Psychologia różnic indywidualnych  zagadnienia do egzaminu
#1 Przedmiot badań psychologii różnic indywidualnych
Przedmiot psychologii RI
Starożytne korzenie psychologii RI (poglądy Platona, Arystotelesa, Hipokratesa).
Początek badań empirycznych nad RI (Darwin, Galton, Cattell)
Początek badań nad inteligencją (Spearman, Binet i Simon, Stern)
Wkład Pawłowa do psychologii RI
Różnice inter- i intraindywidualne
Pojęcie cechy (+ dlaczego jest latentna i hipotetyczna)
Pojęcie dyspozycji, czynnika, wymiaru
Analiza czynnikowa: cel, przebieg
Stałość cech (czasowa i sytuacyjna; bezwzględna, względna, koherentna)
Relacja między cechą a stanem
Czynniki sytuacyjne i podmiotowe (cechy) a zachowanie
Pojęcie stylu i typu, rodzaje typologii (biegunowa, szufladkowa, wymiarowa)
Problem  dziedziczność i środowisko
Determinanty środowiskowe (środowisko wspólne i specyficzne) i genetyczne inteligencji i
temperamentu
#2 Temperament  wprowadzenie
Formalne (w tym emocjonalne) i treściowe aspekty zachowania
Najpowszechniejsze wyróżniki pojęcia temperament wg Strelaua + definicja temperamentu
Istota podziału na opisowe vs. wyjaśniające koncepcje temperamentu
Typologia Hipokratesa-Galena (+ jej relacje do wymiarów neurotyczności i ekstrawersji)
Koncepcja temperamentu Heymansa i Wiersmy
Typologia Kretschmera
Typologia Sheldona
Temperament w ujęciu Pawłowa: badania, założenia, wymiary, typologia układu nerwowego
(temperamentu) i jej odniesienie do typologii Hipokratesa-Galena
#3 Temperament jako opis lub dyspozycja do określonych zachowań
Interakcyjna koncepcja temperamentu Thomasa i Chess (założenia, kategorie temperamentu i ich
przejawy w zachowaniu dziecka, temperament łatwy, trudny i wolno rozgrzewający się, dobroć
dopasowania)
Behawioralno-genetyczna teoria temperamentu Bussa i Plomina (założenia, struktura
temperamentu, biologiczne podłoże temperamentów EAS, dopasowanie temperamentu i
środowiska)
1
#4 Teorie temperamentu nawiązujące do pojęcia aktywacji
Pojęcie aktywacji
Aktywacja a siła procesu pobudzenia
Rodzaje aktywacji
Teoria PEN Eysencka (charakter teorii, założenia, charakterystyka wymiarów PEN i ich fizjologiczne
podłoże, postulaty)
PEN a typologia temperamentów Hipokratesa-Galena
Adaptacyjne znaczenie PEN (zdrowie psychiczne i fizyczne, zachowania seksualne, funkcjonowanie
szkolne i zawodowe)
Neuropsychologiczny model temperamentu Graya (założenia, wymiary, postulaty)
Pojęcie aktywowalności
#5 Regulacyjna teoria temperamentu (RTT)
y
ródła RTT
Postulaty RTT
Pojęcie temperamentu w RTT
Cechy formalne i energetyczne przed i po modyfikacji, ich sens psychologiczny oraz mechanizmy
fizjologiczne
Odziedziczalność i uniwersalność cech RTT
Fizjologiczne podłoże cech RTT
Temperament jako system regulacji stymulacji
Cechy temperamentu a style działania
Struktury temperamentu (konfiguracje cech, zharmonizowanie vs niezharmnizowanie, efektywna i
nieefektywna regulacja stymulacji, temperamentalny czynnik ryzyka)
#6 Transakcyjny model temperamentu (TMT)
y
ródła TMT
Definicja temperamentu wg Eliasza
Wymiary temperamentu w TMT (+ dlaczego tylko energetyczne)
Stałość czasowa i sytuacyjna temperamentu wg Eliasza (porównanie z teorią Pawłowa i Strelaua,
stałość koherentna, transsytuacyjne różnicowanie się temperamentu)
Bardziej biologicznie i bardziej środowiskowo uwarunkowana składowa temperamentu
Zmiany temperamentu w wyniku regulacji stymulacji (dwukierunkowe!)
