PIOTR SKARGA KAZANIA

Piotr Skarga – Jan Matejko

Jezuita Piotr Skarga nazywany jest największym kaznodzieją Polski. Jego dorobek to około
dwustu kazań. To m.in. Kazania na niedziele i święta, Kazania przygodne, Kazania sejmowe.
Te ostatnie zawierają najwięcej przestróg i wołania o miłość do kraju i wyrażają obawę o
przyszłość Rzeczypospolitej. W późniejszych latach, po upadku Polski, uznano głos księdza
Skargi za proroczy.

Ksiądz, opisując kryzysową sytuację ojczyzny, posługuje się metaforą chorób. Słynne jest
Kazanie wtóre, które te choroby wylicza, a Rzeczpospolitą porównuje do rodzonej matki –
zawdzięczamy jej życie, wiarę katolicką, dostatek i przywileje szlacheckie. Niestety
obywatele trwonią te dary. I tak pierwsza choroba to brak patriotyzmu, egoizm i prywata
obywateli; druga – niezgoda pomiędzy obywatelami i niezgoda z państwami sąsiednimi;
trzecia choroba to reformacja; jako czwartą podaje Skarga osłabienie władzy królewskiej;
piątą jest niesprawiedliwe prawo, a szóstą wszystkie inne szkodliwe zjawiska i grzechy
przeciw Bogu. Za te wszystkie przewinienia obywateli Skarga zapowiada słowami Biblii
zagładę Polski.

W tym samym kazaniu Polska porównana jest do tonącego okrętu, a gdy okręt tonie – głupi
tłumoczki swoje i skrzynie swoje opatruje i na nich leży. Polska jako tonący okręt to słynne
porównanie, wielokrotnie powracające w literaturze kolejnych epok (m.in. u Juliusza
Słowackiego, Henryka Sienkiewicza).

Kazania księdza Skargi stały się utworami literackimi, ale spełniają też wszelkie wymogi
prawidłowego przemówienia – są bogate w porównania, figury retoryczne, obrazowe.
Przykłady, liczne apostrofy i taki dobór argumentów, by przekonać słuchacza do głoszonych
prawd, docierają do świadomości odbiorcy. Charakterystyczna dla tego gatunku jest też ich
kompozycja: teza (pytanie retoryczne), argumenty (odwołania do Biblii) i na koniec wniosek
(powtórzenie tezy i apel).