaszła i tak jakby jej nie było.

art. 527 – Actio Pauliana – obrona pokrzywdzonego wierzyciela
Dłużnik wskutek czynności prawnej dokonanej z osobą trzecią stał się niewypłacalny albo
niewypłacalny w wyższym stopniu niż poprzednio (definicja pokrzywdzenia).
Chodzi o uznanie za bezskuteczną względem wierzyciela czynność prawną dokonaną przez
dłużnika z osoba trzecią która polega na tym, że jakieś składniki majątkowe z majątku
dłużnika wyszły albo do niego weszły.
Mamy czynność prawną dokonaną przez dłużnika z osobą trzecią wskutek której dłużnik staje
się niewypłacalny albo jeszcze bardziej niewypłacalny i w związku z tym mamy
pokrzywdzonego wierzyciela. Sankcja pojawia się na rzecz wierzyciela, który może żądać
uznania za bezskuteczną względem niego czynności prawnej o której mówiliśmy. Ustawa
nakazuje mu pozwać wyłącznie osobę trzecią (art. 531).
Wierzycielowi chodzi o skuteczną egzekucję. Poprzez czynność prawną, która uczyniła
dłużnika niewypłacalnym, dłużnik udaremnił egzekucję, cel - żeby wierzyciel mógł
prowadzić egzekucję tak jakby te składniki majątkowe nie wyszły z majątku dłużnika (taki
jest skutek prawny wygranego wyroku wskutek actio pauliana).

24. Przedstawicielstwo

Zasadą jest, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie czynność prawną można dokonać

przez przedstawiciela (albo wyjątków wynikających z własności czynności prawnej).
Czasami trzeba się posłużyć przedstawicielem z uwagi na niedostatki w zdolność do
czynności prawnej.

- przedstawicielstwo – pojęcie najszersze, ponieważ mieści się w nim:
- pełnomocnictwo (w tym szczególny rodzaj - prokura.)
- przedstawicielstwo ustawowe

a.) przedstawicielstwo ustawowe:

- charakteryzuje się tym, że zakres umocowania wynika z ustawy, np.
- rodzice - zakres umocowania wynika z przepisów dotyczących władzy rodzicielskiej
- opiekun, kurator – wiele zależy od treści orzeczenia sądowego

39

- jeśli czynność prawna jest dokonana z przekroczeniem zakresu umocowania to jest
nieważna (przedstawiciel ustawowy musi działać w granicach zakresu umocowania, który
został przewidziany w ustawie)

b.) pełnomocnictwo – opiera się na oświadczeniu woli reprezentowanego (mocodawcy)
- oświadczenie woli – tzw. Udzielenie pełnomocnictwa (ustanawianie

pełnomocnictwa)

- art. 95 paragraf 2 – istota – jest to działanie w cudzym imieniu, przy czym skutki prawne

następują bezpośrednio na rzecz reprezentowanego

- jeżeli istnieje stosunek przedstawicielstwa to pełnomocnik musi ujawnić w obrocie

mocodawcę

- istnieją także inne sposoby na zastępstwo w obrocie cywilno-prawnym – np. umowa

zlecenie – tutaj mocodawca nie może być jawny, komis – zastępstwo pośrednie –
w imieniu własnym (domy maklerskie – zastępca pośredni)

- udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną o charakterze

upoważniającym

- czynność ta jest w każdym czasie odwołalna (mogą być wyjątki)
- nie ma obowiązku działania pełnomocnika – nigdy nie może być tak, że z czynności

prawnej jednostronnej innej strony wynika obowiązek drugiej strony, gdy tego nie
zaakceptowała.

Może on mieć obowiązek działania, ale nie z tytułu udzielenia mu

pełnomocnictwa, ale z tytułu tzw. stosunku podstawowego, który może
towarzyszyć udzieleniu pełnomocnictwa (chodzi o umowę towarzyszącą
udzieleniu pełnomocnictwa – ale nie musi być umowy)

- np. udzielam pełnomocnictwa koleżance by sprzedała samochód (ma

upoważnienie do działalności, ale nie ma obowiązku działania) – mogę w dodatku
podpisać umowę o pracę, umowa zlecenie, umowa agencji. Pełnomocnictwo pełni
rolę instrumentalną, służebną - umożliwia realizację obowiązku z tego stosunku
podstawowego (samo rozwiązanie umowy nie oznacza automatycznie odwołania
pełnomocnictwa – trzeba zadbać o odwołanie pełnomocnictwa).

- rodzaje pełnomocnictwa (numerus clausus)
- pełnomocnictwo ogólne – do czynności zwykłego zarządu tylko dla tego rodzaju

pełnomocnictwa przyporządkowana jest forma pod rygorem nieważności (art. 99
paragraf 2)

- pełnomocnictwo do czynności pewnego rodzaju czynności te przekraczają zwykły

zarząd (pełnomocnictwo rodzajowe)

- pełnomocnictwo do poszczególnej czynności

- Czy pełnomocnik może ustanawiać zastępczego substytuta? (art.91 KPC) (prawnik

zastępuje w spawie prawnika)

- art. 106 k.c. – jest możliwe ustanawianie substytucji pod warunkiem, że wynika to z

treści pełnomocnictwa albo z ustawy albo stosunku podstawowego

- substytut – występuje w imieniu pierwotnego mocodawcy – ma także kompetencje

jak pierwszy pełnomocnik

- Czy pełnomocnik może zawierać umowy z samym sobą?
- zasadą jest, że pełnomocnik nie powinien zawierać takich czynności prawnych z

samym sobą (na tle art. 38 – teoria organów nie było od tego żadnych wyjątków –

40

osoba, która nie była organem osoby prawnej nigdy nie mogła działać w ten
sposób, by zawierać czynność prawną z samym sobą)

- wyjątki – art.108 – gdy jest wyrażone zezwolenie mocodawcy albo gdy wyłączona

jest możliwość naruszenia interesu mocodawcy (np. sklepowa kupuje bułkę)

- Falsus Procurator – rzekomy pełnomocnik – art. 103
- pełnomocnik zawarł umowę przekraczając zakres umocowania lub działania bez

umocowania

- ważność takiej umowy zależy od potwierdzenia przez mocodawcę, do momentu

potwierdzenia jest to negotium claudicans. – czynność prawna kulejąca, a
kontrahent jeśli chce przerwać stan niepewności to powinien wyznaczyć drugiej
stronie (mocodawcy) termin, żeby podjął decyzję

- art. 105 – wyjątek – pełnomocnik działa po wygaśnięciu pełnomocnictwa, ale w jego

granicach

- wtedy chroni się bezpieczeństwo obrotu
- taka umowa może okazać się ważna, chyba że druga strona o wygaśnięciu

umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć (wszystko
zależy od dobrej lub złej wiary kontrahenta)
- jeżeli istnieje dokument pełnomocnictwa, mocodawca powinien zadbać o jego
odebranie po wygaśnięciu tak, by pełnomocnik nie mógł się nim legitymować

- pełnomocnikiem może być także osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych

- domniemanie pełnomocnictwa – art.97 konsumencki przepis
- osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania

publiczności (np. banki, sklepy, punkty usługowe)

- forma pełnomocnictwa
- pełnomocnictwo ogólne – forma pisemna z sankcją nieważności
- zasada formy pochodnej – art. 99 paragraf 1 – inne pełnomocnictwa (z wyjątkiem

prokury)

- wygaśnięcie pełnomocnictwa
- z przyczyn wskazanych w jego treści
- śmierć pełnomocnika (pełnomocnikiem może być osoba prawna lub
ułomna osoba prawna – każdy podmiot prawa cywilnego)
- śmierć mocodawcy
- jest wyjątek – może być pełnomocnictwo niewygasające w chwili
śmierci (np. pełnomocnik będzie reprezentował interesy
spadkobierców mocodawcy)
- likwidacja osoby prawnej będącej mocodawcą albo pełnomocnikiem
- odwołanie pełnomocnictwa przez mocodawcę – w każdym czasie
- istnieje coś takiego jak pełnomocnictwo nieodwołalne
(można się zrzec prawa do odwołania w treści stosunku
podstawowego).
- pełnomocnik może zrzec się pełnomocnictwa

- PROKURA – pełnomocnictwo, które służy prowadzeniu działalności gospodarczej.

Od 2003r w k.c. ( Wcześniej w k.h.). Udziela tego pełnomocnictwa
przedsiębiorca, istotą jest bardzo szeroki zakres. Jego treść musi być przejrzysta

41

dla innych uczestników obrotu cywilno-prawnego. Przepisy o zwykłym
pełnomocnictwie stosuje się tu tylko w kwestiach nieregulowanych (regulacja w
dużym stopniu niezależna).Może udzielać tylko przedsiębiorca – podlegający
obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. Osoba fizyczna prowadząca.
dział. gosp. wbrew brzmieniu KRS wpisywane są do ewidencji dział gosp.
prowadzonej przez gminę (trudno rozstrzygnąć czy oni mogą udzielać – mimo
ż

e ich nie ma w rejestrze)

- ustanowienie prokury – w formie pisemnej pod rygorem niezależności
- nie stosujemy tutaj przepisu o formie pochodnej
- obowiązek zgłoszenia prokury do rejestru i wygaśnięcia prokury,
trzeba określić jej rodzaj(można udzielić prokury oddziałowej lub
łącznej)
Prokurentem może być tylko osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności

prawnej, nie można udzielić prokury substytucyjnej, natomiast prokurent może
udzielić pełnomocnictwa – czyli ustanowić jakby substytuta do poszczególnych
czynności.

- zakres prokury:

Prawie wszystkie czynności sądowe i pozasądowe (procesowe i

materialnoprawne), które łączy się z prowadzeniem przedsiębiorstwa –
w relacjach z innymi podmiotami na zewnątrz (reprezentowanie
mocodawcy na zewn. a nie w stosunkach wewn.)

nie obejmuje – zbycie przedsiębiorstwa albo oddanie go do czasowego

korzystania; zbycie lub obciążenie nieruchomości należące do
nieruchomości

- czynność prawna dokonana wbrew zakazowi jest nieważna ( z mocy 58 art., a nie 103

art.)

- przedsiębiorca mógłby mocą osobnego pełnomocnictwa upoważnić do tych
zakazanych czynności (szczególne pełnomocnictwo –z uwzględnieniem zasady formy
pochodnej.

- zakres prokury nie może być ograniczony w stosunku do tego, o którym pisaliśmy,
ze skutkiem wobec osób trzecich (art. 109 [1])

- musi być oczywiste, że działa jako prokurent – powinno być to przy podpisie albo w
treści czynności prawnej
- wygaśnięcie – odwołanie – brak wyjątków – śmierć prokurenta/upadłość
przedsiębiorstwa

25. Przedawnienie roszczeń

Gdy następują pewne niekorzystne skutki prawne na skutek braku aktywności

wierzyciela, wierzyciel nie dochodzi swoich roszczeń. Przedawnieniu ulegają cywilno-
prawne roszczenia majątkowe (majątkowe to dużo szersze niż roszczenie pieniężne).

acontrario – niemajątkowe roszczenia nie ulegają przedawnieniu, np. dochodzenie z

tytułu dóbr osobistych, roszczenia ze stosunków prawno-rodzinnych, roszczenia
alimentacyjne.

- Jak sąd uwzględnia przedawnienie?

42

- przedawnienie uwzględnione jest jedynie na zarzut dłużnika

- jeżeli dłużnik nie zgłosi zarzutu przedawnienia to sąd się w ogóle tym nie

będzie zajmował (zakaz uwzględniania z urzędu).

- dłużnik może zrzec się z zarzutu przedawnienia (zrzeczenie się prawa

podmiotowego) dopiero po upływie terminu przedawnienia

- Skutki przedawnienia roszczenia (w sytuacji gdy dłużnik zgłasza zarzut przedawnienia

w procesie)

- mimo przedawnienia roszczenie nie gaśnie (może dochodzić, ale przymusowo nie
zrealizuje), ale się tylko osłabia, dlatego że po zgłoszeniu zarzutu przedawnienia
dłużnik może uchylić się od zaspokojenia roszczenia (nie może być wymuszone –
niezupełne, naturalne)

wyjątki w prawie rzeczowym – hipoteka i zastaw wzmacnia

- w razie dobrowolnego spełniania świadczenia jest to tzw. świadczenie należne

(art.411 punkt 3) – nie może żądać zwrotu.

- roszczenie przedawnione można potrącić jeżeli potrącenie było możliwe kiedy potrącenie

było możliwe kiedy przedawnienie jeszcze nie nastąpiło

- roszczenie przedawnione można uczynić przedmiotem ugody (ugoda jako jedna z umów

typowych w części szczególnej lub ugoda w sensie procesowym)

- Terminy - k.c. w części ogólnej przewiduje terminy ogólne tzn. takie, które stosuje się w

sytuacji gdy przepis szczególny nie przewiduje innego terminu

- najpierw trzeba sprawdzić przepis szczególny – jaki tam jest termin – jeśli
tam nic nie ma stosujemy art. 118 k.c.

- 10 lat dla wszelkich roszczeń

- 3 lata dla roszczeń związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą i

roszczeń o tzw. roszczenia okresowe (np. czynsz, odsetki, istotą jest
okresowość)
- terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez
czynność prawną– ius cogens.

