2010-05-04
Językoznawstwo pragmatyczne
Między językoznawstwem a filozofią języka
Akty mowy
Wstęp do językoznawstwa
Znaczenie i rozumienie wypowiedzi
ogólnego
Definiowanie znaczenia
Część VIII. Perspektywy
Implikatury konwersacyjne
nieautonomiczne:
Teoria relewancji (inferencja)
językoznawstwo pragmatyczne
Grzeczność
Pojęcie pragmatyki
Pojęcie pragmatyki
" Brytyjska szkoła filozofii analitycznej
 Filozofia jako analiza języka (Ayer, Language,
Truth and Logic)
 Syntaktyka  semantyka  pragmatyka (Ch.
Morris)
" stosunki syntaktyczne  między wyrażeniami
" stosunki semantyczne  między wyrażeniami a
tym, do czego się odnoszą
" stosunki pragmatyczne  między wyrażeniami a
uczestnikami aktu komunikacji (por. funkcje języka
Jakobsona).
Pojęcie pragmatyki Pojęcie pragmatyki
Problem: zakres pragmatyki wobec zakresu Próby rozwiązania:
semantyki:
opragmatyczne jest to, co wynika z sytuacji
osemantyka logiczna a semantyka użycia,
lingwistyczna
osemantyczne jest to, co jest od niej
owyrażenia informujące o nadawcy lub niezależne
odbiorcy, np. rodzaj gramatyczny, status
otest  anonimu
społeczny itd.
okwestia wspólnej wiedzy nadawcy i
owyrażenia konwencjonalne
odbiorcy.
1
2010-05-04
Pojęcie pragmatyki Pojęcie pragmatyki
" Badanie rzeczywistego języka
Operacyjna (pragmatyczna) definicja
" Znaczenie kodowe (konwencjonalne) i
znaczenia:
niekonwencjonalne
" Znaczenie a interpretacja:
Znać znaczenie danego wyrażenia to
 Jak to jest możliwe, że to co mówimy i to co chcemy
umieć go właściwie użyć.
powiedzieć, nie jest dokładnie tym samym?
 Jak jest możliwe, że mimo to się rozumiemy?
 Jaka część tego, co rozumiemy, zależy od znaczenia
Rola pragmatyki w posługiwaniu się
użytych wyrażeń, a jak od czegoś innego i od czego?
językiem obcym
Pojęcie pragmatyki Pojęcie pragmatyki
 Wspólna wiedza a hipoteza
Podstawowe elementy:
wspólnego otoczenia kognitywnego:
" nadawca
" adresat (a nie odbiorca)
Komunikacja oparta jest na hipotezach:
" wypowiedzenie (a nie zdanie)
"  Wiedza nadawcy zawiera hipotezy na temat
" sytuacja komunikacyjna (kontekst językowy i odbiorcy
pozajęzykowy)
"  Wiedza adresata zawiera hipotezy na temat
"  wspólna wiedza [?] nadawcy
"  Wiedze te mogą się częściowo pokrywać
" intencje nadawcy
(część wspólna)
" relacja społeczna między nadawcą i adresatem
Centrum komunikacyjne znajduje się poza tą
częścią wspólną
Performatywy i konstatacje
W logice:
zdanie = sąd logiczny
Performatywy i konstatacje
" prawdziwy,
" fałszywy
i teoria aktów mowy
=====
" bezsensowny.
Zawężenie: tylko zdania oznajmujące są sądami
logicznymi
2
2010-05-04
Performatywy i konstatacje Performatywy i konstatacje
Dwa rodzaje wyrażeń:
" Sądy prawdziwościowe, czyli konstatacje
Nawet wśród zdań oznajmujących są jak
(stwierdzanie stanu rzeczy, opisywanie
najbardziej sensowne zdania, które nie są
rzeczywistości), np. Jan jest dyrektorem, Ten
statek nosi imię  Elżbieta II . Konstatacje mogą
ani prawdziwe, ani fałszywe, np.
być prawdziwe lub fałszywe.
" Wyrażenia sprawcze, czyli performatywy
Mianuję pana dyrektorem
(zmieniające stan rzeczy, np. mianowanie,
nadawanie imienia). Performatywy mogą być
Nadaję Ci imię  Elżbieta II
udane (ktoś został mianowany, statkowi nadano
Jutro wstanę wcześnie imię) lub nie. (inne terminy: fortunne, szczęśliwe)
Performatywy i konstatacje Performatywy i konstatacje
Performatywy jawne i niejawne (eksplicytne i
Performatywy mogą być nieudane z trzech
implicytyne:
powodów:
" nieważne:
Jawne:
 niewłaściwy wypowiadający
" czasownik performatywny w odpowiedniej
 niewłaściwa formuła
formie
 niewłaściwy obiekt
" możliwość dodania niniejszym
" nieszczere
" nastąpiło złamanie zobowiązania
Niejawne: Jutro wstanę wcześnie.
