Języki naturalne
 Naturalność języka (sposób porozumiewania się nabyty przez dziecko, bezrefleksyjność
nabywania, zmienność i niezmienność znaku językowego)
etniczne
" żywe (w tym kreolskie)- przez jakąś grupę etniczna używane jako pierwsze(dzieci uczą się
od rodziców
" kreolskie  ogólne określenie j. etnicznych języków mieszanych, rozwiniętych na bazie
języków europejskich kolonistów z dużym dodatkiem elementów przejętych z języków
ludności tubylczej, wywodzą się z dawnych pidżinów używane obecnie jako pierwsze (czyli
etniczne i żywe)
" pidżiny  języki pomocnicze o uproszczonej morfologii i składni, a także o ograniczonym
słownictwie powstały na bazie dwóch (lub więcej) języków; nazwa pidżin pochodzi od
chińskiej wymowy angielskiego słowa "business" ("biznes"), pidżin europ-europ to
russenorsk
" lingua franca - nie należy do języków kreolskich, ponieważ nigdy nie istniało
społeczeństwo, które uznawałoby lingua franca za swój język rodzimy;
martwe - kiedyś były żywe ale obecnie żadna grupa etniczna nie używa ich jako pierwszego
" wegetujące (ich znajomość nie wygasła, używane do celów innych niż pierwsze, znana
forma skodyfikowana, erudycyjna; Å‚acina klasyczna, greka, hebrajski, aramejski, sanskryt)
" odcyfrowane (ich znajomość wygasła ale pozostały napisy w oryginale i na trwałym
materiale, po czasie udało się odcyfrować, nasza wiedza o nich zależy od stopnia
odcyfrowania);
" typ pisma j. odcyfrowanych:
o ideograficzne (znak pisma~~morfem)
o sylabiczne (znak pisma~~sylaba)
o alfabetyczne (znak pisma~~dz
więk)
" zrekonstruowane (znajomość wygasła, nie zostały teksty, ale język nie wymarł
bezpotomnie-przekształcił się w kilkanaście innych języków  potomków ; łacina >j.
romańskie, pragermański > j. germańskie, prasłowiański > j. słowiańskie)
" Język martwy używany się zmienia np. łacina średni, ł. renesansowa, ł. nowożytna
b)pomocnicze
" międzyetniczne
o planowane (esperanto, interglossa)
o powstałe spontanicznie
" tajne(pierwotnie odrębne języki; słownictwo i alfabet)
Metody rekonstrukcja języka
a) historyczno-porównawcza
-ustalamy j. spokrewnione
-formy występujące we wszystkich lub kilku - pochodzą od przodka
(jeśli nie zapożyczono ich)
 -ustala się wspólnego przodka dla tych form
b)rekonstrukcja wewnętrzna
-analiza słowotwórcza
-lub teorii laryngalnych (dł. samogłoski powstały ze ściagnięcia samogłoski krótkiej i
sonantu laryngalnego; sonant zmienił sąsiadujacą samogłoskę rdzenna w [a:] lub
[o:];potwierdzenie teorii w języku hetyckim)
Sposoby komunikacji określane jako język
" języki migowe
" system blissa (alfabet symboliczny)
" odrębne  medium (alfabet Braille a, alfabet Lorma > dla głuchoniewidomych, Polega na
kreśleniu linii lub punktów na dłoni drugiej osoby; język migany, fonogesty
Rozgraniczenie języków w czasie
" brak ciągłości(odrębny czy faza istniejącego)
" języki  ożywione (nowohebrajski, mongolski)
" język czy dialekt(klasyczny arab a dialekty arab; dialekty niemieckie)
" odmiany narodowe skodyfikowane a  przejściowe (gwary na pograniczu czesko
morawskim)
DZIAA
Y J
ZYKOZNAWSTWA
Językoznawstwo wewnętrzne - strukturalizm (należy do niego to co niezbędne do komunikacji;
bez związku z innymi naukami; utożsamiane z językoznawstwem systemowym; tylko kod-
inwentarz znaków; tylko fonologia i gramatyka)
Językoznawstwo zewnętrzne (związane z innymi naukami -socjolingwistyka, psycholingwistyka,
fonetyka, językoznawstwo pragmatyczne, językoznawstwo komputerowe)
Językoznawstwo teoretyczne (próbuje budować modele służące opisywaniu poszczególnych
języków oraz teorie dotyczące uniwersalnych aspektów języka)
Językoznawstwo stosowane usiłuje wdrażać te teorie w praktyce.