- przedawnienie zaczyna biec od momentu kiedy roszczenie staje się wymagalne

- kiedy był oznaczony termin spełnienia świadczenia (wówczas

upływem terminu spełnienia świadczenia zaczyna biec przedawnienie)

- kiedy nie ma oznaczonego terminu spełnienia świadczenia –
wówczas przedawnienie zaczyna biec tuż po powstaniu zobowiązania.



Art. 455 – jeśli nie było terminu zastrzeżonego to zobowiązanie
powinno być wykonane po wezwaniu wierzyciela do wykonania,
przedawnienie zaczyna biec od momentu, w którym wierzyciel mógł
wezwać do wykonania – z chwilą powstania zobowiązania (z tego się
wnioskuje moment biegu przedawnienia przy bezterminowych)

43

- zawieszenie biegu przedawnienia
- przedawnienie przestaje biec, na czas przeszkody zawiesza się, jeśli przeszkoda ustaje

nadal będzie biegło

- przez czas trwania przeszkody nic się nie dzieje
- powodują go najczęściej stosunki rodzinno-prawne (np. na czas trwania władzy

rodzicielskiej, na czas trwania małżeństwa) lub siła wyższa – zdarzenie
nadzwyczajne, zewnętrzne (nie choroba – bo to przyczyna wewnętrzna)

vis maior – kataklizmy

- przerwanie biegu przedawnienia

art.123 – powinno zależeć na tym wierzycielowi, zdarzenia:

- powoduje go każda czynność podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia,

zaspokojenia, zabezpieczenia przed sądem lub odpowiednim organem (np.
wytoczenie powództwa)

- uznanie roszczenia przez dłużnika – wierzyciel nic nie robi, ale dłużnik np. pisze do

niego w liście o rozłożeniu na raty (tzw. uznanie niewłaściwe – nie mówi
wprost o roszczeniu, ale je uznaje)

- mediacja – alternatywny sposób dochodzenia roszczeń przed nieprofesjonalnymi

organami, który może być zatwierdzony przez sąd powszechny

Przedawnienie w takiej sytuacji biegnie od początku! np. w 9. roku wierzyciel wytacza

powództwo – przerywa bieg przedawnienia i biegnie ono od początku (od
momentu zakończenia procesu – bo znowu może być niewyegzekwowane)

26. Terminy zawite

- brak przepisów ogólnych – przepisy rozrzucane są po całym k.c. i innych ustawach
- mogą dotyczyć nie tylko roszczeń majątkowych (jak przedawnienie)
- mogą dotyczyć całych praw podmiotowych, np. użytkowanie – nie wykonywane

przez 10 lat wygasa

- upływ terminu zawitego powoduje wygaśnięcie roszczenia albo całego prawa

podmiotowego (skutek wygaśnięcia – z mocy prawa, to nie dłużnik decyduje
czy korzysta z tego czy nie)

- nie można się zrzec korzystania z upływu terminu zawitego
- przykłady terminów zawitych:
- art.59
- art. 344 paragraf 2
- art. 88
- art. 293
- art. 347 paragraf 2
- art. 255
- rozpoznanie – zawsze jest słowo „wygasa“, „nie można dochodzić“, „nie można żądać” -

sformułowanie kategoryczne (przedawnienie jest zastrzegane milcząco)

- terminy nieprzywracalne!
- niektórzy autorzy twierdzą, że można powołać się na art. 5 k.c. (mniejszość uczonych)


27. Prawo Rzeczowe:
- 2 znaczenia definicji :

44

- znaczenie przedmiotowe – zespół przepisów, które normują powstanie, treść i zmianę

praw rzeczowych takich jak prawo własności i innych praw

- znaczenie podmiotowe – prawo podmiotowe, które jest jednocześnie prawem

rzeczowym

- 2 cechy musza wystąpić naraz:

•

prawo rzeczowe podmiotowe musi dotyczyć rzeczy (wg
terminu w k.c. – art. 45, 46)

•

jest prawem o charakterze bezwzględnym – skuteczna erga
omnes np. najem, dzierżawa – też dotyczą rzeczy, ale są
prawami obligacyjnymi – skutecznymi inter partes

- Numerus Clausus Praw Rzeczowych – Zamknięta lista – istnieją tylko takie prawa rzeczowe

jakie przewiduje ustawa (art. 244 k.c.)

- Prawo Własności – najszersze
- Użytkowanie Wieczyste
- Użytkowanie – Usus Fructus
- Służebności – gruntowe, osobiste
- Hipoteka – ust. o księgach wieczystych i hipotece – 1982r.
- Zastaw – kodeksowy 9uregulowany w k.c)
- Rejestrowy – ust. o zastawie Rejestracyjnym i rejestrze zastawów
- Własnościowe Prawo do lokalu (jako ograniczone prawo rzeczowe) w spółdzielni
mieszkaniowej (ust. o spółdzielniach mieszkaniowych)



28. Prawo Własności:
- najpełniejsze prawo rzeczowe (ale nie jest to prawo nieograniczone)

[ element pozytywny –coś może wystąpić; element negatywny – coś co nie może wystąpić]

- strona pozytywna – atrybuty jakie składają się na te prawo, poszczególne uprawnienia (jest

to prawo podmiotowe, które składa się z wielu różnych uprawnień)

- strona negatywna – obowiązek nie ingerencji w sferę tego prawa, spoczywającym na

wszystkich innych podmiotowych obrotu cywilno-prawnego (podmioty mają obowiązek
nie działania – non facere)

- atrybuty składające się na prawo własności (niewyczerpujące wyliczenie – art. 140):
- uprawnienie do korzystania i do rozporządzania rzeczą

a) korzystanie
– uprawnienie do posiadania rzeczy – ius possidenti (posiadanie to nie jest prawo –
władztwo faktyczne)
- uprawnienie do używania rzeczy – ius utendi
- uprawnienie do pobrania pożytków – ius fruendi (i innych przychodów z rzeczy)
- uprawnienie do dyspozycji faktycznych rzeczy – ius abutencli (np. prawo do zużycia lub
zniszczenia rzeczy); trzeba wziąć pod uwagę społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa
(ograniczone uprawnienia nie można wszystkiego zniszczyć).

b)rozporządzenie – ius disponenti
- uprawnienie do wyzbycia się własności poprzez przeniesienie własności (czyli na
podstawie umowy)

45

- poprzez zrzeczenie się własności (art. 179 – jest uznany za niekonstytucyjny – utracił
moc)

- poprzez mortis causa – dziedziczenie
- uprawnienie do obciążenia rzeczy – np. ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego
(lub kilku); niektórzy autorzy uważają, że obciążenie rzeczy to także stosunki obligacyjne
dotyczące rzeczy – czyli wynajęcie, wydzierżawienie rzeczy.


- Prawo własności funkcjonuje w pewnych granicach
- art. 140 – granice:

– w ustawach – przepisy k.p.c.

- przepisy o charakterze administracyjno-prawnym

(np. Prawo budowlane, Ustawa o Gosp.
Nieruchomościami)

- k.c. – np. art. 142 – stan wyższej konieczności
art. 144 i następne – prawo sąsiedzkie
- klauzule generalne – głownie art. 5


- przestrzenne granice nieruchomości gruntowych:
- art.143 – własność rozciąga się na przestrzeń nad i pod powierzchnią gruntu (jest
bryłą a nie dwuwymiarowa.), granice na powierzchni ziemi wyznaczane są przez

granice swej nieruchomości gruntowej.Granicą w głąb i w górę jest klauzula generalna
społ.-gosp. przeznaczenia gruntu. Bryła ograniczona płaszczyznami pionowymi
wzdłuż granic na powierzchni sięgająca do pewnej wysokości i pewnej głębokości

- lex specialis – prawo do wód – dotyczy wód śródlądowych (prawo wodne
o charakterze administracyjno-prawnym); wody stojące, które nie mają
cieków są całością składową gruntu i należą do całości gruntu.
- Prawo Geodezyjne i górnicze - status prawny kopalni to co powyżej granicy,

którą wyznacza społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu to należy do

właściciela gruntu (np. torf, glina, żwir) kopaliny położone poniżej należą do
państwa.

- Prawo Lotnicze – nie pozwala na loty zbyt niskie (np. przeloty nad polaną
na wsi)

- nieruchomość gruntowa nie ma granic czasowych – nie może być ustanowiona pod
warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu – nie jest to prawo terminowe

- prawo sąsiedzkie – art. Powyżej 140
Sąsiedztwo – nieruchomością sąsiednią jest nie tylko ta granicząca fizycznie z inną

nieruchomością, ale każda inna nieruchomość pozostająca w zasięgu oddziaływania
(także lokalne)

- przepisy dyspozytywne – sąsiedzi mogą drogą umowy innej ustalić stosunki sąsiedzkie,
- immisje – oddziaływanie na nieruchomość sąsiednią poprzez korzystanie z własnej

nieruchomości. Wtargnięcie na cudzą nieruchomość (fizyczne) – to nie jest immisja,
to zwykłe naruszenie prawa własności.
a.) bezpośrednie – skierowanie pewnych substancji (najczęściej wody opadowej) na

grunt sąsiada za pomocą jakichś urządzeń. Jest to równoznaczne z fizycznym

wtargnięciem na cudzą nieruchomość, jest zakazana.

46

b.) pośrednie – wszelkie oddziaływanie pośrednie –żadnych urządzeń, np.

wytwarzanie hałasów, substancji, pary, gazów, zakłócenie odbioru telewizyjnego,
zasłanianie dostępu do światła, hodowanie pszczół

- materialne
- niematerialne – te, które wpływają na psychikę albo poczucie estetyki
właściciela nieruchomości sąsiedniej
- art. 144 immisje pośrednie są co do zasady dopuszczalne w granicach określonych
jako przeciętną miarę (o ile nie przekraczają przeciętnej miary) – punktem
odniesienia są stosunki miejscowe.
Jeśli immisja pośrednia przekroczyła przeciętną miarę to pojawiają się takie same
roszczenia jak przy fizycznym wtargnięciu (roszczenie zaprzestania naruszeń)
(ewentualnie roszczenie odszkodowawcze – traktujemy to naruszenie jako delikt)
- trzeba brać pod uwagę ustawę o ochrony środowiska (są pewne
ograniczenia zachowań)

- służebności w stosunkach sąsiedzkich

- służebność drogi koniecznej – właściciel nieruchomości, który nie ma
odpowiedniego dostępu do drogi publicznej albo do należących do tej nieruchomości
budynków gospodarczych może żądać ustanowienia służebności drogi końcowej czyli
możliwości przechodu albo przejazdu przez cudzą nieruchomość (powstaje na mocy
orzeczenia sądowego – można tego żądać – a nie na podst. Umowie)
(odpowiedniego – czyli także np. jakiegoś krętego dojazdu) – analogię stosujemy do
przeprowadzania przewodów wodociągów, elektrycznych etc.

- służebność budynkowa – gdy przy wznoszeniu budynku przekroczono granicę
sąsiedniego gruntu (budynek części został wzniesiony na gruncie należącym do
właściciela gruntu a w części wzniesiony na gruncie sąsiednim); zburzenie jest możliwe
w 3 sytuacjach:

- gdy przekroczono z winy umyślnej
- jeśli był bezzwłoczny sprzeciw właściciela sąsiedniego gruntu
- niewspółmierna wielka szkoda, która grozi właścicielowi gruntu zajętego

W innych wypadkach można żądać ustanowienia tzw. służebności budynkowej –
Właściciel gruntu, który został zajęty musi znosić fakt, że na jego gruncie został po
części wzniesiony budynek sąsiada (za wynagrodzeniem) (pati-znoszenie).
Właściciel gruntu zajętego może żądać wykupu tej części gruntu, która została zajęta.

- stosunki graniczne – nie ma przepisu rozstrzygającego własność urządzeń granicznych

(obowiązują zasady ogólne)

- znaki graniczne, mury, które stanowią cześć składową gruntu należy do właściciela
gruntu
- art. 152 – ustanawia obowiązek współdziałania przy rozgraniczeniu czy także przy
utrzymywaniu stałych znaków granicznych – powinny ponosić wspólnie koszty. Wspólne
ponoszenie kosztów utrzymywania urządzeń graniczących nie obejmuje kosztów
wybudowania nowego urządzenia. Rozgraniczenie wówczas tylko gdy granice stały się
sporne (art. 153)
- w drodze umowy
- droga administracyjno-prawna (prawo geodezyjne i kartograficzne)
- orzeczenie sądu powszechnego

47

29. Nabycie, utrata własności

- NABYCIE – pierwotne, pochodne (

tak jak nabycie prawa podmiotowego)

Przeniesienie własności – pochodny sposób nabycia własności, jest to przejście własności na

podstawnie umowy (patrz – notatki – skutek zob i rozp. umów zmiany, sprzedaży,
darowizny).

- zasadą jest, że wpis do Księgi Wieczystej jest tylko deklaratoryjny – co może
oznaczać rozbieżność między treścią wpisu a rzeczywistym stanem prawnym
(to umowa zawarta w formie aktu notarialnego przenosi własność nieruchomości)

- wyjątki:

- ustanowienie odrębnej nieruchomości lokalowej wymaga konstytutywnego

wpisu do Księgi Wieczystej

- przeniesienie własności budynków na gruncie użytkowanym wieczyście
wymaga konstytutywnego wpisu.

