„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jacek Litwiński

Wykonywanie badań izotopowych 322[19].Z3.09

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr n med. Marzena Janczarek
dr n med. Maciej Szajner



Opracowanie redakcyjne:
mgr Jacek Litwiński

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[19].Z3.09
„Wykonywanie badań izotopowych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik elektroradiolog.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

5

3.

Cele kształcenia

6

4.

Materiał nauczania

7

4.1.

Organizacja pracowni izotopowej

7

4.1.1.

Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

13

4.1.3. Ćwiczenia

13

4.1.4. Sprawdzian postępów

14

4.2.

Badania izotopowe

15

4.2.1.

Materiał nauczania

15

4.2.2. Pytania sprawdzające

32

4.2.3. Ćwiczenia

32

4.2.4. Sprawdzian postępów

35

4.3.

Interpretacja zapisu badania izotopowego

36

4.3.1.

Materiał nauczania

36

4.3.2. Pytania sprawdzające

37

4.3.3. Ćwiczenia

38

4.3.4. Sprawdzian postępów

39

5.

Sprawdzian osiągnięć

40

6. Literatura

45

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Niniejszy poradnik pozwoli Ci dowiedzieć się jak poprawnie wykonać badanie izotopowe

układu kostno-stawowego. Dowiesz się także jak jest wyposażona pracownia izotopowa,
w jaki sposób przygotować pacjenta do badania, jak przeprowadzić badanie oraz jak je
udokumentować. Będziesz także umiał poddać analizie uzyskany obraz scyntygraficzny.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, które powinieneś posiadać, aby bez przeszkód
korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, które nabędziesz posługując się poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł skontrolować, czy przyswoiłeś zamieszczony materiał,

−

ć

wiczenie, które pomogą Ci skorelować wiedzę teoretyczną z praktyczną,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, poprawne wykonanie zadań udowodni Ci opanowanie materiału
nauczania

jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą, w której znajdziesz brakujące wiadomości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

322[19].Z3.03

Wykonywanie mammografii

322[19].Z3.01

Wykonywanie rentgenografii

i asystowanie podczas rentgenoskopii

322[19].Z3.02

Wykonywanie radiodiagnostyki

stomatologicznej

322[19].Z3.04

Asystowanie podczas wykonywania

badań

ultrasonograficznych

322[19].Z3.05

Wykonywanie badań

przy użyciu tomografu komputerowego

322[19].Z3.06

Wykonywanie badań przy użyciu rezonansu

magnetycznego

322[19].Z3.07

Wykonywanie badań i zabiegów

z zakresu radiologii interwencyjnej

oraz hemodynamiki

322[19].Z3

Diagnostyka obrazowa

322[19].Z3.08

Wykonywanie densytometrii

322[19].Z3.09

Wykonywanie badań izotopowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przestrzegać przepisów BHP,

−

przestrzegać zasad aseptyki i antyseptyki,

−

opisywać anatomię i fizjologię układu kostno-stawowego,

−

opisywać budowę gammakamery,

−

nawiązywać i utrzymywać kontakt z pacjentem,

−

udzielać pierwszej pomocy pacjentowi,

−

posługiwać się zestawem komputerowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić zasady bezpiecznej pracy w pracowni izotopowej,

−

określić wyposażenie pracowni izotopowej,

−

scharakteryzować rodzaje badań izotopowych oraz techniki ich wykonywania,

−

określić wskazania i przeciwwskazania do badań izotopowych,

−

nawiązać i utrzymać kontakt z pacjentem oraz współpracownikami,

−

zarejestrować pacjenta,

−

udzielić informacji dotyczących przygotowania pacjenta do badania oraz miejsca i
terminu badania,

−

zorganizować stanowisko pracy do wykonywania badań izotopowych, zgodnie
z wymaganiami ergonomii,

−

przygotować psychicznie i fizycznie pacjenta do badania izotopowego,

−

przygotować sprzęt i aparaturę medyczną do badania radioizotopowego,

−

obsłużyć urządzenia komputerowe wchodzące w skład aparatury scyntygraficznej,

−

ocenić sprawność techniczną sprzętu i aparatury medycznej użytkowanej podczas
wykonywania badań izotopowych,

−

zastosować środki ochrony radiologicznej pacjenta i osoby wykonującej badanie podczas
wykonywania badań izotopowych,

−

wykonać scyntygram i przygotować go do opisu przez lekarza,

−

określić cechy prawidłowego scyntygramu,

−

zlokalizować zmiany patologiczne na scyntygramie,

−

określić wartość techniczną i diagnostyczną wyniku badania,

−

udokumentować wyniki przeprowadzonych badań scyntygraficznych,

−

posłużyć się specjalistycznymi programami komputerowymi,

−

zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej, ochrony
od porażenia prądem elektrycznym, ochrony radiologicznej oraz zasady aseptyki

i

antyseptyki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Organizacja pracowni izotopowej

4.1.1. Materiał nauczania

Medycyna nuklearna jest samodzielną dziedziną medycyny zajmującą się zastosowaniem
diagnostycznym i terapeutycznym otwartych źródeł promieniowania jonizującego.
Radioizotopowe techniki diagnostyczne różnią się od innych metod obrazowania przede
wszystkim możliwością nieinwazyjnej oceny określonej czynności badanego narządu, a nie
jego budowy. Techniki diagnostyczne w medycynie nuklearnej polegają na podaniu badanemu
przez przewód pokarmowy albo dożylnie związku chemicznego wyznakowanego
radioizotopem o ściśle określonych właściwościach farmakokinetycznych i ocenie jego
rozkładu w badanym narządzie za pomocą urządzenia rejestrującego promieniowanie gamma
(gamma kamera, scyntygraf). Charakter badanej czynności określony jest właściwościami
podawanego pacjentowi radiofarmaceutyku.
Radiofarmaceutyki
Radiofarmaceutyk to substancja chemiczna znakowana radioizotopem, podawana choremu
w celach diagnostycznych lub terapeutycznych, spełniająca wymagania preparatów
farmaceutycznych przeznaczonych do wprowadzania do organizmu różnymi drogami.
Gromadzenie radiofarmaceutyku w badanym narządzie zależy od jego właściwości
farmakokinetycznych. Wyróżnia się kilka podstawowych grup radiofarmaceutyków
stosowanych w badaniach w medycynie nuklearnej:
1.

Radiofarmaceutyki gromadzone w narządzie docelowym na zasadzie aktywnego
transportu przez błony komórkowe.

2.

Znaczniki o właściwościach mikrosfer biochemicznych.

3.

Radiofarmaceutyki gromadzące się w określonej przestrzeni organizmu.

4.

Radiofarmaceutyki ulegające fagocytozie.

5.

Mikrosfery.

6.

Radiofarmaceutyki ulegające sekwestracji.

7.

Znaczniki zdolne do swobodnej dyfuzji niezależnie od budowy narządu.

8.

Radiofarmaceutyki ulegające adsorpcji lub chemisorpcji na powierzchni określonych
struktur tkankowych.

9.

Radiofarmaceutyki gromadzące się w tkankach w wyniku reakcji typu antygen –
przeciwciało.

10.

Radiofarmaceutyki łączące się z receptorami błon komórkowych.

Aktualnie wykorzystuje się blisko 200 różnych zawiązków oznaczanych jako izotopy
promieniotwórcze, które dobiera się biorąc pod uwagę narząd, który będzie elementem
badania.
Radioizotopy używane w badaniach scyntygraficznych emitują promieniowanie gamma,
które jest wyłapywane przez gammakamerę, i na podstawie, którego powstaje obraz
wybranego narządu. Pochłonięta przez pacjenta dawka jest bezpieczna dla zdrowia i nie jest
większa niż ta, którą otrzymujemy podczas badań rentgenowskich. Poza tym najczęściej
stosowany w diagnostyce technet rozpada się w niedługim czasie i jest wydalany
z organizmu. Między podaniem izotopu a samym badaniem musi zazwyczaj upłynąć pewien
czas, w którym izotop zostanie wchłonięty przez oceniany narząd - jest to np. około godzina
przy badaniu serca, a nawet do 2 godzin przy badaniu kości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Scyntygraf
Scyntygraf to urządzenie techniczne do odwzorowania przestrzennego rozkładu wskaźnika
izotopowego. Rozróżnia się scyntygrafy o ruchomym (tzw. skannery) i nieruchomym układzie
detekcyjnym (tzw. scyntykamery).
Skaner to scyntygraf z ruchomym detektorem o niewielkim polu widzenia przesuwający się
regularnym ruchem, jedno lub dwukierunkowym, nad ciałem lub obszarem ciała pacjenta.
Pomiary aktywności w kolejnych miejscach pomiarowych są przetwarzane na punktowe
naświetlanie kliszy fotograficznej proporcjonalnie do zliczonej przez detektor liczby kwantów
gamma. Urządzenie to stosowane jest obecnie rzadko z uwagi na małą rozdzielczość.

Scyntykamera (gammakamera)
To scyntygraf (rys. 1) z zasadniczo nieruchomym detektorem o dużym polu widzenia
obejmującym znaczny obszar ciała pacjenta. W chwili obecnej jest to podstawowe urządzenie
w diagnostyce medycyny nuklearnej, o dużej rozdzielczości i wygodzie sterowania. Obecnie
stosowane są aparaty jedno- lub wielogłowicowe. Detektor lub układ detektorów (tzw.
głowic) może przemieszczać się względem ciała leżącego pacjenta umożliwiając wykonanie
badania technika SPECT, dającego w końcowym efekcie rekonstruowany trójwymiarowy
rozkład wskaźnika izotopwego w organizmie lub badania technika WBA (scyntygrafia całego
ciała) pozwalającego na uzyskanie odwzorowania rozkładu wskaźnika izotopowego w całym
ciele pacjenta przy ekonomicznie uzasadnionych wymiarach pola widzenia detektora.
Współczesne gammakamery rutynowo stosowane do badań, stanowią integralną całość
z odpowiednio

dobranym

systemem

komputerowym

wraz

z

oprogramowaniem

przystosowanym do rejestracji i analizy obrazów scyntygraficznych. Podczas wykonywania
badania izotopowego należy pamiętać o kalibracji i testach sprzętu przed rozpoczęciem pracy.

Rys. 1.Gammakamera (źródło-zasoby Internetowe)

Najważniejsze części gammakamety to (rys. 2):
1.

Kolimator – rzutuje rozkład substancji radioaktywnej, zgromadzonej w badanym
obszarze ciała, na powierzchnię kryształu detektora; przepuszczane są niemal wyłącznie
promienie równoległe do kierunku otworów kolimatora.

2.