Performatywy i konstatacje Performatywy i konstatacje
Czasowniki perfomatywne
Peformatywny jawne:
pojawiają się w jawnych wypowiedziach
charakterystyczne dla stylu oficjalnego,
performatywnych, np. obiecuję, przyrzekam,
aktów prawnych, dokumentów prawnych
zapisuję, mianuję, proszę (por. obiecał,
przyrzekł, zapisał, mianował, prosił)
itd..
(1 os. czasu teraz
niejszego, str. czynna)
rzadziej w str. biernej, lub konstrukcjach
Performatywy niejawne:
nieosobowych:
charakterystyczne dla języka nieoficjalnego. Uprasza się o&
Pasażerowie odlatujący& proszeni są do odprawy
3
2010-05-04
Performatywy i konstatacje Teoria illokucji
Problem: Rozróżnienie konstatacje vs. performatywy
oparte jest na dychotomii  mówić   robic .
Konstatacje też mogą być  nieudane , bo:
Ta dychotomia jest sztuczna: mówienie też
" nieszczere: Kot siedzi na macie, ale ja w
jest robieniem
to nie wierzę.
Wypowiedzenie = akt mowy, czyli robienie
" nieprawdziwe
czegoś
" .....
Ale czego?
Teoria illokucji Teoria illokucji
Akt mowy jest złożony Akt fonetyczny  wypowiedzenie dz
więków
konkretnego języka.
" aspekt lokucyjny:
Akt fatyczny  wypowiedzenie czegoś
 akt fonetyczny
zbudowanego zgodnie z gramatyką
 akt fatyczny
danego języka.
 akt retyczny (rematyczny)
Akt retyczny  wypowiedzenie czegoś o
" aspekt illokucyjny
określonym znaczeniu.
" aspekt perlokucyjny
Teoria illokucji Teoria illokucji
" Czysty akt fonetyczny:
 logatomy
" Akt retyczny (rematyczny)
 powtarzanie wypowiedzeń nieznanego języka
 powtarzanie roli, wiersza
 uczenie się języka  bodziec  reakcja , np.
metodą Callana
" Czysty akt fatyczny:
Zielone bezbarwne idee śpią wściekle.
 Potwierdzenia telefoniczne
 Alicja w Krainie Czarów
4
2010-05-04
Teoria illokucji Teoria illokucji
Aspekt illokucyjny:
Akt fonetyczny i fatyczny można odtworzyć tylko w
Robiąc coś (dokonując aktu lokucyjnego)
mowie niezależnej:
robimy coś jeszcze:
Powiedział:  glugh, glugh, glugh
Mówiąc  Bądz
punktualnie , poprosił ją, żeby
*Powiedział, że glugh, glugh, glugh
była punktualnie.
Akt retyczny można odtworzyć także w mowie
Mówiąc  Kałuża! , ostrzegł ją.
zależnej:
Mówiąc  Jutro oddam ci pieniądze , obiecał,
Powiedział:  Dwa razy dwa jest pięć.
że następnego dnia odda pieniądze.
Powiedział, że dwa razy dwa jest pięć.
Teoria illokucji Teoria illokucji
Aspekt perlokucyjny:
Poprzez zrobienie czegoś (ostrzeżenie,
obiecanie, poproszenie) robimy coś
:& :&
jeszcze:
Mówiąc  Bądz
punktualnie , poprosił ją, żeby
aspekt lokucyjny
była punktualnie. =>
aspekt illokucyjny
Mówiąc  Kałuża! , ostrzegł ją. =>
Mówiąc  Jutro oddam ci pieniądze , obiecał,
aspekt perlokucyjny
że następnego dnia odda pieniądze.=>
Klasyfikacja aktów mowy wg
Teoria illokucji
Austina
" werdyktywy (rozstrzygnięcia, wyroki sądowe,
Aspekt perlokucyjny i skutek perlokucyjny
uniewinnienia)
" egzercytywy (wykorzystujące władzę: zalecenia, zakzy,
rozkazy, a także rady, ostrzeżenia, protesty)
" komisywy (zobowiązania, przyrzeczenia, deklarowanie
zamiarów)
" behawitywy (pozdrowienia, powitania, przeprosiny)
" ekspozytywy (metajęzykowe, informujące o działaniach
mownych, np. definiowanie, cytowanie, wyjaśnianie,
oświadczanie itd.)
Klasyfikacja aktów mowy czy czasowników illokucyjnych?