- ustanowienie hipoteki (ale to nie jest przeniesienie własności)

Umowa o przeniesienie własności jest umową kauzalną, tzn. że jeżeli przeniesienie własności

wynika z jakiegoś innego zdarzenia (albo z zapisu w testamencie) to ważność
przyspożenia w postaci przeniesienia własności zależy od ważności kauzy.

Formą jest forma dowolna – wyjątek art. 158 – zawsze akt notarialny - ad solemnitatem.
Orzecznictwo uznaje za równoznaczną z aktem notarialnym tzw. „formę
sądową” (np. ugoda zawarta między stronami przed sądem).

Nabycie własności od osoby nieuprawnionej
- osoba uprawniona – właściciel, ale także komisant (z umowy komisu), przewoźnik

(jeśli rzecz grozi zepsuciem), trzeba pamiętać o umowach, z których wynika prawo
do zbycia cudzej rzeczy z obowiązku rozliczeń na rzecz właściciela (przykłady);

- osoba nieuprawniona – posiadacz samoistny w złej wierze (złodziej), także

przechowawca rzeczy, najemca rzeczy, dzierżawca ( gdzie nie ma prawa do
rozporządzania rzeczą)

- wyjątki od zasady nemo plus iuris:

a.) w ustawie o Księdze Wieczystej i Hipotece – art. 5-9; gdy osoba A w Księdze Wieczystej

istnieje jako właściciel a właścicielem nie jest – przepis chroni nabywcę w dobrej
wierze pod warunkiem, ze nabycie jest odpłatne.

Dobra wiara – kategoria świadomości co do prawa, co do przysługiwania prawa i

wystarczy zarzut niedbalstwa . Jeżeli ktoś nie mógł wiedzieć, że ta osoba jest
wpisana niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym to wtedy rzeczywiście jest w
dobrej wierze.

b.) nabycie od osoby nieuprawnionej rzeczy ruchomej (art. 169 k.c.) , warunki:
- dobra wiara nabywcy
- wydanie rzeczy – musi być przeniesienie władztwa faktycznego (nie wystarczy
dogadanie się )

48

- upływ lat trzech od momentu utraty rzeczy - tylko gdy chodzi o rzeczy skradzione,
zgubione.
Nie wystarczy, że mamy dobrą wiarę z chwilą objęcia w posiadanie, jeśli w trakcie

biegu tego terminu trzyletniego nabywca dowie się, że nabył rzecz od osoby
nieuprawnionej (następna zła wiara szkodzi); np. w latach 90’ wpłynęło mnóstwo
samochodów skradzionych z Niemiec, sprzedano je i potem wystarczyło, że policja
poinformowała go, że znajduje się w rejestrze skradzionych samochodów.

- ograniczenia wynikające z Ustawy o Gosp. Nieruchomościami:
- kwestia zbywania nieruchomości należących do Skarbu Państwa albo jednostek

samorządu teryt. (obowiązek przetargu) –art. 37 - wyjątki

- art. 13 – postacie obrotu nieruchomościami publiczno-prawnymi
- podział nieruchomości cywilnych – art. 92 – musi być zgodny z planem

zagospodarowania przestrzennego (art. 95 – wyjątki)

- ustawowe prawo pierwokupu – art. 109 – należy gminie (umowa zawarta wbrew

postanowieniom UGN – postanowienia ustawy – będzie bezwzględnie nieważna)

- prawo pierwokupu wykonywane jest w postaci oświadczenia woli w formie aktu
notarialnego (np. oświadczenie woli w imieniu gminy)

- po cenie ustalonej w umowie między stronami (nawet jeśli będzie celowo
zaniżona)
- by zakupić niezabudowaną nieruchomość i pozostałe wyjątki (zabytkowe, na cele
publiczne) najpierw trzeba zawrzeć umowę zobowiązującą w formie aktu
notarialnego potem poczekać miesiąc – czy gmina skorzysta z prawa
pierwokupu - jeśli nie można zawrzeć drugą umowę – rozporządzającą –
bezwarunkową

- ograniczenia wynikające z Ustawy o Nabywaniu Nieruchomości przez Cudzoziemców
( ustawa z 24.03.1920r.)
- zasada jest, że cudzoziemcy by nabyć skutecznie nieruchomość (z wyjątkiem

nieruchomości lokalowych – te można swobodnie) muszą uzyskać zezwolenie
Min. Do spraw wewnętrznych

- trzeba rozłożyć proces przenoszenia własności nieruchomości na 2 etapy –

najpierw umowa zobowiązująca (czekamy na zezwolenie), potem
rozporządzenie

- wyjątki w ustawie – np. nie muszą uzyskiwać zezwolenia osoby należące do kręgu

dziedziców ustawowych

- Zasiedzenie – pierwotny sposób nabycia własności
- od 1990 r. – można zasiedzieć nieruchomość państwową
- zasiedzienie – to nabycie własności w drodze długotrwałego posiadania rzeczy
- Co może ulegać zasiedzeniu?
- prawo własności nieruchomości
- prawo własności rzeczy ruchomych
- użytkowanie wieczyste – ale tylko takie, które było wcześniej ustanowione
na rzecz jakiejś osoby (użytkownik wieczysty nie wykonuje swojego
prawa, ktoś inny to czyni)

49

- udział we współwłasności
- niektóre służebności gruntowe – art. 292 – chodzi tylko o takie służebności,
które polegają na korzystaniu z cudzego i trwałego urządzenia

- przesłanki zasiedzenia nieruchomości – dot. bezpośrednio użytkowania wieczystego

i służebności gruntowej

- posiadanie samoistne (art. 336) – osoba, która zachowuje się jak właściciel
(np. dzierżawca nie może zasiedzieć, bo jest posiadaczem zależnym,
chyba że zacznie zachowywać się jak właściciel)
- upływ czasu – jeśli posiadanie zostało uzyskane w złej wierze – 30 lat, jeśli
w dobrej wierze – wystarczy upływ lat 20)
Zła wiara nie hamuje zasiedzenia nieruchomości, czyli było się świadomym
tego, że prawo własności nie przysługuje.
Nieformalni nabywcy nieruchomości – czyli bez aktu notarialnego –

orzecznictwo uznaje ich za nabywców w złej wierze (jeśli nawet nie
wiedzieli, że nie są właścicielami to powinni byli wiedzieć).

- przesłanki zasiedzenia rzeczy ruchomych:
- posiadanie samoistne (plus nieprzerwanie i dodatkowe domniemania i fikcje)
- upływ czasu – 3 lata
- dobra wiara posiadacza – nie tylko przy uzyskaniu posiadania, ale także przez

cały czas tego terminu

(ratio legis – by złodzieje nie nabywali w drodze zasiedzenia)
- art. 175 – zbieg przedawnień – odsyła do przedawnienia roszczeń
stosowanie odpowiednie – tzn. że bieg zasiedzenia ulega zawieszeniu (zastos.

art.121 k.c.) i ulega przerwie (zastos. 123 art. ) – rozwiązanie korzystne dla
właściciela (tak jak 121 i 123 było korzystne dla wierzyciela); np. gdyby
właściciel przed upływem tych 20 lub 30 lat wytoczył powództwo
windykacyjne – to doszłoby do przerwania biegu przedawnienia i zaczęłoby
biec od początku

- art. 176 – Accesio Possesionis – doliczenie czasu posiadania poprzednika (accesio

possesionis.)

- ma miejsce w dwóch sytuacjach:
- gdy dochodzi do dobrowolnego przeniesienia posiadania (przekazuje

dobrowolnie władztwo faktycznie innej osobie)

- gdy posiadanie jest dziedziczone – mimo tego, że posiadanie nie jest prawem

(SN uważa, że posiadanie jest ekspektatywą prawa majątkowe i jest
dziedziczone)

- w trakcie zasiedzenia określamy sytuację prawną posiadania jako ekspektatywa prawa

własności .

- orzeczenie sądu o nabyciu i własności ma charakter deklaratoryjny - dlatego że

zdarzeniem prawnym jest posiadanie samoistne połączone z upływem czasu (nie
ma znaczenia kiedy posiadacz wystąpi o stwierdzenie Zasiedzenia, nabycie
następuje z upływem terminu) (nie ma też przedawnienia – można wystąpić o to
zawsze)

- przemilczenie (jako forma nabycia) – dot. tylko rzeczy ruchomych (które zostały

zgubione) – art. 183 i następne

- 2 przesłanki nabycia własności:
- bezczynność właściciela

50

- upływ czasu określonego w ustawie
- obowiązek znalazcy:
- obowiązek zawiadomienia – albo właściciela (gdy wie kto nim jest)
albo odpowiedniego organu państwowego (rozporządzenie z 1966r.),
najczęściej jest to starosta

- obowiązek przechowania rzeczy – jeśli są to pieniądze, papiery

wartościowe, kosztowności, rzeczy o wartości naukowej, artystycznej to
trzeba oddać je na przechowanie organowi właściwemu; jeśli chodzi
o inne rzeczy to znalazca może przechowywać je spokojnie u siebie
(np. parasolka)
- rzeczy, które stają się własnością znalazcy albo Skarbu Państwa po upływie roku

od wezwania właściciela, jeśli takie wezwanie nie było możliwe z tego powodu,
ż

e nie jest on znany to po upływie 2 lat od znalezienia

- jeśli właściciel zgłasza się po rzecz zgubioną znalazca ma pewne prawa – ma

roszczenie o znaleźne (10% wartości rzeczy)

Termin zawity dla tego roszczenia – najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie
Uprawnionej do odbioru.
- art. 188 – zasady dotyczące przemilczenia nie działają jeśli rzecz została znaleziona w

pomieszczeniu otwartym dla publiczności lub środku transportu publicznego
(miejsca publiczne) – rzecz należy oddać zarządcy budynku, a on postępuje
według postanowień wykonawczych

- art. 189 – znalezienie skarbu – nie ma zastos. roszczenia o znaleźne
- skarb – zmniejsza wartość materialną, naukową, artystyczną
- staje się z mocy ustawy własnością Skarbu Państwa, z znalazcy
należy się odpowiednie wynagrodzenie (odpowiada nakładowi
pracy, jaką znalazca poniósł)

Utrata Prawa Własności:

- art. 179 – jest niekonstytucyjny
- art. 180 – zrzeczenie się własności rzeczy ruchomej w wyniku dwóch aktów:
- porzucenie rzeczy (element fizyczny) z zamiarem wyzbycia się
własności (animus – zamiar); muszą wystąpić dwa elementy by

można było mówić o jednostronnej czynności prawnej – o

charakterze realnej (np. pralka wystawiona przy stoisku)

rzecz się staje – Res Nullus – rzeczą niczyją

- art. 181 – zmiana statusu Res nullus – poprzez zawłaszczenie
Zawłaszczenie – nabycie własności rzeczy ruchomej w sposób pierwotny (nie ma

następstwa prawnego)

- jednostronna realna czynność prawna (objęcie w posiadanie z zamiarem
stania się właścicielem)

- akcesja – połączenie rzeczy w sposób trwały, co powoduje, że powstaje nowa jakość

(powstaje nowa z rzeczy połączonych)

- przepisy te mają zastosowanie gdy między stronami nie było innej umowy
(np. umowy o dzieło)
- art. 191 – połączenie rzeczy ruchomej z nieruchomością powoduje, iż rzecz
ruchoma staje się częścią składową nieruchomości (wyłącznym właścicielem
jest właściciel tej nieruchomości) – nie wyłącza to rozliczeń (na podstawie
405, 415)

51

- akcesja rzeczy ruchomych
- połączenie/pomieszanie – w taki sposób, że oddzielenie jest połączone
ze znaczącymi trudnościami (trudno je oddzielić); wtedy dotychczasowi
właściciele stają się współwłaścicielami powstałej rzeczy; z wyjątkiem
gdy jedna z rzeczy ma znaczną wartość w stosunku do pozostałych
(np. samochód – gadżety połączone) wtedy rzeczy o mniejszej wartości
stają się częściami składowymi rzeczy o większej wartości (przesądzenie
o własności nie wyłącza stosownych rozliczeń)
- przetworzenie – wytworzenie nowej rzeczy ruchomej z cudzych materiałów
Nowa rzecz należy do tego, kto ją wytworzył. Nie staje się tak, gdy to
Przetworzenie zostało dokonane w złej wierze albo wartość materiałów jest
Znacznie większa od nakładów pracy (np. gdy ktoś zaniesie materiał na
Sukienki do krawcowej to obowiązuje umowa i nie mają zastosowania te
przepisy, sukienka należy właścicielowi materiału)

- wywłaszczenie – skutkiem jest utrata własności, jest też możliwe ograniczenie prawa

własności w postaci ustanowienia służebności

- dotyczy wyłącznie nieruchomości
- oznacza równocześnie, że własność przechodzi na Skarb Państwa albo
jednostkę samorządu terytorialnego
- przesłanki wywłaszczenia (normowane przez UGN)
- wywłaszczenie następuje w skutek aktu indywidualnego
w postaci decyzji administracyjnej wydanej przez starostę (odw.
do wojewody)
- jest dopuszczalne gdy:
- przeznaczone na cele publiczne (cele publiczne – art.6 UGN)
- tylko wtedy gdy nie można było nabyć nieruchomość od
właściciela w drodze cywilno-prawnej (w skutek negocjacji)
- następuje za odszkodowania – musi być równe wartości rynkowej
nieruchomości

30. Współwłasność:

- jest to własność należąca niepodzielnie do kilku osób, uprawnienia każdego ze

współwłaścicieli są jednakowe (art. 195)
- jedność przedmiotu
- wielość podmiotów
- niepodzielność wspólnego prawa

Jedność przedmiotu – musi chodzić o rzecz w sensie techniczno-prawnym (w sensie k.c.)
(ruchoma lub nieruchomość). Czasami potoczny język prawniczy utożsamia pojęcie
współwłasności i wspólności innych praw, niekoniecznie prawa własności odnoszącego się
do rzeczy np. wspólność małżeńska majątkowa – tam zachodzi wspólność wielu praw nie
tylko rzeczy, także wierzytelności, papierów wartościowych, innych aktywów (też
mówimy współwłasność) (powinniśmy mówić – wspólność). KC. nie zna przepisów, które by
się odnosiły do wspólności innych praw niż własność, te reguły przy współwłasności trzeba
stosować do wspólności innych praw użytkowych.

