P R A C E NA U K O W E A k a d e mi i i m. J a n a D

áugosza w CzĊstochowie

Seria: Pedagogika

2012, t. XXI

El

Ībieta KORNACKA-SKWARA

Andrzej SKWARA

Zastosowanie mechanizmu biologicznego sprz

ĊĪenia

zwrotnego w procesie kszta

átowania umiejĊtnoĞci

Wprowadzenie

Poj

Ċcie sprzĊĪenia zwrotnego znane jest w wielu dziedzinach nauki. Po-

cz

ąwszy od nauk Ğcisáych, poprzez biologiczne, medyczne, aĪ do nauk spoáecz-

nych – zastosowanie sprz

ĊĪenia zwrotnego ani nie budzi zdziwienia, ani nie jest

kwestionowana jego zasadno

Ğü. Generalnie, mechanizm sprzĊĪenia zwrotnego

oznacza oddzia

áywanie elementów (sygnaáów) wyjĞciowych na elementy (sy-

gna

áy) wejĞciowe. Innymi sáowy, system otrzymuje dziĊki mechanizmowi

sprz

ĊĪeĔ zwrotnych natychmiastową informacjĊ o stanie swojego funkcjonowa-

nia. W dziedzinie psychologii jako pierwsi wk

áad w budowanie pojĊcia sprĊĪe-

nia zwrotnego mieli behawiory

Ğci

1

, obecnie jest ju

Ī ono szeroko wykorzystywa-

ne

2

, szczególnie w dziedzinach psychologii stosowanej.

Sprz

ĊĪenia zwrotne mogą byü pozytywne lub negatywne i mają związek

z zachowaniami symetrycznymi i komplementarnymi

3

. Zachowania symetrycz-

ne to zachowania, w których reakcja drugiej osoby nasila zachowanie pierwszej.
Zachodzi tu sprz

ĊĪenie zwrotne pozytywne. Zachowania komplementarne, czyli

uzupe

ániające, objĊte są dziaáaniem negatywnego sprzĊĪenia zwrotnego. W pier-

1

Wspó

áczesny behawioryzm postuluje, Īe zachowanie jest ksztaátowane i utrwalane przez wáa-

sne skutki.

2

W teorii systemowej jest to podstawowe poj

Ċcie, związane z mechanizmem homeostazy; gáów-

nie kojarzone z zasadami cyrkularno

Ğci, caáoĞciowoĞci, ekwipotencjalnoĞci i ekwifinalizmem.

Najwi

Ċksze zastosowanie biofeedback znalazá w psychologii klinicznej, terapii, w psychologii

uczenia, sportu, biznesu.

3

Cyt. za: B. de Barbaro, Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny, Kraków 1999,

s. 14–15.

254

El

Ībieta KORNACKA-SKWARA, Andrzej SKWARA

wszym przypadku mo

Īe dojĞü do zmiany w obrĊbie systemu, w drugim – do

utrzymania jego homeostazy

4

.

Biologiczne sprz

ĊĪenie zwrotne – definicja i rodzaje

Biofeedback, czyli biologiczne sprz

ĊĪenie zwrotne, jest wszechstronnym

systemem treningu, który wywo

áuje zmiany w funkcjonowaniu wielu ukáadów

organizmu; pozwala uzyska

ü informacjĊ zwrotną o zachowaniu danego narządu.

Jest to wi

Ċc dostarczanie czáowiekowi informacji zwrotnej („feedback”) o zmia-

nach jego stanu fizjologicznego. Zmiany fizjologiczne organizmu monitorowane
s

ą przez odpowiednie urządzenie, np. pomiarowy system komputerowy.

Do metod opartych na zjawisku biofeedback zaliczamy

5

:

1. Biofeedback GSR/BSR – najbardziej czu

áy rodzaj biofeedbacku, odnosi siĊ

do mo

ĪliwoĞci pomiaru reakcji skórno-galwanicznych. Trening sáuĪy na-

uczeniu si

Ċ kontrolowania temperatury i opornoĞci skóry bez wzglĊdu na

stan uk

áadu wegetatywnego.

2. Biofeedback EEG, inaczej: neurofeedback. Zak

áada moĪliwoĞü treningu,

którego celem jest usprawnienie funkcjonowania mózgu poprzez osi

ąganie

odpowiedniej, prawid

áowej dla danych warunków, jakoĞci fal mózgowych.

