matura 2014 sierpien matematyka odpowiedzi

( matura_2014_sierpien_matematyka_odpowiedzi.pdf )

http://www2.extrafiles.be/hdownload/matura_2014_sierpien_matematyka_odpowiedzi#

Podobne: matura 2017 operon matematyka odpowiedzi, matura 2014 z wsip matematyka odpowiedzi, matura 2015 liceum matematyka odpowiedzi,

matura 2015 z operonem matematyka odpowiedzi, matura 2016 matematyka odpowiedzi, matura 2015 z matematyki odpowiedzi,

matura 2015 matematyka odpowiedzi, matura probna operon matematyka odpowiedzi, matura z wsip 2014 matematyka odpowiedzi,

1. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: sprawa, w ktorej

powinno sie bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami i kazda rozstrzygniecie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii

greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych obie sa podobnie wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego

pozostanie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona wejdzie w konflikt z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, ustawa boskie i

wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

jako wyzwolenie na niego od tych propozycji. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a z

tego powodu pozwalaja mu sie od czasu nich wyzwolic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc i

trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Ta (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge

– zmartwienie czlowieka, ktory to jest w celu nas pokrewny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii pamietajac o ludzi celach.

Fatum – w inny sposob los lub przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

zdarzen w zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie musi spotkac mezczyzny i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz nieszczescia.

Przykladem znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi natomiast wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wylonienia. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Jest on rownolegle

ofiara i winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra i wierna

prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad rodem

Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie zaakceptowac

widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach i zeslali dywanom w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go pod dwie czesci: osobno

zlozyl mieso i owinal halasuje w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie posiadaja skladac bogom.

Zeus wybral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko te czesc jednostki skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo

to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie

emblematem czlowieka cierpiacego z milosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego godnosci powstalo okreslenie

prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie milosci do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, przekonuje, ze ma taka moc jak

Bog, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to wielka, piesn konstruowanie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog dal mu moc wladania

ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od czasu Niego osob. Konrad jest cierpiacym patriota, dla jakiego

ojczyzna jest najwazniejsza, zechce sie dla niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl mezczyzna jednak dojsc do panstwa cieni, albowiem zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala wedle

jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic pod ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie

zapomnieli o przedtem. Zyl dlugo, az finalnie przypomniano osobiscie o przedtem i wyslano Tanatosa po jego istote. Za kare Syzyf mial wniesc szeroki

kamien pod gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie i spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim, trzecim,

dziesiatym wespol. Syzyf ciagle wznosi kamien, ale stale tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji pod ziemiach lokalnych do robocie Syzyfa. Tok ten nie zaakceptowac byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil

powrocic do Grecji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym

sposobem mogl wraz z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, albowiem wosk ma mozliwosc sie stopic i

azeby nie schodzil zbyt skromnie wody, albowiem piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem

wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

emblematem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi

sie byc zauwazona za posrednictwem nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem

Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi,

azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do partnera na trzy miesiace przy roku, wtedy to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka globu zachodniego).

Rodzaje nawiazan w celu kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne a takze kanony

i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. Dzieki tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli idzie o postury ludzkie czy wzorce osobowe to kultura grecka jest bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy znajduja

sie nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa przyniesione niestety w celu jednego wymiaru - znajduja sie archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja przy nowej

mysli w takowym wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit jest opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne pozostanie

przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter i Kora"). Mity dla starozytnych pelnily opcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie mozna w pelni odgadnac

literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota jest dobrem najwazniejszym. Slowacki

przypomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych

wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie

Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek powstaja w wyniku

walki bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego i wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje

Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci. Tylko

w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serce strzala.

trzy. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz uznaje

go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi zyjacych.

Dzieki taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Pomimo grozacej do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile

pozostawila opoznienia brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wylonienia. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na korzysc szczescia osobistego syna. Podczas gdy waha sie przed

wykonaniem ostatecznej woli, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Owego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka partnera, a zona

Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, nieustannie stawiany w wypadku wyboru, musi rozwazyc, czy powinien wybrac dobro swojego ludu, czy dobro

swej rodziny. Swoim nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

W celu przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu

walki. W calej obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca polaczony byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, gdy kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania pod polu walki i w celu gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty wzor – obrazuje, co oczekuje tchorza, mezczyzny, ktory nie zaakceptowac chce oddac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie tegoz, ktory nie zaakceptowac

obcuje ze sztuka, natomiast przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

zadnego serca nie zaakceptowac wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze naszym nie idzie o bitwe na sen wieczny i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka pod piesci, jaka

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

co przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest grymasny, a

przerabia sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam chociazby zorientowac, kiedy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, zanim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety jest okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze w zyciu nalezy

cenic rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Zyc nalezy wedle natura, brac od globu tyle, tak jak potrzeba, nie zaakceptowac za

mnostwo, ale i nie zaakceptowac za troche. Taka postura zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze mniemanie, ze pisanie

wierszy zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za egzystencji poeta, jest jego tworczosc. Poeta zapewnia tym samym

wyraz swojej pewnosci, ze ma juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc istnien bedzie przy wierszach, przy pamieci ludzi, ktorzy ow wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki w celu czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych

lub historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych dla danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu znajduja sie mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomoc w

tworzeniu dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― i ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia jedynie w inwokacji, potem jest „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, co widac otwarcie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane naprawde, ze wolno je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, 3 miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon jest rozbudowany naprawde, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od czasu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie scalonego z

naczelna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Swiata - takze i

Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jako cos wspanialego, a ow

lampy prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten wolno uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, przy odniesieniu w celu dorastajacych osob.

Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze kazdy ma przy sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy pochodzace z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, wlasny system

ceny, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje

najmlodszych. Bogini nie zaakceptowac zniosla takiej zniewagi i jej najmlodszych: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami

pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki

bogowie nie zamienili ja przy kamien. Aczkolwiek i wtedy smutek duszy przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow

przedstawia swoistosc macierzynstwa i wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do partnera na trzy miesiace przy roku, wtedy to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwie. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sytuacjach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do wydarzen majacych obszar w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one tresc religijny i duchowy. Dzisiaj posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to jednakze, ze

legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Zostaly one dla nich naprawde cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich duza role. Obrazuje to okolicznosc, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie posiadali poglady pod dane rzeczy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu osob opowiada naszemu portalowi mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, iz starozytni posiadali podobny poglad

na wiadomosci sprawy, jak my obecnie.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na poczatku "piekno

i uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity byly i znajduja sie obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja dla poetow, stworcow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. W calej przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele innych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci i zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo sie szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jak powstal glob

i istota ludzka, jaka jest jego przyroda i wykorzystanie. Dawni jednostki odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania

wyboru ceny przeciwstawnych jednak jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa z gory skazane pod niepowodzenie natomiast sam akt wyboru,

niezaleznie od tego, ktore pochodzace z wartosci pozostanie wybrana musi doprowadzic w celu katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim natomiast boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

poznac za strony www wladcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor

jednego wytwarza kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa zupelnie rozne.

Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Okazuje sie byc odwazna i energiczna. Potrzebuje uczcic sen wieczny brata,

chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena jest inna. Obawia sie o swoje istnienie i nie zaakceptowac chce

zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy i sprzeciwu wzgledem niego. Okazuje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze ponad losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce zrobic afront sie przed

Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba i przecietna osoba.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownolegle zlamal ustawa boskie. Dlatego zgineli tej bliscy. Gdyby uniewinnil

i uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet natomiast to moglo doprowadzic w celu anarchii i zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze umie byc rzetelny i bezlitosny dla wrogow.

Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Modelem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny dla

wrogow i zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny. W czasie konfrontacji

pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego braki i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec

zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore znajduja sie wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak zwykly istota ludzka, a nie

zaakceptowac krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, iz Hajmon

poteznieje w obronie demokracji przy panstwie, tej ojciec na niego nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza pod

wskazowki syna, ktory jest mlodszy od czasu niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora pochodzace z postaci

jest wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie mozna go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Okazuje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

publicznej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug tej dziewczyny jest 1 i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Pani

jednak zwaza, ze nie powinna postapic w inny sposob. Role ktora narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru dwie mozliwosci i

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie jednakze pelne

wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze potrafila by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz sen wieczny. Kreon tez

uwaza, iz racja jest po do niej stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma watpliwosci, w

odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn

miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich jest przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi moznosci kompromisu. A, takze to

jest przeslanie tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem i personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z przeznaczeniem. Walka

pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny skraj. Nic nie zaakceptowac moglo uchronic

Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej rzeczy, a odniesc zwyciestwo mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine i oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku posiadamy do czynienia glownie z tragedia Kreona. W calej utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt przy imie ceny moralnych to glowne aspekty utworu. Korab opowiadajaca sie po 1 ze stron ponosi

duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu takze wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na wlasnej osoby

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien rodzaje literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie rodzaje literackie, znakomite z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie i wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie same, lecz jako przyklady uniwersalnych

prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji. Wlasciwa interpretacja

przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie emblematem.

Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe

pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie wycelowana jest w celu

Boga. W celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to istniec takze patetyczny utwor poetycki, o esencji

patriotycznej lub religijnej. Utwor ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby lub instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy wycieczki, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo w celu wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez wolno tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela

sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest najczesciej wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia mezczyzna

losy chojrakow na tle zdarzen waznych dla danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu jest jego podniosly i

patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie polaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, natury, swiata i milosci. Poglady filozoficzne egzystuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez idea, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, strukturze lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna

a takze tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Czesto opowiadanie blokuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w jakiej czesto wystepuja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’

- koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie w celu trzech osob. Aktorami potrafili byc jedynie mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje kobiece. W

calej tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo w

celu uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu pod akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii i nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi na niego do katastrofy,

czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne

znajduja sie przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt ceny i wymagania, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji.

Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tegoz wzgledu, iz racje

obu stron znajduja sie rownorzedne, konflikt tragiczny jest nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie w celu kleski chojrakow. Antygona, zbytnio

przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej ukochanego, a

osobistego syna - Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly do konca zycia. Tragizm jest wywolany

nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie sen wieczny lub kleske.

Nalezy dopisac, ze o ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest po stronie

Antygony, bo przy jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze

przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie

powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza jest obrazem egzystencji codziennego, 2 zas, jest

nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie pochodzace z 3 trzonow: dwa od razu to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne znajduja sie osoby i wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego istote

5. posiadaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na pole by zasiac ziarna. Konkretne upadlo pod droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

za posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyraz boze, natomiast gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo odrzucic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu i jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku i wyruszyl przy swiat. Dobrobyt

roztrwonil jednakze szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Gdy skruszony syn wrocil w celu ojca ow sie

bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory to byl jak umarly, natomiast teraz

ponownie ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich brakow i katalogow

naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego i obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie.

Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, jakich zadaniem jest niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac innym internautom

milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, ale jako

wzor uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne esencji. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce

padlo na przerozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo pod droge i wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo pod kamiennym ziemi, ani

pomiedzy cierniami. Dopiero gdy ziarno trafilo pod zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Prosto odczytac znaczenie uniwersalne naszej przypowiesci,

odnalezc jej tresc, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc zawiera nakaz, by

byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i

prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl

mezczyzna wczesniej i odszedl od czasu wiary, ale powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do rodziny traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada niektore cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Bog Ojciec natomiast Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej

przypowiesci wiaze sie pochodzace z wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow i checi katalogow naprawy. Przebaczajacy

ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Wedlug dzis

dzionek samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje objasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob osobiscie walczy o swoja tytul odpierajac katalogow racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza symbol wiary,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien ubostwiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, natomiast nie halasuje badac;

- Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), natomiast jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie

w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest

to wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga i religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Wysoki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara, kosciol katolicki

narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest wiec symbolem idealnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa jest

meznym i odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu

zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo,

odwage i mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena smierci krola jest przedstawiona pochodzace z

wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serca, za najwyzsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie a takze swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego sredniowiecznego wzorca

osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena

stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia jest walka przy obronie religii

chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka smierci herosa, w ktorej zbytnio swe

ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, zuch na do niej miejsce wybiera wzgorze, azeby byc

bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego stanu: miecz i rog. W calej swej krancowej spowiedzi wspomina wartosci ktore nadawaly sens tej

zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac stac sie ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Aczkolwiek na zamiar pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu,

ktory to oznacza umiejscowienie Boga przy centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami moze okazac

sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady zachowania sie przy stole ï‚® procedura wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna zawolanie pomocy

Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada na temat co rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i wyszuka sie pod biesiadnym stole. Udziela porad

kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci pod wszystkich osob. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz zawiera zbior nakazow i pouczen, jak ma obowiazek

zachowac sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej podstawa i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, ktora zaprasza w celu tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz ukazuje sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak by tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie przy kosciele ale zostal w owa strone zabity.

Literatura sredniowiecza miala jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy szykowne i uznawane w

poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych pod Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza tradycje

chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym co rosnie pod polu i niedlugo pozostanie

zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie zacnych obyczajow.

Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie uciechy na kazdego ludzi. Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera

zestaw nakazow i pouczen, jak powinien ochronic sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu

wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Do niej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje

sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli

roznorodnych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

relacje spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak by tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie przy kosciele ale zostal w owa strone zabity. Dostrzegamy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Pobudza sie posrod nich pycha.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis dnia, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej powstania:

• piesn stanela w X w., natomiast jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., co nobilitowalo ow tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn w celu Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania zakresu sylabicznego, co z czasem,

przy XVI przy., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow,

ogarniajace niekiedy po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc

klauzul wersowych wynika skutkiem tego, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub

jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie

(antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw pod

jego konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na rejonie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen przy Szwajcarii. W calej XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna precyzja przy

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore do niej cechy. Jest dozwolone powiedziec, iz na naprawde przemyslane i staranie dopracowane od

strony www formalnej czekac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, dzialajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdej osobie Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., jednakze juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1-wszy hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest w celu Matki Boskiej, druga

w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa natomiast Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim i wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, w celu ktorej czesto nawiazywali

jednostki sredniowiecza, jaka wspoltworza przy Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy

mnostwo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza wystepuje mianownik

(Bogurodzica zamiast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przyszedl jeszcze

przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz

zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja sie

rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, innymi slowy rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym dowodem na

to, ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek,

internautom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Wpis

Lamentu pochodzace z konca XV wieku jest zabytkiem literatury polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, innymi slowy hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie postulaty gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane i wciaz funkcjonujace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty polaczona tematycznie pochodzace z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., byly bardzo atrakcyjne w sredniowieczu, opiewaja

wysokosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. kraj szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

jest glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec tym

wiecej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska obrazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem Zydow, po przybicie w celu krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc w podobny sposob On, mniemac podobnie.

Jednakze przede wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek,

internautom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po miescie,

postrzegana za posrednictwem ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i

srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie pod czarno, ma mozliwosc dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

poniewaz jej klaki sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych

utracila jedno pochodzace z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich najmlodszych, ale takze z

powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w pewnym stopniu. W mojej opinii Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa koniecznosci niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz takze

przyjmuje pod swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli przy obronie naszej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza

ja w celu szalenstwa. Ale juz Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do ekstrawagancji lecz jest przepelniona nadzieja, ze ta

jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna pierwowzor nie pozostanie musiala naprawde

cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana jest za arcydzielo naszej sredniowiecznej

poezji. Utwor ten jest nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej, powtarzanie formuly liturgicznej

Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, odczuwali uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka 2,

ktora moglibysmy nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten odgrywa wielorakie opcje. Przede wszystkim jest refrenem,

czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze stworzona zostala zamierzenie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone formy wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze poszerzone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i rowniez na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma jakosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione przy tekst apostrofy. Apostrofe

przesadza cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje szereg wolaczy i dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. przy tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy pochodzace z

minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym i wyszedl pochodzace z codziennego zastosowania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen

jest przy „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca przy tych latach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory przy centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno i prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce 2 pojecia znajduja sie centralne: Bog i istota ludzka. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jednak to istota

ludzka zostal stworzony na portret i podobienstwo Boga i dzieki temu bystry jest odnalezc w osobiscie doskonalosc i jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona zasadnicze wartosci mezczyzny, jego tytul zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania niezaplanowanego wyboru, w celu

zdobywania madrosci, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza coraz mniej. Ogol gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego

postepowania. Powinnismy przystanac na chwile i pomyslec o naszej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz

mniej biezacy w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki byly: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore

przestaja istniec dla nas istotne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

globu. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w podaniach o

paniach i o panach „minionego czasu―. Jakze jest to biezace w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, co najwazniejsze, innymi slowy

nasze istnienie. Zapominamy jak jest to siano ulotne i kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce przy sredniowieczu. Modelem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w wszelakiej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna czesto propagowala schematy parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma

mozemy czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga a takze tym ktora wage ma dla niego honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wynika to stad, iz dotycza ow lampy czlowieka, natomiast

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Dzieki polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala

sie zarowno do typow charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe formy zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do rozwoju hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem zywotow kultu

religijnego, opartych pod legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory ow mialy istote dydaktyczny.

