SZTUKA STAROŻYTNEJ GRECJI

Sztuka grecka pojawiła się wraz z przybyciem Dorów i Jonów oraz podbojem kultury mykeńskiej ok. XI w

p.n.e.. Czasowa granica rozwoju sztuki greckiej przypada na I w p.n.e., aczkolwiek na niektórych terenach będzie się
pojawiała jeszcze do III w n.e.. O rozwoju sztuki decydowało wiele czynników – geograficzne, społeczne,
gospodarcze a także naukowe. Rozwój żeglugi umożliwił nie tylko krzewienie handlu, ale również przyczyniał się
do kontaktów z innymi kulturami, których wpływ będzie szczególnie widoczny w pierwszych wiekach kultury
greckiej. Dzięki matematyce i filozofii greccy twórcy wprowadzili nowe kanony proporcji oraz kryteria estetyczne,
które będą miały wpływ na późniejsze okresy. Piękno było dla starożytnych Greków pojęciem szerokim, utożsamiali
z nim ład, harmonię, prawidłowość, regularność. Poglądy estetyczne miały ścisły związek z filozofią, przez co stały
się nie tylko wyrazem poprawnej miary i symetrii, ale również piękna w sensie moralnym. Tym samym poprzez
funkcje estetyczne, użytkowe oraz ideowe i moralne pełniła rolę społeczną – mecenasem było demokratyczne
społeczeństwo.

Chronologia sztuki greckiej

Okres archaiczny – XI – VI w p.n.e.
Okres wczesnoklasyczny – 525 – 480 r. p.n.e.
Okres klasyczny (helleński) – V – IV w p.n.e.
Okres hellenistyczny – III w p.n.e. – III w n.e.

Sztuka Grecji archaicznej

Na rozwój sztuki archaicznej miały wpływ następujące czynniki: powstanie miast – państw (polis)

rywalizujących na różnych polach (również sztuki); Wielka Kolonizacja (VIII – VI w p.n.e.) – kontakty z innymi
kulturami; powstanie i rozwój literatury (Homer) oraz uporządkowanie religii olimpijskiej; igrzyska sportowe
(od VIII w p.n.e.) i pojawienie się kultu ciała; rozwój filozofii (VI w p.n.e.) i jej wpływ na sztuki plastyczne
(szczególnie działalność Pitagorasa).

W okresie archaicznym zazwyczaj wyróżnia się okres zwany ciemnym, o którym niewiele wiadomo, trwający

do ok. 900 p.n.e.. Dopiero od tego momentu zauważyć można szybszy rozwój materialny wraz z początkami
stabilizacji gospodarczej i początkowym stadium powstawania polis. Z tego okresu zachowały się fragmenty świątyń
oraz domy mieszkalne i świątynie powtarzające typ budynku zwany megaronem. Ten dom władcy mykeńskiego
został zaadaptowany dla potrzeb świątyni, ponieważ nie miała ona być miejscem modłów ale mieszkaniem, domem
bóstwa. Po usunięciu z megaronu paleniska i zamknięciu dymnika, nieprzydatnego w świątyni, konieczne było
opracowanie nowego sposobu oświetlenia pomieszczenia. Podniesiono płaski strop z desek przykrywający megaron,
opierając go na wąskich słupkach. Światło wchodziło do pomieszczenia przez szpary pomiędzy nimi. Przestrzeń
powstałą pod stropem wypełniono deskami lub płytami z terakoty w kształcie kwadratu. Wzór otrzymany z układu
słupków został w późniejszym czasie (VII w) powtórzony na czołach belek stropowych (w postaci tryglifów)
stosowanych przy konstrukcji stropu w świątyniach o większych rozmiarach. Tak powstał zalążek fryzu doryckiego
oraz plan świątyni greckiej – distylos. Do właściwej sali – celli / naosu, dostajemy się poprzez przedsionek – pronaos
– dwie kolumny w fasadzie, ustawione pomiędzy wydłużonymi ściankami bocznymi – antami. W niektórych
świątyniach dodatkowo podzielono naos, wydzielając w tylnej części adyton. Wraz z wykształcaniem poglądów
estetycznych prowadzących do symetrii, zaczęto zabudowywać na podobnych zasadach co pronaos również tylną
część – opistodomos.