Kryształ scyntylacyjny – pochłania przepuszczone przez kolimator fotony i zamienia je
w fotony światła. Powstający na tylnej części kryształu obraz świetlny ma bardzo małe
natężenie (jasność) i nie nadaje się do bezpośredniej obserwacji.

3.

Układ fotopowielaczy, znajdujący się za kryształem, zmienia obraz świetlny w ciąg
impulsów elektrycznych i jednocześnie wzmacnia je, tym samym wzmacniając natężenie
obrazu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

4.

Obwód elektroniczny, po wzmocnieniu i odpowiednim ukształtowaniu impulsów elektrycznych
opuszczających układ fotopowielaczy, tworzy trzy sygnały elektryczne opisujące każdy foton

Γ

zarejestrowany przez kryształ. Sygnał Z jest proporcjonalny do energii fotonu

Γ

. Sygnały X i

Y opisują miejsce zarejestrowania fotonu w krysztale scyntylacyjnym.

5.

Analizator amplitud – sygnał Z przekazywany jest do analizatora amplitud. Jeśli
amplituda sygnału mieści się w założonym przedziale wartości amplitud (w tzw. okienku
analizatora), do formowanego obrazu dodawany jest kolejny impuls. Impuls ten
wyświetlany jest jako mały świetlny punkt, w położeniu określonym przez sygnały X i Y.
stosowanie okienka energetycznego w analizatorach służy rejestracji maksymalnej liczby
pierwotnych fotonów

Γ

przy możliwie niskiej liczbie fotonów rozproszonych.

Rys. 2. Podstawowe części gammakamery i proces powstawania obrazu scyntygraficznego

(źródło-zasoby Internetowe)

.

Organizacja pracowni izotopwej

W skład wyposażenia pracowni izotopowej powinny wchodzić:

−

gammakamera,

−

zestaw komputerowy z oprogramowaniem do rejestracji badań scyntygraficznych,

−

księga badań izotopowych,

−

ręczniki jednorazowe,

−

prześcieradło papierowe,

−

koc,

−

poduszki,

−

rękawiczki lateksowe,

−

lignina,

−

pojemnik na zużyte przedmioty jednorazowego użytku,

−

ś

rodki dezynfekcyjne,

−

apteczka pierwszej pomocy,

−

instrukcja obsługi gammakamery,

−

regulamin pracowni,

−

długopis,

−

stolik,

−

krzesła.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Organizacja stanowiska pracy

Pracownia izotopowa powinna być zorganizowana zgodnie z wymaganiami ergonomii,

przepisami BHP, zasadami aseptyki i antyseptyki, wymaganiami dotyczącymi dopuszczenia
pracowni izotopowej do użytkowania. Stanowisko pracy powinno być zorganizowane tak, aby
umożliwiało przeprowadzenie scyntygrafii sprawnie i prawidłowo.

Ogólne zasady bezpiecznej pracy z radioizotopami:
1.

Wszystkie prace związane z użytkowaniem źródeł promieniotwórczych mogą być
prowadzone jedynie w pracowniach izotopowych lub w wyznaczonym i odpowiednio
zabezpieczonym terenie kontrolowanym pod nadzorem inspektora.

2.

Pracownie izotopowe powinny być wyposażone w urządzenia i instalacje wymagane dla
danego rodzaju i klasy pracowni, a szczególnie w sprzęt dozymetryczny i ochronny.

3.

Wszystkie prace ze źródłami muszą być prowadzone zgodnie z regulaminem pracy
i technologiczną instrukcją pracy lub – w przypadku aparatury izotopowej – z instrukcją
obsługi.

4.

Do prac ze źródłami promieniotwórczymi mogą być dopuszczone jedynie osoby
upoważnione przez inspektora ochrony radiologicznej, po uzyskaniu zgody lekarza
i odpowiednim przeszkoleniu.

5.

Podczas prac ze źródłami należy w sposób prawidłowy korzystać z urządzeń i sprzętu
ochronnego, przyrządów dozymetrycznych i dawkomierzy indywidualnych.

6.

Kontrola dozymetryczna powinna – w zależności od charakteru pracy – obejmować
pomiary mocy dawek i skażeń w miejscu pracy, skażeń osobistych, a w razie potrzeby
także skażeń otoczenia. Przy użytkowaniu źródeł zamkniętych obowiązuje okresowa
kontrola ich szczelności.

7.

Wykryte podczas kontroli dozymetrycznej skażenia i inne zagrożenia i nieprawidłowości
pojawiające się w czasie użytkowania źródeł muszą być niezwłocznie likwidowane
w sposób określony przez inspektora ochrony radiologicznej.

8.

Substancje promieniotwórcze (źródła i odpady powinny być przechowywane
w wydzielonych magazynach, spełniających wymagania przewidziane przepisami.
Substancje te podlegają ścisłej ewidencji.

9.

Osoby, które uległy przypadkowemu napromieniowaniu lub skażeniu w stopniu
przekraczającym poziomy określone w przepisach, powinny być poddane badaniom
lekarskim i w razie potrzeby skierowane do specjalistycznego zakładu leczniczego.

10.

Awarie radiologiczne, tzn. wszelkie niespodziewane wydarzenia mogące spowodować
przekroczenie dopuszczalnych dawek lub skażeń promieniotwórczych, powinny być
niezwłocznie zgłaszane i likwidowane zgodnie z procedura określoną w przepisach
o postępowaniu awaryjnym.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 25 sierpnia 2005 r sprawie warunków bezpiecznego
stosowania promieniowania jonizującego w celach medycznych oraz sposobu wykonywania
kontroli wewnętrznej nad przestrzeganiem tych warunków określa warunki stosowania
promieniowania jonizującego w zakładach medycyny nuklearnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Są one następujące:
Rozdział 4
Medycyna nuklearna
§ 26.
Bezpieczne stosowanie produktów radiofarmaceutycznych do celów diagnostycznych
i leczniczych wymaga przestrzegania następujących zasad postępowania:
1)

wykonywanie badań diagnostycznych i przeprowadzanie leczenia wyłącznie na podstawie
opisanych procedur roboczych zgodnych z opublikowanym wykazem procedur
wzorcowych;

2)

wykonywanie wszelkich czynności związanych z przygotowaniem produktów
radiofarmaceutycznych polegających na znakowaniu gotowych zestawów lub dzieleniu
większych porcji gotowych produktów radiofarmaceutycznych, w celu podania
pacjentom, wyłącznie w przeznaczonych do tego celu pomieszczeniach wyposażonych
w komory z laminarnym przepływem powietrza, zapewniających zachowanie jałowości
w procesie znakowania;

3)

w przypadku gdy w zakładzie medycyny nuklearnej znakuje się radionuklidem pobrany
od pacjenta materiał biologiczny, wydzielone do tego celu pomieszczenia i tryb pracy
zapewniają utrzymanie stopnia czystości bakteriologicznej klasy A w rozumieniu
przepisów, o których mowa w art. 39 ust. 4 pkt 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. -
Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2004 r. Nr 53, poz. 533, z późn. zm.

4)

);

4)

przy podawaniu pacjentom produktów radiofarmaceutycznych w celach diagnostycznych
należy stosować - jeżeli jest to możliwe - metody postępowania ograniczające odkładanie
się znacznika promieniotwórczego w narządach niepodlegających badaniu oraz
przyspieszające wydalanie znacznika z organizmu pacjenta;

5)

każdorazowe podanie pacjentowi produktu radiofarmaceutycznego wymaga uprzedniego
zmierzenia aktywności tego produktu, tak aby pacjent otrzymał ilość (aktywność)
produktu przepisaną przez lekarza nadzorującego lub wykonującego badanie lub leczenie;

6)

podawanie produktu radiofarmaceutycznego dorosłym pacjentom uwzględnia –
w przypadkach, w których jest to uzasadnione - ciężar lub powierzchnię ciała,
a w przypadku osób do 16. roku życia - ciężar ciała lub wiek;

7)

informowanie na piśmie pacjenta poddawanego terapii radioizotopowej o właściwym
zachowaniu się w stosunku do najbliższego otoczenia zgodnie z zaleceniami komisji do
spraw procedur i klinicznych audytów zewnętrznych w zakresie medycyny nuklearnej.

§ 27.
1. Badania diagnostyczne przy użyciu produktów radiofarmaceutycznych u kobiet w ciąży są
ograniczone do przypadków, które nie mogą być wykonane po rozwiązaniu.
2. W przypadkach, o których mowa w ust. 1, należy:

1) ograniczyć aktywności produktów radiofarmaceutycznych do najmniejszej wartości
umożliwiającej badanie;
2) zwiększyć dla osoby badanej podaż płynów;
3) pouczyć badaną o konieczności częstego oddawania moczu.

3. Niedopuszczalne jest stosowanie do celów diagnostycznych i leczniczych jodków
znakowanych jodem-131 i jodem-125:

1) u kobiet w ciąży po 8 tygodniach od zapłodnienia;
2) w przypadku leczenia przeciwbólowego przy użyciu osteotropowych produktów
radiofarmaceutycznych w dowolnym okresie ciąży.

4. W przypadku konieczności wykonania badania lub leczenia przy użyciu produktów
radiofarmaceutycznych u kobiety karmiącej, lekarz wykonujący lub nadzorujący badanie lub
leczenie jest obowiązany poinformować pacjentkę o konieczności przerwania karmienia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

piersią lub okresowego zaprzestania karmienia, z podaniem długości tego okresu, zgodnie
z załącznikiem nr 9 do rozporządzenia.
§ 28.
1. W leczeniu ambulatoryjnym otwartymi źródłami jodu-131 podana jednorazowa aktywność
nie może przekraczać 800 MBq.
2. Jeżeli podana jednorazowa aktywność przekracza wartość określoną w ust. 1, pacjent może
być zwolniony ze szpitala po spadku aktywności w ciele poniżej tej wartości.
3. Przy podejmowaniu decyzji o zwolnieniu ze szpitala pacjenta leczonego otwartymi
ź

ródłami jodu-131 uwzględnić należy każdorazowo warunki mieszkaniowe i rodzinne

pacjenta oraz możliwości przestrzegania przez niego ograniczeń warunkujących zmniejszenie
ryzyka radiacyjnego dla osób z otoczenia, tak aby dawki efektywne dla tych osób nie
przekroczyły wartości, o których mowa w ust. 4. Przepisu nie stosuje się do osób, o których
mowa w § 8.
4. Ograniczniki dawek dla planowania ochrony przed promieniowaniem osób z rodziny
pacjenta leczonego otwartymi źródłami jodu-131 oraz osób postronnych określa załącznik nr
10 do rozporządzenia.
§ 29.
Produkty radiofarmaceutyczne podlegają wewnętrznym testom kontroli jakości zgodnie
z załącznikiem nr 6 do rozporządzenia, przeprowadzanym przez przeszkolony w tym zakresie
personel jednostki ochrony zdrowia.