Konstruowanie sie nowatorskich panstw i dynastii poteguje historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy i zakonnikow przy

kosciolach lub w celowo wyznaczonych do tego miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna jest

misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie i sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy

Niemczech. Jedynym ze wybitnych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z

Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem

grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie mezczyzny na poprawna droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna

bitwe miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Panstwu utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi przy niej w celu glosu w

szczegolnosci tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, mezczyzny. W sredniowieczu w centrum swiata mezczyzny stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary

osob, ktorzy postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal katalogow glosy i raczyl dac

spokojne, pobozne zycie i miejsce przy raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych

- smierci, wiecznosci i zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie

przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem a takze duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza wiare wygrania naszej walki. W calej

utworze ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej milosci rzeczy globu tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy w stanie

dac czlowiekowi doglebnego szczescia i bezpieczenstwa. Tez "I nie zaakceptowac milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy

przedmiot milosci i piekna przy Bogu. Wartoscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do

"wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo ma radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W calej baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech

zycia, jak wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 roku kalendarzowego Jana

Laskiego). Czas do niej powstania w celu dzis wywoluje zywe dysputy badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie

tekstu powiazane sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem greckiego

Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Mateczki Boskiej pochodzace z prosba o

wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, zawiera blagania o "zbozny pobyt"

na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn jest zrodlem wiadomosci o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa

"Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz

(ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja

wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica,

Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim sposobem

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila wciaz

nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - od razu polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany po polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i unikatowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie przy literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal

sie dobrowolnie pod ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialko i demona. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy

do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich stanowisku do wiary. Bunt autora

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie przy obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Stale postepuje przy zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i

wierny damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Podlug

Boleslaw narodzil sie przy sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol szeroki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka zostal przedstawiony przy utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze kazdy rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i rozumuje poetow,

znajduja sie one poniekad wyrazem tesknoty do milosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza - calkiem

stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana i Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, zwiezlym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo przy parze ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osob do rozmyslania o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala

w celu tzw. kwestii ostatecznych nieopodal sadu ostatecznego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte

przygotowywanie sie pod spotkanie ze smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi i

swiatem. Okazy motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy przerozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte oczy i cialko, bez finiszu nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, pochodzace z kosa przy reku i tym podobne. Mowi ona, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy

zyjacych przy dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika skutkiem tego, ze dywanom czlowiek przejdzie przez

istnienie skromniej, naszym jego spotkanie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom.

Okazuje sie byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

Glowna zwrotka jest apostrofa w celu Matki Boskiej i zawiera w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby publiczne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozumuje.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mateczki Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako forme cierpiaca, zalaca sie ponad soba i swoim synem. Oplakuje swoje

dziecko, zechce z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, jedynie bano mnostwo..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osob o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych uczestniczyla.

Maria jest matka i to cierpiaca. Wlasnie bol jest podstawowym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna, albowiem jest mezczyzna jej

wylacznym dzieckiem. Odslania losy swego syna od chwili biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go za posrednictwem zydow

po przybyciu w celu krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec w podobny sposob on, odczuwac. Wie, iz to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i pod blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala

charakter zwlaszcza sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, nieskomplikowana skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub

zasady budowy). Rys piesni wyplywa z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji krajowej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej branzy wiedzy. Wystepuje czesto przy tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o egzystencji pasterzy lub wiesniakow. Klasa ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych i oznaczal w takim przypadku wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej z reguly pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki narracyjne

wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek

realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i niecheci w celu

miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, zapoczatkowanie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie pod jednym jedynie problemie, jeden

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej

zyciem codziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ow gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) i

nawolywanie w celu walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Dluzej jest jednakze glosow wymownych, ze o ojczyzne

powinno sie sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje we kazdego

nastepnych epokach literackich i jest powiazane z zajeciami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J. Kochanowski

w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe,

osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby poprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi dla niego konsekwencjami.

Odrzuca chociazby przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde chociazby ta przykra. Troska o losy

ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Oddaje dla tej dziewczyny wszystko, chociazby osobiste ambicje i wlasne dobro.

Potencjalow dodaje mu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania i mysl, iz zasluguje osobiscie nim na stale imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina przy przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep

przekonuje czytelnika w celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac

odprawianie porannych mszy i czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje

sie sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Okazuje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz

pana wini, pan ksiedza, natomiast nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W calej "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl swoje rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, umiejetnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca zas dziedziczenie po przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

mezczyzny na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i robocie na wioski, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zaakceptowac zabraklo

bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy pod wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i

zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej i

sprzedawac drozej w innych okolicach.

Wspolzycie Reja w celu spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac katalogow zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz madrosci praktycznej przedstawiciel tego wielkiego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza takze sympatii seks szlachcica w celu obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, przynoszac im rozum i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - zmagac sie w obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc ma oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu Podola", po

klesce Polski pochodzace z Turcja. Definiuje postawe Polaka - „przed szkoda, i po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad,

atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina podroze

(Francja, Niemcy, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stulecia widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie

przekonuje Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Okazuje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na orez,

by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski zechce by wojowal caly narod. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu oferuje ironiczne ukonczenie iz Polak jest glupi przed i po krzywdzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni podreperowac bledu.

Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie

potrafia ustrzec sie przed podobna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy oddac Helene

poslom i uchronic ojczyzne od czasu wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

ogolnym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Krajowy,

swiadczy na temat podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone odpowiedzialnosc.

Posiadaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Stalosc i potega panstwa pozostaje w

zaleznosci od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie wystepuje nic ponad ojczyzne, istota ludzka powinien chociazby z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jawi sie byc mi obce".

Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia i podziw dla urokow natury. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy epoka po temu", "Chcemy istniec

sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, uciecha duchowa i intelektualna. Kochanowski

wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy tuz przy dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz

nawet podczas zabawy nalezy zachowac, naprawde ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje takze ideal wychowawczy i

wiare w pomyslowe mozliwosci mezczyzny. Czestym motywem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn o cnocie".

Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji mezczyzny wyrazanej za posrednictwem Platona -

wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie przy piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac

lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje

w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), przy

utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i cnot

zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod

antyczny. Czesto poeta siega do Horacego, lecz przeksztalca je, scala rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej, jednakze przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W niniejszym utworze latwo odnalezc urywki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki znajduja sie wyrazem glebokiej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, stac na strazy prawa i

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno dywanom myslec o prywatnych biznesach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu. W ostatnim

fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku

miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie pod obronce ojczyzny (mialo to

zachecic ludzie mlodzi rycerska w celu grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii pewne szczegoly, ktore

pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy

polski balagan). Uwazaja przewodnia calego utworu jest stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni i wzorem dla Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego

znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Sa one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka jest zas rozna. Wystarczy wykonac przegladu

roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas po temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, natury i egzystencji, milosci. Poglady filozoficzne przewaznie stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge i lament po klesce Polakow poniesionej

podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( panie i najmlodszych ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie w celu tych, jacy czuja nadal milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla wojsk,

mysli o kraju natomiast nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ow rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednakze jesli racja i pochodzace z tego naszej firmy zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze i przed szkoda, i po szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego miejsca dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i jednostki, bo ma czyste serce i tegoz

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa

wizje swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali ksiega

Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1-wszy o tym slyszymy, przeciez Horacy w

swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam trwalszy niz ze

spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. Jest to proba

zrobienia pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali istnienie na wioski. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie

dojrzewa sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Posada na roli choc masywna daje czlowiekowi stale i pewne koszty utrzymania, wysilek zas jest

powodem do pychy. Po robocie mozna wypoczac wesolo spedzajac czas pod tancach i spiewach. Istota ludzka zyje pod wsi przy harmonii pochodzace z

przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, poniewaz to wlasnie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak znalezc spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci i staropolskich weselach szlacheckich, A

takze mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17 wieku jest

wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

negatywnych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie i radosc. Radosci plynace pochodzace z zycia mezczyzny na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione przy obcowaniu przy z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej milosci prosto pochodzace

z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w tych propozycji mitologizacji i

jezyk wolno podzielic pod dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa lub przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, lub

tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych powiazan pochodzace z mitologia±, gdzie pod

maska pasterzy i pasterek hhg Szymonowic osob i relacje dworskie. Z pewnoscia obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie

przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie

prawdziwe ale sztuczne i zmyslone, jednak prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie i nieszczescie przy milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy,

tak samo jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci

realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret

zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze naszym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy

zajmuja spracowane wiejskie panie, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy jest realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze jest przepych sluby i obfite zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory to wystepuje stale z nieodlacznym symbolem naszej wladzy - nahajka±, natomiast chlopem absolutnie pedzonym w celu roboty.