52

- wielość podmiotów:
- muszą być co najmniej dwa podmioty prawa cywilnego
- nie ma współwłasności gdy chodzi o majątek o spółkę z o.o. lub S.A. – nie ma
tam współwłaścicieli, ponieważ mają one osobowość prawną (wspólnicy mają prawa
udziałowe).

- niepodzielność wspólnego prawa:
- żaden ze współwłaścicieli nie ma prawa do fizycznie oznaczonej części rzeczy, np. jeśli
jest nieruchomość i jest dwóch współwłaścicieli to nie jest tak, że jeden jest
właścicielem południowej a drugi północnej, każdy ze współwłaścicieli ma prawo do
używania całej nieruchomości wspólnej

- 2 rodzaje współwłasności:
a.) współwłasność w częściach ułamkowych:
Jest samoistnym stosunkiem prawa rzeczowego, powstaje na ogół przypadkowo, z natury
ma charakter przejściowy, każdy ze współwłaścicieli, w każdym czasie może żądać jej
zniesienia, każdy ze współwłaścicieli ma swój udział (wyłączna własność), każdy ze
współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych (jednak nie całą
rzeczą), udział jest odmianą prawa własności i w związku z tym stosujemy tutaj wprost
przepisy o własności (np. o przeniesieniu).

- sytuację, gdy pojawi się współwłasność ułamkowa:
- spadkobranie – gdy jest kilku spadkobierców
- może wynikać z czynności prawnej np. kupno jakiejś rzeczy przez kilku
nabywców
- z mocy ustawy – kiedy np. kilka osób samoistnie posiada przez określony czas –
dochodzi do zasiedzenia - nabycia współwłasności (także przy akcesji rzeczy
ruchomych)
- orzeczenie sądowe – lub orzeczenie o zniesieniu współwłasności (gdy ta
współwłasność pozostaje na rzecz niektórych byłych współwłaścicieli) także
w konkubinacie.

Udział jest oznaczony ułamkiem zwykłym (można też procentowo lub dziesiętnie) ,udział
nazywamy częścią idealną lub częścią myślową wspólnego prawa (idealna w sensie idei)
- chodzi o to, że nie mamy do czynienia z częścią fizyczną
- art. 197 – domniemanie równości udziałów – domniemanie wzruszalne
- art. 198 – kompetencje do rozporządzania udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli
tzn. że udział można zbyć (w miejsce byłego współwłaściciela pojawi się nowy)
- żadnego wpływu nie mają na to pozostali, z wyjątkiem sytuacji, gdy
zawarta została specjalna umowa
- można udział obciążyć – np. hipoteką (przy nieruchomości)
- nie można obciążyć udziału służebnością (z przyczyn naturalnych, ponieważ
służebność polega na korzystaniu fizycznym z rzeczy)
- można też rozporządzić mortis causa – można uczynić przedmiotem dziedziczenia

b.)współwłasność łączna:
Nie jest regulowana szczegółowo w prawie rzeczowym, jest przypisana zawsze do

jakiegoś osobistego stosunku podstawowego, wobec którego pełni rolę służebną i

53

regulowana jest przez stosowne przepisy, trwa tak długo, jak długo trwa stosunek osobisty
np. wspólność majątkowa małżeństwa (nie tylko rzeczy + też inne aktywa), najczęściej gdy
nie zawierają intercyzy; po zawarciu małżeństwa ex lege wchodzi ustrój ustawowy –
wspólność majątkowa małżeńska , wykształcają się trzy masy majątkowe: majątek wspólny,
dwa majątki osobiste małżeństwa. Majątek wspólny – ma charakter współwłasności łącznej,
powinien trwać tak długo, jak długo trwa małżeństwo (nie można żądać podziału majątku
dopóki trwa małżeństwo).

- wspólność wspólników przy spółce cywilnej dopóki trwa spółka, dopóty
powinna trwać wspólność łączna
- brak udziałów, wspólność bez udziałów


- zarząd rzeczą wspólną

Zarząd rozumiany szeroko, to nie tylko czynności prawne, także to czynności faktyczne
(dyspozycje faktyczne, np. decyzje co do remontu, co do zmiany przeznaczenia)
i czynności o charakterze proceduralnym (reprezentowanie przed sądem). Reguły zarządu
mogą wynikać z umowy między współwłaścicielami. K.c. zawiera podstawy prawne
pozwalające na to, by zwrócić się do sądu o ustanowienie zarządu lub zarządcy (zarząd
sądowy). Jeżeli współwłaściciele niczego nie ustalili, nie było umów, nie zwrócili się do sądu
będzie obowiązywał zarząd ustawowy (

przepisy w kodeksie są dyspozytywne).

3grupy:

a.)

czynności zwykłego zarządu:

- brak jest definicji zwykłego zarządu i brak definicji co jest przekroczeniem zwykłego

zarządu

- z góry można zaliczyć do czynności przekraczających zwykły zarząd, np.:
- rozporządzenie całą rzeczą
- ustanowienie dla całej rzeczy hipoteki
- zmiana przeznaczenia dotyczącego całej rzeczy
- nie rozstrzyga tu kwalifikacja prawna, tylko to, jakie znaczenie ma czynność prawna lub
faktyczna w stosunku do rzeczy, chodzi o indywidualną sytuację, np. sprzedaż budynku-
jest przekroczenie zw. zarządu, ale sprzedaż budynku w sytuacji zagrożenia już nie.
- czynności zw. Zarządu to takie na ogół, które wiążą się z normalną, codzienną
eksploatacją rzeczy, które zmierzają do utrzymania jej w stanie dotychczasowym

b.)

czynności przekraczające zwykły zarząd:

- to takie czynności, które zmierzają do zmiany przeznaczenia rzeczy, rozporządzenia całą
rzeczą

c.) czynności zachowawcze

- art. 209 – czynności zmierzające do zachowania wspólnego prawa
- np. wytoczenie powództwa windykacyjnego, wniosek o rozgraniczenie nieruchomości,
sprzedaż rzeczy tak, by nie uległa zepsuciu
- czynności zachowawcze zawsze łączą się ze zwykłym zarządem, tylko idą jeszcze o krok
dalej

Zasady zarządu:

- przy czynności zwykłego zarządu – zasada woli większości

54

- przy czynności przekraczających zwykły zarząd – zasada jednomyślności

- przy czynnościach zachowawczych – każdy może je podejmować

Co, gdy w sytuacji jeden ze współwłaścicieli nie godzi się na czynność przekraczającą
zwykły zarząd, a jest to absolutnie nieracjonalne?
- art. 199 – daje możliwość zwrócenia się do sądu, ale chodzi o współwłaścicieli,
których udziały wynoszą co najmniej połowę. Polowa to znaczy – art.204 – oblicza się wg
wielkości udziałów a nie ilości współwłaścicieli (to samo przy obliczaniu większości
udziałów). Jeżeli przy czynnościach zwykłego zarządu nie ma zgody większości, każdy ze
współwłaścicieli może zwrócić się do sądu o upoważnienie do dokonania takiej czynności.
W razie nieustających perturbacji przy zarządzie – gdy natarczywie nie można uzyskać
większości przy zwykłych czynnościach bieżących, codziennych (takie gdy decyzje
współwłaścicieli większości krzywdzą innych współwłaścicieli) można zwrócić się do
sądu – zasada ingerencji sądu (zasada pomocnicza). Każdy też może żądać zarządcy.
Sąd ma 2 drogi: - zastępować decyzję współwłaścicieli
- ustanowienie zarządcy (os. 3 lub jeden ze współwłaścicieli).
Zarządca ma kompetencje tylko do czynności zwykłego zarządu i należy mu się
wynagrodzenie.

Korzystanie z rzeczy wspólnej

- art. 207 + kolejne – także mają charakter dyspozytywny (strony mogą się umówić
inaczej)

- 2 atrybuty – pobieranie pożytków i innych przychodów z rzeczy
- używanie i posiadanie rzeczy
Pożytki i inne przychody – przypadają one współwłaścicielom wg wielkości udziałów
(pro parte).
Tak samo ponoszą ciężary wydatki związane z rzeczą
- dotyczy to stosunku wewnętrznego – między współwłaścicielami,
natomiast na zewnątrz wobec wierzycieli odpowiadają za zobowiązania ci
współwłaściciele, którzy je zaciągnęli (ze współwłasnością nie łączy się
pełnomocnictwo, chyba że udzielono mu pełnomocnictwa).
Używanie i posiadanie rzeczy – przysługuje każdemu co do całej rzeczy (uprawnienie
do współposiadania całej rzeczy wspólnej).

Co gdy jeden ze współwłaścicieli jest odsunięty od współposiadania?
- sytuacja, gdy współposiadanie nie wymaga zgodnego współdziałania –
wtedy jest roszczenie o dopuszczenie do współposiadania, np.
współposiadanie drogi, pastwiska, pralni
- sytuacja, gdy współposiadanie wymaga zgodnego współdziałania – wtedy
następuje orzeczenie „podział quod usum” (bo nie dałoby się wykonać
orzeczenia o współdziałaniu) podział tylko do korzystania, np. można ustalić,
że z zachodniej części nieruchomości korzysta jeden ze współwłaścicieli, a

z innej części inny współwłaściciel; można ustalić, ze jeden ze
współwłaścicieli bezpośrednio używa i posiada a inni uzyskują pożytki lub
spłaty w gotówce

- polega na tym, że następuje wyznaczenie fizycznych części rzeczy,
z których korzystają poszczególni współwłaściciele (podział

quod usum to „prowizorka”) (nikt nie traci prawa)

55

Współwłaściciele mogą zawierać miedzy sobą umowy, najczęściej dotyczące zarządu, także
te odnośnie korzystania z rzeczy, mogą także wyłączyć do lat 5 (można to przedłużyć)
roszczenie o zniesienie współwłasności.
Roszczenie o współwłasności może złożyć każdy w każdym czasie i roszczenie to nie ulega
przedawnieniu – jest to roszczenie majątkowe.
Umowy zawierane miedzy współwłaścicielami są skuteczne miedzy stronami, ale także
rozszerza to KC na nabywcę udziału ( musi się on dostosować do tych umów – jeśli o nich
wiedział lub mógł się z łatwością dowiedzieć).

Zniesienie współwłasności ( w częściach ułamkowych):

- droga umowna – brak wymagań co do formy (chyba że jest to nieruchomość)
- postępowanie sądowe – nieprocesowe – charakter całościowy, rozstrzyga się nie tylko o
zniesieniu, ale także o rozliczeniu wzajemnych nakładów.

- 3 sposoby zniesienia współwłasności :

- podział fizyczny rzeczy

- przyznanie rzeczy jednemu z byłych współwłaścicieli (lub niektórym)

- podział cywilny

Podział fizyczny rzeczy nie jest możliwy gdy jest to sporne z przepisami ustawy (np. zakazy z
UGN) – dotyczy to umownego jak i sądowego, możliwy jest podział polegający na
ustanowieniu w nieruchomości macierzystej poszczególnych nieruchomości lokalowych. (
Gdy sąd orzeka musi wziąć pod uwagę społ. – gosp. przeznaczenie rzeczy albo fakt że podział
by pociągał za sobą istotną zmian…e rzeczy albo znaczne zmniejszenie jej wartości ).
Jeśli części, które przypadły byłym współwłaścicielom nie odpowiadają wysokości udziału
można przyznać dopłaty (wyrównanie udziału).

Przyznanie rzeczy jednemu z byłych – temu towarzyszą spłaty (spłata odpowiada wysokości
całego udziału ).

Podział cywilny rzeczy – zwłaszcza gdy rzeczy nie dają się podzielić w sensie fizycznym, gdy
współwłaściciele nie godzą się na przyznanie żadnemu nich całości rzeczy, albo żaden z nich
nie jest w stanie ponieść ciężaru spłat. Następuje wtedy sprzedaż rzeczy ( w drodze licytacji
publ. Zgodnie z KPC) i podział pieniędzy między byłych.