Bazuje on na mo

ĪliwoĞciach związanych z plastycznoĞcią mózgu.

3. Biofeedback EMG – zwany miofeedbackiem. Jest to mo

ĪliwoĞü samokon-

troluj

ącego üwiczenia miĊĞni u pacjentów z zaburzeniami ich funkcjonowa-

nia

6

. Stosowany jest zarówno do uaktywniania, jak i zmniejszania aktywno-

Ğci miĊĞniowej (stąd mówimy o kontroli miĊĞniowej – samokontrolujące

üwiczenie miĊĞni).

4. Biofeedback oddechowy – to nauka kontrolowania oddechu w celu uspraw-

nienia swojego funkcjonowania. Opiera si

Ċ na zaáoĪeniu, Īe niekorzystne

stany emocjonalne wp

áywają na jakoĞü oddychania, co powoduje jego za-

k

áócenie. Kontrolowanie rytmu i czasu oddechu ma wiĊc bezpoĞredni zwią-

zek z kontrol

ą emocji.

5. Biofeedback dla kontroli temperatury – to trening podwy

Īszania ciepáoty

cia

áa. Związany jest z zaburzeniami gospodarki cieplnej na skutek przedáu-

Īającej siĊ sytuacji stresowej. W duĪej mierze trening wykorzystuje zaáoĪe-
nia technik relaksacyjnych.

6. Biofeedback HemoEncephaloGrafii (HEG) – jest to mo

ĪliwoĞü sterowania

obiegiem krwi w okre

Ğlonych obszarach mózgu, w celu ich stymulacji.

4

Tam

Īe.

5

M. Herbart, Zastosowanie terapii biofeedback w pracy z m

áodzieĪą, www.edukacja.edux.pl,

stan z: 20.10.2012.

6

J. Grossman, Fizjoterapia XXI wieku, Olsztyn 2004, s. 62–64.

Zastosowanie mechanizmu biologicznego sprz

ĊĪenia zwrotnego…

255

Dzi

Ċki moĪliwoĞci obrazowania stopnia utlenowania krwi w mózgu, trening

ma wp

áyw na lepsze ukrwienie i odĪywienie struktur mózgowych.

7. Biofeedback zmian polaryzacji kory (SCP – Slow Cortical Potentials) –

oznacza wolne potencja

áy korowe, czyli zmiany polaryzacji báony. JeĞli uzy-

ska si

Ċ negatywną polaryzacjĊ, doprowadzi to neurony do wiĊkszej „goto-

wo

Ğci” do pracy. Aby uzyskaü taki efekt, trenuje siĊ poniĪej czĊstotliwoĞci

1–2 Hz (fale delta).

Charakterystyka fal mózgowych

Zosta

áy wyodrĊbnione i opisane nastĊpujące rodzaje fal mózgowych

7

:

a) fale beta to fale charakterystyczne dla stanu czuwania w zwyk

áej, normalnej

sytuacji, o cz

ĊstotliwoĞci 14–32 Hz (cykli na sekundĊ) i potencjale od 10 do

ok. 40–50 mikrowoltów. Kiedy ze stanu czuwania przechodzimy do stanu
braku uwagi, fala beta zaczyna zbli

Īaü siĊ do dolnej granicy strefy, gdzie po-

tencja

á staje siĊ sáabszy, a czĊstotliwoĞü podwyĪszona; zakres fal beta dzielimy

na nisk

ą (ok. 14–15 Hz), zwaną SMR, czyli falami sensomotorycznymi

8

,

Ğrodkową beta (ok.15–18 HZ), zwaną beta 1, i wysoką beta (powyĪej 18 Hz).
Ka

Īde z tych pasm ma odpowiednik w stanie funkcjonowania mózgu (na-

szym zachowaniu) i sposobie treningu;

b) fale alfa to fale charakterystyczne dla stanu mi

Ċdzy snem a czuwaniem, sta-

nu relaksacji (pojawiaj

ą siĊ równieĪ wówczas, gdy w stanie czuwania zamy-

kamy oczy), o cz

ĊstotliwoĞci 8–13 Hz (cykli na sekundĊ) o potencjale ok.