Zobaczymy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem".

Jest to utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Tez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to czesto. Pan leka sie, czy czasem dzieki czemu postepowaniu wszyscy wraz z

ksiedzem nie odszukaja sie pod lewicy, a wiec czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje nadal ksiedza,

twierdzi tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore

sa faktycznie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz zamyka

sie w celu rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze pod stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy i

nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swych procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Roznorodne lapowki i daniny przypominaj

zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia kwestii

narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie i przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, natomiast nam zwyczajnym

zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem zrobic trzeba

tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala znowu zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny,

wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest trudna, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie

szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia ponad stan. Zbytki

powoduja niedobor rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop jest zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i

Pan nie zaakceptowac sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia proces calego do niej zycia. W calej mlodosci

wskazuje cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl,

natomiast jezyka wolno sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic ma obowiazek posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc i zdolnosc osobistych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie

gospodarstwem i ozenic. Zwiazek malzenski powinno sie zawierac pochodzace z osoba rownego stanu i majetnosci. W celu urzedow nie nalezy

pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy w

ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne. Latem wolno z ludzi

przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek posiadac owoce i pozytek. Sa juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem

gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie

nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i jednostki zle pracuja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z przyjaciolmi, a

takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne

zapasy daja finalnie pozytek. Aczkolwiek i podczas zimy nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z produktami, albo podobnie u

handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, przy innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni

sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca atencje na to, ktore to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy obie strony mialy wiecej zaufania. Chlop

podobnie o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow gdzie poeta zahacza problem spoleczny w

Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez

panny. Jest to dzielo oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla

obyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Okazuje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje

sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny pozostalej mowi o tancu i radosci.

Przekonuje wszystkich w celu pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj

wioski. Chlop utrzymuje ze swej pracy wlasnej osoby i rodzine, a praca jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza czy

pisarza. Oblicza nastepnie wszelkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy i tance. Utwor nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly 2 glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w tej poezji znajdziemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego wplywu przyrody pod

ludzka psychike. Zawiera takze pochwale i zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez

zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola mezczyzny w swiecie, zastanawiaja ponad nim

danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale takze podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

prawie wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za ksiega stworzenia globu oraz mezczyzny, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na ow czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postury

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje katalogow syntezy. Przenigdy najwazniejsze jest miec nieskalane

sumienie, radzi, aby korzystac z szansie do uciechy, ale rozwaznie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej przy sobie. W calej „Piesni o cnocie― liryk stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu wyraz „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem

podworza, odrzucenie uczuc niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty jest obowiazkiem kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota jest

sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces kreatywny. W „Piesni

o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic po sobie slawe i honor. Problematyke dziel

sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji pod posiadany

zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela pozostana tez

znakomite nie tylko rodakom, ale i o wiele poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac,

kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w stosownym miejscu i czasie―. Tez filozofia

epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII wolno odnalezc takze topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami natury o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

istota ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swych dobr wiecej jeszcze zycia. Tego typu ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach

Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal

nadal jeden standard – typ renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do 1 dziedziny konstruowania, jest

uniwersalna, oprocz umiejetnosci niezbednych ma rozlegla wiedze a takze zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski,

A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako lojalnosc, patriotyzm, istnienie zgodne pochodzace z natura. Adekwatny ozenek,

obowiazki gospodarskie i obywatelskie rozstrzygaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace pod roli i w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory jest dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody,

porzadnego ojca i troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak pochodzace z dziedzicznego czy nadanego

tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach potrzebuje Bozego blogoslawienstwa.

Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana jako czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc

spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych

norm i przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje tezyzna fizyczna za jedna z

najistotniejszych wartosci, wzgledem ktorej rozne dobra gubia swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie z

przyroda i nie zaakceptowac szuka mnostwo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych ceny w wybranych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia powinno sie zyc wedle natura i jej prawami, pamietac, iz wszystko przemija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie i w

pelni tu korzystac. Podlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy przed

atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem jest wydany przy 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju idealnym uszczesliwiajacym

kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej oraz ponad obowiazkami

moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat rownosci wszystkich

mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej dla roznych osob jest rozne prawo. Przykladowo prawo karania

smiercia jest zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne dla szlachty i inne dla mieszczan. Sadze ze, ow problem jest nadal

biezacy. Tak aktualnie bylo i jest, iz ludzie majacy wplywy i takze zamozni podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, ale

zazwyczaj znajduja sie traktowani w duzej mierze lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto jednostki na kolosalnych stanowiskach

unikaja kary lub dochodzenie przy ich sprawie jest znacznie przedluzone. Nastepnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki i wiedzy

w zyciu kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc krzepy panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac

oswiate, zakladac nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze

szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i pracuje nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale mimo to wiele szkol,

szczegolnie przy malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci czesto musza spacerowac do ludzi odleglych w duzej mierze kilometrow. Dodatkowo szkoly

posiadaja zazwyczaj zbyt male zasoby finansowe na progres pracowni i zakup wsparcia naukowych, czasem nawet pod utrzymanie. W calej ksiedze o

wojnie natomiast mowi, ze kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja.

Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia odnosnie spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec jest obywatelem

i panstwo musi mu zagwarantowac szczescie, - o ceny czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek ma obowiazek byc legalnie

przygotowany w celu pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace

wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac

nowy regulamin prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie zaakceptowac sa naprawde wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

wywolujacych wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski sugeruje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

czasu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych i

szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbyteczne, takie jak doskonale domy a takze sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone pod ten zamysl wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie pod

dotowanie szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie madrosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1-wszy prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Dzieki temu pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, innymi slowy brak milosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny jest

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie ceny (Bog i ojczyzna) winowajca sie dobierac w jedna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny nalezy poswiecic komplet: majatek, krzepy, zdrowie, fart, a nawet

istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy na niego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, walki domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude i obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

w celu tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany

madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, podle

funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat polega na wierze

Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, by stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie znajduja sie spojni, nie zaakceptowac tworza

jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej jest jednosc i

zgoda, jakiej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar

przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie

pod wszystkich sferach zycia, w podobny sposob publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet chronic panstwa przed poganami,

poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola w celu obrony wiary

katolickiej, jako straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow

od wszystkich urzedow i pozbawienia katalogow ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Zbytnio prawa sprawiedliwe

uwaza pisane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione dla

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo w takim przypadku wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw ograniczajacych i

naruszajacych przywileje Kosciola i krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie

i bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji

herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc i brak sprawiedliwosci w

sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek a takze do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, ktore to maja obszar w kraju a takze

proponuje naprawe istniejacego stanu rzeczy. Rownolegle przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob dojdzie do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, dla ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal

zarowno przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O solidnej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i

sumiennej pracy dla dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej przy Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich". Utwor,

nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic potrafia

jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna mnogie analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zauwazyc

mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie mezczyzny poczciwego" odnalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace na niego sprawy i swoj lek o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa...

". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany pochodzace z pozycji kalwina i

przy duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, co jest szczegolnie widoczne przy krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do

egzystencji w przepychu i nienaturalne zawyzanie liczby swietych, pod ktorych nieprzerwanie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj

placenia ksiezom danin i „koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego

chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednak

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac

istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i rowna sie ponad zwyklych ludzi.