Optymalny poziom aktywacji (OPA) i stymulacji (OPS)
Regulacja stymulacji (sprzężenie zwrotne dodatnie i ujemne, regulacja aktywna i bierna, rola
mechanizmu fizjologicznego w regulacji stymulacji, poziomy regulacji stymulacji, efektywna vs.
nieefektywna regulacja stymulacji, reaktywność a regulacja stymulacji)
Podłoże WZA wg Eliasza
Porównanie TMT i RTT
2
#7 Temperament a osobowość i funkcjonowanie jednostki
Pojęcie osobowości i temperamentu, porównanie obu konstruktów
Relacje między temperamentem a osobowością
Temperament a stres (pojęcie stresu, rola temperamentu w modyfikowaniu stanu stresu, w
determinowaniu stymulacyjnej wartości wymagań i optymalnego poziomu aktywacji oraz w
determinowaniu skłonności do przejawiania negatywnych emocji w sytuacjach stresujących)
Temperament a radzenie sobie ze stresem
Temperament a stres ekstremalny
Temperamentalny czynnik ryzyka
Temperament a funkcjonowanie zawodowe
Temperament a inteligencja
#8 Zdolności i inteligencja  wprowadzenie
Pojęcie inteligencji
Inteligencja A, B i C
Definicja inteligencji Strelaua
Pojęcie zdolności (+ podział na zdolności ogólne i specjalne)
Dwuczynnikowa teoria zdolności Spearmana (plus zasady edukcji)
Model zdolności umysłowych Cattella
Model inteligencji Carrolla
#9 Podstawowe teorie inteligencji
Biologiczne teorie inteligencji (inteligencja a szybkość neuronalna, sprawność układu nerwowego,
wielkość i złożoność mózgu; dziedziczność inteligencji)
Poznawcze teorie inteligencji (elementarne zadania poznawcze, badania Hunta, teorie top-down i
bottom-up, teoria inteligencji Sternberga)
#10 Diagnoza inteligencji
Pomiar inteligencji za pomocą wskaz
ników psychomotorycznych
Kryteria, jakie musi spełniać test inteligencji
Rodzaje testów inteligencji
Skala Inteligencji Bineta-Simona
Wiek umysłowy, klasyczny i dewiacyjny iloraz inteligencji, wskaz
nik efektywności
Skala inteligencji Wechslera (ogólna charakterystyka i funkcja podskali werbalnej i niewerbalnej,
wyniki)
Test Matryc Progresywnych Ravena
Ograniczenia testów inteligencji
3
#11 Międzykulturowe badania nad inteligencją
Pierwsze badania nad międzygrupowymi różnicami w inteligencji i ich konsekwencje prawne i
społeczne
Tezy Jensena
Sylogizm Herrsteina oraz tezy Herrnsteina i Murraya
Krytyka Sternberga i wspierające ją argumenty empiryczne
Stronniczość kulturowa testów inteligencji (przyczyny, testy neutralne i zredukowane kulturowo)
#12 Adaptacyjna rola inteligencji
Niepełnosprawność umysłowa (nazewnictwo, kryteria, programy interwencyjne)
Wybitne zdolności (kryteria, programy opieki)
Efekt Flynna
Badania Termana i Oden
Inteligencja a powodzenie szkolne i akademickie
Możliwości nauczania inteligencji
Inteligencja a powodzenie zawodowe i sukces zawodowy
Inteligencja a ubóstwo i patologia
Zmiany w inteligencji w wyniku starzenia się
#13 Style poznawcze
Styl (dlaczego jest cechą? czym się różni od strategii; czy ludzie zawsze zachowują się zgodnie ze
swoim stylem?)
Zależność - niezależność od pola (charakterystyka biegunów, Test  Pręta i ramy , Test Ukrytych
Figur, pojęcie zróżnicowania psychologicznego, związek z IQ)
Refleksyjność - impulsywność (charakterystyka biegunów, związek z z neurotycznością; Test
Porównywania Znanych Kształtów, związek z IQ i funkcjonowaniem szkolnym);
Konkretność - abstrakcyjność (charakterystyka biegunów, diagnoza oparta na kategoryzowaniu
obiektów, związek z funkcjonowaniem szkolnym)
Wspólne cechy stylów poznawczych
4