Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym
Karolina Malinowska-Krutul
Czynności sądowe w postępowaniu przygoto-
wawczym
1. Uwagi wstępne
Aktualny model polskiego procesu karnego cechuje odrębność organów
procesowych kierujących postępowaniem przygotowawczym i sądowym.
Gospodarzem postępowania przygotowawczego jest prokurator, mimo tego
sąd wywiera du\
y wpływ na postępowanie przygotowawcze. Nietrudno za-
uwa\
yć, \
e w kodeksie postępowania karnego z 1997 r.1 znacznie rozsze-
rzono zakres udziału sądu w postępowaniu przygotowawczym. Czynności
sądowe przewidziane są nie tylko w rozdziale 38 k.p.k., ale i w licznych
przepisach wielu innych rozdziałów k.p.k.2.
Na tle kodeksu postępowania karnego z 1969 r. oddziaływanie sądu zwy-
kło nazywać się nadzorem (kontrolą) sądu nad postępowaniem przygoto-
wawczym, rozumianym jako normatywnie określona działalność sądu mają-
ca na celu sprawdzenie prawidłowości działania organów postępowania
przygotowawczego i wyciągnięcie konsekwencji prawnych ze spostrze\
o-
nych uchybień3. Kontrola sądowa ograniczała się w zasadzie do rozpatry-
wania środków odwoławczych (za\
aleń) od niektórych decyzji procesowych
organów postępowania przygotowawczego, a więc do badania tych decyzji od
strony prawidłowości i wszechstronności wyników śledztwa i dochodzenia4.
W ostatnim czasie w związku z rozszerzeniem zakresu uprawnień sądu
w postępowaniu przygotowawczym w k.p.k. z 1997 r. pojawiło się pytanie
o adekwatność u\
ywanego pojęcia  sądowej kontroli (nadzoru) postępowa-
nia przygotowawczego . J. Grajewski słusznie zauwa\
a, \
e sąd, oprócz ty-
1
Ustawa - Kodeks postępowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 r., Dz. U. z 1997 r., Nr 89,
poz. 555 z póz
n. zm.
2
Zob. szerzej: T. G r z e g o r c z y k, Postępowanie przygotowawcze w nowym kodeksie postę-
powania karnego i sytuacja w nim podejrzanego. Nowa kodyfikacja karna. Krótkie komenta-
rze, nr 1, Warszawa 1997, s. 14 i n.; S. W y c i s z c z a k, Czynności sądu w nowym k.p.k.,
Prokuratura i Prawo 1997, nr 11, s. 48 i n.
3
J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks postępowania karnego. Ko-
mentarz, t. I, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2006, s. 893.
4
Ibidem, s. 893 894; J. G r a j e w s k i, Ingerencja sądu w postępowanie przygotowawcze
w świetle przepisów nowego Kodeksu postępowania karnego (zarys problematyki), (w:)
E. S k r ę t o w i c z (red.), Nowy kodeks postępowania karnego. Zagadnienia węzłowe, Kantor
Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1998, s. 210 211.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
63
K. Malinowska-Krutul
powych funkcji kontrolnych nad czynnościami organów postępowania przygo-
towawczego, podejmuje sam określone czynności procesowe w tym postępo-
waniu (np. przesłuchuje podejrzanego przed zastosowaniem tymczasowego
aresztowania), a tak\
e podejmuje decyzje procesowe, które wkraczają w sferę
gwarancji procesowych uczestników procesu (np. wydanie postanowienia o
wprowadzeniu kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych). Skoro więc zakres
czynności sądowych wykracza poza sam nadzór nad czynnościami organów
postępowania przygotowawczego, ponadto niektóre decyzje sądowe podej-
mowane w ramach toczącego się śledztwa czy dochodzenia podlegają dalszej
kontroli, rację ma ww. autor, twierdząc, \
e bardziej adekwatnym pojęciem na
określenie uprawnień sądu w postępowaniu przygotowawczym będzie pojęcie
 ingerencji sądu w postępowanie przygotowawcze 5.
Nale\
y zauwa\
yć, \
e ustawodawca polski konsekwentnie rozszerza
ustawowe uprawnienia sądu w stadium postępowania przygotowawczego.
Wskazać nale\
y chocia\
by na zmiany do kodeksu postępowania karnego
dokonane ustawą z dnia 29 marca 2007 r.6. Zmiany te związane są z korek-
tą całego modelu postępowania przygotowawczego, ograniczeniem prokura-
torskiego nadzoru instancyjnego i przekazaniem dotychczasowych zadań
prokuratora nadrzędnego do właściwości sądu. Do najistotniejszych chyba
uregulowań zawartych w noweli nale\
y nowe brzmienie art. 465 ż 2 k.p.k.,
zgodnie z którym na postanowienie prokuratora przysługuje za\
alenie do
sądu właściwego do rozpoznania sprawy, chyba \
e ustawa stanowi inaczej.
Wspomnieć trzeba, \
e stanowią inaczej unormowania, zgodnie z którymi
organem odwoławczym w postępowaniu przygotowawczym jest prokurator
bezpośrednio przeło\
ony lub prokurator nadrzędny  przykładowo mo\
na
wskazać na art. 45 ż 1a k.p.k. i 626a k.p.k. Wprowadzono więc nową zasadę
ogólną, zgodnie z którą  niezawisły sąd jest organem kompetentnym do
rozpoznawania za\
aleń na postanowienia prokuratora, a tylko wyjątkowo
prokurator bezpośrednio przeło\
ony lub prokurator nadrzędny.
Drugą równie\
istotną zmianą dokonaną ustawą z dnia 29 marca 2007 r.,
świadczącą jednocześnie o zwiększeniu uprawnień sądu w postępowaniu
przygotowawczym, jest nowy kształt kontroli postanowień o odmowie
wszczęcia postępowania przygotowawczego lub o jego umorzeniu. Pominię-
cie kontroli postanowień o zaniechaniu ścigania karnego przez prokuratora
nadrzędnego  zapewniło wyłączną i całkowitą kontrolę odwoławczą sądowi
nad zaniechaniem ścigania.
Ponadto, zgodnie z art. 325e, ściślej dodanym do niego ż 4 na postano-
wienie o umorzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, za\
alenie
5
J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks postępowania karnego. Ko-
mentarz& , op. cit., s. 894.
6
Ustawa o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz
niektórych innych ustaw z dnia 29 marca 2007 r., Dz. U. z 2007 r., Nr 64, poz. 432.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
64
Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym
wnosi się do prokuratora właściwego do sprawowanie nadzoru nad docho-
dzeniem, a je\
eli prokurator ten nie przychyli się do za\
alenia, kieruje się je
do sądu.
Nale\
y zauwa\
yć, \
e w efekcie wy\
ej wspomnianych zmian wszystkie po-
stanowienia o umorzeniu postępowania pozostają pod kontrolą niezawisłego
sądu. W tym miejscu podkreślić nale\
y, \
e fundamentalnym zało\
eniem ka\
-
dego systemu środków odwoławczych jest zasada, zgodnie z którą kontrolę
decyzji procesowych powinien przeprowadzać organ, który nie miał nic wspól-
nego z jej wydaniem7. Nowy kształt kontroli postanowień o zaniechaniu ściga-
nia karnego zatem hołduje jeszcze wyraz
niej powy\
szej zasadzie.