31. Odrębna własność lokali:

- ustawa o własności lokali z 1994r.
- obowiązuje zawsze zasada super ficies solo cedit – zasadą jest, że lokal stanowi część
składową nieruchomość, natomiast ustawa ta wyjątkowo pozwala na wyodrębnienie lokalu
jako odrębnej nieruchomości (dotyczy to także lokali użytkowych, np. garaże – nie tylko
mieszkalnych). Tylko lokale! – nie piętra, nie podziemia – nie ma odrębnej nieruchomości
Musi zajść jedno z wyczerpująco wyliczonych zdarzeń pr. by pojawiła się nowa
nieruchomość (opisane później)
+ musza występować przesłanki lokalu z art. 2 ustawy (wyodrębnienie fizyczne –

56

samodzielny)
+ następnie wpis do Księgi Wieczystej ( wpis konstytutywny)

- może być wyodrębniony w każdym budynku (budynkach Skarbu Państwa, gminnych,
spółdzielni)
- Pomieszczenia Przynależne nieruchomości – nie muszą przylegać bezpośrednio do lokalu –
np. piwnica, strych
- stanowią części składowe tej nieruchomości

- Z chwilą wyodrębnienia przynajmniej jednego lokalu jako nieruchomości powstaje
nieruchomość wspólna (współwłasność w częściach ułamkowych)
- ustawa pozwala na sukcesywne wyodrębnienie lokalu – nie wszystkie lokale są
wyodrębnione, wystarczy, że wyodrębniony jest jeden byśmy mogli mówić o
nieruchomości macierzystej, takiej w której pozostają niewyodrębnione jeszcze lokale,
nowej nieruchomości lokalowej i nieruchomości wspólnej (współwłasność ma
charakter przymusowy! – dopóki trwa przynajmniej jedna odrębna własność lokalu),
np. klatki schodowe, mury, urządzenia elektryczne.

- Jaki charakter prawny ma nieruchomość macierzysta, kiedy jeszcze pozostaje kilka
niewyodrębnionych lokali?
- te niewyodrębnione lokale należą do dotychczasowego właściciela nieruchomości (mimo
kolizji z tym, że prawo własności dotyczy rzeczy oddzielonej)
Właściciel niewyodrębnionych lokali ma identyczne prawa jak właściciel nieruchomości
Lokalowych (do niewyodrębnionych lokali i do nieruchomości wspólnej)
- w razie sukcesywnego wyodrębniania lokali właściciele już wyodrębnionych lokali nie są
stroną kolejnych umów (

art. 4 ustęp 2 )

Zdarzenia (wyliczenie wyczerpujące):
a) umowa
- może być odpłatna lub nieodpłatna (może być sprzedaż lub darowizna)
- może być to umowa deweloperska, czyli treścią jest wybudowanie lokalu, który stanie się
własnością klienta
- forma aktu notarialnego + wpis do Księgi Wieczystej
- mamy tu do czynienia z kilkoma dwustronnymi oświadczeniami woli:
- pierwsze oświadczenie woli – oświadczenie woli o ustanowieniu własności lokalu
(powinny je złożyć dwie strony)
- kolejne – oświadczenie woli o przeniesieniu własności tak wyodrębnionego lokalu na
nowego właściciela

b) jednostronna czynność prawna:
- motywy wyodrębnienia nie mają znaczenia
- musi to uczynić dla siebie
- forma aktu notarialnego + wpis do Księgo Wieczystej
- nie można w testamencie, ale można w zapisie

c) orzeczenie sądu znoszące współwłasność:
- musi być to orzeczenie o dziale spadku
- może być to orzeczenie o podziale majątku po prawomocnym orzeczeniu rozwodu lub
separacji

57

Wspólnota mieszkaniowa:
- ułomna osoba prawna

art. 6 ustawy

- art. 16 ustawy – w trybie procesu wspólnota mieszkaniowa może zażądać sprzedaży lokalu
w trybie licytacji (w oparciu o k.p.c.) jeżeli właściciel lokalu zachowuje się niewłaściwie
(np. zaległości finansowe

opłaty eksploatacyjne)

- jeżeli lokali jest mniej niż 7 stosuje się przepisy o zarządzie z k.c. ; jeśli więcej niż 7 –
trzeba ustanowić zarząd

32. Ochrona własności:

- stosowane do własności, użytkowania wieczystego, art. 251 k.c. – ograniczonych praw
rzeczowych
- 2 ochrony:

- ochrona petytoryjna – ochrona prawa podmiotowego, powód będzie musiał ukazać
naruszenie prawa podmiotowego

- ochrona posesoryjna – ochrona posiadania, nie trzeba ukazywać naruszenia (posiadacz
ma wyłącznie ochronę posesoryjną)

- ochrona o obiektywnym charakterze – nie bierzemy pod uwagę elementów subiektywnych
- niezależna jest od elementów subiektywnych – od dobrej lub złej wiary albo winy lub
braku winy, np. jeżeli ktoś zabrał moją rzecz to mogę wytoczyć powództwo
windykacyjne

niezależnie od tego, czy osoba jest w złej czy dobrej wierze czy

z własnej winy czy nie.
- roszczenia ochrony (windykacyjne, negatoryjne) – nie mogą być przedmiotem samoistnego
obrotu – nie można ich zbyć jako swoistej wierzytelności. One są tak ściśle związane z
prawem własności, że nie są zbywalne bez prawa własności.

a) Rei Vindicatio – art. 221 p.1 – Powództwo (Roszczenie) Windykacyjne
- roszczenie właściciela o wydanie rzeczy
- w sytuacji gdy najemca oddaje na przechowanie, przechowanie się kończy i
pojawia się roszczenie o wydanie –to nie jest roszczenie windykacyjne !, ono
wynika z umowy
- gdy następuje zbieg roszczeń – czyli właściciel ma kilka tytułów by żądać zwrotu
rzeczy

jako właściciel lub jako np. najemca – wtedy trzeba zdecydować się na jedną

podstawę (przy rei vindicatio zawsze będzie spoczywał na powodzie ciężar dowodu
prawa własności – co nie jest łatwe)

- przy tym roszczeniu mamy zasadę

zwrot rzeczy (cum omni Causa) czyli zwrot ze

wszystkimi przychodami, pożytkami, które rzecz przyniosła (jest to roszczenie uzupełniające
rei vindicatio), uzyskanie ich jest zależne od elementów subiektywnych – dobra wiara, wina

- legitymacja czynna – możliwość bycia powodem w procesie
- współwłaściciel albo właściciel
- może żądać, żeby rzecz została mu wydana albo osobie trzeciej, którą on wskaże
- przy ruchomościach właściciel nie włada rzeczą i nie może powołać się na domniemania
wynikające z posiadania (z posiadania wynikają zgodności tego posiadania ze stanem
prawnym – czyli bycia właścicielem)
- przy nieruchomościach może ratować wpis do Księgi Wieczystej i hipoteki (ale może on
być niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym)

58

- legitymacja bierna – każdy kto rzeczą włada – nie tylko posiadacz, ale mający inne
władztwo faktyczne (np. przechowawca – to dzierżyciel a nie posiadacz) (posiadanie nie jest
jedynym rodzajem władztwa faktycznego).
- kierunek obronny – argument zaprzeczenia prawom powoda
- argument, że się nie włada rzeczą

art. 5 - podstawa zarzutu

hamującego wykonywanie Prawa własności w postaci
powództwa windykacyjnego w określonym kontekście
sytuacyjnym jest nadużyciem prawa, sprzeczne z zasadą współ.spół.;
-art. 222 – skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania
rzeczą (także hamujący)
- przedawnienie przy nieruchomości nie ulega przedawnieniu, ale jest niebezpieczeństwo
zasiedzeniu
- przy rzeczach ruchomych – 10 lat ogólnie

b) Actio Negotoria – Roszczenie Negatoryjne – art. 222

- pojawia się wówczas gdy mamy do czynienia z naruszeniem prawa własności w inny sposób
niż przez pozbawienie władztwa faktycznego
- treść – o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zaniechanie naruszeń (dwa żądania mogą
być łącznie lub tylko jedno)
- przykłady naruszeń – przechodzenie, przejeżdżanie przez cudzą nieruchomość,
używanie rzeczy ruchomej, immisje przekraczającą przeciętną miarę
- legitymacja czynna – właściciel
- legitymacja bierna – osoba, która narusza
- właściciel ma lepszą sytuację, ponieważ może powołać się na domniemanie wynikające z
posiadania – z 339, 341 k.c.
- przedawnienie identycznie jak windykacyjne

c) art. 189 k.p.c. – powód może żądać istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa
jeśli ma w tym interes prawny
- wykorzystywany przy różnych okazjach, np. przy ustaleniu macierzyństwa, ale także
służy ochronie własności
- powództwo o ustalenie istnienia prawa własności
- roszczenie procesowe

Sytuacja posiadacza (roszczenia szeroko pojętego ochrony własności)
- roszczenie posiadacza o zwrot nakładów wobec właściciela– jego zakres jest zależny od
dobrej i złej wiary
- nakłady konieczne – takie, które są niezbędne dla utrzymania rzeczy w należytym stanie,
stanie zdatnym do użytku, bez których rzecz nie mogłaby być normalnie używana
- nakłady inne
- użyteczne – mają na względzie ulepszenie rzeczy, np. położenie kafelków, parkietu
- zbytkowne – mają nadać szczególny charakter
- odpowiadają upodobaniom dokonującego nakładów

- tylko Posiadacz w dobrej wierze może żądać zarówno nakładów koniecznych jak i innych

(nie wyłącza się zbytkownych) o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania

- Posiadacz złej wierze może żądać tylko koniecznych i musi wykazać, że dzięki tym

59

nakładom nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie właściciela (posiadacz w złej wierze to
np. złodziej)

- Szczególny Nakład – art. 231 – budowa na cudzym gruncie
- to co innego niż 151 k.c.
- w całości budynek stoi na cudzym gruncie – kto inny wybudował budynek, kto inny
jest właścicielem
(na egzaminie! Budowa na cudzym gruncie)
- Superficies Solo Cedit – budynek należy do właściciela gruntu

- Roszczenie o wykup – wykup gruntu:
a) ma je osoba wznosząca budynek
- osoba ta musi wykazać, że jest posiadaczem samoistnym gruntu, można też być
współposiadaczem samoistnym
- dobra wiara – koncepcja klasyczna, po staremu
- wzniesienie budynku lub innego urządzenia – sztuczna konstrukcja nad lub
powyżej gruntu (np. tamy, silosy), np. założenie sadu nie daje roszczenia
- znaczna różnica wartości między zajętą działką a budowlą wzniesioną
b) ma je właściciel
- ma być sztuczna konstrukcja
- ma być znaczna różnica wartości
- nie ulega przedawnieniu, wygasa z chwilą utraty posiadania

33. Użytkowanie Wieczyste

- uregulowanie dwutorowe : k.c., UGN (ustawa o gospodarce nieruchomościami)
- dla ustanowienia użytkowania wieczystego konieczny jest wpis do Księgi Wieczystej
- + ustawa 2005 o przekształcaniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności
nieruchomości
- trzeba zgłosić żądanie do starosty o przekształcenie takiego prawa



Przedmiot użytkowania wieczystego:
- tylko grunty, które stanowią własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu
terytorialnego (nie!! - państwowe osoby prawne)

- Kto może być użytkownikiem wieczystym?
- prawo uniwersalne, podmiotem może być każdy podmiot prawa cywilnego, także Skarb
Państwa , jednostki samorządu terytorialnego mogą sobie oddawać grunt w użytkowanie
Wieczyste

- Gdy są luki – analogie do własności
- Ma podobne granice jak własność:
- ustawy ( głównie UGN)
- zasady współ społecznego
- treść umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste, z tej umowy będzie wynikało
przeznaczenie prawa ( tej granicy nie ma prawo własności) (same warunki zabudowy
nie wystarczą

prawo budowlane)

60

Atrybuty Użytkownika Wieczystego:
- może on korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób

negatywna strona

użytkownika (erga omnes, także właściciela)

- może też swoim prawem rozporządzać (prawem! a nie gruntem)
- przy własności rozporządzenie prawem jest równoczesne z rozporządzeniem rzeczą
(w użytkowaniu to co innego)
- może on rozporządzać prawem użytkowania wieczystego (a nie gruntem)
- może przenosić użytkowanie, dziedziczy się użytkowanie
- można przenieść na inną osobę, można obciążyć hipoteką użytkowanie
(nie biegnie termin od początku dla każdego nowego nabywcy), można
rozporządzić mortis causa

- Czy właściciel może rozporządzać gruntem podczas gdy ktoś ma je w użytkowaniu
wieczystym?
- art. 32 UGN – właściciel może zbyć grunt tylko użytkownikowi wieczystemu

- art.235 – status budynków
- Budynki są zawsze odrębną nieruchomością
- W razie wygaśnięcia użytkowania wieczystego były użytkownik może dochodzić
zwrotu wartości rynkowej budynków

- Prawo terminowe – na ogół na 99 lat lub wyjątkowo – 40lat – prawo odpłatne – użytkownik
powinien wnosić opłaty
- opłata cywilnoprawna

- ustanowione przez umowę w formie aktu notarialnego
- z konstytutywnym wpisem do Księgi Wieczystej
- obligatoryjny przetarg

- można zasiedzieć – analogia do własności
- zasiada się prawo użytkowania a nie grunt!


