Romantyczność

Methinks, I see... where?
- In my mind's eyes.
Shakespeare

Zdaje mi się, że widzę.. gdzie?
Przed oczyma duszy mojej.

Słuchaj, dzieweczko!
- Ona nie słucha-
To dzień biały! to miasteczko!
Przy tobie nie ma żywego dalcha.
Co tam wkoło siebie chwytasz?
Kogo wołasz; z kim się witasz?
- Ona,nie słucha.

To jak martwa opoka
Nie zwróci w stronę oka,
To strzela wkoło oczyma,
Tu się łzami zaleje;
Coś niby chwyta, coś niby trzyma;
Rozpłacze się i zaśmieje.

“Tyżeś to w nocy? to ty, Jasieńku!
Ach! i po śmierci kocha!
Tutaj, tutaj, pomaleńku,
Czasem usłyszy macocha!.

Niech sobie słyszy, już nie ma ciebie!
Już po twoim pogrzebie!
Ty już umarłeś? Ach! ja się boję!

Czego się boję mego Jasieńka?
Ach, to on! lica twoje, oczki twoje! -
Twoja biała sukienka!.

I sam ty biały jak chusta,
Zimny, jakie zimne- dłonie!
Tutaj połóż, tu na łonie,
Przyciśnij mnie, do ust usta!

Ach, jak tam zimno musi być w grobie!
Umarłeś! tak, dwa lata!
Weź mię, ja umrę przy tobie,
Nie lubię świata.

Źle mnie w złych ludzi tłumie,
Płaczę, a oni szydzą;
Mówię, nikt nie rozumie;
Widzę, oni nie widzą!

Śród dnia przyjdź kiedy... To może we śnie?
Nie, nie... trzymam ciebie w ręku.
Gdzie znikasz, gdzie, mój Jasieńku?-
Jeszcze wcześnie, jeszcze wcześnie!-
Mój Boże! kur się odzywa, ·
Zorza błyska w okienku.
Gdzie znikłeś? Ach! stój, Jasieńkú!
Ja nieszczęśliwa”.

Tak się dziewczyna z kochankiem pieści,
Bieży za nim, krzyczy; pada;
Na ten upadek, na głos boleści,.
Skupia się ludzi gromada.

“Mówcie pacierze! - krzyczy prostota-
Tu jego dusza być musi.
Jasio być musi przy swej Karusi,
On ją kochał za żywota!”

I ja to słyszę, i ja tak wierzę,
Płaczę i mówię pacierze
“Słuchaj, dzieweczko!” - krzyknie śród zgiełku
Starzec i na lud zawoła-
“Ufajcie memu oku i szkiełku,
Nic tu nie widzę dokoła.

Đuchy karczemnej tworem gawiedzi,
W głupstwa wywarzone kuźni.
Dziewczyna duby smalone bredzi;
A gmin rozumowi bluźni”.

“Dziewczyna czuje - odpowiadam skromnie -
A gawiedź wierzy głęboko;
Czucie i wiara silniej mówi do mnie
Niż mędrca szkiełko i oko.

Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu,
Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce.
Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu!
Miej serce i patrzaj w serce!”

[1821]

Omówienie

W drugiej połowie czerwca 1822 r. ukazał się w Wilnie pierwszy tomik “Poezji” Adama
Mickiewicza. Był to równocześnie pierwszy zbiór poezji romantycznej w Polsce. W
otwierającej tom rozprawie “O poezji romantycznej” oraz w balladzie “Romantyczność”
wyłożył poeta zasady programowe nowej literatury.
Ballada uprawiana była już przez poetów prowansalskich - pieśń taneczna, później
odgrywała istotna rolę w średniowiecznej literaturze francuskiej (ustabilizowana, nieraz
bardzo wymyślna budowa stroficzna i rytmiczna). Równolegle występowała w literaturze
ludowej. Polska tradycja tego gatunku wywodzi się jednak z nurtu, który rozwijał się w
Anglii i Szkocji w XVI i XVII w., a sięgał do tradycji epickiej pieśni ludowej opowiadającej
o niezwykłym wydarzeniu. Ballada romantyczna poprzedzona była dumami (utworami
poetyckimi przeznaczonymi dla szerokiego kręgu czytelników, pozbawionymi ambicji
literackich; od XVIII zdominowały ją tematy patriotyczno-historyczne).
Cechuje ją:

jednolita fabuła, z jednym wydarzeniem centralnym,

temat często oparty na motywach fantastycznych, zazwyczaj pochodzenia ludowego,

ograniczona liczba postaci, mocno uschematyzowanych dla wydobycia
najistotniejszych cech bezpośrednio związanych z tokiem wydarzeń,

tło fabuły zarysowane w stopniu niezbędnym dla wydobycia perspektywy
emocjonalnej,

narrator angażujący się w przedstawiane wydarzenia (pierwiastek liryczny),
dramatyzujący zarówno kompozycję fabuły, jak i sposób swego opowiadania
(niedomówienia, aluzje, mowa metaforyczna, retardacja).

Treść i problematyka utworu

Balladę poprzedza motto: “Zdaje mi się, że widzę... gdzie? / Przed oczyma duszy mojej.”
zaczerpnięte z “Hamleta” Szekspira (a.I, sc.2). Hamlet mówi o swoim zamordowanym ojcu;
pytanie: “Gdzie?” zadaje jego przyjaciel Horacjo; chwilę później Hamletowi ukaże się duch
ojca.
Miejscem wydarzeń jest “miasteczko”, w którym to tłum świadków, (w “dzień biały”) ma
okazję obserwować dziwne zachowanie dziewczyny, Karusi .
Monolog bohaterki . wyjaśnia, że zrozpaczonej i umęczonej tęsknotą za ukochanym
dziewczynie objawił się zmarły przed dwoma laty kochanek. Zjawa zza grobu (“...biały jak
chusta, / Zimny, jakie zimne dłonie!”) nie jest jednak upiorem ani projekcją pragnień
dziewczyny. Możliwość kontaktu istoty żyjącej ze światem pozagrobowym potwierdza
bowiem nie tylko zgromadzony tłum “prostoty”, ale także narrator .
Na nic zdają się apele uczonego starca - reprezentanta racjonalistyczno-empirycznej
koncepcji widzenia świata .Sprzeciwia mu się narrator - obcy tłumowi i bezstronny .
Zwrotka ostatnia to już nie literacka, lecz wręcz filozoficzna (z zakresu poznania)
manifestacja postawy poetyckiego “ja” wyposażonego w prawa reprezentowania
przeświadczeń autorskich:

przyznaje nauce nieograniczone możliwości w badaniu świata materialnego “ Widzisz
świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce”,

ale w sprawach, które pochodzą spoza granic tego świata (“...prawd żywych,”)
nakazuje zawierzyć “czuciu i wierze”, tj. intuicji i przeświadczeniu wewnętrznemu.

Końcowa rezolucja ballady: “Miej serce i patrzaj w serce!” inicjuje romantyczną dyskusję
gnozeologiczną (o przedmiot i poznanie świata), motywuje jej tytuł i motto.

Zagadnienia do omówienia

1. Definicja ballady.
2. Na czym polega synkretyzm ballad?
3. Jakiej sfery dotyczy polemika między starcem i narratorem?
4. Stanowisko narratora ballady "Romantyczność".