Wydaje się, \
e rozszerzenie zakresu uprawnień sądu na etapie postępo-
wania przygotowawczego winno skutkować przede wszystkim większym
zaanga\
owaniem prokuratorów w bezpośrednim prowadzeniu postępowań
przygotowawczych, a zwłaszcza śledztw. To przecie\
prokurator jest orga-
nem uprawnionym do wszczynania (art. 305 ż 3 k.p.k.) i prowadzenia śledz-
twa (art. 311 k.p.k.), oczywiście z mo\
liwością powierzenia go Policji.
W związku z ciągłym rozszerzaniem uprawnień sądu w moim odczuciu,
mo\
na by się pokusić o określenie  wydzielony ustawowo  obszar aktywno-
ści sądu w postępowaniu przygotowawczym  na ujęcie czynności sądu
w postępowaniu przygotowawczym.
Przed dalszymi uwagami nale\
y zaznaczyć, \
e niniejsze opracowanie ma
na celu próbę usystematyzowania regulacji prawnych dotyczących form
i przejawów ingerencji sądu w postępowanie przygotowawcze, które to wy-
ró\
niono w obrębie 3 płaszczyzn, oraz zasygnalizowanie tych bardziej istot-
nych, zdaniem autora. Szczegółowe bowiem przedstawienie ich wymagało-
by znacznie obszerniejszego opracowania.
2. Płaszczyzny ingerencji sądu w postępowanie przygotowawcze
Rola sądu w postępowaniu przygotowawczym przejawia się w trzech
płaszczyznach8:
I. w bezpośrednim podejmowaniu decyzji procesowych, które są wynikiem
uprzedniej kontroli postępowania przygotowawczego pod względem
prawnym i merytorycznym,
II. w sprawowaniu kontroli instancyjnej w odniesieniu do niektórych decyzji
organów postępowania przygotowawczego, a więc badaniu tych decyzji
7
A. G a b e r l e, Funkcje kontroli instancyjnej w procesie karnym (zagadnienia podstawowe),
(w:) A. Ga b e r l e (red.), S. W a l t o ś, Środki zaskar\
ania w procesie karnym. Księga pamiąt-
kowa ku czci prof. Z. Dody, Kraków 2000, s. 199; J. G r a j e w s k i, Ingerencja sądu& , (w:)
E. S k r ę t o w i c z (red.), Nowy& , op. cit., s. 213 214.
8
Za J. G r a j e w s k i m, Ingerencja sądu& , (w:) E. S k r ę t o w i c z (red.), Nowy& , op. cit.,
s. 212.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
65
K. Malinowska-Krutul
od strony prawidłowości i wszechstronności wyników śledztwa i docho-
dzenia,
III. w podejmowaniu określonych czynności procesowych (dowodowych)
zastrze\
onych dla sądu  następcza kontrola w ramach stadium jurys-
dykcyjnego.
Decyzje podejmowane wyłącznie przez sąd w stadium postępowania
przygotowawczego zaliczyć mo\
na do kontroli wstępnej, kontrolę instancyj-
ną zaś uznać za kontrolę następczą. Jak słusznie zauwa\
a C. Kulesza, kon-
trola instancyjna ró\
ni się od kontroli następczej sprawowanej w stadium
jurysdykcyjnym przede wszystkim elementem dyspozycyjności i fakultatyw-
ności, gdy\
jest ona uruchamiana z inicjatywy strony przez zło\
enie za\
ale-
nia, podczas gdy kontroli następczej w stadium jurysdykcyjnym dokonuje
sąd z urzędu, oceniając jakość pracy organów ścigania. Kolejną ró\
nicą
między obiema formami kontroli jest to, \
e w przypadku bezpośredniego
podjęcia decyzji przez sąd organ ten ponosi całkowitą odpowiedzialność za
jej wydanie. Natomiast w przypadku kontroli następczej powstaje niebezpie-
czeństwo rozmycia tej odpowiedzialności między organem wydającym decy-
zję a organem kontrolnym9.
Nale\
y jeszcze dodać, \
e k.p.k. przewiduje tak\
e nadzór sądu nad czyn-
nościami dowodowymi Policji w sprawach ściganych w trybie prywatnoskar-
gowym. Zgodnie z art. 488 ż 2 k.p.k., na polecenie sądu Policja dokonuje
określonych przez sąd czynności dowodowych, po czym ich wyniki przeka-
zuje sądowi; przepis 308 k.p.k. stosuje się odpowiednio. Ustawodawca za-
tem ograniczył czynności, jakie sąd mo\
e zlecić organom policyjnym do
 czynności procesowych w niezbędnym zakresie i innych, których charakter
nie pozwala sądowi na ich przeprowadzenie na rozprawie.
3. Bezpośrednie podejmowanie przez sąd decyzji proceso-
wych w postępowaniu przygotowawczym
W obrębie tej płaszczyzny nale\
y wyró\
nić przede wszystkim decyzje, któ-
re wkraczają w sferę praw i swobód obywatelskich a wśród nich szczególnie
wa\
ne są te, które wią\
ą się z pozbawieniem lub ograniczeniem wolności 
mam tu na myśli postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania
(art. 250 ż 1 k.p.k.), jak i przedłu\
eniu jego stosowania (art. 263 k.p.k.), orze-
czenie o potrzebie obserwacji psychiatrycznej (art. 203 k.p.k.) w zakładzie
leczniczym lub jej przedłu\
eniu, stosowanie w postępowaniu przygotowaw-
czym kary porządkowej aresztowania (art. 287 ż 2 k.p.k. w zw. z art. 290 ż 1
9
C. K u l e s z a, Postępowanie przygotowawcze. Rozwiązania modelowe, (w:) P. K r u s z y ń -
s k i (red.), Nowe uregulowania prawne w kodeksie postępowania karnego z 1997 r., War-
szawa 1997, s. 269 270.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
66
Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym
zd. 2 k.p.k.), wydanie w postępowaniu przygotowawczym europejskiego na-
kazu aresztowania (art. 607a k.p.k.). Inne decyzje, które wkraczają w sferę
praw i swobód obywatelskich, to przykładowo: zarządzenie wprowadzenia
kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych (art. 237 k.p.k.), orzekanie o prze-
padku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia (art. 270 ż 1
k.p.k.), wydanie zezwolenia na przesłuchanie notariusza, adwokata, radcy
prawnego, lekarza, dziennikarza (art. 180 ż 2 k.p.k.), wydanie listu \
elaznego
oskar\
onemu przebywającemu za granicą (art. 281 k.p.k.). Wszystkie powy\
-
sze decyzje podejmowane są przed wniesieniem aktu oskar\
enia.
Kilka słów nale\
y poświęcić wyłącznej kompetencji sądu do stosowania
tymczasowego aresztowania. Taka regulacja została wprowadzona do k.p.k.
z 1969 r. ustawą nowelizacyjną z 1995 r. Postanowienie o tymczasowym
aresztowaniu sąd mo\
e wydać, gdy dowody zebrane w sprawie wskazują na
du\
e prawdopodobieństwo, \
e oskar\
ony popełnił przestępstwo. Ponadto
musi być spełniona jedna z podstaw szczególnych z art. 258 ż 1 3 k.p.k.
Sąd jest równie\
wyłącznie właściwym organem do przedłu\
enia stosowania
tymczasowego aresztowania10.