Zasady ochrony radiologicznej badanego

Dawka pochłonięta przez badanego zależy od:

−

podanej aktywności,

−

rozkładu radiofarmaceutyku w organizmie,

−

energii promieniowania,

−

efektywnego czasu półtrwania radiofarmaceutyku.

Każdy z tych czynników można ograniczyć:

−

każde badanie radioizotopowe musi być uzasadnione,

−

podana aktywność musi być odpowiednia: zbyt mała dawka może spowodować, że
badanie

okaże

się

niediagnostyczne,

zbyt

duża

powoduje

niepotrzebne

napromieniowanie,

−

jeśli jest to możliwe, należy wpływać na rozkład radiofarmaceutyku w organizmie
(podając np. nadchloran lub płyn Lugola blokujące wychwyt radioizotopów jodu

−

i nadtechnecjanu przez tarczycę),

−

wybierając odpowiedni radioizotop należy zastosować taki, którego energia
promieniowania jest niższa (np. w scyntygrafii tarczycy stosować

Tc

m

99

zamiast

I

131

),

−

efektywny czas półtrwania można skrócić stosując nawodnienie (ewentualnie diuretyki).

Zasady ochrony radiologicznej personelu

Stosowane aktywności w pracowniach medycyny nuklearnej (przy zachowaniu odpowiednich
zasad postępowania) nie stanowią zagrożenia dla personelu. Przebywając w odległości 1m od
pacjenta przez 30 minut efektywny równoważnik dawki wynosi od 0,0001mSv (test
jodochwytności) do 0,0005mSv (scyntygrafia kości).
Wykonując dwadzieścia badań dziennie, dawka roczna dla personelu sięga 0,5-25mSv.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Graniczna dawka promieniowania wynosi:

−

dla pracowników jednostek kategorii A – 50mSv rocznie,

−

dla pracowników jednostek kategorii B -15mSv rocznie.

Największe ryzyko występuje przy czynnościach ze strzykawką zawierającą radioizotop
(napromienienie skóry opuszków palców).

Dawkę pochłoniętą można znacznie ograniczyć:

−

nakłuwając żyłę przy użyciu igły i strzykawki bez radiofarmaceutyku (czynnik czasowy),

−

stosując strzykawki o małej średnicy, trzymając za jej niewypełnioną część (czynnik
odległości),

−

stosując osłony na strzykawki,

−

kontrolując często ewentualne skażenie skóry rąk.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Czym zajmuje się medycyna nuklearna?

2.

Co to jest radiofarmaceutyk?

3.

Co to jest scyntygraf i jakie rodzaje scyntygrafów wyróżnia się?

4.

Jaka jest zasada działania scyntygrafu?

5.

Co powinno wchodzić w skład wyposażenia pracowni izotopowej?

6.

W jaki sposób jest zorganizowane stanowisko pracy w pracowni izotopowej?

7.

Jakie są ogólne zasady bezpiecznej pracy z radioizotopami?

8.

Na czym polega ochrona radiologiczna badanego?

9.

Na czym polega ochrona radiologiczna personelu?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie zdobytych wiadomości przeanalizuj wyposażenie pracowni izotopowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania informacji na temat wyposażenia pracowni izotopowej,

2)

zapisać na kartce papieru elementy wchodzące w skład wyposażenia pracowni
izotopowej,

3)

porównać otrzymane wyniki i zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka papieru,

−

długopis, ołówek,

−

wyposażenie pracowni izotopowej,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Ćwiczenie 2

Przygotuj stanowisko pracy w pracowni izotopowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

sprawdzić wyposażenie pracowni izotopowej,

2)

przygotować księgę badań,

3)

przygotować długopis,

4)

przygotować aparaturę scyntygraficzną,

5)

sprawdzić jaką gammakamerą dysponuje pracownia,

6)

zastanowić się, czy badania będą przeprowadzane z pomocą komputera, jeśli tak, to
przygotować zestaw komputerowy, podłączyć gammakamerę i uruchomić program,

7)

przygotować gammakamerę do badań,

8)

przygotować pacjenta do badania,

9)

odpowiednio ułożyć pacjenta do wykonania badania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wyposażenie pracowni izotopowej,

−

długopis,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić zasady bezpiecznej pracy w pracowni izotopowej?

2)

określić wyposażenie pracowni izotopowej?

3)

określić zadania zawodowe technika elektroradiologa w pracowni
izotopowej?

4)

wymienić elementy wyposażenia pracowni izotopowej?

5)

przygotować stanowisko pracy do badań izotopowych?

6)

przygotować sprzęt i aparaturę medyczną do badania
radioizotopowego,

7)

zastosować środki ochrony radiologicznej pacjenta i osoby
wykonującej badanie podczas wykonywania badań izotopowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.2.

Badania izotopowe

4.2.1. Materiał nauczania

Ś

wiadczenia medyczne z zakresu medycyny nuklearnej to:

−

scyntygrafia tarczycy,

−

oznaczenie jodochwytności,

−

scyntygrafia przytarczyc,

−

scyntygrafia mózgu HMPAO,

−

scyntygrafia zmian nowotworowych układu nerwowego MIBI,

−

angioscyntygrafia mózgu,

−

scyntygrafia kości,

−

trójfazowa scyntygrafia kości,

−

scyntygrafia wątroby,

−

scyntygrafia naczyniaka wątroby,

−

renoscyntygrafia GFR,

−

test Kaptoprilowy,

−

scyntygrafia nerek DMSA,

−

renoscyntygrafia ERPF,

−

scyntygrafia płuc,

−

scyntygrafia perfuzyjna mięśnia sercowego,

−

angiokardiografia izotopowa metodą "pierwszego przejścia" FIRST PASS,

−

cholescyntygrafia (HEPIDA),

−

scyntygrafia ślinianek,

−

limfo scyntygrafia,

−

mammoscyntygrafia,

−

scyntygrafia uchyłku Meckela,

−

scyntygrafia motoryki żołądka,

−

scyntygrafia pozyskiwania miejsc krwawienia z przewodu pokarmowego,

−

leczenie radiojodem J31,

−

leczenie strontem,

−

analog somatostatyny,

−

MIBG scyntygrafia nadnerczy,

−

leczenie paliatywne samarem SM-153,

−

scyntygrafia wentylacyjna płuc,

−

scyntygrafia cytrynianem galu,

−

scyntygrafia znakowanymi leukocytami,

−

terapia izotopowa synowektomii radioizotopowych.

Najczęściej wykonuje się izotopowe badania tarczycy, nerek, kości, płuc i serca.

Scyntygrafia kości
Scyntygrafia układu kostno-stawowego polega na pomiarze wychwytu radiofarmaceutyku

przez układ kostny. Pomiary izotopowe dokonywane są za pomocą gammakamery połączonej
z komputerem i dzięki temu dają możliwość oceny metabolizmu w układzie kostno-
stawowym (rys. 3).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Rys. 3. Prawidłowy scyntygraf kośćca (źródło-zasoby Internetowe)

.

Do badań izotopowych kości i stawów zalicza się:

−

statyczną scyntygrafię kości,

−

trójfazową scyntygrafię kości,

−

scyntygrafię zapaleń kośćca,

−

scyntygrafię stawów.

Cel badania

Scyntygrafia pozwala dowiedzieć się na podstawie wychwytu radiofarmaceutyku jaki jest

metabolizm kośća.
Wskazania do scyntygrafii układu kostno-stawowego:

−

podejrzenie przerzutów nowotworowych do kości,

−

nowotwory pierwotne kości,

−

ostre stany zapalne kości,

−

urazy (w celu lokalizacji złamań niewidocznych na zdjęciach rentgenowskich),

−

martwica kości,

−

stany zapalne stawów o różnej etiologii,

−

choroby metaboliczne.

Przeciwwskazania do wykonywania badań izotopowych.

Przeciwwskazania bezwzględne (absolutne) dla wszystkich badań scyntygraficznych:

−

ciąża i karmienie piersią u pacjentek.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza.

Badania poprzedzające

Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Jeżeli

wykonano badanie radiologiczne kośćca, zwłaszcza tomokomputerowe, jego opis bywa
przydatny dla lekarza opisującego badanie scyntygraficzne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Sposób przygotowania pacjenta do badania

Nie ma specjalnych zaleceń. Małym dzieciom należy podać środek uspokajający według

wskazań lekarza pediatry celem zapewnienia nieruchomego ułożenia pod głowicą aparatu.
W przygotowaniu należy jednak uwzględnić:
1.

Przygotowanie psychiczne pacjenta do badania które obejmuje;

−

poinformowanie pacjenta o celu, istocie i przebiegu badania izotopowego,

−

zapewnienie o bezbolesności badania,

−

zapewnienie o bezpieczeństwie badania izotopowego,

−

przeprowadzenie wywiadu, w celu uzyskania informacji niezbędnych do wykonania
badania.

2.

Przygotowanie fizyczne pacjenta do badania:

−

należy poprosić, aby pacjent zdjął wszelkie części garderoby zawierające elementy
metalowe i rzeczy metalowe, które są widoczne w badanym obszarze,

−

należy poprosić pacjenta o wynik poprzedniego badania albo odszukać wynik jeżeli
takie badanie było wykonywane.

Kolejność czynności podczas wykonywania scyntygrafii układu kostno-stawowego:
1.

Poproś pacjenta, aby bezpośrednio przed rozpoczęciem badania opróżnił pęcherz, by
radioaktywny mocz nie przysłaniał kości miednicy małej na scyntygrafie.

2.

Ułóż pacjenta na stole, przykryj kocem, poinformuj o metodzie badania.

3.

Wpisz dane personalne pacjenta do komputera w program akwizycyjny.

4.

Poproś pacjenta, żeby leżał spokojnie podczas trwania badania, oddychał swobodnie.

5.

Podziękuj pacjentowi za współpracę.

6.

Przetwórz badanie.
Pacjent nie musi być rozebrany do badania, ale z jego ubrania powinny być usunięte

metalowe przedmioty (monety w kieszeniach, klamry pasków) mogące przesłonić obraz.
W czasie scyntygraficznego badania kośćca pacjent leży na brzuchu lub plecach.
Radioznacznik podaje się dożylnie, najlepiej przez cewnik żylny (wenflon), przed
wykonaniem właściwych pomiarów scyntygraficznych.

Statyczna scyntygrafia kości

Czas trwania pomiaru wynosi 20-40 min., po 3-4 godzinach od podania radioznacznika.