Tymczasem mnich ow jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal jest anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swojego psa pod cmentarzu nieopodal grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil

parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie

zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, przesadza nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw przy zrozumialych dla wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac

rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja katalogow spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo przy

odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega katastrofa ojca i kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach czesto nawiazywal w celu filozofii stoickiej - osobiscie pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, iz jest intymny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych i

zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta maksyma. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie osobiscie,

rownoczesnie chce dowiedziec, co obecnie historia sie pochodzace z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego istnienia. Brak jest na nie zaakceptowac

odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz po smierci, w celu

miejsc gdzie przebywala przed wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek

jest, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to przy ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie opowiada

swoj sen - we snie ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka jest

szczesliwa. Wizerunek ojca przerabia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie istnienie Jana pod wsi pozostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala

scieta za posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja sprawy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza,

pustka po odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta

sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w praworzadnosc boska, wykonuje to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w odcinku

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc tresc calego egzystencji i istniejacych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolesci, rozpaczy,

trwogi. W obliczu smierci corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym okres

swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela

policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po czlowieczemu

co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej woli - Urszula poprzez sen wieczny w stulecia dzieciecym

uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami znajduja sie pasterze lub rolnicy.

Sielanke umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, w celu epiki – fabula i narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi i rozmowy poszczegolnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z

reguly z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem dla

prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi krajowej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; masywna, codzienna praca w polu i tuz przy gospodarstwie czyni radosc sasiadom wsi i

jest dla nich powodem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze napomknac za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy przy literaturze krajowej siegnal po

motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

jest nietypowa, hhg bowiem fuche panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje wiec nie

idea, ale srodek, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach ludowych i

narzeka razem pochodzace z Oluchna pod ciezka fuche oraz pod srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki tej

dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stulecia jest, wedlug Szymonowica,

pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie czesto dochodzi w celu naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne

strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji globu i komponujac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

natury, a do niej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i uciechy, jakie niesie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace

z ukochanym pod umowionym jaworem nikt pod nia nie zaakceptowac czeka. Wytwarza to posadzenie o zdrada i relacja z odmienna pasterka –

Doryda, co konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wowczas zza sasiednich

zarosli wybiega Filon i uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial jedynie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne

dla sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu milosci na zachowanie

czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do obecnie wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza o wiele poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, co powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy i wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie―

jest wspanialym obrazem ludzi niepewnosci i lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 3 sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, jest wyrazem trwogi poety o wynik bezustannej walki, ktora kazdy istota ludzka

musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od czasu Boga. W

celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci istota ludzka jest osamotniony,

a stawka jest w koncu zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy istota ludzka powinien

liczyc, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, glob i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tegoz, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog jest wielki i dokonaly, istota ludzka maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga

czlowieka od czasu Boga, zakloca mu koncepcje do egzystencji wiecznego i do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii (

Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla powszechnie znana internautom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

jaka autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest silne, a kiedy slabe. Sens rozwazan autora ma istote

uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), jednakze najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas nadal silna i

znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, iz niewlasciwa polityka

moze sprawic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W calej tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o takich intencjach autora.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") jest skierowana w celu rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak maja sprawowac

powierzona dywanom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie liryk przestrzega, iz

wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy na temat polski srodek glosowania za posrednictwem rozstapienie a takze

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor

odpowiedzialnosci zbytnio losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo zas jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa i obzarstwa, natomiast niezdolna w celu zadnego znoju, a zwlaszcza do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W calej kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. Glowny z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie pochodzace z dobrem panstwa, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, jakkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za posrednictwem atak zadziwiac wroga,

naruszyc go i nie przyjac do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza gdyz tematy najbardziej istotne, biezace i zlozone. Swoje

poglady na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten problem; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, lub wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, natomiast ci co sa pod jego czele powinni dawac

przyklad,

dwie. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 chorob Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc w celu ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Niestety jej nie wystepuje, Skarga leka sie, iz fakt ow moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz jest

wykorzystywana za posrednictwem magnaterie w celu osiagniecia osobistych celow, co prowadzi w celu anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga wolnosci

osobistej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie pod jej negatywnych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba to: brak sprawiedliwie dzialajacego

wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem

zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Krajowy, jesli do niej obywatele sie nie

poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na obszarze niezaleznosci od czasu papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o egzystencji szlachcica od czasu narodzin do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja i

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauczania Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec i

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Zbytnio wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy pod wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach roku kalendarzowego, przynosza

mnostwo pozytku, jak rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego za posrednictwem caly

dwanascie miesiecy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do robocie na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw

owocow i warzyw a takze innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi relaksowac sie w blogim towarzystwie kumpli i rodziny, zaleca uciechy, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek i daje uciecha. Dbajacy

o fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, kupic je taniej i zbywac drozej przy innych rejonach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych a takze sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko totez, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jawi sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej

przedstawiciel tegoz wysokiego stanu spolecznego ma obowiazek posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek

szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow pod Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl przy niej swoje przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz sugestie, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na najazd

Tatarow pod Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow a takze mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie przed napascia

Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami:

"Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka i niesmiertelnej -

poety. Psyche poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy barier. Piesn ta przekazuje

przytomnosc wlasnej ceny Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme

dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" jest cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale zycia pod

wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej

pracy. W piesni Panny XII zawarta jest pochwala egzystencji na wioski w gronie rodzinnym. Posada ziemianina pod roli przeciwstawiona jest pozostalym,

niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu. Ogromny wplyw pod tworczosc

poety mialo podobnie spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z istota znakomitego naszego poety, ktory to jako jeden z glownych tworzyl literature narodowa.

Jednakze nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten jest nie tylko

wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej ceny Kochanowskiego

jako wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po tej smierci pozostana czytane i podziwiane za posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, co bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII a takze

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie pod znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da

sie ukryc zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie zaakceptowac bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego

przemyslenia na ow temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII i XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora

pielegnowana przy sercu mezczyzny moze byc dla niego rownolegle "nagroda i placa" a takze swoista ozdoba zycia. Otwarcie z cnota zwiazana jest tak

okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od czasu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc ogolne wsrod

owczesnej szlachty. Z pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn

IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest

fraszka "Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy przy "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej swoje przemyslenia i sugestie, jak w

przyszlosci podeprzec obrone barier, ale najbardziej emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow.

Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat i stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Odrebnym jeszcze

utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszelkie zalety stanowiace cnote znajduja sie

cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta kosztowna do niebios, Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym czasie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej przy Czarnolesie, azeby tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Liryk opowiada

o poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie przy poszukiwaniu bitew i

gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej jest zyc pod roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow uzyskanych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki i pola, natomiast nastepnie komplet znosi w celu stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy

stale znajdzie epoka na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby lub w lesie zastawia sidla, dzieki czemu w

mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie naturalnie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i wstyd. Poeta potrzebuje, aby tej wnuki byly dobrze wychowane i by posiadaly ow

zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale takze

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to renesansowa

pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby porywac dzien, i stoickie, by

przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy „Piesniach― miala charakter horacjanski.

Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez niego

byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane jako zycie harmonijne z prawami cnoty, umozliwia

czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z

radosci zyciowych. W stosunku do przemijalnosci globu, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania z chwili,

cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy

mozliwosc zaobserwowac przy Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od czasu sprzecznosci. Stad fraszki byly tak odmienne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory

slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl

mu Horacy od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny.

Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim

nalezalo unikac zmartwien, ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce „Na

domek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta potrzebuje

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, ludzka

zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tegoz swiata nie zaakceptowac zapewniaja

doglebnego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i

przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji

w aprobacie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na glob renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego przemijalnosc i

solidnosc wobec naprawde krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i

umiejacego ze ogromnym spokojem obserwowac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie mezczyzny w harmonijnym

zyciu, przy korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i w radosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia i

wizji Boga, jako duzego Architekta, znajdujemy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wzgledem Boga, jednak

tez wizja czlowieka godnego, umiejacego wykorzystac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od czasu trosk i cierpienia a takze obawy przed

smiercia. Naszym dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety przy ustalone za posrednictwem myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, dawac sile duchowa i solidne szczescie a takze czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie

przy swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odnalezc w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie pod tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego autora po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja

jednakze pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow po porwana za posrednictwem Parysa Helene.

Misja poslancow skonczyla sie kleska i stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postury

polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem w celu rozwazan natury ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, choc w pewnym stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej, nastepuje

podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob pod scenie nie zaakceptowac przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow problemow.