Nale\
y zwrócić uwagę na nowe brzmienie art. 263 ż 4 k.p.k. - zgodnie
z nim, sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, jest
uprawniony do przedłu\
enia stosowania tymczasowego aresztowania na
czas dłu\
szy ni\
12 miesięcy na wniosek właściwego prokuratora bezpo-
średnio przeło\
onego wobec prokuratora prowadzącego lub nadzorującego
śledztwo, je\
eli konieczność taka powstanie związku z:
 zawieszeniem postępowania karnego,
 czynnościami zmierzającymi do ustalenia lub potwierdzenia to\
samości
oskar\
onego,
 przedłu\
ającą się obserwacją psychiatryczną oskar\
onego,
 przedłu\
ającym się opracowywaniem opinii biegłego,
 wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiło-
ści lub poza granicami kraju,
 celowym przewlekaniem postępowania przez oskar\
onego.
Ścisłe określenie katalogu sytuacji, które mogą być podstawą do przedłu-
\
enia tymczasowego aresztowania na czas dłu\
szy ni\
12 miesięcy, było
następstwem wyroku TK z dnia 24 lipca 2006 r.11. TK orzekł, \
e art. 263 ż 4
k.p.k. w poprzednim brzmieniu  w części obejmującej zwrot:,  a tak\
e
z powodu innych istotnych przeszkód, których usunięcie nie było mo\
liwe 
w zakresie, w jakim odnosi się do postępowania przygotowawczego, jest
niezgodny z art. 41 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 1 i 3 oraz z art. 45 Konstytucji
10
Zob. szerzej R. A. S t e f a ń s k i, Organy uprawnione do stosowania i przedłu\
ania tymcza-
sowego aresztowania, (w:) S. S t a c h o w i a k (red.), Współczesny polski proces karny, Po-
znań 2002, s. 189.
11
Wyrok TK z dnia 24 lipca 2006 r., sygn. akt SK 58/06.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
67
K. Malinowska-Krutul
RP, podnosząc \
e jest to kryterium bardzo nieostre i z trudem poddające się
obiektywnym kryteriom oceny. Trybunał Konstytucyjny podniósł, \
e regulacja
ogranicza korzystanie z konstytucyjnie zagwarantowanej wolności, narusza-
jąc istotę tej wolności. Zatem mo\
liwość przedłu\
enia w oparciu o przesłan-
kę  innych istotnych przeszkód, których usunięcie nie było mo\
liwe istnieje
tylko w postępowaniu sądowym, co Trybunał uargumentował tym, \
e na
etapie postępowania sądowego sąd stosujący czy przedłu\
ający tymczaso-
we aresztowanie obejmuje swoją wiedzą ka\
dy aspekt toczącego się postę-
powania i tym samym jego odpowiedzialność za przebieg tego postępowa-
nia jest pełna, jednak na etapie postępowania przygotowawczego istnieje
obawa podejmowania decyzji niejako na wyrost.
Formą dotkliwie ograniczającą wolność jest badanie psychiatryczne po-
dejrzanego połączone z obserwacją zakładzie leczniczym. Zgodnie z art.
203 k.p.k. orzeczenie o potrzebie obserwacji psychiatrycznej w zakładzie
leczniczym lub jej przedłu\
eniu jest równie\
(jak postanowienie o tymczaso-
wym aresztowaniu) wyłącznym uprawnieniem sądu. Nale\
y podkreślić, \
e
sąd nie mo\
e tego uczynić wyłącznie z własnej inicjatywy  wbrew stanowi-
sku biegłych psychiatrów, bowiem ocena konieczności obserwacji w zakła-
dzie leczniczym wymaga posiadania wiadomości specjalnych w rozumieniu
artykułu 193 ż 1 k.p.k.12. W postępowaniu przygotowawczym sąd orzeka na
wniosek prokuratora.
Nale\
y koniecznie zwrócić uwagę na stosunkowo nowe uprawnienie sądu
w postępowaniu przygotowawczym  wydanie europejskiego nakazu aresz-
towania. Zgodnie z treścią art. 31 ust. 1 Decyzji Ramowej13 państwa człon-
kowskie Unii Europejskiej miały dokonać odpowiednich zmian w swym usta-
wodawstwie procesowym do dnia 1 stycznia 2004 r. W Polsce wprowadzono
je ustawą z dnia 18 marca 2004 r.14. Wydanie europejskiego nakazu zgodnie
z art. 607a k.p.k. jest uzale\
nione od spełnienia dwóch warunków:
 zaistnienie podejrzenia, i\
osoba ścigana za przestępstwo popełnione na
terytorium RP przebywa na terytorium państwa członkowskiego UE; w li-
teraturze przyjmuje się, \
e chodzi tu o podejrzenie znajdowania się na te-
rytorium Unii bez konieczności skonkretyzowania, w którym państwie; ta-
kie doprecyzowanie, zwłaszcza ze względu na swobodę przepływu osób,
mogłoby być znacznie utrudnione15,
12
Wyrok SN z dnia 14 grudnia 1973 r., III KR 309/73, OSNKW 1974, nr 4, poz. 72.
13
Decyzja Ramowa z dnia 13 marca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania
i procedury wydawania osób między Państwami Członkowskimi 2002/584/WSiSW, OJEC L
2002, nr 190, s. 1.
14
Ustawa z dnia 18 marca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postę-
powania karnego oraz ustawy - Kodeks wykroczeń, Dz. U. z 2004 r., Nr 69, poz. 626.
15
P. H o f m a ń s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks postępowania karnego. Komentarz.
Suplement do tomów I III, Warszawa 2004, s. 39.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
68
Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym
 zło\
enie przez prokuratora stosownego wniosku.
Ustawowo upowa\
nionym do wydania decyzji jest właściwy miejscowo
sąd okręgowy. Warto nadmienić, \
e na to postanowienie za\
alenie nie przy-
sługuje16.
Nie mo\
na zapomnieć, \
e po wniesieniu aktu oskar\
enia równie\
docho-
dzi do sądowej kontroli. Wśród decyzji podejmowanych przez sąd po wnie-
sieniu aktu oskar\
enia nale\
y przede wszystkim wyró\
nić te dotyczące kon-
troli wymagań formalnych aktu oskar\
enia (337 k.p.k.) oraz te dotyczące
kontroli merytorycznej aktu oskar\
enia. Wśród tych ostatnich nale\
y zwrócić
uwagę głównie na następujące uprawnienia sądu:
 orzekanie na posiedzeniu o warunkowym umorzeniu na wniosek zło\
ony
przez prokuratora po zakończeniu postępowania przygotowawczego
(art. 339 ż 1 pkt 2, art. 341 i 342 k.p.k.),
 orzekanie o umorzeniu postępowania z uwagi na niepoczytalność spraw-
cy i potrzebę zastosowania środków zabezpieczających (art. 324 ż 1
k.p.k.),
 przekazanie sprawy prokuratorowi w celu uzupełnienia śledztwa lub do-
chodzenia, je\
eli akta sprawy wskazują na istotne braki tego postępowa-
nia (339 ż 3 pkt 4 w zw. z 345 k.p.k.).
Kodeks postępowania karnego z 1997 r. pozbawił prokuratora prawa do
warunkowego umarzania postępowania, przywracając wyłączność sądowe-
go rozstrzygania o winie sprawcy czynu przestępnego17. Je\
eli w konkretnej
sprawie spełnione są przesłanki do warunkowego umorzenia postępowania,
prokurator mo\
e zamiast aktu oskar\
enia sporządzić i skierować do sądu
wniosek o takie umorzenie.