Trójfazowa scyntygrafia kośćca
Scyntygrafia trójfazowa obejmuje trzykrotne wykonywanie zdjęć. Ułożenie chorego

i położenie głowicy zależy od badanej okolicy. Wskazane jest aby w polu widzenia głowicy
znajdowały się symetryczne elementy układu kostnego (oba podudzia, obie dłonie) celem
porównania scyntygrafów. Radiofarmaceutyk podawany jest w postaci „bolusa”.
Bezpośrednio po podaniu wykonuje się seria scyntygrafów co 5 sek. przez jedną minutę, 7-10
minut później (druga faza), wykonuje się scyntygram danej okolicy układu kostnego, po 2-3
godzinach wykonuje się kolejny scyntygraf (faza późna).

Scyntygrafia zapaleń kośćca i scyntygrafia stawów

Oba badania przeprowadza się jak badanie statyczne. Wyniki badań są przekazywane

w formie

opisu,

niekiedy

z

dołączonymi

wydrukami,

kliszami

fotograficznymi

(scyntygramami) (rys. 4).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Jak należy zachowywać się po badaniu?

Zaraz po badaniu należy wypłukać z organizmu resztki izotopów przez wypicie 0,5-1 litra

płynów obojętnych (woda, herbata, soki).

Rys. 4

.

Duży obszar wzmożonego wychwytu znacznika w lewym stawie kolanowym

(źródło-zasoby Internetowe)

Dodatkowe badania izotopowe:

Tomografia emisyjna pojedynczego fotonu polega na tym, że gammakamera z rotacyjną

głowicą detektora, przystosowaną do wykonywania ruchu obrotowego wokół osi badanego
pacjenta, pozwala na uzyskanie obrazów tomograficznych (SPECT). Jeden obrót detektora
pozwala wygenerować obrazy z wielu warstw mieszczących się w jego polu widzenia. Zbiór
obrazów warstwowych prostopadłych np. do osi długiej ciała pacjenta pozwala uzyskać
obrazy przekrojów równoległych do osi długiej oraz przekrojów pod innymi (dowolnymi)
katami.

Tomografia emisyjna pozytronowa (PET) w badaniu tym stosuje się tylko radioizotopy

emitujące pozytrony. Do pomiaru rozmieszczenia tych znaczników wykorzystuje się dwa
kwanty promieniowania gamma o energii równej 511 keV. Ta metoda pozwala na rejestrację
nawet bardzo szybkich procesów metabolicznych, można obserwować również zmiany
zlokalizowane w przestrzeni trójwymiarowej.

Scyntygrafia tarczycy (badanie izotopowe tarczycy)

Badanie polega na uzyskiwaniu obrazu tarczycy, jej odszczepów pozagruczołowych

i przerzutów nowotworowych tej tkanki po dożylnym lub doustnym podaniu dawki izotopu
promieniotwórczego (rys. 5). Izotopy te gromadzą się w miąższu tarczycy i w jej guzkach,
tym lepiej, im bardziej różnicowana (tj. dojrzała czynnościowo i morfologicznie) jest tkanka
guzka. Niezróżnicowane nowotwory nie gromadzą radioznacznika w ogóle (guzki "zimne").
Łagodne gruczolaki tarczycy gromadzą znacznik tym lepiej, im bardziej zróżnicowana jest
tkanka guzka. Gruczolaki słabo zróżnicowane gromadzą radioznacznik słabiej w porównaniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

z resztą miąższu tarczycy ("guzki chłodne"), gruczolaki dobrze zróżnicowane wychwytują
znacznik w stopniu identycznym z resztą gruczołu ("guzki obojętne") lub minimalnie
większym ("guzki ciepłe"). Gruczolaki autonomiczne, niezależne od hormonu tyreotropowego
(TSH), wychwytują całość podanego radioznacznika ("guzki gorące"). W obrazie
scyntygraficznym jako "guzki zimne" (nie gromadzące izotopu), ujawniają się nie tylko
nowotwory złośliwe, ale i torbiele.

Dlatego w przypadku stwierdzenia "guzka zimnego"

przeprowadza się dodatkowo badanie ultrasonograficzne i ewentualnie biopsję cienkoigłową.
Badanie służy ocenie morfologii tarczycy i stopnia zróżnicowania tkanki w guzkach tarczycy.
Z innych wskazań, scyntygrafia ocenia wielkość gruczołu i stopień ewentualnego schodzenia
za mostek (wole zamostkowe). Po operacji całkowitego usunięcia tarczycy scyntygrafia służy
do oceny doszczętności zabiegu, a po zabiegach częściowej resekcji gruczołu badanie ocenia
gromadzenie znacznika w występującym niekiedy wolu nawrotowym. Scyntygrafię tarczycy
wykonuje się również przy podejrzeniu rzadko występujących wad rozwojowych gruczołu
(np. wrodzony brak jednego z płatów) lub odszczepów tarczycy (np. wole językowe).

Wskazaniami do badania scyntygraficznego tarczycy są:

−

Ocena charakteru wyczuwalnego guzka tarczycy,

−

Diagnostyka różnicowa u chorych z nadczynnością tarczycy,

−

Ocena wola tarczycy,

−

Badanie ekotopowo położonej tkanki tarczycowej,

−

Ocena zmian nowotworowych (obecność przerzutów gromadzących jod),

−

Ocena gruczołu po zabiegu operacyjnym,

−

Wady rozwojowe tarczycy.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

Stosowany znacznik
Badanie scyntygraficzne tarczycy wykonujemy jednym z dwóch znaczników: jodu 131-I lub
technetu 99 m-Tc w zależności od wskazań klinicznych.

Badania poprzedzające
Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Jeżeli wykonano
badanie ultrasonograficzne tarczycy, wskazane jest też przyniesienie przez pacjenta wyniku
badania który może być przydatny w analizie wyniku badania scyntygraficznego.

Rys. 5. Obraz scyntygraficzny tarczycy (źródło-zasoby Internetowe)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Sposób przygotowania pacjenta
Zaleca się wykonywanie badania na czczo. Wskazane jest odstawienie niektórych leków -
tyroksyny, kortykoidów, amiodaronu, butazolidyny, bromków, pochodnych rtęci i azotanów
na 4 tygodnie przed badaniem jednak należy to skonsultować z lekarzem prowadzącym
i kierującym na badanie. W przypadku badania technetem - ewentualne odstawienie leków
blokujących wychwyt jodu.

Opis badania
Roztwór radioznacznika (technet-99m) podaje się doustnie godzinę przed wykonaniem
pomiaru scytygraficznego. Technet-99m można również podać dożylnie. W tym przypadku
pomiary scyntygraficzne wykonuje się po15 minutach po podaniu radioznacznika. Rzadziej
wykonywana scyntygrafia jodowa wymaga doustnego podania kapsułki jodu-131 na 24
godziny przed badaniem. Kapsułkę podaje się w zakładzie medycznym wykonującym
badanie. Od chwili podania radioznacznika do momentu wykonania badań scyntygraficznych
nie ma specjalnych zaleceń dotyczących sposobu zachowania się pacjenta. Podczas pomiaru
scyntygraficznego, który trwa około 5 minut, pacjent powinien leżeć nieruchomo. Wynik
badania przekazywany jest w formie opisu, niekiedy z dołączonymi wydrukami lub kliszami
fotograficznymi (scyntygramami).


Przebieg badania
Badanie jodem jest dwudniowe - w pierwszym dniu pacjent zażywa kapsułkę z odpowiednią
dawką jodu. W drugim dniu (po 24 h) wykonuje się obrazowanie tarczycy.
Badanie technetem jest jednodniowe - 20 minut po wstrzyknięciu znacznika wykonuje się
obrazowanie.
Przykładowe wyniki

Prawidłowy wynik badania

Rys. 6. Prawidłowy obraz scyntygraficzny tarczycy (źródło-zasoby Internetowe)

Patologiczny wynik badania
Najczęściej nieprawidłowość obrazu tarczycy polega na obecności w obrazie ognisk
"ciepłych",

"gorących"

(zwiększonego

gromadzenia

znacznika)

lub

"zimnych"

(zmniejszonego gromadzenia znacznika).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Rys. 7. Nieprawidłowy obraz scyntygraficzny: A) guzek gorący B)guzek zimny(źródło-zasoby

Internetowe)

Scyntygrafia płuc

Scyntygrafia płuc jest najczęściej wykonywanym badaniem w diagnostyce zatorowości

płucnej (oczywiście dotyczy to ośrodków, które mogą takie badanie przeprowadzić). Jest
mniej inwazyjna niż arteriografia, a przy prawidłowym wyniku daje bardzo zbliżone wyniki
diagnostyczne. Często wynik ten jest niediagnostyczny i trzeba się opierać na innych
badaniach.

Perfuzyjna scyntygrafia płuc

Wskazania do wykonania badania:

−

zatorowość płucna,

−

niewydolność oddechowa niejasnego pochodzenia,

−

ocena regionalnej perfuzji płuc, np. po leczeniu antykoagulantami, w nabytych chorobach
płuc (astma, nowotwory),

−

nowotwory płuc (przede wszystkim rak oskrzela) - warto wykonać badanie przed
kwalifikacją chorego do zabiegu operacyjnego,

−

różnicowanie pomiędzy pierwotnym a wtórnym nadciśnieniem płucnym,

−

niektóre wady wrodzone, np.: zwężenie tętnicy płucnej lub hipoplazja płuca,

−

niektóre wady serca.

Przeciwwskazania do wykonania badania:

−

przeciek prawo-lewy w sercu,

−

ciężkie nadciśnienie płucne,

−

uczulenie na ludzką albuminę,

−

ciąża.

Stosowany znacznik
Mikrosfery albuminowe, o komercyjnej nazwie Pulmocis, znakowane technetem 99 m-Tc
o aktywności z zakresu 40-150 MBq.

Zasada badania

Badanie przeprowadza się wstrzykując dożylnie preparat znakowany izotopowo -

mikrosfery albuminowe (w przypadku łączenia tego badania z flebografią - scyntygrafią
naczyń żylnych, znacznik wstrzykuje się do żył grzbietowych stóp). Mikrosfery
przemieszczają się razem z krwią: żyłą do prawej komory serca, następnie do płuc, gdzie
zostają zatrzymane w naczyniach przedwłosowatych ze względu na swój rozmiar
uniemożliwiający im swobodną wędrówkę naczyniami włosowatymi. Pasaż znacznika
obserwuje się przy pomocy odpowiedniej aparatury. U osób zdrowych obserwuje się mniej
więcej równomierne rozmieszczenie znacznika w płucach, proporcjonalne do ukrwienia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

jednak u osób, u których występuje niedrożność naczyń krwionośnych w obrębie płuc -
widoczne są obszary, do których znacznik, a więc i krew nie dociera.

