1

NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCE CHOROBY ZAKAŹNE WIEKU DZIECIĘCEGO

I MOŻLIWOŚCI ZAPOBIEGANIA

Zakażeniem nazywamy wniknięcie i rozwój biologicznego czynnika chorobotwórczego
w żywym organizmie. Zarażenie natomiast jest to przeniesienie czynnika chorobotwórczego
z osoby zakażonej na osobę wrażliwą.
Choroby zakaźne są wynikiem działania czynnika zakaźnego, źródła zakażenia i warunków
ś

rodowiskowych na podatną na zakażenia populację. Stopień zaraźliwości w tych chorobach

zależy od łatwości przenoszenia się zarazków. Zaliczamy do nich: wirusy, riketsje, bakterie,
grzyby, pierwotniaki i robaki pasożytnicze.

Choroby wirusowe jak sama nazwa wskazuje są wywoływane przez wirusy. Wirusy

maja zdolność wzrostu i namnażania się jedynie wewnątrz zakażonej komórki, którą
uszkadzają. Rozprzestrzeniają się najczęściej drogą kropelkową, czyli przy kichaniu, kaszlu
lub głośnym mówieniu osoby chorej,
w ślinie której znajdują się wirusy. Dla wielu wirusów wrotami zakażenia są górne odcinki
dróg oddechowych-błona śluzowa nosa, gardła i krtani. Niektóre wirusy wnikają przez
ogniska tkanki limfatycznej gardła i jelit. Istnieją również wirusy przenoszone przez kłujące
stawonogi, takie jak kleszcze i komary.
Choroby wirusowe wykazują najczęściej dwufazowy przebieg. W pierwszej fazie występują
podobne objawy chorobowe: podwyższona temperatura ciała, ból głowy, osłabienie, objawy
nieżytu górnych dróg oddechowych / zaczerwienienie gardła i spojówek, katar/. W drugiej
fazie występują objawy związane ze specyficznym powinowactwem poszczególnych
rodzajów wirusów do określonych narządów.
Do najczęściej spotykanych chorób wirusowych wieku dziecięcego zaliczamy: odrę,
różyczkę, ospę wietrzną, zakażenie wirusem opryszczki zwykłej, nagminne zapalenie
ś

linianek przyusznych/świnka/, rumień nagły, mononukleozę zakaźną, cytomegalię, wirusowe

zapalenie wątroby, grypę, nagminne porażenie dziecięce/Heinego-Medina/, zakażenia
enterowirusami, zakażenia adenowirusami, ospę prawdziwą, wściekliznę, a także zakażenia
wirusem HIV i zespół nabytych zaburzeń odporności.

Kolejną grupą chorób zakaźnych, na którą chcę zwrócić uwagę są choroby

bakteryjne. Bakterie- główni sprawcy chorób bakteryjnych, mają zdolność tworzenia form
przetrwalnikowych w warunkach nie sprzyjających dalszemu wzrostowi komórek. Mogą one
ponownie przejść w formy wegetatywne wówczas, gdy warunki zewnętrzne staną się
sprzyjające. Miejscami wniknięcia są najczęściej drogi oddechowe, układ pokarmowy,
uszkodzone błony śluzowe i skóra. Wiele bakterii znajduje się stale w organizmie człowieka,
a do wystąpienia objawów chorobowych dochodzi w odpowiednich warunkach, takich jak
zmniejszenie odporności organizmu, zaburzenia biocenozy w przewodzie pokarmowym
oraz zakażenie wirusowe. Bakterie chorobotwórcze cechują się zdolnością do wytwarzania
toksyn oraz jak już wspomniałam zdolnością do rozprzestrzeniania się w organizmie
i rozmnażania w nim.
Do chorób bakteryjnych zalicza się: zakażenie paciorkowcowe, płonicę, zakażenie
gronkowcowe, błonicę, krztusiec/koklusz/, dur brzuszny, salmonelozy, czerwonkę bakteryjną,
tężec, posocznicę, gruźlicę, kiłę wrodzoną oraz rzeżączkę.
Drobnoustrojami mniejszymi od bakterii, ale mającymi podobny metabolizm do bakteryjnego
są mikoplazmy. U człowieka wywołują tzw. nietypowe zapalenie płuc. Natomiast
drobnoustroje stojące na pograniczu bakterii i wirusów to riketsje. Podobnie jak wirusy są
pasożytami wewnątrzkomórkowymi, a przenoszone są na człowieka przede wszystkim przez
wszy, kleszcze i pchły. Chorobami wywołanymi przez te drobnoustroje są dur plamisty
i gorączka Q.