5
2010-05-04
Searle owska klasyfikacja aktów
Porównanie
mowy:
Austin: Searle:
" werdyktywy " asertywy
" asertywy (wypowiedzi stwierdzające)
" ekspozytywy " deklaratywy
" dyrektywy (polecenia)
" komisywy (zobowiązania) " egzercytywy " dyrektywy
" komisywy " komisywy
" ekspresywy (wyrażanie emocji oraz
" behawitywy " ekspresywy
pozdrowienia, podziękowania itd.)
" deklaratywy (rozstrzygnięcia)
Porównanie Teoria Searle a
Austin: Searle:
Na siłę illokucyjną wskazują reguły (warunki)
Co robię, Wykładniki siły
Dwa rodzaje reguł:
mówiąc? illokucyjnej
" konstytutywne
" regulujące
Teoria Searle a Teoria Searle a
1. Warunek (reguła) treści propozycjonalnej 1. Warunki (reguły) przygotowawcze
2. Warunki (reguły) przygotowawcze 2. Warunek (reguła) szczerości
3. Warunek (reguła) szczerości 3. Warunek zasadniczy (reguła
konstytutywna)
4. Warunek zasadniczy (reguła
konstytutywna) 4. Warunek (reguła) treści prepozycjonalnej
6
2010-05-04
Teoria Searle a Obietnica wg Bogusławskiego
Obietnica Pytanie
Mamy do czynienia z OBIETNIC
jeżeli
1. Przyszłe działanie (D) nadawcy Dowolne
możemy prawdziwie powiedzieć:
(N).
2 1. Nie jest oczywiste, że 1. N nie zna odpowiedzi
normalnie N zrobi D
2. Nie jest oczywiste, że O a obiecał b, że c = (i)&
2. Odbiorca (O) woli, żeby N
dostarczy N informacji
zrobił A, niż żeby tego nie
niepytany (ii)&
robił
&
3 N chce informacji
N chce zrobić D
4 wypowiedzenie jest podjęciem wypowiedzenie jest próbą
uzyskania informacji od O
zobowiązania do zrobienia D
Obietnica wg Bogusławskiego Obietnica wg Bogusławskiego
1. Treści prepozycjonanej:
3. Warunek szczerości
Przyszłe działanie (D) nadawcy (N)  niekoniecznie
N chce zrobić D
nadawcy
Obiecał Janowi, że Piotr go odwiedzi
Nie musi chcieć, żeby obiecać, wystarczy żeby zamierzał
2. Przygotowawcze
1. Nie jest oczywiste, że normalnie N zrobi D
zamierzał  wcześniejsza, przemyślana decyzja
2. Odbiorca (O) woli, żeby N zrobił A, niż żeby tego nie
robił
Nadawca ma tylko przypuszczać/sądzić, że O nie sądzi, że
1
Nadawca ma tylko przypuszczać/sądzić, że 2
Obietnica wg Bogusławskiego Inne akty mowy
Prośba Rada
4. Warunek zasadniczy
wypowiedzenie jest podjęciem zobowiązania do zrobienia
Przyszłe działanie D O Przyszłe działanie D O
1. 1.
D
1. Nieoczywistość 1. Nieoczywistość
2 2
Co to znaczy zobowiązanie?
2. D dobre dla N 2. D dobre dla N
Zobowiązanie (obligation) a powinność (ought to)
N chce, żeby D
 Zobowiązanie wiąże także nadawcę. 3
N woli, żeby O zrobił D ?
3
N uważa, że D korzystne dla O
Jaka kara za niewypełnienie zobowiązania?
Wypowiedzenie jest próbą
4
Wypowiedzenie jest
4
nakłonienia O do zrobienia D
poinformowaniem O, że D jest
korzystne
7
2010-05-04
Inne akty mowy
Inne analizy  czasowniki
 nieillokucyjne
Pozdrowienie Gratulacje/życzenia
okolicznościowe
Brak
1.
Wydarzenie D w życiu O
1.
" Grożenie (Falkenberg)
Nieoczywistość
2 " Nakłanianie (Czekańska)
Nieoczywistość
2
" Kuszenie (Duraj-Nowosielska)
Brak
3
N cieszy się z D
3
Jest pokazaniem, że
4
Jest pokazaniem,
4
dostrzega się O
Pośrednie akty mowy
Czyli akty mowy  nie wprost
Znaczenie i rozumienie
" Kontekstowo-sytuacyjne
" Skonwencjonalizowane?