Sposób przygotowania pacjenta

Nie ma żadnych wymagań. Wskazane jest przyniesienie przez pacjenta zdjęcia

rentgenowskiego, które może być przydatne w analizie wyniku badania scyntygraficznego
płuc.

Przebieg badania

Badanie trwa około 1 godz. Przez 20 minut po wstrzyknięciu znacznika wykonywana jest

rejestracja obrazu płuc z sześciu stron (z przodu, z tyłu oraz skosów).

Przykładowe wyniki

Prawidłowy
U osób zdrowych obserwuje się mniej więcej równomierne rozmieszczenie znacznika
w płucach z większym jego gromadzeniem w dolnej połowie płuc. Dolne granice płuc są
zazwyczaj nieostre co spowodowane jest ruchomością oddechową (rys. 8).

Rys. 8. Scyntygraf płuc

(źródło-zasoby Internetowe)

Patologiczny
U pacjentów, u których występuje niedrożność naczyń krwionośnych w obrębie płuc -
widoczne są klinowate obszary, do których znacznik, a więc i krew nie dociera (rys. 9).

Rys. 9. Patologiczny obraz scyntygrafii płuc(

ź

ródło-zasoby Internetowe)

.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Wentylacyjna scyntygrafia płuc

Wskazania do wykonania badania:

−

badanie uzupełniające w przypadku podejrzenia zatoru w krążeniu płucnym,

−

ocena regionalnej wentylacji płuc,

−

w chorobach prowadzących do zwężenia dróg oddechowych,

−

w śródmiąższowych chorobach płuc - sprawdzenie przepuszczalności nabłonka płucnego.

Zasada badania

Badanie wykonuje się przy pomocy preparatu znakowanego izotopowo wdychanego

przez pacjenta. Cząsteczki wdychanego preparatu mają bardzo małe rozmiary i łatwo
docierają do pęcherzyków płucnych jeżeli na ich drodze nie znajdują się poważne przeszkody
w rodzaju przewężenia dróg oddechowych lub całkowitej ich niedrożności. W przypadku
istnienia takich przeszkód obserwuje się zarówno wchłanianie preparatu jak i jego usuwanie
z płuc wolniejsze niż w przypadku osoby zdrowej, ponieważ cząsteczkom trudno "przedostać
się" przez drogi oddechowe. W przypadku całkowitej niedrożności obserwuje się nieobecność
preparatu w niektórych obszarach płuc.

Stosowany znacznik
Do badań wentylacyjnych stosuje się rozpylony DTPA (kwas di-etyleno-triamino-penta-
octowy) znakowany technetem 99m-Tc.

Sposób przygotowania pacjenta

Nie ma żadnych wymagań co do przygotowania jednak podczas badania konieczna jest

współpraca pacjenta - musi on zaczerpnąć do płuc znacznik i wstrzymać oddech na około 20
sekund. Następnie przez około 5 minut pacjent musi oddychać powietrzem z podłączonego
aparatu. Wskazane jest przyniesienie przez pacjenta zdjęcia rentgenowskiego klatki
piersiowej, które może być w analizie wyniku badania scyntygraficznego płuc.

Przebieg badania

Badanie trwa około 1 godz. Pacjent wdycha przygotowany radiofarmaceutyku a następnie

przez 20 minut wykonywana jest rejestracja obrazu płuc z sześciu stron (z przodu, z tyłu oraz
skosów przednich i tylnich).

Przykładowe wyniki
Prawidłowy
W obrazie prawidłowym stwierdza się równomierne rozmieszczenie znacznika.
Patologiczny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Rys. 10. Patologiczny obraz scyntygraficzny płuc

(źródło-zasoby Internetowe)

Często stosuje się skojarzone badanie perfuzyjne i wentylacyjne - porównanie tych dwóch
obrazów ma dużą wartość diagnostyczną. W przypadku zatorowości płucnej widoczne są
ogniska zmniejszonego gromadzenia znacznika w scyntygrafii perfuzyjnej podczas gdy obraz
scyntygrafii wentylacyjnej jest prawidłowy.

Scyntygrafia wątroby (badanie izotopowe wątroby).

Do badań izotopowych wątroby zalicza się:

−

statyczną scyntygrafię wątroby,

−

scyntygrafię dróg żółciowych (cholescyntygrafię),

−

scyntygrafię naczyniaków wątroby.

Teoretyczne i techniczne podstawy badania

Scyntygrafia wątroby jest metodą uzyskiwania obrazu narządu, a przede wszystkim oceny

jego czynności przy pomocy niewielkich dawek izotopów promieniotwórczych
(radioznaczników). Radioznaczniki podaje się dożylnie. Przez układ krwionośny przedostają
się one do wątroby, gdzie gromadzą się w komórkach Browicza-Kupfera (znakowany
technetem-99m koloid siarkowy w statycznej scyntygrafii wątroby) lub wydzielają i wydalają
się z żółcią (znakowane technetem-99 m pochodne kwasu iminodwuoctowego - IDA).
W scyntygrafii naczyniaków wykorzystuje się zdolność przylegania technetu do krwinek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

czerwonych przy specjalnym podaniu radioznacznika (znakowanie in vivo). Krwinki te
gromadzą się w naczyniaku, co daje możliwość otrzymania jego obrazu w badaniu
scyntygraficznym. Rozmieszczenie izotopów (ich przepływ przez narząd, wydzielanie lub
wydalanie) uzyskuje się na papierze, kliszy lub monitorze komputera przy pomocy urządzeń
zwanych scyntygrafami lub gammakamerami.

Statyczna scyntygrafia wątroby

Statyczna scyntygrafia wątroby umożliwia nieinwazyjną ocenę struktury tego narządu,

a przez uzyskanie także obrazu śledziony - pośrednią ocenę ciśnienia w żyle wrotnej
i pobudzenia immunologicznego śledziony (zwiększonego na przykład w zapaleniach).
Badanie ocenia zaawansowanie uszkodzenia miąższu wątroby występującego w procesach
zapalnych i marskości wątroby i potrafi wykryć guzy wątroby słabo widoczne w badaniu
ultrasonograficznym. W tym zakresie badanie to bywa lepsze, a przynajmniej uzupełniające
w stosunku do badania ultrasonograficznego.
Scyntygrafia dróg żółciowych

Scyntygrafia dróg żółciowych (cholescyntygrafia) ocenia szybkość wydzielania żółci

przez miąższ wątroby i odpływ żółci do dwunastnicy, a zatem drożność przewodów
ż

ółciowych. W odróżnieniu od radiologicznych badań kontrastowych nie powoduje uczuleń

i jest badaniem preferowanym w ocenie czynnościowych zaburzeń odpływu żółci (dyskinezy
ż

ółciowe).

Scyntygrafia naczyniaków wątroby

Scyntygrafia naczyniaków wątroby różnicuje naczyniaki od bezobjawowych zmian

złośliwych wykrytych przypadkowo w badaniu ultrasonograficznym.

Wskazania do wykonania badania scyntygraficznego wątroby

1. Statyczna scyntygrafia wątroby:

−

powiększenie wątroby lub śledziony z nieznanej przyczyny,

−

przewlekłe zapalenie wątroby,

−

polekowe i poalkoholowe uszkodzenie wątroby,

−

marskość wątroby,

−

hemochromatoza i choroba Wilsona,

−

guzy wątroby pierwotne i przerzutowe,

−

torbielowatość wątroby,

−

naczyniaki wątroby,

−

trudności diagnostyczne w badaniu ultrasonograficznym.

2.

Scyntygrafia dróg żółciowych (cholescyntygrafia):

−

choroby dróg żółciowych (kamica, zwężenie) zwłaszcza u osób uczulonych na
rentgenowskie kontrasty jodowe,

−

czynnościowe zaburzenia odpływu żółci (dyskinezy żółciowe),

−

zarzucanie żółci do żołądka (refluks dwunastniczo-żołądkowy).

3. Scyntygrafia znakowanymi radioizotopem krwinkami:

−

w kierunku naczyniaków wątroby,

−

różnicowanie niejasnych interpretacyjnie miejsc o podwyższonej gęstości w obrazie
ultrasonograficznym wątroby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza.

Badania poprzedzające

Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Jeżeli

wykonano badanie ultrasonograficzne, należy dostarczyć jego wynik lekarzowi opisującemu
badanie scyntygraficzne.

Sposób przygotowania do badania

Nie ma specjalnych zaleceń. Do scyntygraficznego badania dróg żółciowych chory

powinien być na czczo. Małym dzieciom należy podać środek uspokajający, celem
zapewnienia nieruchomego ułożenia dziecka pod głowicą gammakamery.

Opis badania

Radioznacznik podaje się dożylnie, zwykle przez kaniulę (cewnik), w określonym czasie

przed wykonaniem właściwych pomiarów scyntygraficznych. Pacjent nie musi być rozebrany
do badania, powinien usunąć większe metalowe przedmioty (monety w kieszeniach, klamry
pasków) mogące przysłonić obraz.

Statyczna scyntygrafia wątroby

Początek scyntygraficznego badania wątroby następuje od 10 do 15 minut po podaniu

radioznacznika. W czasie badania pacjent leży. Rejestrację wykonuje się w projekcji:
przedniej, tylnej i bocznych. Czas dokonywania pomiaru trwa od 10 do 5 minut Niekiedy
wykonuje się rejestrację tylko w jednej lub dwóch projekcjach. W zależności od rodzaju
projekcji pacjent przyjmuje określoną pozycję. W nowszych typach aparatów głowica sama
obraca się dookoła ciała pacjenta.

Scyntygrafia dróg żółciowych (cholescyntygrafia)

Scyntygrafię dróg żółciowych rozpoczyna się po 5 minut od wprowadzenia

radioznacznika. Badanie to wykonuje się jedynie w projekcji przedniej, w czasie której
pacjent leży. Czas pomiarów wynosi około 60 min.

Scyntygrafia naczyniaków wątroby

Scyntygrafię naczyniaków wątroby wykonuje się w dwóch fazach: faza dynamiczna trwa

około 2 minut bezpośrednio po podaniu radioznacznika, natomiast faza statyczna trwa 20 min.
- i rozpoczyna się godzinę po podaniu radioznacznika. Rejestrację wykonuje się jedynie
w projekcji przedniej, w czasie której pacjent leży.

Wyniki badań przekazywane są w formie opisu, z dołączonymi niekiedy wydrukami, kliszami
fotograficznymi (scyntygramami).

Czas trwania badania

Statyczna scyntygrafia wątroby trwa około 30 minut. Scyntygrafia dróg żółciowych trwa

około 70 minut. Scyntygrafia naczyniaków wątroby trwa około 90 minut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Przykładowe wyniki

Prawidłowy

Prawidłowy obraz scyntygraficzny charakteryzuje się równomiernym rozkładem

znacznika w rzucie wątroby i śledziony. Gromadzenie znacznika w rzucie śledziony powinno
być około 4 razy mniejsze (w projekcji AP) niż w rzucie wątroby.

Patologiczny
W badaniu wątroby możliwe jest otrzymanie dwóch rodzajów obrazów patologicznych
(rys. 11):

−

w przypadku ogniskowych zmian chorobowych (np. zmian nowotworowych) w miąższu
wątroby widoczne są ogniska osłabionego gromadzenia znacznika. W technice planarnej
możliwe jest uwidocznienie ognisk większych niż 2-3 cm, technika SPECT przesuwa tę
granicę do 12 mm,

−

w przypadku zmian rozlanych obserwuje się względnie wyższe gromadzenie znacznika
w śledzionie w porównaniu z miąższem wątroby - obraz taki jest charakterystyczny dla
zmian marskich. Przy dużym osłabieniu wychwytu w wątrobie uwidacznia się także
układ siateczkowo-śródbłonkowy szpiku kostnego.

Rys. 11. Patologiczny obraz scyntygraficzny wątroby

(źródło-zasoby Internetowe)

.

Jeżeli badanie wykonywane jest z powodu podejrzenia hepatomegali bądź splenomegali
ocenie podlega kształt i wielkość wątroby i śledziony.

Scyntygrafia nerek (badanie izotopowe nerek)

Do badań izotopowych nerek zalicza się:

−

statyczną scyntygrafię nerek,

−

renografię izotopową,

−

renoscyntygrafię izotopową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Teoretyczne i techniczne podstawy badania

Scyntygrafia nerek jest to obrazowa metoda badania struktury i czynności nerek (obu

razem lub każdej z osobna). Obraz otrzymuje się poprzez podanie niewielkich dawek
izotopów promieniotwórczych (radioznaczników) - zwykle technetu-99 lub coraz rzadziej
jodu-131, które gromadzą się na krótki czas w nerkach. Poprzez dobór odpowiednich metod
i radioznaczników (sprzężenie izotopów z wybranymi związkami chemicznymi) można
ocenić ukrwienie nerek, wielkość filtracji kłębkowej, wydzielanie cewkowe oraz wydalanie
moczu. Wszechstronna ocena przedstawionych powyżej parametrów możliwa jest dzięki
zastosowaniu specjalnego oprzyrządowania (gammakamery połączonej z komputerem).
Niekiedy badania izotopowe nerek uzupełnia się także o testy farmakologiczne, które polegają
na ocenie funkcji nerek po podaniu badanemu dodatkowo leków: kaptoprilu bądź furosemidu.
Po zakończeniu badania uzyskuje się barwny wydruk przedstawiający nerki oraz ewentualne
dane liczbowe i wykresy określające zachowanie poszczególnych wskaźników.

Statyczna scyntygrafia nerek

Badanie ocenia strukturę narządu (kształt, wielkość, położenie, ruchomość,

rozmieszczenie radioznacznika w miąższu nerek).

Renografia izotopowa

Badanie ocenia czynność nerek (ukrwienie nerek, wielkość filtracji kłębkowej,

wydzielanie kanalikowe, wydalanie moczu).

Renoscyntygrafia izotopowa

Renoscyntygrafia łączy dwa poprzednie badania i daje dodatkowo możliwość obliczenia

tzw. radioklirensów nerkowych (wielkość przepływu osocza lub filtracji kłębkowej) dla
każdej nerki osobno. Oddzielna ocena funkcji każdej nerki jest o tyle ważna, że badania
biochemiczne (krwi i moczu) oceniają funkcje obu nerek, gdy tymczasem możliwe jest
znaczne uszkodzenie jednej nerki przy wzmożonej czynności drugiej i pozornie prawidłowych
parametrach krwi lub moczu.

Wskazania do wykonania badania izotopowego nerek:

−

nadciśnienie tętnicze,

−

zwężenie tętnicy nerkowej,

−

guzy nerki i nadnerczy,

−

wielotorbielowate zwyrodnienie nerek,

−

gruźlica nerek,

−

blok

odpływu

moczu

(kamica

nerkowa,

martwica

brodawek

nerkowych,

podmiedniczkowe zwężenie moczowodu),

−

wady wrodzone nerek,

−

ocena nerki przeszczepionej.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

Sposób przygotowania do badania

Badanie wykonuje się pacjentom będącym na czczo. Badanie to wymaga nieruchomej

pozycji pacjenta wobec głowicy gammakamery dlatego małym dzieciom należy podać środek
uspokajający przepisany wcześniej przez lekarza pediatrę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Badania poprzedzające

Lekarz prowadzący określa zakres koniecznych badań dodatkowych zwłaszcza

oceniających funkcje nerek. Konieczne jest określenie stężenia kreatyniny w surowicy.
W przypadku jawnej niewydolności nerek obraz scyntygraficzny można uzyskać tylko przy
pomocy zastosowania niektórych znaczników izotopowych. Jeśli wykonano badanie
ultrasonograficzne jego opis bywa przydatny dla lekarza opisującego badanie scyntygraficzne.

Opis badania

Pacjent do badania układa się w pozycji na brzuchu. Nie musi być rozebrany, powinien

jednak odłożyć na bok metalowe przedmioty (monety w kieszeniach, klamry pasków) mogące
przysłonić obraz. Radioznacznik podaje się dożylnie (zwykle do żyły w dole łokciowym),
najlepiej przez cewnik żylny (venflon), w określonym czasie przed wykonaniem właściwych
pomiarów scyntygraficznych.

Statyczna scyntygrafia nerek

Statyczna scyntygrafia nerek rozpoczyna się po jednej lub po 4 godzinach po iniekcji

radioznacznika, w zależności do rodzaju użytego radioznacznika izotopowego. Czas pomiaru
wynosi około 10 minut.

Renografia i renoscyntygrafia izotopowa

Renografię i renoscyntygrafię izotopową rozpoczyna się w momencie iniekcji

radioznacznika. Czas rejestracji wyników wynosi około 30 minut. Jeśli wykonuje się test
farmakologiczny z kaptoprilem, badanie powtarza się po podaniu badanemu uprzednio
doustnie 50 mg kaptoprilu. W teście farmakologicznym z furosemidem badanemu podaje się
dożylnie w 15 minucie wykonywania pomiarów scyntygraficznych 40-80 mg furosemidu i bez
dodatkowego dostrzykiwania radioznacznika, ponownie rejestruje się przez 15 minut
wydalanie moczu przez nerki. Wyniki badań przekazywane są w formie opisu, niekiedy
z dołączonymi wydrukami i kliszami fotograficznymi (scyntygramami).

Perfuzja 20-40-60 sek.

Suma obrazów 30 min.

Renogram

Rys. 12. Prawidłowy obraz scyntygraficzny nerek

(źródło-zasoby Internetowe)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Rys. 13. Patologiczny obraz scyntygraficzny nerek

(źródło-zasoby Internetowe)

Scyntygrafia serca i naczyń (badanie izotopowe serca i naczyń)

Do badań izotopowych serca i naczyń zalicza się:

−

scyntygrafię perfuzyjną mięśnia sercowego,

−

badanie pierwszego przejścia,

−

wentrikulografię izotopową (badanie bramkowe),

−

scyntygrafię ognisk zawału mięśnia sercowego,

−

arteriografię izotopową,

−

wenografię izotopową,

−

limfoscyntygrafię kończyn dolnych.

Teoretyczne i techniczne podstawy badania

Badania wykonuje się po wprowadzeniu do krwiobiegu niewielkich dawek izotopów

promieniotwórczych (radioznaczników) - głównie technetu-99m połączonego z odpowiednimi
nośnikami, rzadziej talu-201. Bada się przepływ znacznika przez serce i/lub naczynia (badanie
pierwszego przejścia, arteriografia izotopowa, wenografia izotopowa, limfoscyntygrafia),
gromadzenie się radioznacznika w mięśniu sercowym (scyntygrafia perfuzyjna serca),
zachowanie się w jamie lewej komory serca krwi znakowanej radioznacznikiem
(wentrikulografia izotopowa). Badanie wykonuje się przy pomocy urządzeń zwanych
gammakamerami, sprzężonych z systemem komputerowym.

Badania służą ocenie czynności układu krwionośnego. Stanowią cenny łącznik między

oceną kliniczną, elektrokardiograficzną i ultrasonograficzną a badaniami inwazyjnymi,
zwłaszcza w przygotowaniu do zabiegu operacyjnego na sercu lub naczyniach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Scyntygrafia perfuzyjna mięśnia sercowego

Pozwala na nieinwazyjną ocenę ukrwienia mięśnia sercowego w czasie wysiłku i w stanie

spoczynku. Badanie informuje o wielkości, lokalizacji i odwracalności ognisk
niedokrwiennych mięśnia lewej komory serca, głównie w przygotowaniu do zabiegu
operacyjnego

lub

zabiegu

naprawczego

naczyń

wieńcowych

(koronaroplastyki).

W nietypowych zawałach mięśnia sercowego lokalizuje strefę niedokrwienia.

Badanie pierwszego przejścia

Ocenia czynność (frakcję wyrzutową) lewej i prawej komory serca oraz wielkość

przecieku krwi między jamami serca w ubytkach przegrody międzyprzedsionkowej,
międzykomorowej oraz w przetrwałym przewodzie tętniczym (przewodzie Botalla).
Badanie jest wykonywane głównie u dzieci, kwalifikowanych do zabiegu operacyjnego.

Wentrikulografia izotopowa (badanie bramkowe)

Badanie to ocenia frakcję wyrzutową lewej komory (objętość krwi wyrzucanej z lewej

komory serca w wyniku jej skurczu) jako całości, a także regionalne wahania frakcji
wyrzutowej zależne od stopnia upośledzenia ruchomości ściany lewej komory serca, głównie
u chorych po przebytym zawale serca.

Scyntygrafia ognisk zawału mięśnia sercowego

Badanie to lokalizuje miejsce oraz wielkość ognisk zawałowych na podstawie wychwytu

w strefie martwicy radioznaczników fosforanowych.

Arteriografia izotopowa

Arteriografia izotopowa stosowana jest głównie w ocenie drożności przeszczepów

naczyniowych metodą pierwszego przejścia lub znakowanych krwinek.

Wenografia izotopowa

Badanie to ocenia drożność żył głębokich u chorych przygotowanych do operacji żylaków

kończyn dolnych.

