2 Etnocentryzm i relatywizm kulturowy

2. ETNOCENTRYZM I RELATYWIZM KULTUROWY
ZJAZD II/III
ETNOCENTRYZM I JEGO PRZECIWNICY (LAS CASAS, DE MONTAIGNE), ENKULTURACJA,
11.10.2009
RELATYWIZM KULTUROWY UMIARKOWANY I RADYKALNY, DYLEMATY I ROZWIAZANIA 18.10.2009
(HORTON, KOLAKOWSKI)
Etnocentryzm termin został wypracowany przez Williama Gordona Sumnera w 1906 roku. Od-
nosi się do postawi poglądów, zgodnie z którymi wartości własnej grupy przyjmuje się jako punkt
odniesienia dla ocen i opisu przedstawicieli innych grup. Postawy etnocentryczne obejmują szereg
poglądów i postulatów, takich jak:
h� przekonanie o wyższości własnej grupy i jej kultury oraz traktowanie grup o kulturze od-
miennej jako niższych, niemoralnych i godnych pogardy;
h� traktowanie własnych standardów jako uniwersalnych i jedynie słusznych oraz skłonność
do potępiania innych;
h� postulowanie współpracy w obrębie własnej grupy i braku kooperacji z obcymi;
h� żądanie posłuszeństwa wobec własnych autorytetów i nieposłuszeństwa wobec autoryte-
tów cudzych;
h� gotowość do walki i poświęcenia życia za własną grupę i odmawianie walki w imię obcych
wartości, upatrywanie cnoty i bohaterstwa w zabijaniu członków obcych grup podczas
wojny;
h� nieufność i strach przed obcymi, obarczanie ich winą za kłopoty, posługiwanie się nimi ja-
ko złym przykładem strategia kozła ofiarnego .
Etnocentryzm w wydaniu antropologicznym zwraca uwagę na to, że każda kultura wypracowuje
inne pojęcie świata i jego wartości. Antropologia kulturowa stara się dociekać zródeł etnocentry-
zmu, oczywistości własnej kultury.
Przeciwnicy schematu etnocentrycznego:

� Bartolom� de Las Casas zwany Apostołem Indian , postulował zastąpienie podbojów
pokojowym odkrywaniem. Był niezłomnym obrońcą człowieczeństwa Indian. W swej Apo-
logetica historia de los Indios, opisując obyczaje tubylcze, nie wahał się ich porównać z reli-
giami starożytnej Grecji i Rzymu. Przypisywał on Indianom te wszystkie przymioty, które
obecnie przywykliśmy nazywać kulturą w sensie antropologicznym. Jako istoty rozumne i
kierujące się wolnością rdzenni mieszkańcy Ameryki nadają się do pokojowego procesu
ewangelizacji, dokonywanego bez wykorzeniania ich z oryginalnych tradycji plemiennych.
Hiszpanie i Indianie różnią się diametralnie poziomem cywilizacyjnym, ale są w jednako-
wym stopniu otwarci i gotowi na przyjęcie wiary.
Mimo iż Kościół przyznawał rację apostołowi Indian , w praktyce decydowały względy
ekonomiczne. Kierowano się znanym argumentem, iż ludy barbarzyńskie nadają się wy-
łącznie na niewolnicze zwierzęta pociągowe . Jak zauważa w swoim Smutku tropików
Claude L�vi-Strauss: ...kiedy Las Casas usiłował znieść roboty przymusowe, kolonizato-
rzy byli bardziej zdziwieni niż oburzeni: A więc nie wolno już nawet posługiwać się zwierzętami
pociągowymi?