2

Choroby zakaźne powstają także na skutek zakażenia przez grzyby i pierwotniaki. Grzyby
mogą powodować zarówno zakażenia uogólnione, jak i zmiany miejscowe, np. na skórze
i błonach śluzowych. U dzieci, zwłaszcza u noworodków i niemowląt, dość często spotyka się
zakażenie

drożdżakiem

Candida

albicans,

który

jest

przyczyną

powstawania

tzw. pleśniawek. Najczęstszymi zakażeniami przez pierwotniaki, które można spotkać
u człowieka są toksoplazmoza, lamblioza oraz pneumocystoza.

W dalszej części mojej pracy przedstawię krótką charakterystykę postaci niektórych

chorób zakaźnych, zwracając szczególną uwagę na sposób leczenia jak również możliwości
ich zapobiegania.

Odra

jest ostrą chorobą wirusową o dużej zaraźliwości, występującą na całym świecie.

Wrażliwość na nią jest powszechna, a przechorowanie pozostawia trwałą odporność. Jeśli
matka przebyła odrę, to niemowlę wykazuje odporność na nią do 3-4 m.ż. Źródłem zakażenia
jest chory człowiek, a do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. W szpitalach lub zakładach
opieki istnieje możliwość przeniesienia wirusa na rękach, fartuchu lub ręczniku, jeżeli osoba
pielęgnująca dziecko chore na odrę przechodzi bezpośrednio do pomieszczenia ze zdrowymi
dziećmi- kilkuminutowy spacer na świeżym powietrzu powoduje zniszczenie wirusa.
Zaraźliwość w odrze jest największa na 4-5 dni przed wystąpieniem wysypki, a po jej
pojawieniu się bardzo szybko mija. Uniemożliwia to zapobieganie szerzeniu się choroby.
Leczenie odry jest wyłącznie objawowe. Dziecko powinno przebywać w łóżku. Właściwa
pielęgnacja polega na wietrzeniu pomieszczeń, częstym pojeniu dziecka, dbaniu o codzienne
wypróżnienia-odpowiednia dieta. Stosuje się salicylany/np. Polopiryna, Sachol/, witaminy,
mieszanki przeciwkaszlowe.
Zapobieganie odrze może postępować trzema drogami. Pierwszą i najmniej skuteczną jest
izolacja chorego. Druga polega na podawaniu gamma-globuliny możliwie szybko po
kontakcie z chorym/najpóźniej w 5 dniu/, a trzecią drogą są szczepienia ochronne, które mają
największe znaczenie.

Zakażenia wirusem różyczki są bardzo rozpowszechnione, zapadalność na nią jest

duża, często jednak choroba przebiega bezobjawowo. Zaraźliwość jest duża, lecz mniejsza niż
w odrze. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Okres wylęgania wynosi 14-21 dni,
a zaraźliwości- ok. 7 dni przed i 3-5 dni po wystąpieniu wysypki. Odporność pozostaje
na całe życie.
Leczenie ogranicza się do postępowania objawowego. Zapobieganie różyczce dotyczy
w zasadzie kobiet ciężarnych. W przypadku kontaktu stosuje się gamma-globulinę. W Polsce
szczepieniom podlegają wszystkie dziewczynki w wieku 13 lat, jeżeli wcześniej nie
chorowały na różyczkę.