Limfoscyntygrafia kończyn dolnych

Badanie to stosowane jest w ocenie spływu chłonki z kończyn dolnych. Wykrywa miejsce

upośledzenia odpływu limfatycznego.

Wskazania do wykonania badania izotopowego serca i naczyń

1.

Scyntygrafia perfuzyjna mięśnia sercowego:

−

choroba wieńcowa, zwłaszcza w przygotowaniu do zabiegu pomostowania
(by -passu) lub koronaroplastyki,

−

nietypowe formy zawału mięśnia sercowego,

−

elektrokardiograficzne i/lub biochemiczne trudności diagnostyczne zawału mięśnia
sercowego (kolejny zawał, blok odnogi, zmiany w poziomie enzymów
diagnostycznych z przyczyn pozakardiologicznych, np. w przewlekłym zapaleniu
wątroby).

2.

Badanie pierwszego przejścia:

−

ocena przecieków krwi między komorami/przedsionkami serca, zwłaszcza
w kwalifikacji dzieci do zabiegów kardiochirurgicznych w ubytkach przegrody
międzykomorowej i międzyprzedsionkowej lub przetrwałym przewodzie Botalla,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

−

ocena frakcji wyrzutowej obu komór serca (objętość krwi wyrzucanej z lewej
i prawej komory serca w wyniku ich skurczu).

3.

Wentrikulografia izotopowa (badanie bramkowe):

−

pozawałowe zaburzenie ruchomości ściany lewej komory (akineza, hipokineza,
dyskineza).

4. Scyntygrafia ognisk zawału mięśnia sercowego:

−

nietypowe postacie zawału mięśnia sercowego.

5. Arteriografia izotopowa:

−

ocena drożności przeszczepów naczyniowych w dużych tętnicach.

6. Wenografia izotopowa:

−

kwalifikacja do zabiegu operacyjnego żylaków kończyn dolnych.

Dokumentowanie badania

Dokumentowanie badania izotopowego obejmuje:
1.

Wpis danych pacjenta do księgi badań, a także podpis wykonującego badanie.

2.

Wpis danych pacjenta do karty badania w komputerze, zgodnie z programem
komputerowym.

3.

Wydrukowanie badania izotopowego po wcześniejszym przetworzeniu.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaki jest cel badania izotopowego?

2.

Co jest wskazaniem do wykonania poszczególnych badań izotopowych?

3.

Co jest przeciwwskazaniem do wykonania poszczególnych badań izotopowych?

4.

Na czym polega przygotowanie pacjenta do badań izotopowych?

5.

Co to jest gammakamera?

6.

W jaki sposób przeprowadza się badania izotopowe?

7.

Jakie znasz pomocnicze badania izotopowe?

8.

W jaki sposób należy zapisać wynik badania?

9.

W jaki sposób dokumentuje się badanie izotopowe?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj pacjenta psychicznie i fizycznie do badania izotopowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odnaleźć w materiale nauczania wiadomości dotyczące przygotowania pacjenta do
badania izotopowego,

2)

zapisać na kartce papieru elementy przygotowania psychicznego pacjenta do badania
izotopowego,

3)

zapisać na kartce papieru elementy przygotowania fizycznego pacjenta do badania
izotopowego,

4)

nawiązać kontakt z pacjentem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

5)

przygotować pacjenta psychicznie do badania izotopowego (poinformować go o celu,
istocie i przebiegu badania izotopowego, zapewnić o bezpieczeństwie badania,

6)

przeprowadzić wywiad z pacjentem, niezbędny do prawidłowego przeprowadzenia
badania i właściwego jego udokumentowania,

7)

przygotować pacjenta fizycznie do badania izotopowego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka papieru,

−

długopis, ołówek,

−

pytania do wywiadu z pacjentem (karta lub program komputerowy i zestaw
komputerowy),

−

gammakamera,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj badanie izotopowe zgodnie ze zleceniem lekarskim: proszę wykonać kontrolne

badanie izotopowe kości całego ciała u pacjenta Jana Nowaka, lat 60.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przygotować stanowisko pracy,

2)

przyjąć skierowanie,

3)

przygotować pacjenta psychicznie do badania,

4)

przeprowadzić wywiad z pacjentem,

5)

przygotować pacjenta fizycznie do badania,

6)

przygotować gammakamerę do badania,

7)

przeprowadzić badanie według protokołu akwizycyjnego,

8)

zakończyć badanie,

9)

podziękować pacjentowi za współpracę,

10)

uporządkować stanowisko pracy,

11)

przetworzyć badanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gammakamera,

−

zestaw komputerowy z oprogramowaniem do scyntygrafii,

−

algorytm przeprowadzania badania izotopowego,

−

jednorazowe prześcieradło,

−

koc,

−

rękawiczki lateksowe,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Ćwiczenie 3

Przeprowadź badanie układu kostno-stawowego metodą całego ciała u pacjenta z rakiem

prostaty.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przygotować stanowisko pracy,

2)

przyjąć skierowanie,

3)

przygotować pacjenta psychicznie do badania,

4)

przeprowadzić wywiad z pacjentem, zaznaczając informacje dotyczące choroby
zasadniczej (kiedy wykryto nowotwór, przebyte leczenie, aktualny stan zdrowia),

5)

przygotować pacjenta fizycznie do badania,

6)

przygotować gammakamerę do badania,

7)

przeprowadzić badanie izotopowe według protokołu akwizycyjnego,

8)

zakończyć badanie,

9)

podziękować pacjentowi za współpracę,

10)

uporządkować stanowisko pracy,

11)

przetworzyć badanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gammakamera,

−

zestaw komputerowy z oprogramowaniem do scyntygrafii,

−

algorytm przeprowadzania badania izotopowego,

−

jednorazowe prześcieradło,

−

koc,

−

rękawiczki lateksowe,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Udokumentuj przeprowadzone badanie izotopowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1)

sprawdzić prawidłowość zapisu badania izotopowego,

2)

wpisać dane pacjenta do księgi badań izotopowych,

3)

podpisać się, jako wykonawca badania w księdze badań izotopowych,

4)

sprawdzić zapisy w karcie badania,

5)

wydrukować wynik badania izotopowego,

6)

podpisać się, jako wykonawca badania na wyniku badania

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wynik badania izotopowego,

−

księga badań izotopowych,

−

zestaw komputerowy z oprogramowaniem do scyntygrafii,

−

karty badań,

−

długopis,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić cel badania izotopowego?

2)

wymienić wskazania i przeciwwskazania do badania izotopowego
układu kostno-stawowego, tarczycy, wątroby, płuc, nerek, serca
i naczyń?

3)

przygotować pacjenta do badania izotopowego?

4)

obsłużyć gammakamerę i program komputerowy do scyntygrafii?

5)

przeprowadzić badanie izotopowe?

6)

udokumentować przeprowadzenie scyntygrafii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

4.3.

Interpretacja zapisu badania izotopowego

4.3.1. Materiał nauczania

Metoda interpretacji badania układu kostno-stawowego całego ciała.

Gammakamera odpowiednio przystosowana do ruchu posuwistego (dzięki wyposażeniu

w ruchomy stół) umożliwia przy współpracy z systemem komputerowym, zarejestrowanie
w postaci jednego obrazu rozmieszczenia radioznacznika w obrębie całego ciała. Zmiany
stężenia radiofarmaceutyku świadczą o nieprawidłowym metabolizmie w układzie kostnym.
Obserwuje się to niejednokrotnie podczas prostego porównania kolejnych obrazów.
Dokładniejszych danych dostarcza analiza komputerowa. Dane te, czyli zmiany aktywności
w wybranych obszarach można przedstawić w postaci krzywych.

Prawidłowy obraz scyntygraficzny

Gromadzenie MDP w obrębie układu kostnego jest zróżnicowane: wyższy wychwyt

znacznika obserwuje się w tych obszarach, w których procesy metaboliczne są bardziej
nasilone: miejsca częstych mikrourazów, kości o budowie gąbczastej, chrząstki nasadowe
w okresie wzrostu. Wyższe gromadzenie znacznika stwierdza się więc w obrębie kręgosłupa,
stawów krzyżowo-biodrowych, okolicy innych stawów, a także w obrębie dolnego kąta
łopatki. U dzieci występuje dodatkowo wysokie gromadzenie znacznika w obrębie chrząstek
nasadowych. Na prawidłowym obrazie scyntygraficznym występują różnice w rozkładzie
MDP – również o charakterze ogniskowym. Znajomość tych odmian jest podstawą
prawidłowej interpretacji badania.
Czaszka

Gromadzenie znacznika w obrębie kości czaszki jest stosunkowo niskie. W około 1%

przypadków stwierdza się podwyższone gromadzenie w rzucie szwów kostnych. Pojedyncze
ogniska wzmożonego gromadzenia znacznika w obrębie żuchwy i szczęki mogą być wyrazem
zmian zapalnych zębów, zapalenia zatok obocznych nosa. Podwyższone gromadzenie MDP
może występować w obrębie wyniosłości potylicznej. Nieprawidłowe ułożenie głowy
chorego(położenie skośne) może sugerować zmianę ogniskową w obrębie łuski kości
potylicznej. U osób starszych występuje podwyższone gromadzenie znacznika w obrębie łuski
kości czołowej.
Odcinek szyjny kręgosłupa

Zmiany w tej okolicy w wielu przypadkach sprawiają trudności interpretacyjne.

Podwyższone gromadzenie znacznika może być wynikiem wychwytu MDP przez tarczycę.
Inna przyczyną jest obecność wolnego nadtechnecjanu. Obszar podwyższonego gromadzenia
znacznika może być również wynikiem gromadzenia znacznika przez kość gnykową.
Klatka piersiowa

U osób starszych obserwuje się często podwyższone gromadzenie znacznika w rzucie

stawów mostkowo-obojczykowych, ogniskowo, symetrycznie w obrębie stawów barkowych.
Rozkład znacznika w obrębie żeber jest przeważnie równomierny. Podwyższone gromadzenie
znacznika widoczne jest również w rzucie wyrostka kolczastego C7 oraz w obrębie dolnego
kąta łopatek.
Odcinek lędźwiowy kręgosłupa i miednicy

W obrębie L5-S1 stwierdza się czasami ognisko braku gromadzenia znacznika. Nerka

miedniczna, położona na wysokości jednego ze stawów krzyżowo-biodrowych może
imitować zmiany chorobowe w tym stawie. Czasami obserwuje się niesymetryczne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

gromadzenie znacznika w obrębie zrostu kulszowo-łonowego co może imitować zmianę
ogniskową tej okolicy.
Kończyny
Gromadzenie znacznika w obrębie kości długich jest stosunkowo niskie i równomierne.
W 1/3 górnej kości ramiennej obserwuje się niekiedy ognisko podwyższonego gromadzenia
znacznika, związane z obecnością w tym miejscu przyczepu mięśni (guzowatość kości).
Ognisko takie często jest niesymetryczne i może sugerować zmianę chorobową. Podobnie
niesymetrycznie może być uwidoczniony krętarz większy kości udowej. Główki kości
udowych gromadzą znacznik w stosunkowo niskim stopniu – należy zawsze oceniać symetrię
rozkładu znacznika. Do odmian scyntygraficznych należy wysokie gromadzenie znacznika
w obrębie rzepki i dystalnej części kości udowych. Właściwa interpretacja scyntygrafu kości
zależy od wysokiej jakości badania i doświadczenia lekarza oceniającego; znajomość
przedstawionych wariantów jest niezbędna dla prawidłowej oceny scyntygrafu.