Przechodząc do orzekania o umorzeniu postępowania z uwagi na niepo-
czytalność sprawcy i potrzebę zastosowania środków zabezpieczających,
nale\
y zauwa\
yć, \
e to uprawnienie sądu stanowi wyjątek od właściwości
prokuratora do umorzenia postępowania. Bowiem właściwości sądu podda-
ne zostało nie tylko orzeczenie w przedmiocie środka zabezpieczającego,
ale i samo rozstrzygnięcie o umorzeniu postępowania18. Powy\
sze prawo
sądu do umorzenia postępowania przygotowawczego wobec sprawcy nie-
poczytalnego ograniczone jest tylko do sytuacji, gdy jednocześnie zachodzi
potrzeba wydania decyzji w przedmiocie środka zabezpieczającego19. Do
uwzględnienia wniosku prokuratora niezbędne jest zatem spełnienie dwóch
16
Uchwała SN z dnia 20 stycznia 2005 r., I KZP 29/04, OSNKW 2005, nr 1, poz. 3.
17
H. P a l u s z k i e w i c z, Warunkowe umorzenie postępowania karnego w stadium postępo-
wania przed sądem, (w:) E. S k r ę t o w i c z (red.), Nowy& , op. cit., s. 274; S. S t a c h o -
w i a k, Charakter prawny wniosku o warunkowe umorzenie postępowania przygotowawcze-
go przez sąd, (w:) E. S k r ę t o w i c z (red.), Nowy& , op. cit., s. 263.
18
J. G r a j e w s k i, Ingerencja sądu& , (w:) E. S k r ę t o w i c z (red.), Nowy& , op. cit., s. 226.
19
Ibidem, s. 227.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
69
K. Malinowska-Krutul
przesłanek: niepoczytalność sprawcy w chwili czynu oraz potrzeba zastoso-
wania środka zabezpieczającego. Celem tej instytucji jest zapewnienie po-
dejrzanemu, co do którego istnieją dane wskazujące na jego niepoczytal-
ność w chwili czynu, sądowego rozpoznania sprawy.
Kilka uwag nale\
y odnotować w stosunku do zwrotu sprawy prokuratoro-
wi do uzupełnienia postępowania przygotowawczego. Następuje on posta-
nowieniem wydanym na posiedzeniu (art. 339 ż 3 pkt 4 k.p.k.), na które to
słu\
y za\
alenie (art. 345 ż 3 k.p.k.). Nale\
y nadmienić, \
e zwrot w tym trybie
dotyczy sprawy, a nie aktu oskar\
enia, jak w wypadku braków formalnych
aktu oskar\
enia (por. art. 337 ż 1 k.p.k.)20. Nale\
y przyjąć, \
e taki zwrot mo-
\
e nastąpić nawet po wyznaczeniu rozprawy głównej i zawiadomieniu stron
o jej terminie, ale jeszcze przed jej rozpoczęciem21.
Sąd przekazuje sprawę prokuratorowi w celu uzupełnienie śledztwa czy
dochodzenia, je\
eli akta sprawy wskazują na istotne braki tego postępowa-
nia, zwłaszcza na potrzebę poszukiwania dowodów, zaś dokonanie nie-
zbędnych czynności przez sąd powodowałoby znaczne trudności.
Nadmienić nale\
y, \
e termin  istotne braki śledztwa czy dochodzenia
budził swego czasu rozbie\
ności w zakresie zapatrywań co do określenia
jego zawartości. Istotne braki, które miałyby stanowić przyczynę zwrotu
sprawy prokuratorowi, są trudne do precyzyjnego, jednoznacznego określe-
nia. Du\
ą jednak pomocą jest z pewnością orzecznictwo sądów. Takim bra-
kiem będzie np. nieprzeprowadzenie w postępowaniu przygotowawczym
dowodu z opinii sądowo-psychiatrycznej, w wypadku gdy na podstawie
ujawnionych okoliczności zachodziła uzasadniona wątpliwość co do poczy-
talności sprawcy22 lub te\
ograniczenie się przez prowadzącego śledztwo do
jednostronnego zebrania dowodów i niewyczerpanie w sposób oczywisty
materiału dowodowego23. Wydaje się, \
e sąd nie mo\
e zaś zwrócić sprawy
prokuratorowi tylko w celu zmiany opisu czynu w akcie oskar\
enia, który to
opis uzasadniałby właściwość rzeczową sądu rejonowego24 lub te\
w celu
przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka, który przebywa za granicą
i którego z tego powodu nie przesłuchano w postępowaniu przygotowaw-
20
Dodajmy na marginesie, \
e instytucji zwrotu sprawy prokuratorowi, o której mowa w art. 345
k.p.k., nie nale\
y mylić z regulacją z art. 397 k.p.k. polegającą na zleceniu oskar\
ycielowi
publicznemu przedstawienia dodatkowych dowodów, je\
eli taka potrzeba powstanie w toku
rozprawy.
21
Zob. postanowienie SN z dnia 11 stycznia 1980 r., III KZ 208/79, OSNKW 1980, nr 4,
poz. 39; postanowienie SN z dnia 25 lutego 1999 r., I KZP 36/98, OSNKW 1999, nr 3 4,
poz. 14.
22
Zob. postanowienie SN z dnia 27 stycznia 1979 r., IV KZ 207/78, OSNKW 1979, nr 5,
poz. 60.
23
Zob. postanowienie SN z dnia 5 czerwca 1971 r., III KZ 42/71 OSNKW 1971, nr 12,
poz. 195.
24
Zob. uchwałę SN z dnia 10 paz
dziernika 1991 r., I KZP 24/91, OSNKW 1992, nr 1 2, poz. 9.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
70
Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym
czym25, czy te\
z powodu nieprzepisania treści utrwalonych za pomocą
urządzenia rejestrującego dz
więk lub obraz26.
Sądowy zwrot sprawy prokuratorowi jest instytucją, która zawiera w sobie
element kontroli dojrzałości oskar\
enia do mo\
liwości wyznaczenia rozprawy
głównej lub posiedzenia celem merytorycznego rozstrzygnięcia o przedmio-
cie procesu, zapobiegając zarazem przenikaniu do postępowania sądowego
spraw dostatecznie nieprzygotowanych27.
4. Kontrola instancyjna  rozpoznawanie za\
aleń
W tej części opracowania nale\
y zwrócić uwagę głównie na 3 grupy za-
\
aleń:
 za\
alenia dotyczące dalszego bytu postępowania  a więc za\
alenia na
postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania
przygotowawczego,
 za\
alenia dotyczące zastosowanych w postępowaniu przygotowawczym
środków przymusu,
 inne, np. na postanowienie o zachowaniu w tajemnicy danych osobowych
świadka.
Kodeksowe uregulowania zaskar\
enia do sądu postanowień prokuratora
o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego
znajdują się przede wszystkim w art. 55, 306 i 330 k.p.k. W zakresie nie-
unormowanym w wymienionych wcześniej przepisach stosuje się uregulo-
wania prawne o charakterze legis generalis obowiązujące w postępowaniu
odwoławczym  a więc przepisy rozdz. 48 i 50 k.p.k. Podmiotem uprawnio-
nym do zło\
enia za\
alenia na odmowę wszczęcia śledztwa jest pokrzyw-
dzony oraz instytucja z art. 305 ż 4 k.p.k.  państwowa, samorządowa, spo-
łeczna, która zło\
yła zawiadomienie o przestępstwie. Podmiotami uprawnio-
nymi do zło\
enia za\
alenia na postanowienie o umorzeniu28 są strony po-
stępowania przygotowawczego, a więc pokrzywdzony i podejrzany. Zgodnie
z aktualnym stanem prawnym poprzez uchylenie ż 2 z art. 306 k.p.k. pomi-
nięto kontrolę przez prokuratora nadrzędnego w całym postępowaniu doty-
czącym kontroli zaniechania ścigania karnego. Je\
eli więc prokurator, który
wydał lub zatwierdził zaskar\
one postanowienie, nie przychyli się do wnie-
25
Zob. uchwała SN z dnia 25 lutego 1999 r., I KZP 36/98, OSNKW 1999, nr 3 4, poz. 14.