Ospa wietrzna zwana wiatrówką jest chorobą bardzo zaraźliwą, obecnie najczęstszą

choroba zakaźną wieku rozwojowego. Wywołuje ją wirus, który u dzieci daje objawy
zakażenia ogólnego z wytworzeniem trwałej odporności. Wirus może jednak pozostać
w tkance nerwowej w formie utajonej i po kontakcie z chorym na ospę wietrzną lub w wyniku
zmniejszenia odporności organizmu uaktywnić się, dając obraz kliniczny półpaśca. Zakażenie
następuje drogą kropelkową i w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorym. Okres wylęgania
trwa przeciętnie 1-2 dni przed wystąpieniem wysypki i utrzymuje się do chwili przyschnięcia
wszystkich wykwitów.
Podczas leczenia zaleca się leżenie w łóżku, w przypadku podwyższonej temperatury ciała
podaje się salicylany, wskazane są również witaminy. Wykwity skórne smaruje się 1%
spirytusowym roztworem fioletu goryczki. Skutecznym lekiem w leczeniu ospy wietrznej jest
lek przeciwwirusowy acyklowir, który można podawać dożylnie lub w postaci tabletek.

Zakażenia

wirusem opryszczki zwykłej należą do najczęstszych zakażeń wirusowych

człowieka. Po wniknięciu do ustroju i namnożeniu się wirusy te mogą utrzymywać się
w stanie utajenia w zwojach nerwowych. U dzieci najczęściej dochodzi do pierwotnego

3

zakażenia w postaci opryszczkowego zapalenia jamy ustnej i dziąseł. Towarzyszy temu
powiększenie węzłów chłonnych szyjnych i podżuchwowych. Okres wylęgania wynosi 3-9
dni, początek choroby nagły, z podwyższoną temperaturą ciała, bólami jamy ustnej.
Na błonach śluzowych stwierdza się początkowo pęcherzykowe wykwity, które pękają
tworząc płytkie owrzodzenia. Choroba trwa ok. 1 tygodnia.
Lekiem z wyboru w zakażeniach wirusem opryszczki zwykłej jest acyklowir/Zovirax,
Virolex, Heviran/. Może on być stosowany doustnie w postaci tabletek oraz w postaci kremu
lub maści.

Nagminne zapalenie ślinianek przyusznych. Do zakażenia dochodzi najczęściej

w miesiącach zimowych i wczesną wiosną. Zakażenie następuje przez kontakt bezpośredni,
droga kropelkową lub przez zanieczyszczone śliną chorego pożywienie, a także pośrednio
przez zakażone przedmioty. Wirus świnki ma stosunkowo małą zdolność zakażania i dlatego
po krótkim kontakcie z chorym dziecko może nie chorować. Okres wylęgania wynosi 2-3
tygodnie, a okres zaraźliwości zaczyna się na 2-6 dni przed wystąpieniem objawów i kończy
się w 7-9 dniu po ich ustąpieniu.
Leczenie jest objawowe/ salicylany, witaminy, dieta łatwo strawna/. Ból można zmniejszyć
przez podwiązanie obrzękniętej ślinianki opaską. Zapobieganie polega na izolacji chorego.
W niektórych krajach wprowadzono szczepionkę.

Rumień nagły jest ostrą, wirusową chorobą zakaźną przeważnie u dzieci w wieku

od 6 m.ż. do 2 r.ż. Istnieje przypuszczenie, że dzieci zarażają się od osób dorosłych, u których
może istnieć długotrwałe nosicielstwo wirusa. Rzadko natomiast stwierdza się zakażenie
jednego dziecka od innego. Może to być związane z tym, ze w bardzo wczesnych okresach
ż

ycia choroba często przebiega w sposób bezobjawowy. Okres wylęgania rumienia nagłego

wynosi 7-9 dni.
Leczenie jest wyłącznie objawowe- w przypadku podwyższonej temperatury ciała podaje się
salicylany.