- skutki wygaśnięcia użytkowania wieczystego
- art. 241 – wygasają obciążenia ustanowiona na użytkowniku wieczystym, np. hipoteka-
wygasa jeśli wygasa użytkowanie wieczyste (powstaje prawo zastawu – 101 ustawy o
Księdze Wieczystej i hipotece) (zastaw na prawie – na roszczeniach wobec właściciela
za budynki, które przysługują byłemu użytkownikowi), 2 sytuacje wyjątkowe:
- nie wygasają obciążenia w wypadku przekształcenia z mocy ustawy

obciążają

nową własność
- jeśli użytkownik kupuje na własność od Skarbu Państwa grunt – obciążenia się
utrzymują
- gaśnie prawo własności budynków
- w to miejsce pojawia się roszczenie użytkownika wieczystego o wynagrodzenie za
wzniesione lub nabyte budynki; za budynki wzniesione wbrew postanowieniom
umowy wynagrodzenie nie przysługuje (wartość rynkowa)
- obowiązek wydania nieruchomości- roszczenie windykacyjne

34. Ograniczone Prawo Rzeczowe:

61

- art. 244 – katalog zamknięty ograniczonych praw rzeczowych
- ograniczone, ponieważ ustawa w sposób pozytywny i wyczerpujący wymienia uprawnienia,
które przysługują osobie, na której rzecz ustanowiono takie prawo

- klasyfikacja
a) prawa polegające na korzystaniu z rzeczy
- użytkowanie, służebności, spółdzielne prawo własnościowe do lokalu
b) prawa polegające na możliwości zaspokojenia z rzeczy lub prawa
- hipoteka, zastaw kodeksowy, zastaw rejestrowy
- nie daje to nigdy atrybutu korzystania z rzeczy
- to, że zastawnik ma w rękach rzecz zastawioną to nie znaczy, że może z niej korzystać,
on ma ją przechowywać
- służą zabezpieczeniu wierzytelności

Przedmiot ograniczonych prawy rzeczowych:
- rzeczy w rozumieniu k.c.
- nieruchomości – służebność, hipoteka, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu
(tylko te można ustanowić)
- ruchome – zastaw

(użytkowanie – prawo uniwersalne, dotyczy nieruchomości i ruchomych)

- prawa – zastaw na prawie może obciążyć prawo (np. przy użytkowaniu wieczystym)
(także zastaw na akcjach, obligacjach)
- użytkowanie praw – praw, które przynoszą pożytki, np. użytkowanie akcji

praw z akcji

- hipoteka

np. hipoteka na użytkowaniu wieczystym lub ustanowiona na

spółdzielczym własnościowym parwie do lokalu (wtedy trzeba założyć Księgę
Wieczystą dla niej)

hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką(subintabulat)

- Ustanowienie :
- umowa – między właścicielem rzeczy a osobą, na której rzecz się to prawo
ustanawia
- odesłanie do przepisów o przeniesieniu własności tylko że bez zastrzeżeń
dotyczących terminu i warunków (art.245) (1. różnica)
- ograniczenie wymaga formy aktu notarialnego tylko do oświadczenia
właściciela ( 2. różnica)
Forma oświadczenia woli tego, na którego rzecz się prawo ustanawia

forma dowolna.
- przy zastawie kodeksowym – trzeba wydać rzecz do rąk wierzycieli
(czynność prawna realna)
- przy hipotece – zawsze wpis do Księgi Wieczystej.
Nie ma hipoteki bez wpisu.

- orzeczenie sądu powszechnego, np. służebność drogi końcowej, hipoteka przymusowa
- decyzja administracyjna, np. zastaw skarbowy (ordynacja podatkowa), hipoteka
przymusowa w związku z zaległościami podatkowymi

- zasiedzeniu ulegać może tylko służebność gruntowa – polegająca na korzystaniu z trwałego
widocznego urządzenia

62

- Czy można umownie zmienić treść ograniczenia prawa rzeczowego?
- można zmienić

kolejna umowa, w granicach dopuszczalnych przez ustawę, np.

Można zmienić służebność przechodu na służebność przejazdu, ale nie można zmienić
służebności tak, by właściciel musiał świadczyć coś aktywnie na rzecz innego. Jeśli miana
dotykałaby praw osoby trzeciej to potrzebna jest zgoda osoby trzeciej
(czynność prawna kulejąca).

- przeniesienie ograniczenia prawa rzeczowego
- art. 245 [1] – na mocy umowy między tym, któremu do tej pory przysługiwało a nowym
uprawnionym (bez właściciela)
- prawa niezbywalne – z mocy ustawy – nie da się ich przenieść
- użytkowanie
- służebność osobista

Zastaw i hipoteka mogą przejść na inną osobę razem z wierzytelnością, którą

zabezpieczają (nie da się zbyć zastawu samego)

Zasada Pierwszeństwa
- rzecz albo prawo (zwłaszcza nieruchomość) może być obciążona więcej niż jednym
ograniczonym prawem rzeczowym (tymi samymi lub innymi). Może pojawić się

między nimi kolizja, np. ustanowienie jednego prawa wpłynie na wartość innego lub nie
da się wykonywać dwóch użytkowań jednocześnie.

- Przy zobowiązaniach występuje zasada zaspokojenia proporcjonalnego, natomiast

prawami rzeczowymi rządzi zasada pierwszeństwa (jest hierarchia, lepsze
pierwszeństwo), np. hipoteki wpisane na kolejnych miejscach (ta sama nieruchomość)

1 – hipoteka 300 tys.
2 – hipoteka 200 tys.
3 – hipoteka 100tys.
Któryś z wierzycieli hipotecznych wszczyna egzekucję , w wyniku tego sprzedaje się

nieruchomość za 400 tys.

Zasada pierwszeństwa (moment wpisu) – pierwszy dostaje 300tys. (wszystko), drugi

100 tys. , trzeci nic. Hipoteki wygasają, ale wierzytelności są zachowane i w przyszłości
może dochodzić reszty.

- Co decyduje o pierwszeństwie?
- art. 249 – Priori tempore Potior lure – lepszy czasem lepszy prawem
- stosowana tylko do praw ustanowionych na rzeczach ruchomych albo do
nieruchomości nie mających Ksiąg Wieczystych
- art. 22o Księdze Wieczystej i Hipotece
- pierwszeństwo ma prawo wpisane przez prawem niewpisanym – bez względu
na czas powstania
- art. 12 ustawa o Księdze Wieczystej
- Zbieg praw wpisanych – decyduje chwila złożenia wniosku o wpis (godzina i
minuta)
- Jeżeli równocześnie to mają równe pierwszeństwo (

zaspokojenie

proporcjonalne)
- odchylenie od zasady pierwszeństwa
- art. 310 k.c. – pierwszeństwo zastawu kodeksowego. Zastaw powstały później jako

lepszy

63

- umowna zmiana pierwszeństwa w art. 250 k.c. między tą osobą, która ustępuje

pierwszeństwa, a tą , która ma uzyskać pierwszeństwo. Gdy zmiana taka narusza interes
jednego z wierzycieli to potrzebna jest zgoda tej osoby (czynność prawna kulejąca)

- zastrzeżenie pierwszeństwa przez właściciela, który ustanawia ograniczone prawo

rzeczowe na nieruchomość – art. 13 ust. o Księdze Wieczystej

Wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych
- czynność prawna dwustronna o zniesieniu ograniczonego prawa rzeczowego (zgodna

wola stron, umowa)

- art. 246 – zrzeczenie się mocą jednostronnego oświadczenia woli przez uprawnionego
- art. 247 – Konfuzja
- jeden wyjątek konfuzji

zastaw właściciela (art. 329)

- z upływem terminu – gdy są to prawa terminowe
- 255, 293 art.

użytkowanie i służebność nie wykonywana przez lat 10 wygasa

- może być zniesione wyrokiem sądowym – głównie chodzi o służebność
- wywłaszczenie

35. Użytkowanie – Usus Fructus

- Timesharing - rodzaj użytkowania – regulowane przez ust. o ochronie nabywców prawa

korzystania z 2002r.

- prawo korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym
czasie w każdym roku
- ustawa ma charakter konsumencki
przedsiębiorca

 konsument (ten, który ma korzystać)

- umowa – minimum 3 lata
- może mieć postać wierzytelności (być podobnym do najmu) albo postać prawa
rzeczowego (szczególna postać użytkowania) – art. 270 [1] – Timesharing

Użytkowanie – polega na używaniu i pobieraniu pożytków (może korzystać z cudzej rzeczy)
- użytkownik będzie posiadaczem zależnym, pobierać może tylko pożytki
- musi przestrzegać zasad prawidłowej gospodarki

- zakres użytkowania można modyfikować umową
- można np. ograniczyć użytkowanie do określonych pożytków z rzeczy, np. tylko
owoce a nie zboże
- można także ustanowić ograniczenie w wykonywaniu użytkowania, np. napisać
w umowie, że wykonywanie tylko w zachodniej części działki (ale obciążona jest
cała rzecz)

- Różnica między użytkowaniem a dzierżawą
- dzierżawa ma cele produkcyjne, zawsze jest odpłatna
- użytkowanie może być odpłatne lub nieodpłatne – zależne od woli stron
- dzierżawa jest skuteczna tylko inter partes, a użytkowanie erga omnes

- Użytkowanie jest niezbywalne i niedziedziczne
- w przeciwieństwie do użytkowania wieczystego

64

- Użytkowanie może obciążyć rzeczy zużywalne
- użytkowanie nieprawidłowe – nietypowa postać użytkowania
- art. 264 – dotyczy pieniędzy lub innych rzeczy oznaczonych co do gatunku.
Użytkownik staje się właścicielem tych rzeczy, ale ma obowiązek zwrotu takich

samych rzeczy w tej samej ilości

tych samych ≠ takich samych rzeczy

- Użytkowanie Praw
- tylko prawa zbywalne
- możliwe jest użytkowanie praw z akcji (pobranie z dywidendy), praw z obligacji, innych
wierzytelności
- pożytki pobiera użytkownik

- Użytkowanie zespołu środków produkcji
- np. przedsiębiorstwo (art. 75 [1] – użytkowanie przedsiębiorstwa_
- użytkowanie może zastępować poszczególne składniki innymi (może wprowadzać
różne surogaty

stają się one surogatem właściciela przedsiębiorstwa)

- Nie ma umowy o użytkowaniu masy majątkowej (spadku, masy majątkowej małżonków)
- nie można tego!

- zobowiązania realne – stosunki obligacyjne, które są związane (z mocy ustawy) z pewną

sytuacją prawno- rzeczową

- dotyczą one każdego użytkownika i każdego właściciela rzeczy (nie ma znaczenia

osoba użytkownika, każdy użytkownik jest zobowiązany do tego samego), np. kto
powinien ponosić ciężary związane z rzeczą, kto powinien dokonywać prostych napraw

- Timesharing – art.270 [1] – odesłanie do użytkowania
- wyłączenia – art. 254, 255, 266 – takich cech timesharing nie ma, a ma je użytkowanie
- jest zbywalny, dziedziczny, nie wygasa wskutek nie wykonywania przez 10 lat
- wygasa najpóźniej z chwilą lat 50 od ustanowienia

36. Służebności:

- 2 postacie – służebności gruntowe
- służebności osobiste

a) służebności gruntowe
- ich celem jest usunięcie niedogodności w stosunkach sąsiedzkich – by można było
racjonalnie korzystać z nieruchomości
- służą każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości władnącej
- jest to prawo, na mocy którego można nieruchomość obciążyć na rzecz właściciela
innej nieruchomości (

nieruchomość władnąca)

- treść prawa
- właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie
z nieruchomości obciążonej (służebności czynne), np. służebność przechodu,
przejazdu, drogi końcowe, czerpanie wody z cudzej studni, oparcie budynku o mur
sąsiada
- właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możliwości
dokonywania w stosunku do niej pewnych działań, albo nie wolno mu wykonywać
pewnych uprawnień ( służebności bierne), np. służebność widoku, światła

65

- obciąża każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej
- służebność, która dotyczy nieruchomości władnącej uważamy za część składową

nieruchomości. Jeżeli właściciel nieruchomości władnącej chce zbyć służebność – ale
razem z własnością nieruchomości władnącej.