Językoznawstwo synchroniczne zajmuje się formą języka w danym momencie
Językoznawstwo diachroniczne odkrywa historię języka (grupy języków) i zmiany jego struktury na
przestrzeni czasu.
Językoznawstwo szczegółowe (>1język),
Językoznawstwo porównawcze (historyczne, języki spokrewnione, wpływ języków na inne)
Kontrastywne (synchroniczne, dowolne języki lub ich stadia)/(>kilka języków)
Językoznawstwo ogólne (>wszystkie języki-teoria języka i typologia)
DYSCYPLINY STOSOWANE J
ZYKOZNAWSTWA
3 Logopedia
3 Glottodydaktyka(nauczanie j obcych)
3 Translatoryka(teoria przekładu)
3 Leksykografia(pisanie słowników)
3 Praktyczna stylistyka
3 Kultura języka
3 Retoryka
W skład lingwistyki teoretycznej (ogólnej) wchodzą takie dziedziny jak:
Gramatyka  nauka o zasadach budowy i odmiany wyrazów oraz o regułach składni danego
języka, wyróżnia się gramatykę opisową (synchroniczną) omawiającą aktualny stan języka oraz
gramatykę historyczno-porównawczą (diachroniczną) przedstawiającą procesy jego zmian w
czasie. Gramatyka jest to dział językoznawstwa obejmujący morfologię i składnię, jest to nauka o
strukturze języka
Semantyka  dziedzina językoznawstwa zajmująca się analizą treści wyrażeń językowych; jest to
nauka o znaczeniu wyrazów, badająca w jakim zakresie i charakterze budowa formalna wyrazu
określa jego znaczenie
Składnia  nauka o budowie wypowiedzeń, określa sposób służący do łączenia wyrazów w zdania
w całość gramatyczno-komunikatywną
Fonetyka  dział językoznawstwa badający stronę dz
więkową języka (głoski) i skupiający się na
opisie ich właściwości fizycznych
Fonologia  dział językoznawstwa badający strukturę systemu dz
więkowego, m.in. funkcje głosek,
ich alternacje, czy ograniczenia związane z występowaniem w różnych kontekstach
Lingwistyka porównawcza  porównuje systemy językowe oraz bada ich historię w celu znalezienia
uniwersalnych wartości języka
Lingwistyka historyczna  opisuje i objaśnia rozwój języków oraz ich pochodzenie
Lingwistyka stosowana  umieszcza teorię lingwistyki w takich dziedzinach jak nauka języków
obcych, tłumaczenie oraz patologia mowy
Znakowy charakter języka naturalnego
" język jako system znaków
" znak posiada nadawcę i odbiorcę, jest umyślny, jest konwencjonalny
" bilateralność znaków językowych (kształt - wyobrażenie akustyczne; znaczenie - pojęcie)
o -znak konwencjonalny(arbitralny)-w niczym nie przypomina tego, co oznaczajÄ…, np.
większość słów w języku polskim, symbole liczb w matematyce, itp. Aby wiedzieć
co one znaczą trzeba znać konwencję, czyli sposób w jaki przypisuje się im
znaczenie
o -znak naturalny(ikoniczny)- przypominają to, co oznaczają, należą do nich np.
piktogramy.
" Znaki ikoniczne nie muszą być obrazami, mogą też mieć formę dz
więkową, np. słowa
dz
więkonaśladowcze.