Po wykształceniu właściwej części świątyni oraz powstaniu pierwszych planów, zaczęto tworzyć kolejne

wariacje distylosu. Dodano portyk przed pronaosem - powstał tym samym typ określany jako prostylos, następnie
dobudowano perystazę (kolumnadę obiegającą właściwą świątynię dookoła) - powstał peripteros, kolejną kolumnadę
- dipteros. Prostsze plany wzbogacano symetrycznymi w stosunku do wejścia elementami w tylnych częściach - w ten
sposób powstały amfidistylos oraz amfiprostylos. Do nietypowych lub rzadko pojawiających się planów zaliczymy
typy z wtopionymi częściowo w ściany kolumnami lub kolumnadami - pseudoperipteros oraz pseudodipteros, jak też
plany centralne - tolosy i monopterosy.

Świątynie greckie były budowane według określonych zasad kompozycyjnych, które powinno

charakteryzować dążenie do doskonałości według matematycznych zasad, symetria, rytmiczność, harmonia pionów
i poziomów, umiar ład i logika kompozycyjna. Jedną z ważniejszych zasad, nie tylko w dziedzinie architektury była
zasada jedności w wielości, którą obrazują architektoniczne porządki greckie. Porządek jest określonym układem
elementów architektonicznych, w którym każdy element posiada swoje miejsce, funkcję i nazwę - jedność w wielości.
W okresie archaicznym VIII/VII w p.n.e. wykształciły się w architekturze kamiennej porządki dorycki i joński.

Porządek dorycki wywodzi się bezpośrednio z architektury drewnianej i obejmuje: podstawę, kolumnę,

belkowanie oraz szczyt. Podstawę tworzy stereobat, czyli spoczywający na gruncie fundament, którego górna
powierzchnia nazywa się euthynetria, na której powstaje kilkustopniowa krepidoma, w której powierzchnia
najwyższego stopnia nazywa się stylobat. Bezpośrednio na stylobacie stoją kolumny zbudowane z trzonu i głowicy -
kapitelu. Trzon nie jest walcem, ale zwęża się nieliniowo ku górze tworząc na 2/3 wysokości nieznaczne
wybrzuszenie nazywane entazis, służące optycznej korekcie kształtu kolumny. Trzon kolumny doryckiej jest
kanelowany, czyli zdobiony pionowymi wyżłobieniami nazywanymi kanelurami. We wczesnym okresie
wykonywano 16-18 kanelur, później zwykle 20. Głowica kolumny doryckiej składa się z dwóch części -
spłaszczonego, odwróconego i zaokrąglonego stożka zwanego echinus i płaskiej, kwadratowej płyty zwanej abakus.
Na głowicy spoczywa dwuczęściowe belkowanie składające się z architrawu (epistylu), czyli płasko obrobionej
kamiennej belki służącej jako podstawa drewnianych belek stropowych oraz poziomu tych belek - fryzu. Odcinek
architrawu podparty dwiema kolumnami tworzy przęsło. Odległość między kolumnami (mierzona u podstawy trzonu)
nazywa się interkolumnium. Fryz świątyń doryckich zdobiony jest metopami i tryglifami. Tryglify to prostokątne
płyty z dwoma pełnymi i dwoma półpełnymi wyżłobieniami, są pozostałością po elementach zakrywających
zakończenia belek stropowych. Metopy to płaskorzeźbione lub polichromowane płyty kamienne, wypełniające
odstępy między tryglifami. Na fryzie spoczywał geison. Dach w świątyni greckiej jest dwuspadowy, zamknięty przez
kolejne ukośne gzymsy, nakryte simą - wykończeniem dachu oraz elementem scalającym układ dachówek. Gzymsy
tworzą trójkątne zamknięcie przekrycia dachowego na szczytach budowli nazywane tympanonem zdobione
kompozycjami rzeźbiarskimi. Sima zamykająca okap dachu przerywana była otworami (rurami) odprowadzającymi
wodę deszczową, z czasem ozdabianymi rzeźbami nazywanymi rzygaczami. Otwory w okapie pod skrajnym rzędem
dachówek zasłaniane były geometrycznymi, roślinnymi lub figuralnymi antefiksami - elementy zdobiące okap dachu
w świątyniach, zwykle w formie palmet, głów postaci i stworów mitologicznych lub zwierząt. Narożniki dachu
i szczyt tympanonu zdobiły akroteriony - rzeźbione ozdoby w postaci sterczyn wieńczących szczyt tympanonu
i narożniki dachu, w formie palmet, liści akantu lub rzeźb figuralnych. Porządek dorycki określały dodatkowo tzw.

zasady tryglifu, regulujące dostosowanie wyglądu świątyni stworzonej wg zasad matematycznych do estetycznych
poglądów Greków - czyli doskonałość musi być widoczna nie tylko w liczbie, ale również w rzeczywistości. Często
odbywało się to wbrew perspektywie, stąd konieczność przesuwania narożnych tryglifów oraz wprowadzenie zasady
kontrakcji, która miała niwelować widoczne różnice szerokości metop, powstałe po przesunięciu tryglifów.
Przykładem z wprowadzonymi zasadami tryglifu pod koniec okresu archaicznego (okres wczesnoklasyczny) jest
skarbiec ateńczyków w Delfach – jedna z pierwszych budowli w której widać połączenie zasad konstrukcyjnych
z estetyką wyglądu. Skarbce delfickie były niewielkimi budynkami w formie distylosu, w którym przechowywano
dary wotywne.

Inne przykłady archaicznych świątyń doryckich:

- dwie świątynie Hery w Paestum
- świątynia Ateny Afai na Eginie

Porządek joński Powstał w Azji Mniejszej pod wpływem budownictwa ludów Wschodu. Charakteryzuje

go lekkość, smukłe proporcje, bogate zdobienia. W odróżnieniu od porządku doryckiego kolumna posiada bazę.
Jest ona oparta na plincie - małej, kwadratowej lub prostokątnej płytce. Sama baza jest trójczłonowa, złożona z dwóch
torusów (wypukłe wałki) i trochilusu (element wklęsły) między nimi. Trzon kolumny ozdobiony 24 kanelurami
połączonych listewkami - stegami, żłobkowanie jest węższe niż w stylu doryckim. Mniej wyraźnie jest zaznaczone
entazis, zwężenie trzonu poniżej głowicy jest też mniejsze. Głowica – najbardziej charakterystyczny element
wyróżniający styl joński ukształtował się w VI w. p.n.e., zbudowana jest z ozdobnej, opisywanej często jako
ślimacznica woluty. Kształt woluty wywodzi się z rolowanej nad wejściem maty. Powyżej woluty abakus
o profilowanych krawędziach, często dość bogato zdobiony. Belkowanie złożone z trójczłonowego architrawu na
którym opiera się w wariancie attyckim bogato zdobiony fryz ciągły . Zdobiony był reliefem z scenami
mitologicznymi lub historycznymi. Styl joński cieszył się ogromną popularnością od IV w. p.n.e., dominował
w okresie hellenistycznym. Swoim zasięgiem objął nie tylko Grecję ale też Italię i Sycylię. Rozwinięciem porządku
jońskiego był porządek koryncki. Przykładem świątyni jońskiej była świątynia Artemidy w Efezie (Artemizjon)
monumentalny dipteros z charakterystycznymi kolumnami w części frontowej, zdobionymi w dolnej części trzonu
płaskorzeźbą. Kolejny ważny przykład to skarbiec Syfnijczyków w Delfach, distylos w którym zamiast kolumn
ustawiono kariatydy - podpory architektoniczne spełniając funkcje kolumn, w formie postaci kobiecej dźwigające
na głowie (podtrzymującej) element architektoniczny budowli. Nazwa pochodzi od greckiego karyatides czyli
"dziewczyny ze wsi Karyai" - kobiety sprzedane w niewolę po zburzeniu sprzyjającej Persom wsi Karyai. Były one
zmuszane do ciężkiej pracy stąd ich forma w rzeźbie.

Rzeźba grecka jest rzeźbą figuralną. W okresie archaicznym cechy nawiązują do kanonu sztuki egipskiej –

rzeźby mają charakter zwarty, blokowy, poza statyczna, sztywna, wykroczna lub spoczywająca, bezosobowe twarze.
Dominują dwa rodzaje przedstawień – kurosy – przedstawiane w akcie postacie młodzieńców oraz kory – dziewczęta
ubrane w szaty. Kurosy pojawiły się wraz olimpiadami – w VIII w, początkowo przedstawiały sportowców którym
za zwycięstwa stawiano pomniki – stąd odpowiednia forma – atletyczna sylwetka, ponadczasowa młodość, będące
wyrazem powstającego kultu ciała, prowadzącego do idealizmu. Z czasem stały się przedstawieniem bogów
i herosów. Geneza kor wywodzi się z drewnianych, polichromowanych i ubranych w szaty wizerunków bogiń
ustawianych w domowych sanktuariach – xoanów. W czasach archaicznych nie traktowano rzeźb jako obiektów
artystycznych, ale raczej jako przedmiotu o funkcji magicznej i użytkowej - wykonywano je na zamówienie bogatej
arystokracji lub państwa jako pomniki i rzeźby nagrobne, lub do wyposażenia świątyń, wyroczni i sanktuariów.
Rzeźby nie przedstawiały jednak konkretnych osób, ale przepisywane im cechy i idealne pojęcia - piękno, pobożność,
honor i poświęcenie. Dlatego nawet w przypadku pomników stawianych przy grobowcach osób starych rzeźby
przedstawiają ludzi młodych, pięknych i uśmiechniętych. Różnice statusu wynikają raczej z wielkości pomnika niż
z jego cech formalnych. W czasie którym zaczyna rozwój rzeźba monumentalna można zaobserwować pojawienie
się dwóch styli: doryckiego i jońskiego. Styl dorycki przejawiał się bardziej sztywną sylwetką, lepiej zbudowaną,
z wyraźnymi tendencjami do poszukiwania stałych reguł – kanonu, anatomiczna bryła stylizowana (często
zastępowana wgłębną linią określającą granice mięśni). Styl joński wyróżnia smuklejsza, delikatniejsza w budowie
sylwetka, większa dokładność anatomiczna, anatomiczna tektonika szat (kory), finezja w oddaniu fryzury oraz fałdów
szat, przede wszystkim joński uśmiech. W VI w p.n.e. oraz okresie wczesnoklasycznym nastąpiła ewolucja rzeźby.
Przedstawienia zaczynają nabierać cech indywidualnych, w wizerunkach niektórych kor widać próbę odsłonięcia ciała
(Kora Eutydikosa), złamanie zasady frontalności (Jeździec z Rampin). Zanotowano również powstanie pierwszych
pomników historycznych (Tyranobójcy Antenora), z podkreśleniem indywidualnego wizerunku (chociaż umownego)
określonego wiekiem, poza zatrzymanego ruchu, dokładna lecz wyidealizowana budowa anatomiczna.

W rozwiązaniach kompozycji płaskorzeźby oraz rzeźby pełnej zdobiącej budowle nasilały się dążenia

do osiągnięcia jak największej harmonii. Dla metop w porządku doryckim zostały wprowadzone trzy zasady
kompozycji: centralna (scena umieszczana w środku pola), wertykalna (postać lub postacie wzdłuż osi pionowej
metopy), diagonalna (postacie rozmieszczone na linii przekątnej pola metopy, najczęściej były to dwie walczące
ze sobą osoby). Podobnie dla scen przedstawianych na tympanonie opracowana została zasada, w której myśl akcja
jest komponowana symetrycznie w stosunku do postaci centralnej umieszczanej w środku trójkąta. Pozostałe osoby
mają pozycję pochyloną, klęcząca i leżącą – dostosowanie pozy do kształtu pola w której postać jest przedstawiana
nazywamy prawem kadru. W płaskorzeźbach fryzów jońskich przez wzgląd na brak ograniczeń przestrzennych

zaczęto przedstawiać sceny batalistyczne, wyróżniające się o wiele większą dynamiką, ekspresją, niejednokrotnie
dramatyzmem (np. fryz skarbca Syfnijczyków).

W okresie archaicznym zaobserwowano również wzmożoną działalność ceramiczną. Wymyślano

i dostosowywano wiele kształtów naczyń jak też styli dekorowania ich:

- styl geometryczny X – pocz. IX w - w którym powierzchnię naczynia pokrywają wzory geometryczne

(np. meander);

- styl orientalizujący IX/VIII w p.n.e. – wśród wzorów ornamentalnych pojawia stylizowana, konturowa

Postać ludzka; największy zbiór podobnych waz – wazy dipylońskie (nazwa od jednej z bram Aten);

- styl czarnofigurowy – powstały ok. 560 r. p.n.e. – na naturalnym kolorze gliny przedstawiane są często

w kompozycji pasowej za pomocą niewielkiego pędzelka i firnisu czarne sylwetki z wydrapanym szczegółami; styl
ten będzie występował również w kolejnych okresach;

- styl czerwono figurowy – powstały ok. 530 r. p.n.e. – sylwetka ludzka w kolorze glinki, firnis w tle; postacie

doskonalsze w proporcjach i uchwyconym ruchu, zajmują większą część naczynia, zanika kompozycja pasowa.

Najczęściej spotykane tematy to sceny z życia bogów i ludzi wkomponowane w pasy pokrywające naczynia lub

w zamknięte pole prostokąta albo koła (w przypadku dna naczynia). Najbardziej znane przykłady zdobienia ceramiki
w stylu malarstwa czarnofigurowego to np. scena gry w kości pomiędzy Achillesem i Ajaksem. W malarstwie
czerwonofigurowym częstsze stają się malowidła ukazujące akcję – np. sceny tańca, zawodów sportowych itp.
Postacie ludzkie ukazywane były coraz częściej przy zastosowaniu skrótów perspektywicznych, dbałość o detale
przyczyniała się do coraz większego realizmu ukazywanych scen. Artyści zwracali też uwagę na dobór tematyki
dekoracji do kształtu i przeznaczenia naczynia.

Zabudowa miast greckich skupiona jest wokół agory – prostokątnego placu. Od V wieku p.n.e. agora została

wzbogacona budowaną przynajmniej wzdłuż jednego z boków stoą. Z czasem zabudowa miasta stanie się regularna
z domostwami i budynkami użyteczności publicznej stawianymi wzdłuż ulic przecinających się pod kątem prostym
(okres hellenistyczny). Nad większością miast greckich góruje wzgórze z temenosem – okręgiem kultowym
z wybudowanym kompleksem świątyń oraz innych budynków - akropol. Rozwój budownictwa mieszkalnego
przejawiał się w budowaniu domów wieloizbowych. Budynki kamienne, wykształcone z megaronu w okresie
mykeńskim miały rzut w kształcie prostokąta. Składały się z trzech części: dziedzińca wewnętrznego (na którym
skupiało się życie rodzinne), otoczonego magazynami, pomieszczeniami dla niewolników, pokoju dla mężczyzn -
andronu i pokojów dla kobiet gyneceum. W budynkach piętrowych sypialnie często lokowano na piętrze. Podłogi
wykładano mozaikami lub gliną (w zależności od zasobów finansowych właściciela), ściany zdobiono malowidłami.
W bogatszych domach, w oknach wstawiano szyby z miki lub szkła. Ten typ budownictwa przetrwał do okresu
hellenistycznego wzbogacany np. ilością budowanych pokoi, wystrojem itp. Dziedziniec wewnętrzny zastąpiono
perystylem (dziedzińcem otoczonym kolumnami) z basenem, dobudowano eksedrę (półkolistą niszę kończącą
perystyl, często wzbogacana kolumnami, przeznaczona do dysput).