- służebność nie może polegać nigdy na czynnym obowiązku właściciela nieruchomości
obciążonej (ma on obowiązek pati – znosić musi)

w wypadku czynnej

(albo non facere – nie czynieniu czegoś)

w wypadku biernej

- Może być terminowa, ograniczona warunkiem
- Źródłem powstania może być czynność prawna, orzeczenie sądowe (np. droga końcowa –

145, służebność budynkowa – 151) zniesienie współwłasności, zasiedzenie, decyzja
administracyjna

- Może ulegać zasiedzeniu

tylko gruntowa o charakterze czynnym i która polega na

korzystaniu z widocznego i trwałego urządzenia

- zasiadujemy możliwość korzystania z cudzej nieruchomości
- od momentu pojawienia się widocznego, trwałego urządzenia

- niewykonywana przez lat 10 wygasa
- Jeżeli służebność traci dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie – może być

zniesiona bez wynagrodzenia

- Jeżeli nastąpi podział nieruchomości (władnącej lub obciążonej) służebności utrzymują się

na wszystkich częściach utworzonych przez podział

b) służebności osobiste
- może być służebnością czynna lub bierną
- także obciąża każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej


- różnica – osoba uprawnionego
- w służebności osobistej uprawnionym jest określona osoba fizyczna (np. Jan Kowalski a

nie każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej)

- nie patrzymy na potrzeby gospodarcze wynikające z położenia nieruchomości względem

siebie tylko patrzymy na potrzeby Jana Kowalskiego

- jest niezbywalna, niedziedziczna
- wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego
- jeżeli uprawniony dopuszcza się rażących uchybień w wykonywaniu służebności można

żą

dać zamiany jej na rentę (świadczenie pieniężne)

- nie można nabyć przez zasiedzenie
- służebność mieszkaniowa – najbardziej popularna
- może zajmować mieszkanie (uprawniony) wraz z rodziną
- w drodze umowy można się dogadać by po śmierci członkowie rodziny mogli tam
mieszkać

37. Spółdzielcze prawo do lokalu własnościowe

66

- ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych z 2000r.

- lokatorskie prawo do lokalu – to nie jest ograniczone prawo rzeczowe
- to nie to samo co spółdzielcze prawo do lokalu własnościowego
- przypomina najem
- niezbywalne, niedziedziczne, nie podlega egzekucji
- słabsza postać, mniejsze uprawnienia

- ograniczone prawo rzeczowe, nie jest własnością, mimo nazwy
- właścicielem jest spółdzielnia
- przedmiotem prawa jest stanowiąca własność spółdzielni nieruchomość (nie tylko lokal) –

także prawo do korzystania z części wspólnych (np. klatki schodowej)

- podmioty prawa – wszystkie podmioty prawa cywilnego
- zasadą jest, że uprawniony powinien być członkiem spółdzielni (zdarza się także

inaczej

przy spadkach – dziedziczenie

przy wspólności majątkowej małżonków)

- większość ograniczeń praw rzeczowych wygasa wskutek egzekucji, natomiast właściwe

prawo do lokalu nie wygasa (nieruchomość jest nabywana przez inną spółdzielnię)

- powstanie własnościowego prawa do lokalu
- umowa o ustanowieniu właściwego prawa do lokalu (forma pisemna pod rygorem

nieważności)

- umowa o przekształcenie lokatorskiego prawa do lokalu we własnościowe
- w drodze ekspektatywy
- umowa o budowie lokalu (inwestor się zobowiązuje), następuje wniesienie
wkładu, po wybudowaniu ekspektatywa przekształca się w pełne
własnościowe prawo do lokalu



- treść prawa
- korzystanie z lokalu i tych części służących do wspólnego użytku
- rozporządzenie prawem - nie lokalem a prawem!
- dziedziczne prawo
- przeniesienie prawa – zbywalne
- można przekształcać w nieruchomość lokalową
- ustanowienie hipoteki

- skuteczność zbycia zależy od przyjęcia nabywcy w poczet członków spółdzielni
- o możliwości bycia członkiem spółdzielni decyduje statut, ale nabywcy

własnościowego prawa do lokalu przysługuje roszczenie cywilno-prawne o przejęcie w
poczet członków (

art. 64 k.c.)

- forma przeniesienia wł. Prawa do lokalu
- forma aktu notarialnego – jak własnościowe
- także w przypadku ekspektatywy (budowa + ustanowienie)
- uprawniony nie może zmieniać przeznaczenia lokalu, np. urządzenie prywatnego gabinetu

lekarskiego nie jest zmianą przeznaczenia, można także wynająć, oddać do używania
bez zgody spółdzielni

67

38. Hipoteka

- Prawa Zastawnicze – taka grupa praw rzeczowych, których funkcją jest zabezpieczenie

wierzytelności poprzez możliwości zaspokojenia się z przedmiotu obciążonego
(zaspokojenie na postawie przepisów o egzekucji sądowej)

- należą do nich:
- zastaw kodeksowy
- zastaw rejestrowy
- hipoteka
- dowód składowy (specjalistyczna problematyka)

- Przewłaszczenie na zabezpieczenie – czynność prawna powiernicza
- nie jest prawem zastawniczym
- dochodzi do przeniesienia własności (nie ma tego w prawach zastawniczych)
- podobna funkcja
- Prawo Bankowe


- normowana w - Ustawa o Księdze Wieczystej i Hipotece
- To forma prawna zabezpieczenia rzeczowego wierzytelności wyłącznie pieniężnych
- wyrażona jest zawsze w określonej sumie pieniężnej
- Przedmiotem zabezpieczenia jest na ogół nieruchomość
- nigdy to nie jest ruchomość

art. 65 Ustawy – definicja - w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można

nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić
zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to czyją stała się własnością i z
pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (wierzyciel
hipoteczny jest jakby lepszy)

- 2 główne atrybuty:

- „bez względu na to, czyją nieruchomość stała się własnością” - charakter erga

omnes

- „pierwszeństwo przed tym, którzy nie mają zabezpieczenia rzeczowego” (nie mają
hipoteki) (wyjątek - 1025k.p.c. przywileje egzekucyjne)

- Co w sytuacji gdy nieruchomość jest sprzedana osobie trzeciej?
Dłużnik, który sprzedał taką obciążoną nieruchomość pozostaje dłużnikiem osobistym,

natomiast wierzyciel zyskuje nową osobę, od której może dochodzić wierzytelności (to
dłużnik rzeczowy – nabywca nieruchomości obciążonej) odpowiada on tylko
nieruchomością obciążoną a nie całością!

Zaspokojenie wierzyciela, przez któregokolwiek z dłużników spowoduje, że

wierzytelność wygasa (nie są oni dłużnikami solidnymi, nie stosuje się regresu, decyduje
stosunek między nimi

odpowiedzialność in solidum)

- hipoteka istnieje o ile istnieje wierzytelność, jeżeli wierzytelność wygasa to hipoteka też
- to jest ważniejsze niż istnienie wpisu mimo tego, że przy powstaniu wpisu jest
konstytutywny (nawet jak wpis jest - to hipoteki już nie ma)
- hipotekę można przenieść tylko razem z wierzytelnością, którą zabezpiecza (zasada

akcesoryjności)

- wyjątek – hipoteka kaucyjna - art. 102 ustawy, zabezpiecza ona wierzytelności

68

przyszłe; między stronami musi istnieć stosunek prawny by można było mówić o
ustanowieniu hipoteki kaucyjnej (wpisuje się sumę najwyższą)

- wierzyciel w żadnym wypadku nie korzysta z nieruchomości obciążonej
- Hipoteka nie ogranicza możliwości rozporządzania nieruchomością przez właściciela
- można ją zbyć i obciążyć dalej
- postanowienia o tym, że nie można tego robić są z mocy prawa nieważne (ius
cogens)

- Ochrona Hipoteki – podobne roszczenia do roszczenia actio pauliana
- zaniechanie działań, którego mogą doprowadzić do pogorszenia stanu nieruchomości
- art. 91, 93 ustawy
- może pojawić się nawet natychmiastowa wymagalność gdyby dłużnik kontynuował
swoją działalność

Przedmiot hipoteki
- nieruchomość
- część ułamkowa nieruchomości – tylko kiedy stanowi udział współwłaściciela ( obciąża
całą bez zgody pozostałych)
- użytkowanie wieczyste – hipoteka też obciąży własność budynków, które są prawem
związanym z użytkowaniem wieczystym
- własnościowe prawo do lokalu
- wierzytelność zabezpieczona hipoteką – subintabulat (twór ustawodawcy polskiego z
1818r.)


Subintabulat

Wierzytelność zabezpieczona (np. 300 tys.)

A

B(dłużnik)

(wierzyciel)

wierzytelność obciążona(500tys)

C (dłużnik dłużnika)

2 sytuacje:
1.) wierzytelność B, C jest wymagalna (trzeba spełnić oświadczenie). C ma obowiązek

ś

wiadczyć do rąk osoby uprawnionej z tytułu subintabulat (A). Wierzyciel wstępuje w

prawa swojego dłużnika

2.) B; C i A-B są wymagalne
A może żądać wprost od C (tylko do wysokości wierzytelności zabezpieczenia) dla B
Zostanie 200 tys. A tamta hipoteka wygaśnie.
Jeżeli osoba C nie chce świadczyć nikomu to wierzyciel uprawniony (A) może żądać
zaspokojenia z nieruchomości (do wys. 300 tys.), ponieważ subintabulat jest wpisany do
Księgi Wieczystej Nieruchomości.

69

- Zasada Szczegółowości hipotek
- hipoteka obciąża ściśle określoną nieruchomość a nie ogół nieruchomości danej osoby

(nieruchomość, która ma urzędową Księgę Wieczystą)

- nie jest hipoteką generalną hipoteka łączną. Wierzyciel musi wskazać w jakiej części chce

zaspokoić swoją wierzytelność, z której nieruchomości dłużnika chce się zaspokoić(art.
109 ustawy)

- Każda nieruchomość może być przedmiotem obciążenia ( lokalna, gruntowa, budynkowa) –

wyjątek – gdy budynek jest własnością użytkownika

- Zakres obciążenia
- nie tylko sama nieruchomość, także przynależności, odłączone części składowe, jeśli
pozostają na nieruchomości

- Hipoteka łączna – art. 76 ustawy
- wyjątek od zasady szczegółowości
- powstaje – w razie podziału nieruchomości obciążonej (ex lege)
- z mocy czynności prawnej – hipoteka łączna umowna
- przywilej dla wierzyciela, podobna sytuacja wierzyciela, który ma dłużników
solidarnych
- wierzyciel może według swego wyboru żądać zaspokojenia w całości z każdej z
nieruchomości z osobna (może żądać w części, może podzielić, może tylko z jednej)

wierzyciel może żądać 300 tys. z każdej (oczywiście dostanie max – 300tys. a nie 600)

Jedna nieruchomość – 300
tys.(hipoteka) , następuje podział
fizyczny

300 tys.

300 tys.

300 tys.

70

Wierzyciel może zdecydować się tylko na jedną nieruchomość i z niej
prowadzić egzekucję, ale nie może być ani podwójne, potrójnie zaspokojony,
hipoteki wygasną
Jeżeli np. ten podział wynika ze zniesienia współwłasności należą do różnych

właścicieli ( stosunek wewnętrzny między nimi rozstrzyga rozliczenie, jeżeli był regres to
art. 98 ustawy)

(brak spowodowany dziurą w nagraniu)

- wygaśnięcie hipoteki
- wygaśnięcie wierzytelności spowoduje wygaśnięcie hipoteki
- może zostać zniesiona czynnością prawną
- zwłoka wierzyciela – art. 99 ustawy
Wierzyciel może uchylać się od należycie zaoferowanego świadczenia. Dłużnik ma
prawo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego i jeśli jednocześnie
składa oświadczenie o zrzeczeniu się odebrania sumy Jego wierzytelność wygaśnie
- konfuzja
- wykreślenie hipoteki bez podstawy prawnej – 95 art. ustawy, dopiero po 10 lat
Reguła posuwania się hipotek naprzód – gdy jedna wygasa, nowa wpisywana jest
na ostatnim miejscu.
W razie spłaty wierzytelności podstawą wykreślenia wpisu o hipotece jest pokwitowanie
- czyli poświadczenie tego, że wierzytelność została spłacona, z podpisem notarialnie
poświadczony (forma ad eventum)

39. Zastaw

- zabezpiecza kredyt konsumpcyjny (hipoteka oprócz tego także kredyt produkcyjny)
- może zabezpieczać wierzytelności pieniężne jak i niepieniężne
- podmiot obciążenia - rzecz ruchoma albo majątkowe prawa zbywalne (z wyjątkiem tych,

które mogą być obciążone hipoteką)

To, co może być obciążone hipoteką nie może być zastawem i odwrotnie.
- art. 306 k.c. – Zastaw – w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz

ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić
zaspokojenia z rzeczy – bez względu na to, czyją stała się własnością, z pierwszeństwem
przed wierzycielami osobistymi dłużnika (bardzo podobne do hipoteki)

wierzyciel = zastawnik (w hipotece – wierzyciel hipoteczny)
dłużnik = zastawa (właściciel rzeczy)
Także odpowiedzialność in solidium, także ma zastosow. Przywileje egzekucyjne – 1025

k.p.c., także akcesoryjność

- art. 312 – zaspokojenie następuje przez postępowanie egzekucyjne – ius cogens

Przedmiot Zastawu

- Rzeczy Ruchome – tylko takie, które mają wartość majątkową, np. nie może być

przedmiotem pamiątkową fotografia

- także nie można zastawić rzeczy wyjętych z obrotu np. broń, amunicja;
Nie można się z nich zaspokoić
- Prawa – muszą być zbywalne
np. wierzytelności zbywalne (zastawca przedmiotem zastawu czyni swoją

wierzytelność w stosunku do osoby trzeciej) - podobnie do subintabulatu

71

także prawa z papierów wartościowych (najczęściej), także udział w sp. Z.o.o, weksel,

prawa z patentu, prawa z umowy licencyjnej.