Budowa znaku językowego
" dwuklasowość znaków językowych (podwójna artykulacja)
o -znaki złożone dzielą się na proste (skaka- + -nka)
o -kształt znaku dzieli się na diakryty [rozróżniacze] (s+k+a+k+a+n+k+a)
o -znaczenie dzieli siÄ™ na elementy prostsze
" znaki swobodne (autosemantyczne)
" znaki zwiÄ…zane (synsemantyczne)
Funkcje języka
" Poznawcza (denotatywna)-kontekst
" Emotywna(ekspresywna)-nadawca
" Ko natywna-odbiorca
" Fatyczna- kontakt
" Poetycka-komunikat
" Metajęzykowa-kod
Czy język można podzielić-jednostki języka
a) asemantyczne (nie można przepisać im znaczenia) : fonetyka i fonologia
b) semantyczne (można przepisać im znaczenie) : znaki
-autosemantyczne(samodzielne) np. dom
-synsemantyczne np.  ek od dom-ek
[wyraz-najmniejszy znak autosemantyczny]
Podział języka na podsystemy ze względu na charakter opisywanych jednostek
a) jednostki asemantyczne  fonologia (i fonetyka)
b) jednostki semantyczne  gramatyka i leksykologia
(i) budowa jednostek autosemantycznych z synsemantycznych  morfologia
(ii) budowa większych znaków z jednostek autosemantycznych  składnia
c) znaki leksykalne i znaki gramatyczne  budowa znaków leksykalnych
d) miejsce słowotwórstwa i frazeologii
Morfologia
Morfem = prosty znak
" autosemantyczny
" synsemantyczny
*Morfem gramatyczny - końcówka gramatyczna
*Morfem leksykalny
Wyraz  ciąg morfemów który da się wyznaczyć ze względu na cechy rozróżniające takiego ciągu
od granic wewnątrz niego tzw. sandi wewnętrzne i zewnętrzne
Nieuniwersalność pojęcia wyrazu:
" języki bezwyrazowe
o izolujące (każdy morfem jest samodzielna odrębna jednostką: angielski,
mandaryński)
o polisyntetyzujące (morfemy zlepiają się ze sobą i tworzą długi wyraz: holenderski,
sora, eskimoski)
" języki wyrazowe (polski)
o silnie wyrazowe(gdy nie ma wątpliwości czy to wyraz czy nie)
Wieloznaczność terminu  wyraz
" wyraz fonologiczny (ciąg sylab z jednym akcentem gł.)
" wyraz ortograficzny (ciąg znaków między spacjami)
" wyraz gramatyczny (słowoforma)
" wyraz słownikowy (leksem)
" wyraz tekstowy
*Jeden wyraz fonologiczny może być pisany jako 2 wyrazy ortograficzne
*Wyrazy fonologiczne, ortograficzne i tekstowe są unilateralne (maja tylko kształt, nic nie znaczą)
*Wyrazy gramatyczne i słownikowe są bilateralne (maja kształt i znaczenie)
Kiedy mamy do czynienia z 2 wyrazami tekstowymi:
a)można przestawić kolejność: niedz
wiedz
brunatny//brunatny niedz
wiedz

b)można wstawić inny wyraz tekstowy między te dwa
c)każdy z wyrazów ma taką samą dystrybucję jak inny
Podzielność morfologiczna słowoformy
SÅ‚owoform > forma fleksyjna wyrazu
(temat i końcówka, temat i morfemy gramatyczne, morfemy gramatyczne i leksykalne)
(słowoform umiejscowiony wewnątrz rdzenia)
(ablaut = przegłos > morfemem gramatycznym jest tylko zmiana samogłoski rdzennej)
Typy formantów:
Afiksy: morfemy słowotwórcze tworzące wyrazy pochodne
" prefiks-przedrostek (wyraz może mieć jeden, żaden lub wiele)
" sufiks-przyrostek (wyraz może mieć jeden, żaden lub wiele; sufiks nie jest końcówką
fleksyjnÄ…
" infiks-wrostek
" transfiks
" interfiks (występuje między dwoma wyrazami np. rzecz-y-pospolita, jezyk-o-znawstwo)
" cyrkumfiks (otacza rdzeń wyrazu a jego składniki nie występują samodzielnie. W szerszym
znaczeniu jest to też kombinacja przedrostka i przyrostka, które mogą występować
niezależnie (przykładowo w niemieckim gesucht od suchen 'szukać')
" formy paradygmatyczne (występują w przypadku morfemu zerowego)