26
Zob. postanowienie SN z dnia 19 marca 1982 r., II KZ 39/82, OSNKW 1982, nr 6, poz. 34.
27
Z. Ś w i d a, Podstawy przekazania sprawy do postępowania przygotowawczego de lege lata
i de lege ferenda, (w:) P. H o f m a ń s k i, K. Z g r y z e k (red.), Współczesne problemy proce-
su karnego i wymiaru sprawiedliwości. Księga ku czci Profesora Kazimierza Marszała, Ka-
towice 2003.
28
Szerzej zob. J. Z a g r o d n i k, Instytucja skargi subsydiarnej w procesie karnym, Warszawa
2005, s. 153.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
71
K. Malinowska-Krutul
sionego za\
alenia, kieruje się je bezpośrednio do sądu (art. 465 ż 2 k.p.k.).
Sprawa przekazana prokuratorowi na mocy postanowienia sądu o uchyleniu
postanowienia o zaniechaniu ścigania wraca do jego wyłącznej gestii, zaś
na ponowne postanowienie prokuratora o umorzeniu lub o odmowie
wszczęcia postępowania przygotowawczego wydane w warunkach określo-
nych w art. 330 ż 2 k.p.k. pokrzywdzonemu, który uprzednio wykorzystał ju\

uprawnienia przewidziane w art. 306 ż 1 k.p.k., za\
alenie nie przysługuje.
Ma on natomiast prawo wniesienia aktu oskar\
enia określonego w art. 55
ż 1 k.p.k. (tzw. skarga subsydiarna) w terminie miesiąca od doręczenia mu
zawiadomienia o postanowienia prokuratora. Jednak\
e, gdy za\
alenie zo-
stało zło\
one przed dniem 12 lipca 2007 r., tj. przed dniem wejścia w \
ycie
ustawy z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy -
Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, termin do
wniesienia aktu oskar\
enia, określonego w art. 55 ż 1 k.p.k., powinien być
wyjątkowo  liczony od dnia doręczenia pokrzywdzonemu prawomocnego
rozstrzygnięcia w przedmiocie tego za\
alenia29. Zwrócić więc nale\
y uwagę,
\
e kontrola postanowień o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowa-
nia przygotowawczego prowadzi w efekcie do uzyskania prawa do wystą-
pienia ze skargą subsydiarną. Nie ma zaś wątpliwości, \
e instytucja skargi
subsydiarnej jest w procesie karnym instytucją po\
ądaną, przede wszystkim
dlatego, \
e wzmacnia pozycję procesową pokrzywdzonego i stanowi wyraz
realizacji jego prawa do sądu. Dane statystyczne30 jednak wskazują, \
e wy-
korzystywana była stosunkowo rzadko, a przyczyny tego nale\
ało poszuki-
wać w długiej i skomplikowanej drodze uzyskania prawa do wystąpienia ze
skargą subsydiarną. Zmiany z dnia 29 marca 2007 r. i pominięcie kontroli
postanowień o zaniechaniu ścigania karnego przez prokuratora nadrzędne-
go znacznie skracają procedurę uzyskania prawa do wystąpienia ze skargą
subsydiarną, a tym samym rodzą nadzieję na większe wykorzystanie tej
instytucji w przyszłości.
Postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru
przestępstw jako decyzja kończąca postępowanie przygotowawcze równie\

podlega zaskar\
eniu w drodze za\
alenia (zob. art. 325e ż 4 k.p.k.). Za
otwarciem sądowej kontroli za\
alenia na umorzenie rejestrowe dochodzenia
przemawiają przede wszystkim względy gwarancyjne, ściślej  konstytucyj-
nie zagwarantowane w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP  prawo ka\
dego do
sądu. Za\
alenie na umorzenie rejestrowe dochodzenia z otwarciem drogi
29
Zob. uchwała SN z dnia 20 marca 2008 r., I KZP 39/07, www.sn.pl.
30
Do sądów rejonowych aktów oskar\
enia oskar\
ycieli posiłkowych subsydiarnych wpłynęło:
w 2001 r.  318 aktów, w 2002 r.  96 aktów, w 2003 r.  91 aktów, zaś w 2004 r.  98. Bar-
dzo rzadkie są tego rodzaju akty w sądach okręgowych: w 2001 r.  3 akty, w 2002 r. 
1 akt, w 2003 r.  3 akty, natomiast w 2004 r.  5 aktów. Por. A. A
u k a s z e w i c z, Niezado-
wolony idzie do sądu, Rzeczpospolita 2005, nr 147, s. C1.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
72
Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym
sądowej ma bez wątpienia gwarancyjny charakter, i\
postępowanie reje-
strowe zostało przeprowadzone zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Ponadto trzeba zauwa\
yć, \
e skoro za\
alenie na postanowienie o od-
mowie wszczęcia postępowania oraz o jego umorzeniu po przeprowadzeniu
dochodzenia przysługuje do sądu, to równie\
do sądu powinno przysługiwać
za\
alenie na postanowienie o umorzeniu postępowania i wpisaniu sprawy
do rejestru przestępstw, nie zaś wyłącznie do prokuratora31. Taki kierunek
wykładni został równie\
przyjęty w uchwale Sądu Najwy\
szego z dnia 30
czerwca 2004 r.32.
Je\
eli zaś chodzi o kontrolę środków zapobiegawczych, to zanim przej-
dziemy do trybu za\
aleniowego, nale\
y wspomnieć, \
e w ich przypadku
ustawodawca przewidział tak\
e kontrolę z urzędu. Art. 256 k.p.k. stanowi, \
e
nadzór nad prawidłowością zatrzymania i wykonania środków zapobiegaw-
czych sprawuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym  tak\
e prokura-
tor. Obowiązek nadzoru spoczywa więc w pierwszej kolejności na sądzie33.
Takie unormowanie zobowiązuje sąd i prokuratora do reagowania z urzędu
w toku postępowania w razie pojawienia się okoliczności istotnych z punktu
widzenia stosowania i wykonywania środków zapobiegawczych (tak\
e)
i zatrzymania, jak i do aktywności, zwłaszcza w ustaleniu istnienia okolicz-
ności uzasadniających uchylenie takiego środka lub jego zamianę na łagod-
niejszy (zob. art. 253 ż 1 k.p.k.)34.