Sztuka Grecji klasycznej

Okres klasyczny w sztuce starożytnej Grecji to drugi z etapów, na które zazwyczaj dzieli się czas trwania

i rozwoju sztuki na terenach zamieszkałych przez ludy greckie, czyli na obszarach należących głównie do basenu
Morza Egejskiego. Jako wydarzenie rozpoczynające ten okres przyjmowana jest data bitwy pod Salaminą (480 p.n.e.)
a wydarzenia kończące go wiązane są z datą śmierci Aleksandra Macedońskiego w 323 p.n.e., po której nastąpił
stopniowy podział jego imperium. Centrum kulturowym były wówczas Ateny, szczególnie w czasach Peryklesa, który
doprowadził do spektakularnej odbudowy zniszczonego przez Persów Akropolu ateńskiego. Rozkwit gospodarczy
umożliwiający podobne przedsięwzięcia stał się realny głównie dzięki nowemu ustrojowi – demokracji, ale także
dzięki rozwojowi nauk, sportu, teatru. Rozwijało się budownictwo publiczne – teatry, stadiony, szkoły. Rzeźbiarze
tworzą na zamówienia miast, powstają najpiękniejsze przykłady architektury greckiej. Silny wpływ na sztukę wywarły
twierdzenia Platona na temat doskonałego świata idei i osiągania wiecznej doskonałości w ideach dobra, prawdy
i piękna – stąd dążenia Greków do piękna idealnego.

W architekturze nadal dominują porządki dorycki i joński. Do ważnych zabytków tego okresu należy świątynia

Zeusa w Olimpii. Została zbudowana w latach 468 – 456 p.n.e. Jest to najstarszy znany przykład przełamania
dotychczasowej zasady symetrii i frontalizmu w dekoracji tympanonów. Dekoracja przyczółka zachodniego nie
przestrzegała zasad frontalizmu. W przedstawionej na tympanonie scenie walki Lapitów z centaurami, centralna
postać Apolla została pokazana frontalnie, ale głowa postaci była obrócona. Bóg spoglądał i wskazywał ręką na prawą
część kompozycji. Pozostałe postacie rozmieszczone były symetrycznie. Jednak ich pozy i gesty wynikały z ukazanej
akcji. Indywidualizm w ukazaniu twarzy, gestów, mimiki, strojów, realizm w przedstawieniu muskulatury ciała,
podkreślenie ruchu układem szat odbiegały od dekoracji okresu archaicznego. Do najważniejszych inwestycji należy
jednak przebudowa Akropolu ateńskiego, rozpoczęta od budowy Partenonu w 447 r. p.n.e.. Zainicjowana została
przez Peryklesa, który nadzór nad założeniem zlecił rzeźbiarzowi Fidiaszowi, natomiast realizacja architektoniczna
spoczywała na architektach Iktinosie, Kallikratesie oraz Mnesiklesie.
Droga z agory ateńskiej na akropol prowadzi przez zrealizowaną przez Mnesiklesa bramę – Propyleje. Była to
monumentalna budowla na planie wydłużonego prostokąta z kolumnami. Jej budowę rozpoczęto w 437 roku p.n.e..