� Michel de Montaigne zwany francuskim Talesem , postulował całkowitą zmianę po-
strzegania innych przez pryzmat kultury własnej. Chodziło mu o zanegowanie roszczeń
ANTROPOLOGIA WYKLADY
1
2. ETNOCENTRYZM I RELATYWIZM KULTUROWY
ZJAZD II/III
ETNOCENTRYZM I JEGO PRZECIWNICY (LAS CASAS, DE MONTAIGNE), ENKULTURACJA,
11.10.2009
RELATYWIZM KULTUROWY UMIARKOWANY I RADYKALNY, DYLEMATY I ROZWIAZANIA 18.10.2009
(HORTON, KOLAKOWSKI)
Europy do dominacji moralnej poprzez odrzucenie, a przynajmniej podanie w wątpliwość,
wywyższania własnego światopoglądu ponad światopoglądy inne oraz uwzględnienie
faktu, iż zachowania ludzi powinny być analizowane w kontekście kultury, w której mają
określone znaczenie, a nie z perspektywy wobec nich zewnętrznej. W tekście O kanibalach,
zestawiał pod kątem moralnej wartości Europejczyków oraz Indian z Francji Antarktycznej
(dzisiejsze okolice Rio de Janeiro) i nie znajdował niczego szczególnie dziwnego w od-
miennościach. Był przekonany, iż nie ma nic barbarzyńskiego ani dzikiego w tym ludzie, chyba
że każdy zechce mienić barbarzyństwem to, co różni się od jego obyczaju. Inność dzikiego ozna-
cza w przypadku Montaigne a jego naturalność , a nie to, że jest on w jakimkolwiek sen-
sie gorszy.
Relatywizm kulturowy jako sposób myślenia o świecie narodził się w XX wieku. Zakłada on, że
kultury są ze sobą nieporównywalne, każda z nich tworzy bowiem swoisty i niepowtarzalny
układ odniesienia dla żyjących w niej jednostek decyduje o tym proces enkulturacji.
Socjalizacja dotyczy procesów wchodzenia w społeczeństwo i wiąże się z okresem dzieciństwa.
Enkulturacja to proces, który jest socjalizacją trwającą przez całe życie, jako dorośli również przy-
swajamy kulturę. Jest to proces nabywania kompetencji kulturowych, dzięki którym jednostka
staje się nosicielem kultury.
Relatywizm kulturowy zakłada, że nie ma rzeczywistości jako takiej. Świat jest zawsze postrzega-
ny przez ekran enkulturacyjny , czyli sumę doświadczeń kulturowych. Każdy rodzaj przekonań,
sądów o rzeczywistości jest jakoś uwikłany w kulturowe odniesienia. Owe przekonania, z per-
spektywy relatywizmu, powinny być wyjaśniane w kontekście konkretnej kultury. Aby dobrze
wyjaśniać badaną rzeczywistość, należy zawiesić własną perspektywę kulturową.
Relatywizm kulturowy zakłada również, że nie istnieją żadne absolutne, uniwersalne standardy
orzekania o tym, która kultura jest lepsza czy gorsza. Nie istnieje możliwość porównywania ze
sobą kultur i ich wartościowania. Wszystkie kultury są równe!
Dwie wersje relatywizmu kulturowego:
h� umiarkowana kultur nie należy oceniać, ze względu na bezsprzecznie stwierdzone fakty
potwierdzające ich względność;
h� radykalna, konsekwentna może odnosić się do wymiarów:
ż� moralnego, moralny relatywizm kulturowy jego punkt wyjścia stanowi założe-
nie, że pojęcia dobra i zła są zależne od kultury i jedynie w jej ramach mogą być
rozpatrywane. Należy wstrzymać się od wszelkiego moralnego osądzania innych
ludzi i kultur w perspektywie porównawczej;
ANTROPOLOGIA WYKLADY
2
2. ETNOCENTRYZM I RELATYWIZM KULTUROWY
ZJAZD II/III
ETNOCENTRYZM I JEGO PRZECIWNICY (LAS CASAS, DE MONTAIGNE), ENKULTURACJA,
11.10.2009
RELATYWIZM KULTUROWY UMIARKOWANY I RADYKALNY, DYLEMATY I ROZWIAZANIA 18.10.2009
(HORTON, KOLAKOWSKI)
ż� poznawczego, poznawczy relatywizm kulturowy wszelkie schematy pojęciowe
(język, symbole, etc.) są zależne od kultury, kultury są więc nieprzekładalnymi ca-
łościami, nie istnieją wspólne znaczenia.
Pułapka konsekwentnego relatywizmu kulturowego:
�� moralnego fascynują nas, jako antropologów, krwawe rytuały inicjacyjne różnych ple-
mion, ale z humanitarnego punkt widzenia przeraża nas ból z nimi związany. Moralny re-
latywizm jest mało konsekwentny;
�� poznawczego jeśli nie istnieje żaden podzielany system myślenia, to wszelkie wysiłki
związane z poznaniem innego są bezsensowne, bowiem wszystko jest filtrowane za pomo-
cą naszych własnych pojęć.
Hipotezy radykalnego relatywizmu kulturowego należy więc zrelatywizować tego do-
starczają dwa rozwiązania dylematu relatywizmu kulturowego zaproponowane przez Ro-
bina Hortona i Leszka Kołakowskiego.
Rozwiązania konsekwentnego relatywizmu kulturowego:
h� Robin Horton próbował teoretycznie poradzić sobie z problemem relatywizmu konse-
kwentnego. Wyszedł od założenia, że jeżeli chcemy mówić o badaniach porównawczych