W k.c. mamy tylko reguły ogólne zastawu na prawach, szczegółowe rozwiązania

ustawy np. KSH. Wymaga formy pisemnej z datą prawną

z datą urzędowo

poświadczaną.

Stosujemy odpowiednio przepisy o przeniesieniu prawa przy ustanowieniu zastawu na

prawie.

Nie dochodzi tu do żadnego przeniesienia (

cesja). Natomiast można np. zgłaszać

przeciwko zastawnikowi wszystkie te zarzuty, które byłby aktualne wobec zastawcy
(istota cesji).

Jeśli ustanawiamy zastaw na wierzytelność, zwłaszcza nie powiązanej z papierem
wartościowym, to trzeba zawiadomić dłużnika

art. 335 – wyjątek przy zastawie, który stanowi o pozaegzekucyjnym zaspokojeniu

zastawnika

- zależne od woli stron
- chodzi o zastaw na wierzytelności pieniężnej. Wierzytelność obciążoną i zabezpieczona
mają charakter pieniężny
- polega to na tym, że zastawnik może stać się cesjonariuszem, czyli jego dłużnik może na

niego przenieść, dokonać cesji wierzytelności jaką ma w stosunku do osoby trzeciej

do wysokości wierzytelności zabezpieczonej – jest skuteczna bez zgody dłużnika

- przymusowa realizacja wierzytelności niepieniężnej (poprzez postępowanie egzekucyjne)

jest możliwa wówczas, kiedy ta wierzytelność przekształci się w wierzytelność
pieniężną

- jeżeli dłużnik nie świadczy to uruchamia się odpowiedzialność kontraktowa

- zakres zabezpieczenia zastawem – art. 314
- oprócz wierzytelności także odsetki i przyznane koszty postępowania w granicach k.p.c.

- Powstanie Zastawu
- Umowa - + wydanie rzeczy – czynność prawna realna trzeba wydać wierzycielowi, ale

nie może on korzystać z niej

- Ustawowy zastaw – powstaje ex lege – z mocy ustawy, np. na rzecz przewoźnika –

ustawowe prawo zastawu na rzeczach przewożonych na zabezpieczenie roszczeń
przewoźnika z tytułu zwrotu kosztów przewozu na rzecz właściciela hotelu – na
rzeczach wniesionych do hotelu na zabezpieczenie roszczeń z tytułu ustawy hotelarskich

- zastaw przymusowy – coś pośredniego między dwoma powyższymi – tzw. skarbowy –

ordynacja podatkowa powstaje na mocy decyzji o ustaleniu istnienia zobowiązania
podatkowego

- podlega wpisowi do specjalnego rejestru zastawów prowadzonego przez Urząd

Skarbowy

- Wydanie rzeczy
- Zastawnik nie może korzystać z tej rzeczy
- Ma postępować z nią jak przechowawca

72

- Prawo Własności pozostaje przy dłużniku – może on nią dalej rozporządzać (inne

rozwiązania umowne są nieważne)

- zaspokojenie zastawnika
- polega na postępowaniu egzekucyjnym
- art. 319 – kolejny wyjątek
- pozwala na częściowe zaspokojenie poprzez pobieranie pożytków z rzeczy lub
prawa obciążonego
- zalicza je na poczet wierzytelności, np. odsetki przy zastawie na obligacjach;
akcje

prawa do dywidendy

- „elementy zastawu antychretycznego” – Kodeks Napoleona

- Wygaśnięcie Zastawu
- wygaśnięcie wierzytelności
- przeniesienie wierzytelności bez zastawu
- jeżeli zastawnik zwrócił rzecz zastawcy – zastaw wygasa wtedy bez względu na

postanowienia przeciwne

- konfuzja – nie zawsze – art. 325 – zastaw właściciela
Po wygaśnięciu zastawu zastawnik musi zwrócić rzecz zastawcy, jeśli nie to mamy rzecz z

roszczeniem windykacyjnym

40. Zastaw Rejestrowy

- funkcja – kredyt produkcyjny – obrót profesjonalny
- pierwszy ślad tej instytucji – art. 308 k.c. – Bankowy Zastaw Rejestrowy
- skreślony, teraz ustawa o zastawie rejestrowym
- nie aktualne

- art. 2 ustawy – w sytuacjach nieregulowanych stosujemy przepisy o zastawie zwykłym
- Definicją jest definicja z art. 306 k.c.
- Ustanowienia
- Umowa Zastawnicza – powinna zawierać prawną obowiązkową, minimalną treść
- forma pisemna pod rygorem niewinności (bez względu na przedmiot zastawu)
- musi nastąpić wpis do rejestru zastawów (charakter konstytutywny) – jest to

zastąpienie elementu realnego zwykłego zastawu

- ma charakter konsensualny; nie ma oddania rzeczy, zostaje w posiadaniu właściciela

- Przedmiot
- rzeczy ruchome – ozn. co do tożsamości

- ozn. co do gatunku – tylko w wypadku jeżeli będą tak wyodrębnione

w umowie, że będzie możliwe ich odróżnienie od innych

- zbiór rzeczy ruchomych lub praw stanowiących całość gospodarczą choćby jego skład był

zmienny

Przedsiębiorstwo - mogłoby być gdyby wyłączono pewne składniki (nieruchomości)

Zastaw Rejestrowy jest płynny – tzn. pozostaje w mocy bez względu na zmiany jakim ulega

przedmiot tego zastawu w toku przetwarzania

- w razie połączenia/pomieszania rzeczy, zastaw rejestrowy utrzymuje się na całości
wyjątek – art. 9 ustawy – wygaśnięcie zastawu

73

- prawa – prawa majątkowe zbywalne, np. wierzytelności, prawa na dobrach

niematerialnych (patent), prawa z papierów wartościowych

- na prawach przyszłych – coś jakby hipoteka kaucyjna

- przy zastawie rejestrowym są ograniczenia podmiotowe
- ustawa wskazuje podmioty, które są uprawnione do bycia zastawnikiem

art. 1

- nie może być

podmiot, który nie jest przedsiębiorcą (wg k.c.)

- zabezpieczona może być tylko wierzytelność pieniężna – może być wyrażona w walucie

obcej

- szczególne klauzule umowne przy zastawie rejestrowym
- art. 14 ustawy – kwestia zastrzeżenia niezbywalności lub nieobciążenia przedmiotu

zastawu (inne rozwiązanie)

Pozwala na wprowadzenie do umowy klauzuli o niezbywaniu lub nieobciążaniu dalszym

przedmiotu zastawu. Zbycie przedmiotu wbrew takiej klauzuli jest ważne jeśli nabywca
był w dobrej wierze. Pojawi się wtedy natychmiastowa wymagalność wierzytelności.

- inne klauzule szczególne dotyczą zaspokojenia pozaegzekucyjnego zastawnika (art.312

stosujemy w przypadku braku klauzul takich) wyliczenie numerus clausus możliwych:

a)klauzula o zaspokojeniu poprzez przejęcie przedmiotu na własność, tylko pod

pewnymi warunkami

b)klauzula o zaspokojeniu przez sprzedaż w drodze przetargu publicznego przez

notariusza lub komornika

c)klauzula o zaspokojeniu poprzez pobieranie albo dochodu albo czynszu, które

przynosi przedsiębiorstwo, w którego skład wchodzi przedmiot obciążony zastawem

ad. a)
Jest możliwa, jeżeli zastaw został ustanowiony na papierach dopuszczonych do

publicznego obrotu (zgoda Komisja Nadzoru Finansowego) albo na rzeczach
występujących powszechnie w obrocie towarowym albo kiedy wartość rzeczy zostanie z
góry ściśle określona w umowie zastawniczej.

Wtedy wystarczy jednostronne oświadczenie woli wierzyciela gdy dłużnik nie chce

ś

wiadczyć – po upływie terminu spełnienia świadczenia bezskutecznym

ad. b)
Sprzedaż ta ma skutki sprzedaży egzekucyjnej

ad. c)
Ustawa w tym celu dopuszcza przejęcie przedsiębiorstwa w zarząd. Jeśli chodzi o

zaspokojenie z czynszu to na żądanie zastawnika może być przedsiębiorstwo
wydzierżawione osobie trzeciej (tryb

75 [1] k.c. + szczególna forma)

Innych sposobów nie ma!

- wygaśnięcie zastawu
- podobnie jak poprzednio
- art. 17 ustawy – w razie przeniesienia wierzytelności, która nie jest uprawniona do

ustanowienia zastawu zastaw wygasa

74

- Pierwszeństwo Zaspokojenia
- między zastawami rejestrowymi – zasada pierwszeństwa (tak jak wobec innych praw

rzeczowych)

- lepsza pozycja zastawu rejestrowego wobec zastawu skarbowego (zastaw skarbowy ma

pierwszeństwo wobec innych zastawów)

Zastaw Skarbowy ma pierwszeństwo wobec zastawu rejestrowego tylko wtedy, gdy był

wpisany wcześniej do rejestru skarbowego.

- lepsza pozycja zastawu rejestrowego wobec przywilejów egzekucyjnych

art. 1025

k.p.c.

- Rejestr Zastawów – wzorowany na Księgach Wieczystych
- o charakterze przedmiotowym
- jawność formalna i materialna
- prowadzą go Sądy Rejonowe Gosp.
- wpis jest orzeczeniem sądowym (tak jak hipoteka)
- służą zaskarżeniu tak samo wykreślenie
Jawność materialna – nikt nie może zasłaniać się nieznajomością danych, chyba że nie

mógł o tym wiedzieć (ciężko wykazać). Obowiązuje Rękojmia – działa zaufanie
prawdziwości.

Jawność formalna – art. 38 ustawy – każdy może zażądać odpisów o wpisie lub braku

wpisu. Mają moc dokumentów wydanych przez sąd.

41. Posiadanie

- nie jest prawem podmiotowym tylko rodzajem władztwa faktycznego
- może towarzyszyć prawu ale nie musi
- np. złodziej – posiadanie niezwiązane z prawem ,wadliwe, w złej wierze posiadanie
- mimo to ma pewną doniosłość prawną, ponieważ łączą się z nim pewne dobrodziejstwa w

postaci skutków prawnych (np. zasiedzenie, domniemanie posiadania)

- 2 elementy:
- corpus possesions – element fizyczny posiadania
- fizyczne władztwo, zewnętrzna strona posiadania
- animus possidenti – element psychiczny
- polega na zamiarze władania rzeczą dla siebie (w swoim interesie), jak właściciel

- art. 337 – oddanie rzeczy przez posiadacza samoistnego w posiadanie zależne nie traci

posiadania samoistnego.

Posiadanie jest sobowtórem prawa podmiotowego i korpus polega na „możności” i nie

wyłącza rezygnacji z elementu fizycznego

- posiadanie służebności – tylko czynnej – art. 352
Korzystanie z nieruchomości cudzej w oznaczonym zakresie (jedyne ograniczone prawo

rzeczowe ulegające zasiedzeniu)

- inne rodzaje władztwa faktycznego
- art. 338 – Dzierżenie – nie ma nic wspólnego z Dzierżawą!
Dzierżawa – umowa obligacyjna

Dzierżawca

Dzierżenie

Dzierżyciel szczególne władztwo faktyczne

- zastępca w posiadaniu
- Animus jest nastawione na kogoś innego

75

Chodzi o władztwo faktyczne nad rzeczą za kogoś innego cudzym interesie, np.

przechowawca (gdy dzierżenie łączy się ze stosunkiem prawnym) zastawnik,
pracownicy właściciela rzeczy, zarządca

- nie ma sądowej ochrony posesoryjnej (ma samopomoc)

- władztwo prekarcyjne – gdy ktoś innemu wyświadcza przysługę (kierując się

grzecznością), np. udzielenie gościny, przejażdżka samochodem, usługi sąsiedzkie

- tymczasowe, nie ma stosunku prawnego
- prekarzysta- ten, który włada
- w każdej chwili można odwołać
- żadnej ochrony!

- art. 343 – ochrona własna posiadacza
- przysługuje posiadaczowi i dzierżycielowi
- musi to być działanie równoczesne z naruszeniem posiadania lub dzierżenia
- paragraf 2 – dozwolona samopomoc
- niezwłocznie – bez zbędnej zwłoki

- art. 344 – ochrona posesoryjna sądowa
- przysługuje tylko posiadaczowi
- w prawie polskim obowiązuje tzw. „czystego procesu posesoryjnego’
- bada się tylko fakt naruszenia posiadania
- jeżeli osoba uprawniona naruszyła samowolnie posiadanie może uzyskać
niekorzystny dla siebie wyrok, ale nie zamyka to jej ochrony petytoryjnej
- chroni się posiadanie każde – także w złej wierze
- zarzut prawa do rzeczy i zarzut własności są nieskuteczne
- wyjątek – sytuacja gdyby toczyłyby się 2 równoległe procesy między tymi
samymi osobami jeden posesoryjny i drugi petytoryjny (z odwróconymi
rolami - kiedy proces petytoryjny zakończyłby się przed procesem
posesoryjnym zmusza sąd by wziął to pod uwagę.