Mononukleoza zakaźna jest chorobą zakaźną, coraz częściej występującą u dzieci

i młodzieży. Zarażliwość w tej chorobie jest bardzo mała. Zakażenie następuje
prawdopodobnie przez ślinę, ale są możliwe również i inne drogi zakażenia. Okres wylęgania
wynosi 30-50 dni. Choroba pozostawia trwałą odporność.
Leczenie mononukleozy zakaźnej jest objawowe. W przypadku wysokiej gorączki podaje się
salicylany. Konieczne jest przebywanie dziecka w łóżku aż do obniżenia temperatury ciała.
Czasami przy nasilonych objawach i trudnościach diagnostycznych wskazana jest
hospitalizacja. Jeżeli chodzi o zapobieganie tej chorobie to obecnie nie ma praktycznie takiej
możliwości.

Cytomegalia jako ostra choroba wirusowa występuje głównie u osób z zaburzeniami

odporności. Najcięższa jej postać dotyczy płodów i noworodków.
Zakażenie noworodka może nastąpić przez łożysko lub podczas porodu. Możliwe jest
zarażenie niemowlęcia i małego dziecka od matki wydalającej wirusa- przez ślinę lub przy
karmieniu piersią. Do zakażenia starszych dzieci może dojść przez kontakt ze śliną, moczem
lub krwią. Zakażenie można także przenieść przetaczając świeżą krew lub preparaty
krwiopochodne od zarażonego dawcy.
U dzieci z klinicznymi objawami choroby, ale nie obciążonych innymi ciężkimi schorzeniami
leczenie jest objawowe.

Grypa

jest wirusową chorobą zakaźną o ostrym przebiegu. Występuje ona

w cyklicznych epidemiach co kilka lat oraz w obejmujących cały świat pandemiach co 30-40
lat. Choroba charakteryzuje się wielką zaraźliwością oraz powszechną wrażliwością
antygenową wirusa grypy oraz nietrwałą odpornością, wynoszącą do kilku miesięcy
po przechorowaniu grypy. Zakażenie następuje od chorego na drodze kropelkowej. Okres
wylęgania wynosi 1-2 dni, okres zaraźliwości ok. 5 dni.

4

Leczenie grypy jest objawowe. Niezwykle ważna jest odpowiednia pielęgnacja
dziecka/zapewnienie

ś

wieżego

powietrza,

nieprzegrzewanie,

spokój,

ż

ywienie

bogatobiałkowe/. Konieczna jest ochrona przed możliwością wtórnych zakażeń. Po przebytej
grypie dzieci wymagają długiego okresu rekonwalescencji.
Obecnie nie ma absolutnie pewnych możliwości zapobiegania grypie na szerszą skalę.
Prowadzone są próby szczepień przeciw grypie, jednakże uzyskiwane wyniki w chwili
obecnej nie są najlepsze.

Ospa prawdziwa jest wywoływana również przez wirusy, charakteryzujące się dużą

zaraźliwością oraz ciężkim przebiegiem.
Rokowanie w ospie prawdziwej jest zawsze poważne, śmiertelność waha się w zależności
od postaci od 20 do 100%. Jedyną skuteczną metodą zapobiegania tej chorobie są szczepienia
ochronne, dzięki którym w 1979 roku zostały zlikwidowane ostatecznie wszystkie ogniska
endemiczne ospy prawdziwej na całym świecie.