40–100 mikrowoltów. S

ą podstawową prawidáowoĞcią w EEG u zdrowej

osoby doros

áej; w obszarze tej aktywnoĞci mózgowej moĪliwy jest przepáyw

materia

áu Ğwiadomego i nieĞwiadomego. UwaĪany jest za stan twórczy, stan

inspiracji i wyobra

Ĩni. Zakres alfa dzielimy na niskie alfa (8–10 Hz) i wyso-

kie alfa (10–13 Hz);

c) fale theta to fale charakterystyczne dla snu, równie

Ī snu paroksalnego z fazą

REM, transu w hipnozie, tre

Ğci nieĞwiadomych, ale teĪ gáĊbokiej medytacji

i marze

Ĕ, o czĊstotliwoĞci 4–7 Hz i potencjale nawet do ok. 100 mikrowol-

tów. Zwane s

ą falami wolnymi;

d) fale delta to fale o cz

ĊstotliwoĞci od 0,5–4 Hz i potencjale powyĪej 100 mi-

krowoltów. S

ą mocno zsynchronizowane i najwolniejsze ze wszystkich fal

mózgowych, dlatego te

Ī towarzyszą gáĊbokiemu snowi, kiedy nic siĊ nie Ğni

i

Ğpiący znajduje siĊ w peánej nieĞwiadomoĞci. W tym wáaĞnie czasie orga-

7

Charakterystyka i interpretacja psychologiczna fal mózgowych dokonana zosta

áa na podstawie

M. Pecyna, Instrumentalizacja bada

Ĕ psychologicznych techniką Cap/Scan EEG/EMG, War-

szawa 1999, s. 47–48.

8

Odkryte zosta

áy przez Sterna, podczas jego eksperymentów na kotach; udowodniá wówczas, Īe

wzmacniaj

ąc fale SMR, áagodzi siĊ objawy padaczkowe i przyczynia do homeostazy organizmu.

256

El

Ībieta KORNACKA-SKWARA, Andrzej SKWARA

nizm regeneruje si

Ċ i uwalnia do krwi hormon wzrostu (GH), hormon stery-

dowy DHEA (prawdopodobnie odpowiedzialny za spowalnianie procesów
starzenia si

Ċ) oraz melatoninĊ odpowiedzialną za regulacjĊ dobowego cyklu

snu i czuwania oraz „zegara biologicznego”, zmniejsza si

Ċ poziom kortyzolu

– hormonu kory nadnerczy popularnie nazywanego hormonem stresu. Fale
delta s

ą teĪ obrazem patologicznym, charakteryzującym uszkodzenia mózgu

(np. guzy). Pojawiaj

ą siĊ równieĪ przy np. intensywnym wysiáku umysáo-

wym.

Procedura kszta

átowania umiejĊtnoĞci z zastosowaniem

Biofeedback EEG

Neurofeedback to technika oparta na mechanizmie sprz

ĊĪeĔ zwrotnych

z wykorzystaniem metody elektroencefalografii. Sam zapis EEG polega na reje-
strowaniu czynno

Ğci bioelektrycznej mózgu. Dzieje siĊ to za pomocą elektrod,

umieszczanych na skórze g

áowy w ĞciĞle okreĞlonym schemacie

9

.

Rys. 1. Lokalizacja elektrod 10–20 na jednowymiarowym rzucie g

áowy (Ĩródáo: www.brain.fuw.

edu.pl, stan z: 10.01.2012)

9

Od 1958 r. najcz

Ċstszym i zalecanym przez MiĊdzynarodową FederacjĊ Elektroencefalografii

i Neurofizjologii Klinicznej jest schemat rozmieszczenia i oznakowania elektrod wg uk

áadu

10–20.

Zastosowanie mechanizmu biologicznego sprz

ĊĪenia zwrotnego…

257

Komórki nerwowe w mózgu wytwarzaj

ą sygnaáy elektromagnetyczne, które

s

ą przekazywane przez synapsy. Wywoáane przez aktywnoĞü mózgu róĪnice po-

tencja

áów miĊdzy dwoma punktami są niewielkie i muszą byü silnie wzmocnio-

ne zanim zareaguje na nie (zarejestruje je) urz

ądzenie odbierające informacjĊ.