Ukazane konflikty kierowac maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal przy nagrode zbytnio wyrok przy sporze bogin, wine wiec ponosi lacha, ktora na niego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tym miejscu takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno jest tu okreslic glownego herosa, bowiem postepuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac osobisty interes pod rowni ze sprawa panstwie

odstepstwem od czasu reguly jest rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow przy tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin czy ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tegoz okresu jest epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w W celu Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni pochodzace z tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A

przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek swiatowy, ponad komplet przedkladajacy

uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany tez sprawami

publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w

najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka W celu gor i lasow, stworzona w chwili, gdy liryk

zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne („przypasany do

miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza (starogrecki

bozek, ktory mial dar przemieniania sie przy rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Dzisiaj zas pyta z pewnym niepokojem: „dalej co

pozostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny nastroj, inne znajduja sie tez zagadnienia. W wielu utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkania rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), definiuje pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma

posiadac na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie natury, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje ponad

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, poniewaz wlasne istnienie bylo dla Kochanowskiego

najwazniejszym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w tej zyciu

kluczowa byla tej poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i

nawet nasz pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow i zagadnien pochodzace z zycia mezczyzny, porusza rzeczy jednostki, jak rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w istnienie prostego systemu

alarmowego wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tegoz pisarza przy, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka tej utworow dotyczy

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i rowniez ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jako wskazowka dla

jednostki, ale dla kazdego, bowiem stosowac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie 20 wersach przy lapidarny srodek przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor planuje odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

prowokuja go w celu kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, natomiast wstane wciety. ― Wiersz zartobliwy ta ma na zamiarze osmieszenie i krytyke pijanstwa.

Jego rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania,

natomiast przede wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien pamietac o tym, iz cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w wiec kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby zostawic po osobiscie dobre

wspomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ow, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na

darmo Bog odroznil mezczyzny od zwierzat, dajac mu rozum i mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze.

― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

mowy powinien szkolic swych konsumentow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania autentycznej

wolnosci. Ale juz ludzie posiadajacy odpowiednia moc i odwage powinni pochodzace z bronia przy reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy

przyjdzie przy walce oddac zycie.

„Piesn o solidnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, zahacza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac w celu walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic komplet dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie w celu

niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji; nie

potrafi budowac domkow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie zaakceptowac

pomysla zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi,

iz i przed szkoda, i po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Zeby to pokazac potrzeba czynow, a konkretnie

– poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to wlasnie odroznia nasz narod od czasu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i problem calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Robi to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od czasu

poczatku istnienia naszego panstwa, ale czy takie procedura duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni gleboko

sie zastanowic ponad dalszymi swoimi wlasnymi losami, azeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwykly ludzie. Jezeli zawiedzie jeden element

przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc ciala – panstwie – wolno tu zaczac do „Odprawy poslow greckich―,

w ktorej ludzie mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jedna z powodow upadku niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty pod wzorach antycznych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta

pochodzace z mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

podle spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas pod scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o zdarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach twierdzi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie nie

jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow poczawszy, natomiast

na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy scala z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami wszystkich

czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, oparty na przykladach antycznych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej. W calej utworze naszym latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje

wladcow a takze zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Kondycje

takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedobor parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co ludzkie nie jest mnie

obce―. W calej odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg zadbaj postaci, katalogow zachowan; od czasu patriotow

zaczynajac, a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy

pochodzace z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w niniejszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze wlasnie w naszej epoce produkuje sie wziety w Polsce mit sielskiej, spokojnej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa przy „Nad Niemnem― itd.

Nie wydaje sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, namietnosc

i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace, ktora wszystkim zapewnia

radosc i rozrywke, ktora tez pozyskuje zadowolenie. Tego typu obraz prezentuje „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze odmienna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni, sadza

egoistycznie, znajduja sie chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji.

Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Chlop musi manipulowac na panskim polu, praca nie jest

wesola piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie

z kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski zadnej z fundamentalnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w tej dziewczyny mysl, ze „bez praw nie moze

istniec prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna idea, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad

- w odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie zaakceptowac

otrzymuje kary, a plebejusz traci istnienie. Za co? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze istota ludzka ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac musi rowniez opieke

wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta kwitnac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i bydlu, jezeli

zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem i samowola panow, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), natomiast zwolennikiem potwierdzenia i pokoju, chociaz

uzasadnial potrzebe walki obronnej, albowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza anizeli Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji mlodocianego obywatela i do powagi

zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania

szkol, ktore istotniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz koszty na rozne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo latwo zapamietac, albowiem dzis jest on

tez aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka

przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane przy literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Instrukcje te powstale sa przy „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami natury w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt uczony, lecz spokojny, szczesliwy,

niestraszne mu czy starosc, czy smierc. Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i przy bliskosci

pochodzace z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich dobr, a takze i zycia - taki wzor ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek wszechstronny,

oprocz umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja autora tacy jak

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca porzadne.

Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem natomiast Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten jest prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych dla polskiego

spoleczenstwa stanow i pietnuje zachowania kazdej ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw.

Pan twierdzi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru.

Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O

szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym

odpowiedniego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie jedynie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial

prywate. W calej ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc

respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania

stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny

moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych i nakladow pod ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje choroby

toczace Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu przy 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy

boju i wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie przy sobie esencji uniwersalne, hhg sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego i zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on uwazny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja gdy

chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu ze

strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej i dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal

wszyscy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie mezczyzny poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny forma,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore

to zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli o zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - twierdzi Pleban). Dlatego Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszemu

portalowi prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― przy pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, ale bardziej nadal przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Ukazujac szesc chorob spolecznych - obojetnosc

wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciw Bogu - glosi wizje

upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, przy XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski.

Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna i heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to

postulaty, ktore stanowic posiadaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez przy licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna

pozycja jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym internautom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swego stylu, o

forme trzymanych gatunkow i o zrecznosc jezyka, jak rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal takze

epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow lokalnych.

Nawiazania w celu antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul

perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy

podejmowaniu powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego ponad tlumem.

Ten wybitny istota ludzka zapisal sie w przeszlosci literatury krajowej nie tylko jako poeta i dramaturg, ale takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady autora, ktory uznaje swiat zbytnio wielka

melodie, znajduje wielkie wartosci natury i wioski, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy epoki uzyto tegoz terminu dopiero w XVIII wieku we Francji - poczatkowo dla okreslenia

zapozyczen i fasonow wloskich przy sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia okresow panowania

Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W niniejszym znaczenie okreslenie to pozostalo przyjete za posrednictwem

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie

mialo istniec poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla mnostwo sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu jednakze odrodzenia antyku lecz

czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama doszla do szczytow

przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV w celu poczatkow XVI wieku, natomiast w krajach Europy

polnocnej od finiszu XV do oporu XVI stulecia. Jest mezczyzna rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady

umyslowe i religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, pod plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza i teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek przybywa w centrum badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jako o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do rozwoju osobowosci uznajac

wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej. W calej mysl humanizmu czlowiek

jest wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm.

Usytuowanie mezczyzny w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mnie

obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za formalny jej poczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych np.

wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci luteranskiej przy

Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze wolno ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy tlumaczyc je pod jezyki

narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia osob od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze kazdy czlowiek ma swoj zycie zapisany przy

gwiazdach. Oddane jest mu niebo lub pieklo, natomiast zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch ow powstal pochodzace z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial

mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni pod sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem znajduja sie wydane

przy 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

przebudowie panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz

zmniejszenie krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach katalogow przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej w celu rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej normalni

powinni istniec ci, jacy stoja na czele narodu.

Kazanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc chorob Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, niedobor zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". W calej sposob oczywisty i wzruszajacy

mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci w celu

ojczyzny, milosci dla tej dziewczyny samej. Najscie skierowany jest w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, najmlodszych jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz laczy

katalogow jedna kult, nakazujaca namietnosc blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Brak tej potwierdzenia

szczegolnie pod sejmach wywoluje u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa porazka dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i w celu potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze utozsamiac

pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni

znajduja sie swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co jest jednoznaczne pochodzace z

upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Oblicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny, oburzenie

na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od czasu zguby. Tytulowe grzechy jawne to: niedobor

sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tresc zwiazana jest

z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech kluczowych stanow: Tatusiek

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia zasadnicze problemy zastanawiajace

owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy niedobor stalego

systemu alarmowego obronnego panstwie. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy

zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki

sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie przy jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden

pochodzace z pierwszych lokalnych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow pochodzace z prosba, azeby pomysleli nareszcie o grozacym im

ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo, jednak

w srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo i umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na bazie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy przy wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka jako czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) rozumienie zycia jako wiecznej walki o zywot

2. postura uczonego i badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny neutralnosc, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i tezyzna fizyczna mieszkancow. Okazuje sie byc on calkowity podziwu dla prostoty i kontaktu

pochodzace z natura. Osada, wspomnienia, jako miejsce istotne i niepospolite. Poeta polaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone

zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie

do wioski, tamtego egzystencji, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora po stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, natomiast kiedy jest stara to umiera.