Płonica jest chorobą zakaźną wieku dziecięcego, którą wywołuje paciorkowiec beta-

hemolizujący z grupy A. Paciorkowce te wytwarzają m.in. toksynę erytrogenną, powodującą
wystąpienie wysypki, gorączki i wymiotów. Źródłem zakażenia może być człowiek chory
lub ozdrowieniec. Najczęściej jednak źródłem zakażenia jest nosiciel, a więc np. dziecko
chore na anginę paciorkowcową, które może być odporne na jad erytrogenny, ale zaraża
innych. Do zakażenia może również dojść przez przedmioty i pokarmy zakażone przez osobę
chora, ozdrowieńca, nosiciela lub chorego.
Leczenie zakażeń paciorkowcowych polega na podawaniu penicyliny, która wywiera
doskonałe działanie bakteriobójcze na paciorkowce grupy A.
U niemowląt podaje się penicylinę krystaliczną, u dzieci powyżej 1 r.ż. można podać
penicylinę prokainową przez 7-10 dni. Oprócz tego stosuje się leczenie objawowe.
Zapobieganie zakażeniom paciorkowcowym jest bardzo trudne ze względu na duże
rozpowszechnienie bakterii.

Gronkowce są przyczyną ciężkich ropnych zakażeń u dzieci. Istnieją znaczne różnice

w chorobotwórczości między poszczególnymi szczepieniami gronkowca. W posiewach
uzyskanych od chorych najczęściej stwierdza się gronkowca złocistego. Obecnie ponad 80 %
szczepów wywołujących zakażenia wewnątrzszpitalne jest opornych na penicylinę- stanowią
one dodatkowe powikłanie podstawowej, często ciężkiej choroby dziecka.
Okres wylęgania w zakażeniach gronkowcowych waha się od 1 do 7 dni. Bakterie powodują
powstawanie ropnych zmian w różnych tkankach i narządach. W okresie noworodkowym
może dojść do uogólnionego ropnego zapalenia skóry, u starszych dzieci gronkowce
powodują objawy liszajca. Jako powikłanie w obrębie kończyn lub czaszki może rozwinąć się
gronkowcowe zapalenie kości i szpiku. Bardzo niebezpiecznym, ciężkim schorzeniem
w okresie niemowlęcym jest gronkowcowe zapalenie płuc. Gronkowce mogą również być
przyczyną ropnia mózgu, septycznego zapalenia osierdzia oraz posocznicy. Wszystkie
przypadki zakażeń gronkowcowych mają bardzo ciężki przebieg, z dużą śmiertelnością.
Leczenie zakażeń gronkowcowych polega na pozajelitowym stosowaniu antybiotyków
penicylinazoopornych. Niezwykle istotne jest zapobieganie zakażeniom wewnątrzszpitalnym
przez izolację chorych i reżim sanitarny.

Czerwonka bakteryjna jest chorobą zakaźną wywołaną przez pałeczki z grupy

Shigella. Źródłem zakażenia jest człowiek chory, który wydala pałeczki czerwonki z kałem
przez cały okres choroby. Niektóre dzieci staja się przez pewien czas nosicielami.
Do zakażenia dochodzi na drodze pokarmowej, przez bezpośredni kontakt z chorym lub przez
zakażone kałem produkty spożywcze/zwłaszcza mleczne/ oraz wodę. Jest to choroba
sezonowa, występująca głównie w miesiącach letnio-jesiennych. Najczęściej chorują dzieci
w wieku od 0 do 4 lat. Okres wylęgania wynosi 2-5 dni. Pałeczki Shigella przedostają się
do jelit i powodują uszkodzenia błony śluzowej jelita grubego.

5

Podczas leczenia stosuje się ampicylinę lub sulfaguanidynę. W przypadku oporności bakterii
na te leki można stosować chloromycetin.
Zapobieganie czerwonce polega na odpowiednim nadzorze sanitarnym nad kanalizacją
i źródłami wody pitnej, produktami spożywczymi oraz na podnoszeniu higieny osobistej
społeczeństwa.

Posocznica jest chorobą o bardzo ciężkim przebiegu. Charakteryzuje się obecnością

i namnażaniem bakterii we krwi. Bakterie te z krwią mogą przedostawać się do wszystkich
narządów.
W ostatnich latach posocznica najczęściej jest wywoływana przez gronkowce. Występuje
u wcześniaków, niemowląt z obniżoną odpornością przeciwzakaźną lub u starszych dzieci
w przebiegu różnych chorób wyniszczających. Wrotami zakażenia może się stać każde
ognisko zakażenia, nawet bardzo małe, na skórze, błonach śluzowych, migdałkach,
u starszych dzieci w zębach.
W leczeniu stosuje się antybiotyki, leki podtrzymujące krążenie, leki przeciwwstrząsowe
oraz wyrównywanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej.

Kiła wrodzona

jest chorobą spowodowaną zakażeniem dziecka krętkami bladymi

w czasie życia płodowego. Jest to możliwe wówczas, gdy matka jest chora na kiłę. Krętki
mogą przedostawać się przez łożysko do płodu dopiero w 4-5 miesiącu ciąży. Zakażenie
płodu zależy z jednej strony od okresu kiły u ciężarnej, z drugiej- od tego, czy była ona
leczona. Największy odsetek zachorowań płodu daje nie leczona kiła wtórna u kobiety
ciężarnej w drugiej połowie ciąży/90 %/. Krętki uszkadzają wiele narządów, co może
spowodować obumarcie wewnątrzmaciczne płodu lub pojawienie się objawów kiły
wrodzonej u żywo urodzonego dziecka.
Zapobieganie kile wrodzonej polega na badaniu odczynu Wassermanna/WR/ u kobiet
ciężarnych, a w przypadku stwierdzenia zakażenia kiłą-na jej leczenie. Jeżeli u dziecka
stwierdza się objawy kiły wrodzonej, leczenie polega na stosowaniu penicyliny.

Rzeżączka jest wywoływana przez dwoinki rzeżączki. Choroba występuje prawie

wyłącznie u dziewczynek. Do zakażenia u dzieci dochodzi przeważnie drogą pozapłciową,
przez używanie zakażonych ręczników, pościeli, bielizny, naczyń lub spanie z osoba chorą.
Bakterie znajdują dogodne warunki anatomiczne i fizjologiczne do rozwoju w obrębie
narządów moczowo-płciowych u małych dziewczynek. Choroba ma najczęściej charakter
przewlekły. Czasami może wystąpić ból i parcie przy oddawaniu moczu oraz obrzęk warg
sromowych.
W leczeniu stosuje się penicylinę, czasami podaje się równocześnie hormony estrogenne
w celu zmiany warunków miejscowych w pochwie na mniej korzystne dla dwoinek rzeżączki.
Często leczenie jest utrudnione wskutek oporności gonokoków na antybiotyki.

Podsumowując moją pracę mogę niewątpliwie stwierdzić, że w zwalczaniu chorób

zakaźnych dużą rolę odgrywa wykrywanie źródeł zakażenia, którymi mogą być osoby,
zwierzęta lub przedmioty rozsiewające drobnoustroje. Czynniki zakaźne można wykryć
w wydalinach i wydzielinach chorego lub nosiciela. W zależności od narządowej specyfiki
umiejscowienia się drobnoustroju materiałem do badań mogą być: wymaz z gardła i nosa
lub narządów rodnych, popłuczyny z gardła i oskrzeli, plwocina, kał, krew, płyn mózgowo-
rdzeniowy, ropa oraz mocz.
Do zakażenia może dojść za pośrednictwem żywności, wody, powietrza, przedmiotów
lub przez bezpośredni kontakt z chorym nosicielem.
Dlatego też, aby skutecznie zapobiegać chorobom zakaźnym, należy znać właściwości
czynników chorobotwórczych i drogę ich przenoszenia oraz umieć wykrywać i izolować
ź

ródła zakażenia. Bardzo istotna jest znajomość wylęgania i zaraźliwości poszczególnych

chorób. Ogromne znaczenie dla zwalczania chorób zakaźnych ma podnoszenie ogólnej

6

higieny społeczeństwa i zwiększenie odporności na zakażenie przez stosowanie szczepień
ochronnych.

Kamila Dulęba