Zapis potencja

áów mózgowych ma postaü fal o czĊstotliwoĞci 1–100 Hz i ampli-

tudzie od ok. 5 do kilkuset mikrowoltów

10

. Elektrody s

ą rozmieszczane na skó-

rze g

áowy, a czynnoĞü bioelektryczna miĊdzy kaĪdą parą elektrod rejestrowana

jest jako jeden kana

á. Analiza wáaĞciwoĞci fal (np. czĊstotliwoĞci, amplitudy,

kszta

átu lub rozkáadu), polegająca na porównaniu czynnoĞci bioelektrycznej róĪ-

nych obszarów, mo

Īe byü dokonana dla caáej powierzchni mózgu lub dla okre-

Ğlonych jego czĊĞci. Tak wiĊc podstawowy zapis EEG stanowi fala definiowana
jako przej

Ğciowa zmiana róĪnicy potencjaáów czynnoĞci mózgu. MoĪna równieĪ

okre

Ğliü rytmy badanych czynnoĞci

11

, które s

ą zróĪnicowane pod wzglĊdem po-

ziomu aktywno

Ğci motorycznej i aktywnoĞci bioelektrycznej mózgu. „KaĪde

wzbudzenie komórek nerwowych charakteryzuje si

Ċ dyschronizacją zapisu

EEG, która wyra

Īa siĊ falami o niskim woltaĪu i wysokiej czĊstotliwoĞci, pod-

czas kiedy sen objawia si

Ċ synchronizacją zapisu EEG, tj. falami o wysokim

wolta

Īu i maáej czĊstotliwoĞci”

12

.

Podczas badania EEG elektrody s

ą umieszczane w wielu – z góry ustalonych

– miejscach na skórze g

áowy; dane odbierane z tych miejsc poddawane są anali-

zie komputerowej i na ich podstawie powstaje specyficzna mapa naszego mó-
zgu. Rodzaje dost

Ċpnych wyników konwencjonalnego badania EEG i QEEG

obejmuj

ą – lecz nie są ograniczone – do czĊstotliwoĞci podziaáów elektrycznych

w ró

Īnych regionach mózgu, amplitud i symetrii czĊstotliwoĞci, amplitud

i kszta

átów fali dla analogicznych miejsc na kaĪdej póákuli. Przyrównując te

Ğrednie do baz normatywnych, naukowcy są w stanie zidentyfikowaü wzorce fal
mózgowych, które s

ą charakterystyczne dla róĪnych populacji klinicznych

13

.

Wszystkie sk

áadowe fal mózgowych są zawsze produkowane, ale przewagĊ

pewnych po

Īądanych fal mózgowych moĪna uzyskaü wysiákiem woli i systema-

tycznym treningiem. Produkcja pewnych po

Īądanych fal i redukcja innych, nie-

po

Īądanych, jest istotą treningu EEG biofeedback.

Najwa

Īniejszym wydarzeniem w historii neurofeedbacku byáo doprowadze-

nie do rozwoju teorii w praktyce klinicznej. Odkrycia Stermana

14

spowodowa

áy,

Īe inaczej spojrzano na leczenie epilepsji, a neuroterapia (dziĊki badaniom Ka-
miya) zosta

áa uznana za skuteczną metodĊ leczenia uzaleĪnieĔ, skutków urazów

i jako trening maksymalnej wydajno

Ğci.

10

K. Walsh, Neurologia kliniczna, Warszawa 1998, s. 98.

11

Rytm mo

Īemy okreĞliü wówczas, gdy fale skáadające siĊ na czynnoĞü pojawiają siĊ z okreĞloną

cz

ĊstotliwoĞcią i są o tym samym ksztaácie.

12

M.B. Pecyna, dz. cyt., s. 16.

13

F. Masterpasqua, K. Healer, Neurofeedback In Psychological Practice, „Professional Psychol-

ogy: Research and Practice” 2003, Vol. 34, No. 6, p. 652–656.

14

J. Demos, Getting started with neurofeedback, New York 2005.

258

El

Ībieta KORNACKA-SKWARA, Andrzej SKWARA

W zwi

ązku z diagnozowaniem coraz wiĊkszej liczby dzieci z ADHD, zaczĊ-

to prowadzi

ü szeroko zakrojone badania, w czasie których okazaáo siĊ, Īe osoby

z ADHD ró

Īnią siĊ od nieklinicznych przypadków obrazem QEEG

15

. Badania

konsekwentnie pokazuj

ą, Īe podniesienie Ğredniej amplitudy wolnych czĊstotli-

wo

Ğci fal mózgowych (4–7 lub 11/08 Hz) z odpowiednim zmniejszeniem ampli-

tudy wy

Īszych czĊstotliwoĞci (12–15 lub 15–18 Hz), zwáaszcza na przedczoáo-

wej lub przy

Ğrodkowej centralnej korze, jest charakterystyczne dla osób z ADHD.

Badania te wykazuj

ą jeszcze wiĊkszą wzglĊdną wysokoĞü w zwolnionej aktyw-

no

Ğci fal mózgowych w porównaniu do szybszego dziaáania. W QEEG badania

wykazuj

ące wolniejsze dziaáanie mózgu u chorych z ADHD są potwierdzone

przez badania obrazowania mózgu

16

.

Trening EEG Biofeedback

Trening Biofeedback najcz

ĊĞciej opiera siĊ na grach, które trwają okoáo 2–3

minut; w zale

ĪnoĞci od moĪliwoĞci üwiczącego terapeuta decyduje o czasie

trwania ca

áego treningu. Za kaĪdym razem trenujący gra w 6 do 12 róĪnych gier.

Gry te nie maj

ą skomplikowanej fabuáy, skonstruowane są tak, aby daü trenują-

cemu jak najprostszy sygna

á o pracy jego mózgu. Na przykáad jadący samochód

przyspiesza, gdy spe

ánione są warunki zadane przez terapeutĊ. NiezaleĪnie od

choroby, procedura neurologicznego sprz

ĊĪenia zwrotnego w badaniach jest sto-

sunkowo spójna. Aktywno

Ğü elektryczna neuronów jest wykrywana za pomocą

elektrod powierzchniowych, aktywno

Ğü ta jest nastĊpnie wzmacniana i przetwa-

rzana przez programy komputerowe, które za po

Ğrednictwem symulacji gry na

monitorze komputera wywo

áują u pacjenta warunkową reakcjĊ sáuchową, doty-

kow

ą i/lub wizualną. Na przykáad, gra zrĊcznoĞciowa Pac-Man emituje sygnaá

d

ĨwiĊkowy, gdy gracz utrzymuje fale w zakresie 15–18 Hz powyĪej pewnego

progu amplitudy oraz zachowuj

ąc fale w zakresie 7–4 Hz poniĪej pewnego pro-

gu. Progi amplitudy s

ą ustalane dla kaĪdej osoby tak, aby zoptymalizowaü mo-

tywacj

Ċ i stopnie trudnoĞci. Nie wystĊpują w przypadku, gdy gracz utrzymuje

fale w zakresie 15–18–70 Hz, powy

Īej okreĞlonej amplitudy w 70% czasu,

utrzymuj

ąc czĊstotliwoĞü 4–7 Hz powyĪej ponownie ustalonej amplitudy tylko

20% w czasie

17

.

Dzieci z trudno

Ğciami w koncentracji juĪ na drugim spotkaniu przeĪywają

cz

Ċsto rozczarowanie tym, iĪ gry powtarzają siĊ. Aby dziecko nie straciáo chĊci

do podejmowania wysi

áku, rozmawiając o terapii, lepiej podkreĞlaü osiągniĊcia,

15

Badania na ten temat prowadzili m.in.: Chabot i Serfontein; Janzen, Graap, Stephenson, Mars-

hall i Fitzsimmons; Monastra, Lubar oraz Linden; za: F. Masterpasqua, K. Healer, dz. cyt.,
p. 652–656.

16

F. Masterpasqua, K. Healer, dz. cyt.

17

Tam

Īe, s. 653.

Zastosowanie mechanizmu biologicznego sprz

ĊĪenia zwrotnego…

259

zdobyte punkty, poziom koncentracji i rozlu

Ĩnienia, zwracając w ten sposób

uwag

Ċ dziecka na cel terapii, a nie na zabawĊ, jaką byáoby zwykáe granie na

komputerze. Celem terapii jest nauczenie – bez wzgl

Ċdu na wiek – dzieci, máo-

dzie

Īy czy dorosáych korzystnego funkcjonowania w Īyciu codziennym, „pracy

mimo znudzenia, koncentracji uwagi na rzeczach powtarzalnych, wydajno

Ğci

pod presj

ą czasu i zewnĊtrznej oceny. Zatem biofeedback to teĪ trening systema-

tyczno

Ğci, cierpliwoĞci, motywacji i woli”

18

. Zapis fal mózgowych daje nam in-

formacje na temat jako

Ğci procesów umysáowych, ale nie na temat ich treĞci.

Obserwuj

ąc zapis fal mózgowych, terapeuta jest w stanie powiedzieü, czy

pacjent jest skoncentrowany (ale nie to, na czym si

Ċ koncentruje), albo czy pa-

cjent jest zdenerwowany (ale nie – z jakiego powodu)

19

.

Rys. 2. Pozytywny przebieg jednej z gier

Negatywny przebieg jednej z gier

ħródáo: M. Zióákowska, EEG Biofeedback. Co warto wiedzieü?, [w:] Poradnik dla rodziców na
temat rozwoju psychomotorycznego dzieci, Biuletyn „Promyk S

áoĔca” 2009, nr 9, s. 3.

Biofeedback w analizie i terapii specyficznych trudno

Ğci

Metoda biofeedbacku wykorzystywana jest do analizy zaburze

Ĕ, w perspek-

tywie diagnozy i terapii. Pocz

ątkowo stosowana w odniesieniu do zaburzeĔ neu-

rologicznych (g

áównie padaczki), znalazáa zastosowanie w analizie i terapii

ADD, ADHD oraz leczeniu zaburze

Ĕ lĊkowych. DziĊki niej moĪna byáo doko-

na

ü precyzyjnych opisów zaburzeĔ i podaü adekwatne wskazówki do szeroko

rozumianej terapii.

Wed

áug neurolog dr Aditi Shankardass

20

, oko

áo

1

Ú

6

dzieci cierpi na zaburze-

nia rozwoju. Mog

ą one hamowaü lub upoĞledzaü rozwój funkcji poznawczych,

18

M. Zió

ákowska, EEG Biofeedback. Co warto wiedzieü?, [w:] Poradnik dla rodziców na temat

rozwoju psychomotorycznego dzieci, Biuletyn „Promyk S

áoĔca” 2009, nr 9, s. 2–3.

19

Tam

Īe.

20

Aditi Shankardass jest neurologiem w zakresie trzech dyscyplin: dziedzinie neurofizjologii,

neuroanatomii i neuropsychologii. Obecnie prowadzi ona Pracowni

Ċ Neurofizjologii Zakáadu

260

El

Ībieta KORNACKA-SKWARA, Andrzej SKWARA

emocjonalnych, spo

áecznych, jak teĪ rozwój funkcji fizycznych. „Mimo tego, Īe

ka

Īde z tych schorzeĔ ma swoje Ĩródáo w mózgu, wiĊkszoĞü z nich jest diagno-

zowana tylko na podstawie zachowa

Ĕ. Diagnozowanie schorzeĔ mózgu bez za-

gl

ądania do mózgu jest jak leczenie chorób serca na podstawie objawów, bez

EKG czy rentgenu klatki, by obejrze

ü serce. Program do mapowania aktywnoĞci

elektrycznej pozwala wykry

ü Ĩródáo nieprawidáowoĞci. Program prawdopodo-

bie

Ĕstwa statystycznego pozwala matematycznie obliczyü, czy nieprawidáowoĞci

s

ą klinicznie istotne, pozwalając stawiaü dokáadniejsze diagnozy neurologiczne

objawów u dzieci. Badania pokazuj

ą, Īe prawie poáowa autystycznych dzieci tak

naprawd

Ċ cierpi na napady padaczki (a byáy to dzieci pierwotnie z diagnozą au-

tyzmu, deficytu uwagi, niedorozwoju i problemów j

Ċzykowych). Skany EEG

ujawni

áy problemy ukryte w ich mózgach, których nie ujawniáaby obserwacja

zachowania. EEG pozwoli

áo na dokáadniejsze diagnozy neurologiczne i zasto-

sowanie ukierunkowanego leczenia. Zbyt d

áugo dzieci z zaburzeniami rozwoju

by

áy Ĩle diagnozowane, a ich prawdziwe problemy nierozpoznane i nieleczone.