19 Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor robocie na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednak to nie zaakceptowac pomagalo. Nie

zaakceptowac stac na niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza pani

(zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na dalszy los, przygnebiajaca wizja, bitwa o zywot, przetrwanie

trzy. obiektywizm i bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie przy plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne ma ukazywac troski duchowe mezczyzny. Te sfery ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 czesciowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami.

Cel poety byl rozny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie w celu

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane ma skronie), jest wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow

probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Jest ona

symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity

rozklad. Podobnie jest z osoba, ktory pod starosc jest chorowity, wiecej przydatny w celu zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym

zostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje

do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad zasadniczy i apokalipsa. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac glebie nedzy ludzkiej, bez

nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Osobiscie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w niniejszym utworze rozumuje o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego istote skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej

modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Zmiana barw i odcieni. 4 opisy jednego krajobrazu odmieniajacego

sie pod wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

trzy. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i jest piekna, ochrania sie, jest delikatna, poszukuje wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy przed jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta

kurczowo trzyma sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historie starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, forma swojego nurtu i odmiane

uprawianych typow, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie scala sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o tej wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie prawie boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), innymi slowy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, nalezy sie bawic, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie co nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, ale moralne: lojalnosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

co sie ma.

- Piesn XX - w zyciu jest czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie w zyciu bawic, jednak mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- mnogie nawiazania w celu mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na sporym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl czesto

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wrecz tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal pod roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel literatury sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Utwor

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, kiedy ojczyzna chce obrony i pieniedzy pod wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

przy niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami przy bitwie pod

Chicimiem przy 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic umilowanie ojczyzny,

gotowosc w celu ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie pochodzace z 10 czesci dosc szczegolowo opisujacych najpierw obustronne

przygotowania, a nastepnie bardzo dokladnie, dzien po dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow i zaprzestania dzialan wojennych.

Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych kwestii: nad skonczonym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje

pochwale walecznych przodkow i krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage wspolczesnych

nalezy odwrocic na rzeczy naprawde istotne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy portret owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia wiadomosci o Kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. W calej 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami

w 1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl pod wsi przy krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, natomiast

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Glowna czesc niesie 1656-1666 r i zawiera opis zdarzen wojennych, innymi slowy taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

w celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy walce i sasiadami w zyciu

ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie sprawy nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

jest dodatnio: zespol dodatnich wlasciwosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha, dazenie

w celu zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem przyciagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania

postawa, ktora doprowadzila w celu upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa projekty kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tzw. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w srodek mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zajeciem jest pokazanie zycia i urody przy pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi wyrazisty kontrast pochodzace z pierwszym - jest dwubarwny

(czern i biel, bodziec smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika pochodzace z kaprysu. Sugeruje to gre

z wrazeniem, nastroj uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

pochodzace z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czesc druga - zestawienie spoczynku trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela po jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym czasie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym a takze slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral wklad w

wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji a

takze poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym zrodlem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci wewnatrz stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do innych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji pod

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu

rycerskiego i wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz jest mysl, iz kobiety znajduja sie niestale przy uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore jest porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sprawy niemozliwych i stwierdzono, iz predzej wolno je zrobic (uspokoic zatrzesienie, wiatr zapiac w wor) niz

zanotowac stalosc przy uczuciach panie.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo podobnie moga zostac tematem dla artysty. Np.

„Do trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, ciekawostki tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna zaprezentowana jest jako piekna i zmyslowa pani. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku i ich oddzialywanie na istnienie umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. Glowny - dworski – rozwijajacy sie pod

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci, tetniacych

osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, dowodzic

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow

zachodnich, dywanom skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, lokalnych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany jest takze swojskim, bo ta wlasnie literatura, odmiennie anizeli nurt

dworski, przykladala duza wage w celu rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawala za najwazniejszy

tworcami tegoz nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten okresla sie takze sarmackim od czasu slynnej koncepcji o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial literatury na 2 nurty jest wygodny, ale nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec dworski i byly siedziby

szlacheckie – wiec ziemianski. Jednakze byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem Sowizdrzalem.

Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn i Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna wiec mowic co

najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie przy XV stulecia. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - od razu oznacza styl zycia szlachty przy XV i XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Oryginalnie

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje progres zakresu znaczeniowego o kult

zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska miala poczucie, iz Polska

przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - musi stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej pod wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli polityczno -

religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - o szczegolnej roli jaka gra Matka Boza. Kolejnym

aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - istnienie na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne byly takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje w celu laski, czego swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, dokad sady skazaly go pod infamie i banicje. Swoim pamietniki zawieraja okres ekipy wojskowej. Staly

sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji obraz autora - zolnierza

ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci natury - pochodzace z rzewnoscia

opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl czesto polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych lokalnych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688 -

1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz

zwraca atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie,

iz represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie wystepuje za co oplacic

armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z

niezwyklym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje aktualnych. Termin Sarmata

oznacza obok Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego mszy, natomiast mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, poniewaz szlachta przy wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich przy sluzbie wojskowej.

Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych przy utworach W calej. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka kwestii szlachty i panstwa. Nierzadko poddaje krytyce wady narodu

i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz panstwa naszego, ktore chyli sie w

kierunku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze potrafia sluzyc potomkom do uciechy. Wszyscy dbaja o wlasne

dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy sadza tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje osobiscie

dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez ona sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki porusza problem

nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, albowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje

proces bitwy i rokowan. Caloksztalt przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc przy zwyciestwie ponad poganami. Patriotyzm

widac przy przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z

utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Sporo jest przy nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

calkiem znaczna pozycje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow znajduja sie znakomitym

zrodlem poznania osob i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on przy wielu

wyprawach wojennych. Pas opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu o relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji w celu walki zapewnia mu

pragnienie zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc w celu ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach obcych, ktore byly wynikiem tej

zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach.

Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem jest uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry

Pas, ktory nie zaakceptowac chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pas zabil

natreta i odcial reke tej bratu. Aczkolwiek taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke

na zone. W pozostalej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki

obraz egzystencji ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja klase zwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty obudowane jest troska o majatek i wartosci wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie portret

typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej

epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do osoby, wziety przy cudzyslow ( autor jest zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jako utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe pochodzace z ich wplywu na

istnienie polityczne przy owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym argumentu, do jakich konfliktow i klesk potrafia one sprawic, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. W celu walki pochodzace z nimi sluzyly mu glownie bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak bajki, ukazuja portret zycia przy XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal przy nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc

w celu hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie czesto sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak

osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie istniec nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle

autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz przy tytule,

natomiast przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbyt mlody

wiek, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty ow pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i bezsensowne, iz domyslec sie wolno, ze tym sposobem Krasicki obrazuje

zalety krola. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia dla jego strategii wewnetrznej, natomiast

jednoczesnie jest atakiem pod sarmacje, pod jej ulomnosci i podle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej za posrednictwem dwoch

szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Wymowa satyry jest

pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez zwyczajne cechy

Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie widza sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja rozwazac i pod lada pretekstem wywolywac

awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Okazuje sie, ze przy Rzeczypospolitej historia sie

coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Tego typu brak poszanowania tradycji i niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku

i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

prezentowana byla przy sposob niekwestionowany i przystepny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie

ujeta w cudzyslow, przez co pisarz chcial uwydatnic swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji mozna zobaczyc

najwyrazniej przy satyrach dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze istniec uznany zbytnio reprezentanta

pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie

odpowiedniej esencji i unikniecie bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V.

przy. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Spaja w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem

pokazania i wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za

pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek posrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku mogl pomiescic i na widok

ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac

powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do calego zbioru jest „Wstep w celu bajek―. W calej sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie wady,

zapewniajac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale to tak specyficzne postawy, iz mozna halasuje miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur i kot― jest atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym miejscu tak

zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem

szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest ze

sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem wszechstronny, wazny faktycznie dla wszelakiej zywej:

zyczenie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie

zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie przy klatce i uwaza, iz jest to cos normalnego.

Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodocianego. On dawniej byl nieograniczony, zostal jednakze uwieziony. Nigdy nie

przyzwyczai sie w celu niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac te bajke, wskazuje sie pod fakt, iz powstala ona po pierwszym

rozbiorze Krajowy, moze wiec Krasicki chcial napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl przy nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, ale byl zasobny. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, takimi, jakimi znajduja sie, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna w duzej mierze wiecej osiagnac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w swiecie

dominuje ustawa silniejszego, ze racja jest po witrynie tego, kto ma moc. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka: slabe,

niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem ma byc

zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, niedysponowany i przy lesie", natomiast nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare przy Boga i

smieje sie ze kazdego swietych. Aczkolwiek gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale tez w

„upiory―. Utwor pokaze jak bardzo jednostki sa chwiejni we osobistych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze czesto teoretyczne

madrosci nie pomagaja w zyciu.

Oraz zatem glob w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki i

zaprezentowane nabywcy.

79. Ocen role literatury oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: przy Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z glebokiej troski o kraj, pochodzace z

leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamiarem powinno istniec szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej istniec powinna zdatnosc

obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Mowil o wymagania utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszar w tej dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Pochodzace z samych panow zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal system reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Ponizej

swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych strukturze

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie

chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― jest satyra pod owczesne

spoleczenstwo.

Do listy utworow nalezy jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w czasie kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma mezczyzna charakter klasyczny

– zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, niedobor jest tez scen masowych, calosc zas utrzymana jest w 1 konwencji.

„Powrot posla― zostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na reputacje publiczna a takze na

postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Utwor ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc zmian

ustrojowych Krajowy, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu

obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem i ukazal chojrakow jednoczesnie ustalonych jako pozytywni

(patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych pojedyncze poglady a takze racje

polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana przedstawieni jako prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie i pozbawieni honoru

dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony).

Nastepnie ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka troski, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, co doprowadza w celu upadku Krajowy, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swojego zycia potezna i wyzwolona

z pod obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale na ogol bez sensu; zdumiewa sie, iz Starosta

pozwala na wszelkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: uwalnia z poddanstwa

swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke

przymusem za maz, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego

niedobor zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zapracowac; Szarmancki jest czlowiekiem,

ktory to roztrwonil mienie rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac okazje finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz

posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego na niego nie nauczyly, niczego ciekawego sie nie

zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o duzej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania pod spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na progres tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal

wrazenie – byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Esencja jego stalo sie rozumienie zachwycajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane przy malych postaciach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej

ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od czasu 1730 w celu 1822. zaczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w 3 dziedzinach egzystencji:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fiuta szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam nowatorskie metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w

kierunku ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku kalendarzowego oddano w celu uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozumuje naukowej

panstwie. Na sejmie konwokacyjnym przy 1764 roku kalendarzowego krolem Krajowy zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765

roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak

rowniez dawala gruntowna i wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor―

wzorowane pod angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany przy pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec biezace i odmienne tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton,

reportaz, listy w celu redakcji i odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica,

zabieraja w obrone mieszczan i chlopow, pisza o klopotach gospodarczych i politycznych Krajowy. Wydawany za posrednictwem 21 czasow. Z inicjatywy

krola przy 1765 roku kalendarzowego zalozono w stolicy polski pierwszy przy dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach

zwany Operalnia, gdzie zaczely miec miejsce trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W

calej 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze

w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal na niego na rzecz

planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i

Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe i podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi.

Wychowanie w szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia odpowiedniego poziomu nauczania

potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego przy 1775 roku kalendarzowego powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie

opracowanie i wydanie nowatorskich podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego krola.

Brali przy nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego historia siegaja

V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje za

posrednictwem celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym i podnioslym rodzajem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow.

Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar, co wiele trunku mogl

ulokowac, na widok ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac

powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez

broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu jest osmieszenie stosunkow

panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Czesc pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn pod

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – ma poczucie mocy, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy i rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest namietnosc,

ogarniajaca caly narod. W calej imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy przy

uniesieniu. Swoim pragnienie potegi bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego dobra.

Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a jedynie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga

o zlo dominujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla dobra

ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski i romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w godnosc szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on przy pyche i megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos przy dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest jedynie proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego

kleski. Nalezy podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie w celu Paryza, dokad uczestniczyl

przy wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze naszym Slowacki chcial dac replika na testowanie

dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady

ludzi ludzi byly jedna pochodzace z przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku jest zamach pod cara. Ludzie jest przy tej sprawie podzielone. Tylko mlodzi oficerowie pragna walki.

Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Szczep, reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca,

nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora nienawidzi cara i potrzebuje powstania, ale potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore ma przesadzic

o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, by zabic tyrana, lecz posiada kleske. Jest dozwolone zatem przy dramacie odczytac caly

proces powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa, ukazuje

bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, katalogow pragnienie wolnosci jest w

tym miejscu oceniane jako bardzo pozyteczne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zapal zostal wyrzucony w bloto, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal

spoleczenstwo, ktoremu zabraklo zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod,

niz uchronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia przy niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc

rozwojowa przeszlosci i postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly wiec rozumiane i doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub

miejsca pochowku. ―. Charakterystyczne, jest takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie katalogow smierci lub po smierci. Smierc uwydatnia

dopiero katalogow wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje doglebnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi w celu grobu, przy ktory nie zaakceptowac sklada ciala bohatera. Jest to

symbol przetrwania idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze mezczyzna do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny Browne’a

jest zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych i uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc jakos Murzyna―. W calej ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka kwestia Browna

pozostanie przez innych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muza Chopina jest przedstawiona za

posrednictwem Norwida jako ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny.

Idealu tegoz nie mozna osiagnac ale wolno don starac sie. Muzyka robi z osob istoty doskonale. Miara naszej doskonalosci jest porownanie w celu hostii.

W calej wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez w owa

strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet po smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl przy cieniu wspanialych ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi uregulowac naleznosc kazda osobowosc za wlasna

odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys istniejace, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na niektorych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady 3 jednosci: epoka miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie w

wielu miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: wielkie

monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legendy

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spoczynku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa koncepcji wolnosci dobrze poswiecic caly narod, anizeli ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) dla zycia przy niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc

rozwojowa przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego.

Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, ktorym przykryta jest „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki

hamowal aktywnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie duza, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal katalogow od wlasnej osoby, dzieki czemu historia

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni wywodza sie

bohaterowie i zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych za posrednictwem tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je wiec autor przy wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie w celu panstwa i

monarchy. Dla Sienkiewicza tej bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu

sa nieskomplikowane, autor podkresla kilka glownych typow katalogow charakteru. Jakosci typowe znajduja sie najlepiej zauwazalne w charakterystyce

Zagloby, glownego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu i grozy, czyli posrednio

sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca

przez caly narod polski oraz cenzurka grozy polozenia naszego kraju w trakcie najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jako ogolnonarodowego

powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak brawury, by

siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

liderow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna bitwa szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi

lekarz, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali

sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce. Ukazujac szeroko

przyczyny kleski patrzyl z ogromnym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a takze

brak wiary narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego

nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera mnostwo aluzji i mozna

miec sie na bacznosci go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa wstrzymac sie pod

Termopilami, dokad Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tegoz

brak. Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu przy powstaniu, czyli

identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje naszemu portalowi tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu

walk mozemy zostac poinformowanym z zaleznosci naocznych swiadkow – harmonijne z prawda historyczna. Wspolwystepuja takze mnogie postacie o

tematyce historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa

o cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Zawarty jest problem winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, natomiast Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje przy

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu

doczesnym cierpien i goryczy. Drobne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie zaakceptowac uprawnia w celu uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec uczucia innych, nie zaakceptowac

kpic pochodzace z nich i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia

z powodu jest postac Gustawa, Ktory ma romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, znajduja sie przeznaczone

niezwyklego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, rozbieznosci

majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym

ludziom ustawa do osobistego szczescia a takze szydzi pochodzace z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej

wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za egzystencji zazna mezczyzna szczescia

ziemskiego, bo tego typu fakt podobnie opoznia i utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, pomoc w tworzeniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc ukazuje sie tez

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu lub klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona pod Moskwe).

Brak jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow i ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie