Relatywizm kulturowy i wyobraz
nia antropologiczna.
I. Relatywizm Kulturowy.
1. Relatywizm.
a) Idea relatywizm w uproszczeniu: punkt widzenia zależy od punktu siedzenia.
b) idea relatywizmu mniej uproszczona:
- Relatywizm jest poglądem na temat prawdy, charakteryzującym się odrzuceniem pojęcia prawdy
absolutnej1 i przyjęciem, że istnieje wielu równoważnych osądów wynikających z różnych
systemów wartość, przy czym każdy jest z nich jest równie "prawdziwy".
- Relatywizm uznaje, że nie istnieje coś takiego, jak obiektywne ujęcie rzeczywistości, lecz jedynie
subiektywne, a żaden sąd subiektywny nie jest gorszy od innego.
- Będąc relatywistą odrzuca się możliwość przedstawienia faktu ( rozumianego jako "czyste"
przedstawienie tego, co się stało), gdyż uważa się, że przedstawiamy tylko sądy ( rozumiane jako
subiektywne osądy, interpretacje, przekształcone opowieści o tym co się stało).
c) Przykłady:
- Nibynaukowy:
Powiedzmy że istnieje zbiór cyfr ( 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9), zadamy pytanie: ile znajduje się w nim
liczb?
Pierwsza osoba uzna, że w zbiorze jest tyle liczb, ile jest cyfr, więc odpowie: 10.
Druga osoba uzna, że w zbiorze jest tyle liczb, ile jest cyfr i sum między nimi, więc odpowie: ( w
zbiorze są liczby : { 0;1;2;3;4;5;6;7;8;9; 4+6= 10, 5+6=11 itd.).
Trzecia odpowie, że w zbiorze jest tyle liczb, ile można zapisać za pomocą tych cyfr, więc odpowie:
nieskończoność.
Każda z tych osób przyjęła inne kryterium wyznaczenia ilości liczb, każda więc udzieliła innej
odpowiedzi, żadna z tych odpowiedzi nie jest bardziej poprawna - nie istnieje uniwersalne
kryterium prawdy, więc nie istnieje uniwersalna prawda, więc też nie istnieje uniwersalna
odpowiedz na to pytanie.
- Z życia wzięty:
W sklepie z farbami kobieta i mężczyzna wybierają kolor.
Mężczyzna mówi, by pomalować na jasno niebieski.
Kobieta mówi, by pomalować na lazurowy.
Pojawia się sprzedawca, i proponuje zmieszać lazurowy z odrobiną wiśniowego by nabrał goryczy.
1 Czyli mniej/więcej prawdy w ujęciu klasycznym - prawda jest to zgodność myśli i sądów z rzeczywistością.
Parafrazując Arystotelesa - Powiedzieć o tym, co jest, że jest, a o tym,czego nie ma, że nie ma, jest prawdą.
Gdybyśmy zapytali każde z nich, ile jest kolorów odpowiedzieli by:
Mężczyzna: Tyle, ile jest kolorów podstawowych, ich mieszaniny oraz odcienie.
Kobieta: Tyle, ile istnieje rzeczy z kolorami.
Sprzedawca: Tyle, ile istnieje rzeczy z kolorami, mieszaniny tych kolorów i ich odcienie.
Każdy z nich rozpoznaje lub zna nazwy rożnej liczby kolorów ( mają więc różne systemy
wartościujące), dlatego każdy udziela innej odpowiedzi. Każda odpowiedz jest tak samo poprawna,
gdyż nie istniej jakaś stała liczba kolorów (prawda absolutna o ilości i nazwie kolorów).
Gdyby Sprzedawca i Kobieta kłócili by się o nazwę jakiegoś koloru, to żadne nie miało by
racji( lub oboje mieliby ją równocześnie).
d) Podsumowując: Dla relatywisty nie ma prawdy, są tylko zależne od przyjętych kryteriów i
systemów wartościujących osądy i opnie. Każdy podmiot ( osoba lub ich grupa) może mieć inny
zbiór takich osądów - żaden z tych zbiorów nie może być uznany za bardziej słuszny
(prawdziwszy) od innych zbiorów, gdyż nie ma prawdy, która jako taki by go konstytuowała.
Zbiory osadów mogą dotyczyć i tego co rzeczywiste np. wypadku samochodowego2, jak i tego co
poza rzeczywiste np. moralność, istnienia Boga, kanonu piękna itd.
2. Relatywizm kulturowy.
a) Kultura jako system wartościujący.
- Kultura będzie tu rozumiana jak zbiór sądów na temat rzeczywistość oraz aspektów
ponadrzeczywisty. To oznacza, że będzie ona nam:
+ nazywać elementy rzeczywiste i kwalifikować je do zbiorów3: Będzie określała jak nazywam
dany obiekt rzeczywisty, do jakiego go zbioru umieszczamy np. to jest pies, pies należy do
ssaków/zwierząt udomowionych; to jest wąż, wąż należy do gadów/zwierząt nieudomowionych.
+ nadawać wartości elementom, np pies jest szybki/lojalny, wąż jest wolny/zdradliwy.
+ będzie także zawierać elementy które nie istnieją w rzeczywistości, jednak są uznawane za
istniejące(uznawane np. po to, by wyjaśniać pewne zjawiska): np. istnieją skrzaty i kiszą mleko;
istnieje wielka krowo-wiewiórka, która zsyła zarazy.
+ będzie nadawała wartości pewnym zachowaniom i będzie też tłumaczyła, dlaczego są tak
wartościowane. Powoduje to że pewne zachowania są pożądane, a inne nie w danej kulturze: np.
Należy zostawiać mleko naparstek mleka w stajni, by skrzaty mogły je wypić, kto tego nie zrobi,
postępuje z
le, gdyż gniew krowo-wiewórkę, która w karze za to ześle na jego bydło zarazę.
b) Relatywizm kulturowy: jest to pogląd na to, by nie badać innych kultur z punktu widzenia
własnej kultury - aby zrozumieć daną kulturę, należy w nią całkowicie wejść, przyjąć jej system
wartościujący(badać jako fenomen). Dopiero wtedy można zbadać ją jako taką. Nie można
urzywać własnego systemu wartościującego wobec innej kultury.
2 Dla relatywisty zdarzenie rzeczywiste, jak wypadek samochodowy który faktycznie miał miejsce, może wcale nie
być faktem, gdyż ktoś może powiedzieć, że wypadek nie miał miejsca.
3 Można sobie to skojarzyć z "Innym", kultura dostarcza nam informacji o tym kto jest członkiem "nas" a kto jest
"inny".
c) przykłady nierelatywizmu kulturowego4:
- Badania innych kultur w XIX wieku były europocentryczne, co oznacza, że inne kultury były
uznawane za odmienne od wzoru, którym była kultura zachodnia. Interesowano się więc tym, co
różne było od tej kultury, a zachowania w tamtejszych kulturach w naszej uznawane za niemoralne
powodowało uznanie kultury za barbarzyńską np. morderstwa rytualne majów.
- Mit ludów pierwotnych: Popularny w XIX wieku ewolucjonizm powodował, że badacze uznawali
kulturę europejską za ostatnie ogniwo ewolucji cywilizacji. W badaniach plemion
niezurbanizowanych, niezindustrializowanych, niepiśmiennych przyjmowali założenie, że dążą one
do osiągnięcia naszego poziomu przez ewolucję i są jakby reliktami wcześniejszych etapów naszej
cywilizacji - pokazują więc etapy przez jakie przechodziła nasza cywilizacja/kultura. Krytyka tego
postępowania wskazywała, że owe plemiona także przechodziły gwałtowne zmiany i są wynikiem
własnej ewolucji która trwała tyle samo, a nawet dłużej od ewolucji cywilizacji europejskiej i nie
muszą one dążyć do tego, by stać się kultura podobną do kultury europejskiej (nie muszą się
westernizować)
III. Wyobraz
nia antropologiczna: pogląd wychodzący nijako z relatywizmu kulturowego, uznaje on
że w badaniach nad innymi należy przyjąć uniwersalną kategorie człowieka obejmującą wszytki
przedstawicieli wszystkich kultur. Nie można badać innych kultur uznając je za "nieludzkie" lub
inne, czyli nie można badać innej kultury uznając ją za gorszą i porównywać ją wyszukując jej
braki i odstępstwa od wzoru własnej kultury, lecz by badać ją niezależnie od innych kultur
(fenomenologicznie) lub, gdy już porównawczo, to przy uznaniu ich równorzędności. Dzięki temu
można zrozumieć inne kultury, typowe dla nich "osobowości" ( zespół cech przedstawiciela danej
kultury), odkryć wielowymiarowość kultur i ich skomplikowanie ale także pewne uniwersalne dla
kultur problemy i zadania.
4 Powiązane z postkolonializmem.