Ocena scyntygramu tarczycy

Obecność guzka lub guzków tarczycy to jeden z najczęstszych objawów choroby tego

gruczołu. Klasyczne guzki klasyfikuje się w zależności od stopnia wychwytu przez nie
farmaceutyku:

−

guzki „zimne” – to guzki gromadzące znacznik w niższym stopniu niż pozostała tkanka
tarczycy,

−

guzki „ciepłe” – to guzki gromadzące znacznik w podobnym stopniu co pozostała tkanka,

−

guzki „gorące” – to guzki gromadzące znaczniki w wyższym stopniu niż pozostała tkanka
tarczycy.

Ocena obrazu scyntygraficznego wątroby

Obraz scyntygraficzny w prawidłowo funkcjonującej wątrobie powinien przedstawiać

równomierny rozkład znacznika w rzucie poszczególnych części wątroby. Gromadzenia
znacznika w rzucie śledziony w projekcji AP powinno być czterokrotnie niższe niż w obrębie
wątroby. Należy pamiętać o występowaniu różnych kształtów wątroby oraz o strukturach
anatomicznych mogących imitować ogniska obniżonego gromadzenia: loża pęcherzyka
ż

ółciowego, wodonercze lub guz nerki prawej, żyła wątrobowa, kręgosłup, hypoplazja płata

lewego, żyłą wrotna. W opisie badania należy uwzględnić wielkość, kształt wątroby,
równomierność rozkładu znacznika, gromadzenie znacznika w rzucie śledziony,
pozawątrobowe gromadzenie znacznika w szpiku kostnym.

Ocena obrazu scyntygraficznego nerek (scyntygrafia statyczna)

Radiofarmaceutyk gromadzi się tylko w czynnościowo sprawnym miąższu nerki.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie można zlokalizować ogniska na scyntygramie?

2.

Co oznaczają obszary wzmożonego gromadzenia radiofarmaceutyku ?

3.

Jak powinien wyglądać prawidłowy scyntygram?

4.

Jaką wartość ma badanie scyntygraficzne w diagnostyce chorób poszczególnych układów
i narządów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie otrzymanego wyniku badania izotopowego określ, jaką metodą zostało

wykonane badanie, zinterpretuj

wynik badania na podstawie rozmieszczenia radioznacznika

w układzie kostno-stawowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować

otrzymany wynik badania scyntygraficznego,

2)

odnaleźć na nim informacje o tym, jaką metodą zostało przeprowadzone,

3)

przyporządkować poszczególne zapisy parametrów odpowiednim próbom,

4)

wyjaśnić rozmieszczenie radioznacznika w układzie kostno-stawowym,

5)

określić prawidłowe i patologiczne obszary na otrzymanym wyniku,

6)

porównać otrzymane wyniki i zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zapis badania scyntygraficznego,

−

długopis,

−

kartka papieru,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Zinterpretuj zapis otrzymanego scyntygramu tarczycy, określ wynik badania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować otrzymany zapis badania scyntygraficznego,

2)

odnaleźć na nim informacje o tym, jaką metodą zostało badanie przeprowadzone,

3)

wyjaśnić rozmieszczenie radiofarmaceutyku w tarczycy,

4)

określić poszczególnych parametry zapisu (norma, patologia),

5)

określić wynik badania,

6)

rozpoznać ewentualne zmiany,

7)

porównać otrzymane wyniki i zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zapis badania scyntygraficznego,

−

długopis,

−

kartka papieru,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić na podstawie scyntygramu, jaką metodą zostało wykonane
badanie scyntygraficzne?

2)

określić rozmieszczenie radioznacznika w różnych narządach?

3)

ocenić wartość techniczną scyntygramu?

4)

określić wynik badania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Zasady bezpiecznej pracy w pracowni scyntygraficznej nie obejmują zasad
a)

aseptyki i antyseptyki.

b)

bezpieczeństwa i higieny pracy.

c)

ochrony przed promieniowaniem ultrafioletowym.

d)

ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym.

2.

W wyposażenie pracowni scyntygraficznej nie musi wchodzić
a)

gammakamera.

b)

komputer.

c)

drukarka.

d)

aparat rentgenowski.

3.

Kolejność czynności podczas badania scyntygraficznego to
a)

przygotowanie gammakamery, udokumentowanie badania, przygotowanie fizyczne

pacjenta, przygotowanie psychiczne pacjenta, przeprowadzenie badania.

b)

przygotowanie gammakamery, przygotowanie fizyczne pacjenta, przygotowanie
psychiczne pacjenta, przeprowadzenie badania, udokumentowanie badania.

c)

przygotowanie

fizyczne

pacjenta,

przygotowanie

psychiczne

pacjenta,

przeprowadzenie badania, przygotowanie gammakamery, udokumentowanie badania.

d)

przygotowanie

psychiczne

pacjenta,

przygotowanie

fizyczne

pacjenta,

przeprowadzenie badania, przygotowanie gammakamery, udokumentowanie badania.

4.

Wskazaniem do badań scyntygraficznych nie jest
a)

stany zapalne układu kostno-stawowego.

b)

podejrzenie przerzutów do układu kostnego.

c)

nadciśnienie tętnicze.

d)

złamania kości.

5.

Przeciwwskazaniem bezwzględnym do wykonania badania scyntygraficznego układu
kostno-stawowego jest
a)

ciąża i karminie piersią.

b)

ból ze strony układu ruchu.

c)

nadciśnienie tętnicze.

d)

cukrzyca.

6.

Radiofarmaceutykiem jest
a)

lek przeciwbólowy.

b)

substancja zawierająca w swym składzie izotop promieniotwórczy.

c)

urządzenie radiowe.

d)

fala elekrtomagnetyczna.

7.

Wzmożone gromadzenie substancji radioaktywnej w układzie kostnym świadczy o
a)

zaawansowanej chorobie niedokrwiennej serca.

b)

podwyższonym metabolizmie kostnym.

c)

złym podaniu radiofarmaceutyku do ustroju pacjenta.

d)

badaniu prawidłowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

8.

Pacjent w dniu badania scyntygraficznego nie powinien
a)

pić płynów.

b)

rozmawiać głośno.

c)

jeść śniadania.

d)

przebywać z małymi dziećmi.

9.

Przygotowanie

pacjenta

psychiczne

do

badania

scyntygraficznego

obejmuje

poinformowanie pacjenta o
a)

miejscu i czasie wykonania badania.

b)

celu i przebiegu badania.

c)

diagnozie i wyniku badania.

d)

miejscu i czasie odebrania wyniku badania.

10.

W elementy przygotowania fizycznego pacjenta do badania wchodzi
a)

pozostawienie wszelkich metalowych części garderoby, zegarek, łańcuszki itp.

b)

wykonanie próby wysiłkowej na bieżni.

c)

umycie zębów.

d)

zrobienie wywiadu.

11.

W celu przygotowania gammakamery do badania należy
a)

dokonać kalibracji aparatury.

b)

zdezynfekować kolimator.

c)

wywietrzyć pomieszczenie.

d)

sprawdzić poziom wilgotności w pracowni.

12. Podczas wykonywania badania scyntygraficznego nie należy

a)

stosować odpowiednich kolimatorów.

b)

podawać pacjentowi radiofarmaceutyk

u

.

c)

stosować zasady ochrony radiologicznej.

d)

zmieniać ułożenia pacjenta.

13. Błędy i artefakty w zapisie badania scyntygraficznego mogą być spowodowane

a)

zakłóceniami związanymi z pracą telefonu komórkowego.

b)

niewłaściwą kalibracją gammakamery.

c)

złym przygotowaniem pacjenta do badania.

d)

wszystkimi wymienionymi czynnikami.

14. Do postawienia diagnozy oprócz badania scyntygraficznego potrzebne są

a)

ocena stanu klinicznego pacjenta.

b)

współpraca pacjenta.

c)

wywiad z pacjentem.

d)

wszystkie wymienione.

15. W księdze badań scyntygraficznych wpisujemy

a)

swoje nazwisko i imię.

b)

imię i nazwisko pacjenta.

c)

rodzaj wykonanego badania.

d)

wszystkie wymienione.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

16. Podczas wykonywania badania scyntygraficznego obserwujemy liczne obszary

o wzmożonym metabolizmie kostnym. Powodem takiej sytuacji jest

a)

cukrzyca.

b)

stan przedzawałowy.

c)

hiperwentylacja.

d) żadna z wymienionych.

17. Praca w pracowni scyntygraficznej ze względu na warunki pracy powinna trwać

a)

8 godzin.

b)

7 godzin.

c)

6 godzin.

d)

5 godzin.

18. Badanie układu kostno-stawowego wykonane metodą całego ciała jest uzyskane poprzez

a)

obrót pacjenta wokół własnej osi.

b)

ruch stołu z pacjentem względem gammakamery.

c)

poproszenie pacjenta, aby przesuwał się pod gammakamerą.

d)

wykonanie poszczególnych scyntygrafów nad kośćcem pacjenta i połączeniu ich
w jedną całość.

19. W detektorze gammakamery umieszczony jest

a)

kryształ scyntylacyjny.

b)

izotop odpowiedzialny za wysyłanie wiązki promieniowania.

c)

preparat do dezynfekcji gammakamery.

d)

tytanowy pręt.

20. W badaniach scyntygraficznych wykorzystujemy promieniowanie

a)

rentgenowskie.

b)

beta.

c)

gamma.

d)

ultrafioletowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie badań izotopowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

6.

LITERATURA

1.

Nowak S.: Rudzki K.: Piętka E.: Czech E.: Zarys medycyny nuklearnej. PZWL,
Warszawa 1998

2.

Królicki L.: Medycyna nuklearna. Fundacja im. L. Rydygiera, Warszawa 1996