Kategorie słowotwórcze:
" Np. zdrobnienia
" nazwy żeńskie
" nazwy czynności ( pisanie)
" nazwy wykonawców czynności (pisarz)
" nazwy obiektów czynności (pisak)
" nazwy miejsc czynności (jadalnia)
Typ słowotwórczy
Ta sama kategoria słowotwórcza + ten sam formant >> książeczka, ławeczka, laleczka
Ta sama kategoria słowotwórcza (bo zdrobnienia) ale różne typy słowotwórcze >>
laleczka, lalunia
Różne kategorie gramatyczne: leżanka (miejsce) i skakanka (przedmiot)
Kategorie gramatyczne
(obowiązkowa opozycja dla danego leksemu bo każdy leksem musi mieć znak wartości kategorii)
" selektywna czyli mająca stałą wartość ( rodzaj rzeczownika, przechodniość czasownika-one
po prostu to majÄ…)
" modulująca czyli różne słowoformy, różne wartości danej kategorii
Kategorie gramatyczne czasownika to: czas, osoba, liczba, rodzaj etc
Morfemy gramatyczne
" prezencyjne (da się je wskazać np. l. Mn. [widać w wyrazie że to liczba mnoga]
" zerowe ( wszyscy maja a on nie 0 ;  nie ma w pokoju szaf 0 ; rozkaz
nik hiszp.;[ 0 > zero
morfologiczne])
" ujawniajÄ…ce siÄ™ (pojawiajÄ… siÄ™ tylko w pewnych kontekstach; w j. polskim morfemem
ujawniającym się jest rodzaj rzeczownika => r. m. słoń > słonia; r. ż. dłoń > dłoni; mały,
mała)
Konwencjonalność podziałów gramatycznych
= morfemy fuzyjne(np.  Ä™ w czasowniku polskim; przypadek/liczba/rodzaj w przymiotniku polskim)
= alomorf izmy i oboczności tematów (np. vengo, vienes)
= supletywizm (skrajny alomorf izm) (np. rok-lata, człowiek-ludzie; czas  być w językach
indoeuropejskich)
Fonologia
GÅ‚oska - podstawowa jednostka mowy
Fonem - wyobrażenie głoski, posiada cechy relewantne głoski, te które pozwalają odróżnić języki
Realizacje fonemów: wariancja (alofonia) i neutralizacja
Cechy dystynktywne
" artykulacyjne:
o samogłoski [tworzą sylabę](miejsce i sposób artykulacji, stopień otwarcia)
o spółgłoski [nie tworzy sylaby](miejsce i sposób artykulacji i inne)
Iloczas to opozycja fonologiczna samogłosek długich i krótkich. Z iloczasem mamy do czynienia
wówczas, gdy w jakimś języku dwa wyrazy lub dwie formy różnią się między sobą tylko długością
samogłoski i ta różnica długości decyduje o różnicy znaczenia. (Iloczas jako zjawisko
fonematyczne i jako zjawisko prozodyczne np. w Å‚acinie)
Sylaba (zgłoska)  element struktury fonologicznej, większy niż segment (głoska), mniejszy niż
wyraz. Sylaba musi zawierać co najmniej jeden ośrodek (nucleus), którym jest zazwyczaj
samogłoska (w niektórych językach może to być też spółgłoska sylabiczna). Jeśli ośrodek
poprzedzony jest spółgłoskami, nazywamy je nagłosem (onset), jeśli z kolei następują po nim
jakieś spółgłoski, tworzą one wygłos (koda)
Sylaba otwarta to sylaba zakończona samogłoską (czyli pozbawiona kody), np. każda sylaba w
wyrazie ma·te·ma·ty·ka.
Sylaba zamknięta to sylaba zakończona spółgłoską (czyli taka, która ma kodę), np. każda sylaba w
wyrazie trój·kÄ…t.
Akcent  sposób wyróżnienia sylaby w ciągu sylab:
" wysokość-akcent tonalny
" długość-akcent iloczasowy
" siła-akcent dynamiczny
Typy akcentu ze względu na użyte środki fonetyczne:
" akcent dynamiczny (ekspiracyjny, ekspiratoryjny, ekspiratoryczny)  akcentowana sylaba
wymawiana jest z większą siłą, intensywnością;
" akcent toniczny (melodyczny, prozodyczny)  akcentowana sylaba wymawiana jest
specjalnym (np. wyższym) tonem (na przykład w języku szwedzkim);
" akcent iloczasowy  akcentowana sylaba jest wymawiana dłużej.