Zbyt d

áugo dzieci i rodziców drĊczyáy rozpacz i frustracja. Ale wkroczyliĞmy

w now

ą erĊ neurologii, w której wreszcie moĪemy oglądaü mózg bezpoĞrednio,

w czasie rzeczywistym, bezinwazyjnie i bez skutków ubocznych, by znale

Ĩü

prawdziwe

Ĩródáo upoĞledzeĔ u dzieci”

21

.

Analiza ponad 200 bada

Ĕ dokonana w 1999 r. przez Hughesa i Johna

22

po-

twierdzi

áa, Īe QEEG moĪe byü narzĊdziem do oceny chorób naczyĔ mózgo-

wych, demencji, zaburze

Ĕ nastroju, zespoáów powypadkowych, schizofrenii

i uzale

ĪnieĔ. Pozwoliáa teĪ na wysuniĊcie wniosków, Īe uszkodzenie czĊĞci czo-

áowej lewego páata czĊĞciej prowadzi do objawów depresji, natomiast uszkodze-
nie w prawym p

áacie czĊĞciej prowadzi do wystąpienia objawów manii. Terapia

tych zaburze

Ĕ pokazuje, Īe neurofeedback przynosi korzyĞci w áagodzeniu ob-

jawów depresji, natomiast wst

Ċpne badania sugerują, Īe moĪe mieü zastosowa-

nie w terapii schizofrenii i zaburze

Ĕ lĊkowych

23

.

Treningi biofeedback proponowane s

ą pacjentom, którzy zmagają siĊ rów-

nie

Ī z innymi zaburzeniami, takimi jak: autyzm, natrĊctwa, zaburzenia snu, ze-

spó

á chronicznego zmĊczenia, zaburzenia odĪywiania, a takĪe trudnoĞciami

w zakresie roz

áadowywania napiĊcia wewnĊtrznego, tremy czy agresji. W odnie-

sieniu do dzieci i m

áodzieĪy w wieku szkolnym treningi czĊsto dotyczą radzenia

sobie z trudno

Ğciami szkolnymi (manifestującymi siĊ niskimi osiągniĊciami

szkolnymi wynikaj

ącymi z napiĊü, zaburzeĔ uwagi, nadpobudliwoĞci), dysleksji

lub usprawniania wad wymowy.

Zaburze

Ĕ w California State University. ħródáo: A. Shankardass, A second opinion on devel-

opmental disorders, http://blog.ted.com/2010/06/24/a_second_opinio, stan z: 5.02.2012.

21

Tam

Īe.

22

F. Masterpasqua, K. Healer, dz. cyt.

23

Tam

Īe.

Zastosowanie mechanizmu biologicznego sprz

ĊĪenia zwrotnego…

261

Dla osób zdrowych stosowane s

ą sesje treningowe mające na celu poprawĊ

sprawno

Ğci funkcjonowania w sytuacjach obarczonych nadmiernym stresem (sy-

tuacje wymagaj

ące szybkich, odwaĪnych decyzji, presja czasu, odpowiedzialno-

Ğci, presja oczekiwaĔ), w celu usprawnienia procesów poznawczych, takich jak:
pami

Ċü, koncentracja, uczenie siĊ (w tym jĊzyków obcych), dla uzyskania lep-

szych wyników w uprawianej dziedzinie zawodowej, dyscyplinie sporu b

ądĨ

w sportach wyczynowych. Podstaw

ą do treningów są badania, które mówią

o nieprawid

áowoĞciach w zakresie fal mózgowych. Mimo uzyskiwania zadowa-

laj

ących wyników w testach badających procesy intelektualne, osoby dorosáe lub

dzieci funkcjonuj

ą poniĪej swoich moĪliwoĞci. „Zaburzenia pamiĊci i koncen-

tracji, dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia, nadpobudliwo

Ğü psycho-

ruchowa, rozchwiana sfera emocjonalna, niska wytrzyma

áoĞü poznawcza nie

sprzyjaj

ą osiąganiu dobrych wyników w szkole, a to odbiera motywacjĊ, rodzi

frustracj

Ċ i zniechĊca do pracy. Dziecko stale porównuje siĊ z innymi i jeĞli to

porównanie nie wypada dla niego korzystnie, tworzy w nim negatywny obraz
siebie, os

áabia wiarĊ we wáasne moĪliwoĞci i wyzwala poczucie odrzucenia (je-

stem beznadziejny w nauce, wi

Ċc nikt siĊ ze mną nie chce przyjaĨniü, rodzice

pewnie maj

ą mnie juĪ doĞü, bez przerwy ich rozczarowujĊ itp.)”

24

.

„Treningi EEG Biofeedback powoduj

ą polepszenie siĊ zapisu EEG mózgu,

co skutkuje tym,

Īe poprawia siĊ sprawnoĞü intelektualna, ale teĪ maleje impul-

sywno

Ğü, napady agresji i wybuchy záoĞci, nastĊpuje lepsza kontrola emocji,

podnosi si

Ċ refleksyjnoĞü i spokojne zastanawianie siĊ np. przed odpowiedzią.

W efekcie poprawia si

Ċ zachowanie dziecka, wzrasta jego samoocena oraz wiara

w siebie i w swoje mo

ĪliwoĞci”

25

.

Zako

Ĕczenie

Trening biofeedback jest alternatywn

ą formą terapii w stosunku do innych,

stosowanych do tej pory, w tym do farmakoterapii. W niektórych zaburzeniach
b

ądĨ trudnoĞciach jest w stanie zastąpiü farmakoterapiĊ, w innych peáni funkcjĊ

pomocnicz

ą. Niewątpliwą zaletą biofeedbacku jest to, Īe jest to metoda caákowi-

cie bezpieczna, bez skutków ubocznych. Warunkiem skuteczno

Ğci terapii jest

silna wola, motywacja pacjenta i ch

Ċü do wspóápracy z lekarzem/terapeutą. Daje

to pacjentowi (klientowi) poczucie odpowiedzialno

Ğci za wynik wáasnego lecze-

nia, mo

ĪliwoĞü kontrolowanego wpáywu na uzyskiwane efekty. Dodatkowym

wzmocnieniem jest bie

Īąca informacja zwrotna (istota biofeedbacku), która nie

tylko wp

áywa na motywacjĊ oraz potwierdzenie kompetencji osoby poddanej

treningowi, ale przede wszystkim daje mo

ĪliwoĞü wglądu w siebie, poznania

24

E. Zaborowska, EEG Biofeedback: wskazania, planowanie terapii, przebieg treningu, http://

www.biofeedback-eeg.pl/page22.php, stan z: 15.07.2012.

25

Tam

Īe.

262

El

Ībieta KORNACKA-SKWARA, Andrzej SKWARA

swoich aktualnych zasobów i mo

ĪliwoĞci. Biofeedback jest techniką, która in-

tensywnie rozwija si

Ċ

26

, wspó

átworząc coraz lepsze metody diagnozowania

funkcji organizmu, rozpoznawania mo

ĪliwoĞci mózgu, sterowania nim i uspra-

wniania jego pracy.

Summary

Biological feedbacks in the process of acquiring skills

Biofeedback is a comprehensive system training, which changes the functioning of many sys-

tems of the body, giving feedback on the behavior of the area of human functioning. The paper
shows the types of biofeedback, the characteristic of the training procedure and its base (descrip-
tion of the brain waves). The author provides information about situations you can use biofeedback
training, and identifies the areas of disorders which are found effectiveness of this type of training.
This method is used among others in psychology, physiology, rehabilitation, medicine, but also in
sport and business.

26

Np. Biofeedback Zmienno

Ğci Rytmu Serca jest nową techniką treningu naszego ciaáa, której ce-

lem jest zmiana ró

ĪnorodnoĞci rytmu serca oraz zmiana rytmu serca dominującego u danej

osoby. Pierwszy trening HRV biofeedbacku zastosowano w Rosji do leczenia astmy i wielu in-
nych stanów chorobowych. Obecnie badania prowadzone s

ą w odniesieniu do takich zaburzeĔ,

jak: napady z

áoĞci, zaburzenia lĊkowe, astma, choroby ukáadu krąĪenia, zespóá jelita draĪliwe-

go, zespó

á przewlekáego zmĊczenia, zespól bólu przewlekáego, fibromialgia, dając nadziejĊ

chorym na popraw

Ċ jakoĞci ich Īycia http://www.eegbiofeedback.net.pl/page23.php, stan z:

28.06.2012.