kultur, jeśli chcemy te kultury przekładać na siebie, to powinniśmy znalezć pewien
wspólny mianownik obserwacji, przekonań, zasad rozumowania. Ten wspólny mianow-
nik może stać się momentem wyjściowym dla procesów międzykulturowego porozumie-
nia różne kultury organizują myślowo zasadniczo tę samą rzeczywistość, nawet jeśli ina-
czej ją konceptualizują.
Horton wyróżnił dwa typy teorii, które występują w kulturach:
�� prymarne potoczne, doświadczalne, zdroworozsądkowe, zbudowane na bazie
codziennego doświadczania czasu, przestrzeni i innych ludzi. Te teorie są, wg Hor-
tona, zbieżne w różnych kulturach, mają podłoże genetyczne. Na poziomie tych
teorii odnosimy się do gatunkowości człowieka, jako istoty biologiczne dysponu-
jemy identycznym zestawem potrzeb (biologiczne, społeczne, wyższe). Analiza
procesów adaptacyjnych związanych z realizowaniem tych potrzeb wskazuje, że
związane są one z tymi teoriami;
�� wtórne teoretyczne, usiłują dotrzeć do istoty empirycznych zjawisk, są teoretycz-
nym objaśnieniem rzeczywistości konkretnej. Horton wskazuje, że zróżnicowanie
kulturowe jest to zróżnicowanie na poziomie teorii wtórnych, opisu rzeczywistości
wytwarzanego w konkretnej teorii. W kontekście europejskim taką teorię stanowi
koncepcja racjonalizmu obca innym kulturom. W kulturach obcych natomiast
wytwarzane są np. teorie o charakterze mistycznym.
ANTROPOLOGIA WYKLADY
3
2. ETNOCENTRYZM I RELATYWIZM KULTUROWY
ZJAZD II/III
ETNOCENTRYZM I JEGO PRZECIWNICY (LAS CASAS, DE MONTAIGNE), ENKULTURACJA,
11.10.2009
RELATYWIZM KULTUROWY UMIARKOWANY I RADYKALNY, DYLEMATY I ROZWIAZANIA 18.10.2009
(HORTON, KOLAKOWSKI)
Wspólnym mianownikiem są więc potrzeby. Relatywizm kulturowy daje się opanować za
pomocą zwrotu od ludzi w kulturach do człowieka w kulturze jest to punkt wyjścia do
komunikacji międzykulturowej.
h� Leszek Kołakowski wyróżnia trzy możliwe stanowiska dotyczące relacji między kulturą
własną i obcą:
�� etnocentryzm, czyli afirmacja kultury własnej
�� afirmacja kultury obcej (np. J. J. Rousseau Pochwała dobrego dzikusa)
�� relatywizm kulturowy, wszystkie kultury są równe twierdząc, że wszystkie kul-
tury są równe, Kołakowski chce powiedzieć, że:
ż� sam żyje w kulturze szczególnej, inne go nie obchodzą,
ż� nie istnieją historyczne standardy oceniania,
ż� istniejące standardy oceniania i wszystkie treści kulturowe są tak samo
prawomocne.
Wszystkie kultury są równe, ale nie do końca znajdujemy przecież zadowolenie we wła-
snej kulturze i nie istnieje refleksja nad innymi kulturami. Tak naprawdę wyrażamy po-
gardę dla innych tradycji (etnocentryzm). Kołakowski proponuje rozwiązane tego proble-
mu selektywną afirmację własnej kultury kultura europejska wypracowała umiejęt-
ność samo kwestionowania, nic w naszej kulturze nie jest trwałe, wszystko można podwa-
żyć. Kultura europejska jest kulturą wątpliwości, która przełamuje własne etnocentryczne
zamknięcie. Jeśli kultura europejska miałaby być oparta na tych trzech cechach, to kwe-
stionowanie staje się zródłem narodzin antropologii oraz zródłem poczucia wyższości na-
szej kultury nad innymi.
Antropologia rodzi się w czasie, kiedy pojawia się zainteresowanie innym. Kultura euro-
pejska potrafi się zakwestionować, a ta umiejętność sprawia, że czuje się kulturą wyższą.
Wyższość nie ma więc związku z wartościami, ale z pewną techniką. Kultura europejska
nie jest kulturą ani wyższą, ani zamkniętą nie czuje potrzeby poznawania prawd alterna-
tywnych w obawie przed schizmom czy ze strachu.
Selektywny etnocentryzm powoduje, że nie pojmujemy kultury europejskiej jako najlep-
szej. To, co czyni ją wartościową to pewien rodzaj metodologii antropologicznej i socjolo-
gicznej, charakterystycznej jedynie dla kultury europejskiej. Takie podejście relatywizuje
relatywizm. Dzięki kulturze europejskiej możemy przekładać kultury. Antropologia jest
pracą, która zakłada zawieszenie własnych norm i sądów, by przeniknąć jak najdalej w po-
le widzenia obcego. Sam akt zawieszenia ocen jest aktem kulturowo uwarunkowanym.
ANTROPOLOGIA WYKLADY
4

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
2 Relatywizm kulturowy i wyobraźnia antropologiczna
Etnocentryzm a relatywizm
MUZYKA POP NA TLE ZJAWISKA KULTURY MASOWEJ
Pedagogika kultury (1)
Serczyk Kultura rosyjska XVIII wieku
Kultura masowa
kultura org Modele i teorie

więcej podobnych podstron