Miejsce akcentu:
-swobodny(angielski, hiszpański)
-dowolny
-uregulowany(Å‚acina)
-stały
 -na 1 sylabę od końca (francuski ,hebrajski)
-na 2 sylabę od końca (polski)
-na 1 sylabę (czeski, węgierski)
Funkcje akcentu:
" kulminatywna (licząca)  ile jest zestrojów akcentowych
" delimitatywna (oddzielająca)  granice zestrojów akcentowych w akcencie stałym
" dystynktywna (rozróżniająca)  różne znaki w akcencie swobodnym
Intonacja
" zdaniowa (kropka, przecinek)
" w zależności od typu zdania(oznajmującego, pytającego[pytania uzupełnienia a pytania
rozstrzygnięcia],rozkazującego)
" emocjonalna
" akcent zdaniowy(także struktura informacyjna zdania)
Składnia
Konstrukcja składniowa - co najmniej dwa znaki autosemantyczne(samodzielne) połączone ze
sobÄ…
" konstrukcje współrzędne (każdy z członów może wystąpić tam gdzie cała konstrukcja: Jaś
(i) Małgosia)
" konstrukcje podrzędne:
o endocentryczne (tylko jeden człon może wystąpić tam gdzie konstrukcja: Mały Jaś
śpi/Jaś śpi/*Mały śpi)
o egzocentryczne (nie można rozdzielić członów, żaden z elementów nie może
wystąpić tam gdzie konstrukcja: Idę do domu/*Idę do/*Idę domu)
Grupa składniowa - konstrukcja, której charakter wyznacza nadrzędnik (współrzędnik)
" nominalna (rzeczownikowa) mały Jaś
" przymiotnikowa bardzo mały
" czasownikowa (wyraz
nie) widzieć ((bardzo) małego Jasia
" przysłówkowa wyraz
niej niż zwykle
" przyimkowa do domu
Koncepcje składni:
" składników bezpośrednich
" zależności
Zdanie
" def. Składniowa: ciąg wyrazów połączonych ze sobą i nie połączonych z żadnymi inymi
" def. Semantyczna: fragment tekstu autonomiczny składniowo i semantycznie
" def. Ortograficzna: ciąg wyrazów tekstowych od wielkiej litery do
kropki/pytajnika/przecinka etc
Zdanie musi posiadać centrum czasownikowe (os forma czasownika)
Centrum-w składni zależności-element niezależny od żadnego innego - w zdaniu współrzędnie
złożonym centrum to spójnik
Człony zdania
a) grupa podmiotu
" przydawki
b) grupa orzeczenia
" dopełnienia
" okoliczniki
Problem związku głównego:
1. Solidarność podmiotu i orzeczenia
2. Zależność orzeczenia od podmiotu
3. Zależność podmiotu od orzeczenia
Części mowy  jednorodna pod jakimś ważnym względem klasa leksemów (abstrakcyjnych
wyrazów)
Typy klasyfikacji części mowy:
semantyczne (rzeczownik-nazwy osób, zwierząt; przymiotnik-nazwy cech etc)
morfologiczne
-odmienne
-przypadek, rodzaj, liczbÄ™ - przymiotnik
-przypadek, rodzaj - liczebnik
-przypadek, liczbÄ™ - rzeczownik
-osobę, liczbę, rodzaj, tryby, czasy - czasownik właściwy
-tryby czasy - czasownik niewłaściwy
-nieodmienne (wykrzykniki, przyimki, spójniki, przysłówki, partykuły)
składniowa
-rzeczownik, zaimek osobowy (pełni funkcje podmiotu, dopełnienia)
-przymiotnik (jest podrzędnikiem rzeczownika)
-czasownik (konstytuuje zdanie)
-spójnik współrzędny (łączy jednorodne człony)
-spójnik podrzędny (łączy człony niejednorodne, z których jeden to zdanie)
-przyimek (łączy człony niejednorodne, z których jeden to rzeczownik) itd.
kryteria mieszane
Leksykologia
Wyraz  wyraz słownikowy(ze wszystkimi formami)
Forma wyrazowa  np. dla rzeczownika dopełniacz l. poj.