Szczególną uwagę nale\
y zwrócić na kontrolę dokonywaną na \
ądanie
osoby, której prawa zostały naruszone na skutek stosowania środka zapo-
biegawczego. śądanie to mo\
e przybrać postać za\
alenia lub wniosku
o uchylenie lub zmianę stosowanego środka zapobiegawczego. Zasadnicze
jednak znaczenie w systemie kontroli środków zapobiegawczych zajmuje
tryb za\
aleniowy. Zgodnie z art. 252 ż 1 na ka\
de postanowienie w przed-
miocie środka zapobiegawczego (a więc o jego zastosowaniu, przedłu\
eniu,
uchyleniu, zmianie) przysługuje za\
alenie na zasadach ogólnych (tj. art. 459
k.p.k. i n.), a zgodnie z ż 2 przytaczanego przepisu na postanowienie proku-
ratora w przedmiocie środka zapobiegawczego za\
alenie przysługuje do
sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie. Za\
alenie
na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego sąd rozpoznaje
niezwłocznie. Nale\
y pamiętać, \
e za\
alenie w przedmiocie tymczasowego
31
J. G r a j e w s k i, L. K. P a p r z y c k i, S. S t e i n b o r n, Kodeks postępowania karnego. Ko-
mentarz& , op. cit., s. 874 875; K. E i c h s t a e d t, Glosa do uchwały SN z dnia 30 czerwca
2004 r., Palestra 2005, nr 3 4, s. 271 274.
32
Uchwała SN z dnia 30 czerwca 2004 r., I KZP 7/04, OSNKW 2004, nr 6, poz. 56.
33
K. M a r s z a ł, Kontrola stosowania środków przymusu w polskim procesie karnym, Proble-
my prawa karnego 1991, nr 17, s. 92.
34
Zob. szerzej J. I z y d o r c z y k, Praktyka stosowania tymczasowego aresztowania na przy-
kładzie Polski centralnej, Wydawnictwo Uniwersytetu A
ódzkiego 2002, s. 92.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
73
K. Malinowska-Krutul
aresztowania35 oraz zabezpieczenia majątkowego powinno być przekazane
sądowi w ciągu 48 godzin (art. 463 ż 2), a w pozostałych wypadkach bez
nieuzasadnionej zwłoki.
Rozpoznając za\
alenie, sąd ocenia ustalenia dotyczące ogólnych
i szczególnych przesłanek stosowania środka zapobiegawczego. Za\
alenie
na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego sąd rozpoznaje
niezwłocznie, znaczy najszybciej, jak to tylko mo\
liwe, w okolicznościach
konkretnej sprawy i z technicznego punktu widzenia36.
Wśród środków przymusu, które podlegają kontroli za\
aleniowej kilka za-
dań nale\
y poświęcić zatrzymaniu. Przyjmuje się, \
e za\
alenie na zatrzyma-
nie ma podwójny charakter prawny: jest odwołaniem od wydanej w tej spra-
wie decyzji oraz jest skargą na czynność realną zatrzymania  sposób jego
wykonania. Zdaniem A. Murzynowskiego jest środkiem totalnej kontroli sądu
nad legalnością stosowania zatrzymania37. Kryteria, w oparciu o jakie po-
winna przebiegać kontrola, to: zasadność i legalność zatrzymania oraz pra-
widłowość jego wykonania. W kodeksie postępowania karnego nie są one
sprecyzowane. Wydaje się, \
e pierwsze dwa odnosić nale\
y do problematyki
dopuszczalności. Biorąc pod uwagę kryterium legalności, sąd winien zwrócić
uwagę na legitymację organu, który dokonał zatrzymania, czas jego trwania,
prawną mo\
liwość jego zastosowania. Zasadność zatrzymania wią\
e się
z istnieniem podstaw faktycznych podejrzenia popełnienia przestępstwa
i celowością stosowania jego w stosunku do konkretnej osoby. Prawidłowość
wykonania dotyczy jedynie sfery wykonawczej38.
5. Czynności procesowe sądu w postępowaniu przygotowawczym
Ju\
na wstępie nale\
y zaznaczyć, \
e katalog tych czynności prezentuje
się dość skromnie. Zasadniczo są to: przesłuchanie podejrzanego przed
zastosowaniem tymczasowego aresztowania (art. 249 ż 3 k.p.k. w zw.
z art. 250 ż 1 k.p.k.), przesłuchanie świadka na \
ądanie strony, prokuratora
lub innego prowadzącego postępowanie, je\
eli zachodzi niebezpieczeństwo,
\
e świadka nie będzie mo\
na przesłuchać na rozprawie (art. 316 ż 3 k.p.k.).
W ostatnim czasie pojawiły się jednak dwie istotne czynności dowodowe, do
35
Zob. szerzej D. W y s o c k i, Gwarancja niezwłocznej kontroli odwoławczej tymczasowego
aresztowania, Prokuratura i Prawo 2003, nr 1, s. 47.
36
P. H o f m a ń s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
t. I, Warszawa 1999, s. 928.
37
A. M u r z y n o w s k i, Krótki komentarz do nowych przepisów o zatrzymaniu, Nowe Prawo
1989, nr 9, s. 51; zob. te\
L. K. P a p r z y c k i, Sądowa kontrola zatrzymania, Nowe Prawo
1989, nr 9, s. 43 46.
38
Szerzej zob. A. L u d w i c z e k, Problematyka kontroli zatrzymania w nowym k.p.k., Prokura-
tura i Prawo 1998, nr 11 12, s. 37.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
74
Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym
których przeprowadzania jest uprawniony sąd. Mam tu na myśli przesłucha-
nie pokrzywdzonego nieletniego w charakterze świadka w trybie 185a k.p.k.
oraz świadka, który nie ukończył 15 lat, w trybie art. 185b k.p.k.
W przypadku dalszego rozszerzenia sądowych czynności dowodowych
w postępowaniu przygotowawczym nale\
ałoby się zastanowić, czy nie
nadać im większej rangi dowodowej na rozprawie głównej w porównaniu
z dowodami utrwalonymi przez organy ścigania.
6. Znaczenie i funkcja sądowej kontroli postępowania przygo-
towawczego
Sądowa kontrola postępowania przygotowawczego, jak zaprezentowano
wy\
ej, mo\
e przebiegać w ró\
nych płaszczyznach oraz wiązać się z ró\
nymi
etapami postępowania  mo\
e mieć miejsce zarówno w stadium postępo-
wania przygotowawczego, jak i jurysdykcyjnego39. Jakiekolwiek wątpliwości
co do potrzeby dokonywania przez sąd kontroli czynności w postępowaniu
przygotowawczym są w moim przekonaniu nieuzasadnione. Sądowej inge-
rencji w postępowanie przygotowawcze z pewnością nie mo\
na traktować
jako wyraz barku zaufania do organów prowadzących postępowanie przygo-
towawcze, raczej nale\
y stwierdzić, \
e celem jej jest mobilizacja organów
prowadzących postępowanie przygotowawcze do rzetelnego działania i po-
dejmowania trafnych decyzji. Ponadto nie ma wątpliwości, \
e kontrola doko-
nywana przez niezawisły sąd szczególnie uzasadniona jest tam, gdzie wkra-
cza się w sferę swobód obywatelskich, przykładowo, takich jak: wolność
człowieka, tajemnica korespondencji, prawo własności. W tym miejscu do-
chodzimy do zasadniczej funkcji realizowanej przez sąd w trakcie postępo-
wanie przygotowawczego  funkcji gwarancyjnej. Natomiast udział sądu
w pełnieniu funkcji przygotowawczej  dokonywaniu czynności dowodowych
przedstawia się raczej skromnie.
Ponadto pamiętać nale\
y, \
e zapewnienie wszechstronnej kontroli sądu
nad czynnościami dokonywanymi w postępowaniu przygotowawczym jest
jedną z gwarancji prawidłowego wymiaru sprawiedliwości40.
Trafnie zauwa\
a C. Kulesza, \
e aby kontrola sądu była efektywna, powi-
nien ją sprawować organ jednoosobowy na następujących zasadach:
 minimum interwencji i poszanowanie samodzielności organów ścigania,
39
A. K a f t a l, Kontrola sądowa postępowania przygotowawczego, Warszawa 1974, s. 8;
C. K u l e s z a, Postępowanie przygotowawcze..., (w:) P. K r u s z y ń s k i (red.), Nowe& ,
op. cit., s. 265; C. K u l e s z a, Postępowanie przygotowawcze, (w:) P. K r u s z y ń s k i (red.),
Wykład prawa karnego procesowego, Białystok 1998, s. 320.
40
S. W a l t o ś, Model postępowania przygotowawczego na tle prawnoporównawczym, War-
szawa 1968, s. 329 i n.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
75
K. Malinowska-Krutul
 działanie z reguły na wniosek stron przez rozpatrywanie za\
aleń na po-
stanowienia, zarządzenia i czynności organów ścigania (kontrola następ-
cza, po wykonaniu czynności),
 podejmowanie bezpośrednich decyzji o najwa\
niejszych ograniczeniach
praw jednostki, gdzie wa\
kość naruszonych dóbr nie pozwala na stoso-
wanie kontroli następczej (kontrola wstępna),
 następcze sprawdzenie zasadności oskar\
enia z urzędu bądz
na wnio-
sek stron,
 działanie w warunkach pełnej kontradyktoryjności i konsekwentnego roz-
dzielenia funkcji procesowych41.
7. Właściwość sądu do dokonywania czynności sądowych
w postępowaniu przygotowawczym
Kwestię tą reguluje art. 329 ż 1 k.p.k., zgodnie z którym czynności w po-
stępowaniu przygotowawczym dokonuje na posiedzeniu sąd powołany do
rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, je\
eli ustawa nie stanowi inaczej.
Sądem powołanym do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji,
a dokonującym przewidzianych w ustawie czynności w postępowaniu przy-
gotowawczym (art. 329 ż 1 k.p.k.) lub rozpoznającym za\
alenie na czynno-
ści postępowania przygotowawczego (art. 329 ż 2 k.p.k.), jest ten sąd, który
byłby właściwy po wpłynięciu aktu oskar\
enia42. Właściwość sądu, jak
słusznie zauwa\
a Sąd Najwy\
szy, zale\
y od czynników obiektywnych de-
terminujących tę właściwość, a w szczególności w ramach postępowania
zainicjowanego wniesieniem aktu oskar\
enia (lub wnioskiem o warunkowe
umorzenie postępowania)  zale\
y od rzeczywistego przebiegu zdarzenia
faktycznego wskazanego w akcie oskar\
enia jako przestępstwo43.
Te same zasady nale\
y odnieść do sytuacji, gdy w sprawie nie wniesiono
jeszcze aktu oskar\
enia, lecz wniesiono za\
alenie na czynności postępowa-
nia przygotowawczego na podstawie art. 329 ż 2 k.p.k.  wówczas określe-
nie  powołany do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji odnosi się do
(hipotetycznie) do sądu, który byłby (dopiero w przyszłości) właściwy do
rozpoznania sprawy, gdyby sprawa wpłynęła do sądu z aktem oskar\
enia.
O tak rozumianej właściwości sądu nie mogą decydować czynniki subiek-
tywne, jak np. określenie kwalifikacji prawnej czynu w zawiadomieniu
41
C. K u l e s z a, Postępowanie przygotowawcze& , (w:) P. K r u s z y ń s k i (red.), Nowe& ,
op. cit., s. 264 265; C. K u l e s z a, Sędzia śledczy w modelu postępowania przygoto-
wawczego na tle prawnoporównawczym, Dział Wydawnictw Filii UW w Białymstoku 1991,
s. 296 297.
42
Uchwała SN z dnia 23 lutego 1999 r., I KZP 35/98, OSNKW 1999, nr 3 4, poz. 13.
43
Ibidem.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
76
Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym
o przestępstwie czy w postanowieniu o wszczęciu postępowania przygoto-
wawczego lub o jego umorzeniu, tako\
kwalifikacja prawna postulowana
w za\
aleniu, gdy\
nie wią\
ą one sądu.
Zauwa\
yć nale\
y, \
e o właściwości sądu do rozpoznania za\
alenia na
umorzenie postępowania przygotowawczego czy na odmowę jego wszczę-
cia decydować będzie zdarzenie faktyczne będące przedmiotem dochodze-
nia czy śledztwa, tak jak się ono przedstawia w świetle okoliczności sprawy.
Do oceny tego kryterium koniecznym mo\
e się stać posiłkowo sięgnięcie do
treści postanowienia prokuratora, notatek urzędowych powstałych w toku
postępowania przygotowawczego, do danych w zawiadomieniu o przestęp-
stwie oraz treści za\
alenia pokrzywdzonego. Zdarzenie faktyczne nale\
y
rozumieć jako określoną zaszłość w takim kształcie, w jakim określone za-
chowanie przebiegało44.
Kodeks postępowania karnego przewiduje odstępstwa od ogólnej zasa-
dy, \
e czynności w postępowaniu przygotowawczym dokonuje sąd powołany
do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji jednoosobowo. Przykładowo
tylko nale\
y wskazać:
 za\
alenie na zatrzymanie rozpoznaje sąd rejonowy miejsca zatrzymania
lub prowadzenia postępowania (art. 246 ż 2 k.p.k.),
 za\
alenie na postanowienie prokuratora w przedmiocie środka zapobie-
gawczego przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi
się postępowanie (art. 252 ż 2 k.p.k.),
 tymczasowe aresztowanie stosuje w postępowaniu przygotowawczym
sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, a w wypad-
kach niecierpiących zwłoki tak\
e inny sąd rejonowy (art. 250 ż 2 k.p.k.),
 list \
elazny mo\
e wydać lub odwołać w stosunku do oskar\
onego wła-
ściwy miejscowo sąd okręgowy (art. 281 k.p.k. i art. 282 ż 2 k.p.k.),
 aresztowanie jako karę porządkową stosuje sąd rejonowy, w którego
okręgu prowadzi się postępowanie (art. 290 ż 1 k.p.k.),
 za\
alenie na postanowienie prokuratora w przedmiocie zabezpieczenia
majątkowego jako środka przymusu przysługuje do sądu rejonowego,
w którego okręgu prowadzi się postępowanie (art. 293 ż 2 k.p.k.).
Nie mo\
na tez zapominać o pewnych odmiennościach co do właściwości
sądu do przedłu\
enia czasu trwania tymczasowego aresztowania w postę-
powaniu przygotowawczym (zobacz punkt drugi opracowania).
Wszelkie czynności sądu w postępowaniu przygotowawczym podejmo-
wane są na posiedzeniu. Przechodząc do kwestii składu sądu, nie ma tu
\
adnych niejasności, gdy\
art. 329 ż 2 wyraz
nie stanowi, \
e sąd dokonuje
czynności w postępowaniu przygotowawczym jednoosobowo, tak\
e wtedy
44
J. A
u p i ń s k i, Szczególny tryb zaskar\
ania postanowień o odmowie wszczęcia lub umorze-
niu postępowania przygotowawczego, Prokuratura i Prawo 2002, nr 10, s. 52 53.