Problem znaczenia Problem znaczenia
Znaczenie jako referencja H.P. Grice  Meaning
Znaczenie jako pojęcie (konwencjonalność)
Znaki naturalne i konwencjonalne Wcześniej: Ogden i Richards  The meaning
of meaning
znaki  konwencjonalne są  umyślne
Podstępny czasownik to mean
Związek znaczenia znaku (wypowiedzenia)
z zamiarem nadawcy
8
2010-05-04
Problem znaczenia Problem znaczenia
" A means something (A  osoba) Próba zdefiniowania
" x means something (x  wypowiedzenie
okaz)
x means something
" x means something (x  wypowiedzenie
typ)
w terminach
" F means something (F  fakt, wydarzenie,
stan rzeczy)
A means something by x
Problem znaczenia Problem znaczenia
A komunikujeNN coś poprzez x:
X znaczyłoNN że tak-a-tak A
komunikowałNN poprzez wypowiedzenie x,
że jest tak-a-tak
(1) A chce, żeby H nabrał przekonania, że
jest tak-a-tak
(2) A chce, żeby H rozpoznał jego intencję
x znaczyNN (pozaczasowo), że tak-a-tak:
(1)
ludzie wypowiadający x chcieliby
(3) A chce, żeby H nabrał przekonania że
komunikowaćNN, że tak-a-tak
jest tak-a-tak w wyniku rozpoznania
intencji (2)
Problem znaczenia Problem znaczenia
Krytyka: Propozycja Grice:
Przykład niemieckiego oficera (Searle) Wypowiedzenie ma pewną własność f, a
intencją nadawcy jest to, by odbiorca
Przykład grającego w brydża przeciw
nabrał przekonania, że jest tak-a-tak
szefowi
przynajmniej częściowo w wyniku
rozpoznania f
Teoria implikatur to właśnie ilustruje.
9
2010-05-04
Implikatury
Tło:
" koncepcja znaczenia oparta na intencjach
nadawcy.
Implikatury
" problem wieloznaczności wyrażeń języka
naturalnego, np.
-- Ta sukienka jest zielona.
-- W tym świetle jest niebieska (=wydaje się,
czyli nie jest)
a także
lub i niewiedza nadawcy, który człon jest
prawdziwy.
Implikatury Implikatury
Odpowiedz
:  Powiedziane wobec  implikowane --
przykłady:
co najmniej dwa składniki tzw.
 całkowitego znaczenia wypowiedzi :
 to co  powiedziane : On jest Anglikiem więc jest dzielny
Powiedziałeś, że ...
 to co  implikowane -- Co tam słychać u X-a?
! Powiedziałeś, że... -- Pracuje w banku, ma dobrych kolegów i
jeszcze nie trafił do więzienia
Implikatury Implikatury
Implikowanie wynika z reguł rządzących
 Powiedziane wobec  implikowane --
konwersacją, ujętych w  zasadzie kooperacji
przykłady:
Zasada kooperacji: Niech Twój wkład w rozmowę
będzie taki, jakiego wymaga wspólny cel.
-- Jak Ci się podobało moje wystąpienie?
Cztery kategorie:
-- Masz doskonałą dykcję.
" ilości: mów tyle, ile potrzeba
" jakości: mów to, o czym jesteś przekonany, że
jest prawdą
-- Oddałeś książki do biblioteki?
" stosunku (relewancji): mów na temat
-- Miałem dodatkowy angielski.
" sposobu: wyrażaj się przejrzyście.
10
2010-05-04
Implikatury Implikatury
Konflikty między maksymami  typowo: ilość Typy implikatur:
vs. jakość.
a) konwersacyjne
Implikatura powstaje, gdy nadawca w
(i) szczegółowe
wyraz
ny sposób łamie którąś z maksym,
(ii) uogólnione
ale nie ma powodu sądzić, że odmawia
b) konwencjonalne
kooperacji.
Zadaniem odbiorcy jest domyślenie się,
dlaczego doszło do złamania maksymy.
Implikatury Implikatury
Cechy implikatur konwersacyjnych:
Implikatury konwersacyjne uogólnione:
On spotyka się dzisiaj z kobietą
" kasowalność (zwłaszcza uogólnionych)
Złamałem wczoraj palec
" nieodrywalność od tego, co powiedziane, a nie sposobu
powiedzenia (za wyjątkiem implikatur powstałych ze
złamania maksymy jakości)
Implikatury konwencjonalne:
" niekonwencjonalność (nie stanowią elementu znaczenia
On jest Anglikiem, więc jest dzielny
systemowego)
+ inne dopowiadania
" niewyprowadzalność z tego, co powiedziane
Udało mu się wysłać paczkę//W końcu wysłał
" nieokreśloność
paczkę
Usiłował // próbował // starał się wysłać paczkę. Kasowalność i niewyprowadzalność odróżniają implikatury
od presupozycji i sądów implikowanych
11