1. Bliskoznaczność (synonimia)
niewiele wyrazów ma dokładnie to samo znaczenie, nawet jeśli to różnią się stylem lub
nacechowaniem emocjonalnym, intensywnością
synonimy dokładne (dublety znaczeniowe) różnią się pochodzeniem(rodzime a obce)
wodolecznictwo a hydroterapia
dublety wśród wyrazów funkcyjnych: ale/lecz, iż/że, podobno/rzekomo
wyrazy mogą być bliskoznaczne tylko w niektórych znaczeniach: toaleta/ubikacja
synonimy różniące się:
" Zabarwieniem emocjonalnym bachor /dzieciak
" Stylem: zabić/zgładzić, ale/lecz
" Nacechowaniem co do wieku: zeszyt/kajet,
" Zakresem regionalnym: krańcówka/końcówka
" Odwołanie do cech przedmiotu: bagno/mokradło/trzęsawisko
" Odcieniem znaczeniowym: bać się/ obawiać się śmierci/duchów
" A
ączliwością(częściowo): silny/mocny powiem wiatru ale silna pokusa - mocna kawa
" Zakresem znaczeniowym (jeden jest uboższy znaczeniowo a drugi szerszy): wieszcz >
poeta > twórca
często synonimy różnią się kilkoma cechami jednocześnie np. zabarwieniem i stylem: bachor i
dziecko
bliskoznaczność wśród wyrazów spokrewnionych słowotwórczo: bransoleta i bransoletka
synonimia par (wyraz + wyrażenie): kupić i dokonać zakupu
2. Wieloznaczność
A. Polisemia(słowo na wiele znaczeń ale można sprowadzić je do wspólnego z
ródła)
polisemia dotyczy całych wyrazów a nie ich form
różne znaczenia wyrazów polisemicznych są ze sobą powiązane
formy powinny być takie same (malować  pokrywać farbą/tworzyć obraz )lub nieznacznie się
różnić (zamek  zamka  zamku)
B. Homonimia (różne znaczenia mimo tego samego brzmienia)
<>Homonimia form wyrazowych (wieloznaczność pojedynczych form)
- od wyrazów pokrewnych słowotwórczo: on gra/ta gra, ta fizyka/tego fizyka
- od wyrazów niespokrewnionych: ten bez/tych bez, mam(od mama i od mieć)
<>Homonimia wyrazów (należących do różnych części mowy): piec(rzeczownik/czasownik, jak
(rzeczownik/zaimek)
homofony- wyrazy o tym samym brzmieniu ale innej pisowni: morze/może
homografy  wyrazy o tej samej pisowni a inaczej wymawiane: cis(dz
więk)/cis(drzewo)
 wyrazy należące do tej samej części mowy są homonimami jeśli maja inną etymologię:
bal (z niemieckiego > kłoda; z francuskiego >zabawa taneczna)
Homonimy w słowniku są odrębnymi hasłami a polisemy maja po kilka znaczeń
3.Przeciwstawienia znaczeniowe (Antonimia)
relacja antonimii obejmuje wiele rodzajów przeciwstawień, które dzielą się na:
antonimy właściwe
" nie dopuszczające żadnej możliwości pośredniej: dzień-noc, dziecko-dorosły
" dopuszczające stany pośrednie bo każdy człon wskazuje na skrajnie wysokie natężenie
cechy: dobry/zły, wysoki/niski
antonimy biegunowe
" to przeciwstawienia w których człony się wykluczają, a zarazem są do siebie najmniej
podobne: wschód/zachód, północ/południe (ale nie na krzyż), czerwony/zielony (ale nie
czerwony/żółty)
konwersy leksykalne
" słowa ujmujące to samo znaczenie z różnych punktów widzenia: kupić-sprzedać (jeżeli A
kupuje od B, to B sprzedaje coÅ› A)
" wyrazy oznaczające przywracanie poprzedniego stanu: zespuć/naprawić, wziąć/oddać
w grupie a) i b) antonimy się wykluczają (jeśli jeden jest prawdziwy to drugi nie może być
prawdziwy)
w grupie c) jeśli jeden jest prawdziwy to i drugi musi być prawdziwy
w grupie d) jeśli drugi jest prawdziwy to i pierwszy musi być prawdziwy ale nie odwrotnie (nie
naprawia siÄ™ rzeczy niezepsutych)
Hiperonim  pojęcie ogólniejsze (szerszy zakres, uboższe znaczenie)
Hiponim  pojęcie szczegółowe (węższy zakres, bogatsze znaczeniowo)
[Hiponim] to rodzaj/ gatunek [Hiperonim] >> pies to rodzaj/gatunek ssaka
Troponim  robienie czegoś w szczególny sposób: kuśtykanie to rodzaj chodzenia, jąkanie to
rodzaj mówienia
Holonim  nazwa całości drzewo
Meronim  nazwa części gałęzie, pień, korona
Endonimy  wyrazy mające wspólny składnik znaczenia jez
dziec, rumak, siodło, stajnia, podkowa