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
77
K. Malinowska-Krutul
gdy rozpoznaje za\
alenie na czynności postępowania przygotowawczego,
chyba \
e ustawa stanowi inaczej.
Reguła powy\
sza nie dotyczy jednak rozpatrywania przez sąd odwoław-
czy za\
aleń na czynności sądu dokonane w postępowaniu przygotowaw-
czym, do którego to orzekania stosuje się zasadę z art. 30 ż 2 k. (skład
3-osobowy) z uwagi na fakt, \
e orzekanie przez sąd stanowi ju\
czynność
postępowania sądowego a nie przygotowawczego (mimo ze odnosi się do
czynności z postępowania przygotowawczego). I tak, przykładowo, mo\
na
wskazać, \
e orzekanie w przedmiocie przedłu\
enia tymczasowego areszto-
wania w toku postępowania przygotowawczego stanowi czynność sądową
w postępowaniu przygotowawczym i zgodnie z art. 329 ż 2 powinno nastąpić
jednoosobowo, ale rozpoznawanie za\
alenia na postanowienie sądu wyda-
ne w tym przedmiocie powinno odbyć się w składzie 3-osobowym, gdy\

orzekanie jest ju\
czynnością postępowania sądowego (mimo \
e odnosi się
do postępowania przygotowawczego). Podkreślić zatem nale\
y, \
e reguła
wyra\
ona w art. 329 ż 2 k.p.k., a więc skład jednoosobowy sądu  znajduje
zastosowanie tylko do rozpoznawania za\
aleń na czynności postępowania
przygotowawczego wykonywane przez prokuratora czy inne organy prowa-
dzacie to postępowanie, ma więc m.in. zastosowanie w sytuacji za\
alenia na
zatrzymanie (art. 246 ż 2 k.p.k.) lub za\
alenia na postanowienia prokuratora
w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego (art. 293 ż 2 k.p.k.)45.
8. Uwagi końcowe
Kontrola sądowa postępowania przygotowawczego mo\
e polegać na
powierzeniu postępowania przygotowawczego sądom (sędziom śledczym),
które będą nadzorowały czynności podległych im organów lub na sprawdza-
niu przez sąd czynności dokonanych przez organy niesądowe, w których
gestii pozostawiono prowadzenie postępowania przygotowawczego46.
Na zakończenie zasadnym wydaje się sformułowanie kilku uwag doty-
czących sędziego śledczego. Instytucja ta została wprowadzona do nowo-
\
ytnego procesu karnego przez napoleoński Code d instruction criminelle
z 1808 r. i od tego czasu pojawiła się w systemach prawnych prawie całej
Europy, będąc przedmiotem licznych kontrowersji47. Sądowe śledztwo
wstępne pełni przede wszystkim funkcję przygotowawczą, która sprowadza
się do zbierania i utrwalania dowodów na u\
ytek bądz
sądu wyrokującego
45
Uchwała SN z dnia 20 stycznia 1999 r., I KZP 24/98, OSNKW 1999, nr 1 2, poz. 4.
46
A. K a f t a l, Kontrola sądowa postępowania& , op. cit., s. 8; t e n \
e, Model postępowania
przygotowawczego de lege ferenda w prawie polskim, Studia Prawnicze 1989, nr 1, s. 82.
47
C. K u l e s z a, Sędzia śledczy w polskim modelu postępowania przygotowawczego (uwagi
de lege ferenda), Państwo i Prawo 1988, nr 12, s. 93
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
78
Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym
(polski k.p.k. z 1969 r.), bądz
oskar\
yciela publicznego dla podjęcia decyzji
o losach skargi (w niektórych krajach Europy Zachodniej)48. Oprócz funkcji
przygotowania rozprawy pełni to śledztwo równie\
drugą, równie wa\
ną
funkcję  gwarancyjną  polegającą na zabezpieczeniu zgodnego z prawem
przebiegu postępowania. Sędzia wprowadzony do postępowania do wstęp-
nego etapu procesu pełni rolę gwaranta praw jednostki49.
W polskim ustawodawstwie instytucja sędziego śledczego przewidziana
była w kodeksie postępowania karnego z 1928 r. W 1949 r. instytucja ta
zniknęła z naszego systemu prawnego. O jej przywróceniu myślano na po-
czątku lat 80., podczas prac nad planowaną nowelizacją k.p.k. z 1969 r.,
wówczas jednak argumenty  przeciw wzięły górę nad argumentami  za
i ostatecznie nie zdecydowano się na jej powrót do polskiej procedury kar-
nej50.
Obecnie bardzo szeroko polski ustawodawca uregulował uprawnienia
sądu w kodeksie postępowania karnego. W praktyce jednak kontrola sądu
tak szeroko nie sięga, wręcz przybiera du\
o wę\
szy wymiar, stąd ostatnio
powróciły postulaty przywrócenia instytucji sędziego śledczego. Krajowa
Rada Sądownictwa podjęła uchwałę w sprawie potrzeby zmian w organizacji
prokuratury i przywrócenia instytucji sędziego śledczego51.
Zwolennicy podkreślają, \
e niezawisły sąd, podległy wyłącznie konstytucji
i ustawom, pozbawiony zwierzchnictwa i hierarchicznego podporządkowa-
nia, byłby odporny na zakulisowe wpływy i niedozwoloną presję ze strony
organów władzy, mediów i opinii publicznej. Wprowadzenie sędziego
śledczego do kodeksu postępowania karnego wiązałoby się jednak z całko-
witym przemeblowaniem całego modelu postępowania przygotowawczego,
ze zmianami, które mo\
na określić jako rewolucyjne. Nale\
y te\
nadmienić,
i\
pojawił się te\
inny pomysł mniej radykalny, o którym nale\
y wspomnieć 
aby w ka\
dym z sądów stworzyć określoną grupę wyspecjalizowanych sę-
dziów do realizacji zadań związanych z czynnościami sądowymi w postępo-
waniu przygotowawczym52.
48
Zob. szerzej: C. K u l e s z a, Rola sądu w postępowaniu przygotowawczym w systemach
prawnych niektórych państw zachodnich, Państwo i Prawo 1987, nr 4, s. 83.
49
Ibidem; C. K u l e s z a, Sędzia śledczy w polskim modelu& , op. cit., s. 93.
50
Do zwolenników tej instytucji zaliczyć nale\
y głównie: A. K a f t a l a, Wstępny społeczny
projekt zmian k.p.k. (wariant II), Kraków 1981, s. 8 12; A. M u r z y n o w s k i e g o, Problem
wprowadzenia instytucji sędziego śledczego, Państwo i Prawo 1982, nr 3, s. 16 i n.;
S. W a l t o s i a, Model polskiego procesu karnego de lege ferenda, Państwo i Prawo 1981,
nr 3, s. 31 i n.; P. K r u s z y ń s k i e g o, Zasada domniemania niewinności w polskim procesie
karnym, Warszawa 1983, s. 151 152; C. K u l e s z ę, Instytucja sędziego śledczego& ,
op. cit., s. 293 i n.
51
Zob. uchwałę Krajowej Rady Sądownictwa z dnia 7 listopada 2007 r., nr 177/2007
(www.krs.pl).
52
M. G. W ę g l o w s k i, Sędzia śledczy, czyli temat zastępczy, Rzeczpospolita z dnia 17 grud-
nia 2007 r. (http://www.rp.pl).
Prokuratura
i Prawo 10, 2008
79