Część główna budynku miała dwie bramy (większą i mniejszą), poprzeczną ścianę z pięcioma przejściami oraz dwa
skrzydła. Fasady budynku głównego miały po sześć doryckich kolumn. Do wejścia prowadziły schody. Część
zachodnia podzielona była na trzy nawy z dwoma rzędami kolumn w porządku jońskim. Część północną,
tzw. Pinakoteka – galeria, ozdobiona była obrazami m.in. Polignota. Mimo że budowla była niedokończona, stała się
wzorcem dla podobnych konstrukcji w całym świecie greckim. Tuż przed wejściem głównym, po południowej stronie
skrzydła wybudowano świątynię Nike Apteros. Zbudowana w latach 425 p.n.e.–421 p.n.e. według projektu
Kallikratesa jako jedno z ostatnich założeń przebudowy akropolu. Jest to świątynia zbudowana na planie
amfiprostylosu w porządku jońskim. Składa się z dwóch portyków i celli. Zadaszenia przedsionków umieszczonych
po stronie wschodniej i zachodniej podparte są czterema monolitycznymi kolumnami. Ściany świątyni zdobił joński
fryz o tematyce wojennej (sceny z bitwy pod Platejami i obserwujących te wydarzenia bogów olimpijskich).
Świątynię z trzech stron otoczono (w 410 p.n.e. - 408 p.n.e.) balustradą ozdobioną fryzem z postaciami bogiń
zwycięstwa Nike. Sceny zdobiące balustradę ukazują przygotowanie do złożenia ofiary z okazji zwycięstwa nad
Persami i samo jej składanie. Najbardziej znana płaskorzeźba z tego fryzu nazywana jest Nike rozwiązująca sandał,
jest to jednocześnie ważny element ewolucji rzeźby greckiej – przedstawia boginię w trakcie codziennej czynności.
Balustrada została ustawiona dla uczczenia zwycięstwa Alkibiadesa w bitwie pod Kyzikos. Przechodząc przez
Propyleje droga procesyjna wiodła obok monumentalnej rzeźby Ateny Promachos w stronę wschodniej części
Partenonu. Rzeźba Ateny Promachos była dziełem Fidiasza, w popularnej wówczas technice chryzelefantyny –
polegającej na połączeniu płytek kości słoniowej oraz złotej blachy na drewnianej konstrukcji. Przedstawiała Atenę
zwycięską, której posąg ufundowano ze zdobyczy spod Maratonu. Tego typu rzeźby były akrolitami – rzeźbami
składającymi się z przynajmniej dwóch rodzajów materiału. Partenon zbudowany z białego marmuru pentelickiego,
jest jednym z centralnie położonych budynków ateńskiego Akropolu. Świątynia zbudowana na planie peripterosu.
Jej budowę rozpoczęto w 447 p.n.e., a zakończono w roku 432 p.n.e.. Budowla powstała wg planów Iktinosa
i Kallikratesa, zaś przy wykonywaniu elementów rzeźbiarskich pracował Fidiasz. Nazwa Partenon nawiązuje
do Ateny Partenos (Ateny Dziewicy), której świątynia była poświęcona oraz nazwy sali od zachodniej strony,
przeznaczonej dla kapłanek - partenonu. Zbudowany w zgodzie z porządkiem doryckim, jest uważany
za najdoskonalszy jego przykład, również przez wzgląd na zastosowanie dodatkowych zasad tryglifu – krzywizn
horyzontalnych (polegających na nieznacznym wybrzuszeniu krepidomy) oraz wertykalnych (kolumny delikatnie
nachylone do wnętrza), mających sprawiać wrażenie idealnie równych kształtów. Niemniej w świątyni znajdują się
również elementy porządku jońskiego - 4 jońskie kolumny w pomieszczeniu partenonu oraz joński fryz znajdujący się
na zewnętrznych ścianach celli. W celli, na podium umieszczony był wysoki na 11 m posąg Ateny Partenos,
wykonany przez Fidiasza w technice chryzelefantyny, przedstawiający Atenę wojowniczkę, z tarczą, hełmem i
włócznią. Wnętrze celli z trzech stron otacza dwupoziomowa kolumna, która je dzieli na trzy nawy. Ściany świątyni
ozdobiono ciągłym fryzem jońskim (tzw. fryz Panatenajski - jego nazwa związana jest z Panatejami, świętem
obchodzonym ku czci Ateny). Długość fryzu umieszczonego na ścianach zewnętrznych przekracza 200 m.
W ukazanej procesji bierze udział ponad 400 postaci ludzkich i 200 zwierzęcych. Są tam wizerunki młodzieńców
niosących wodę, starców z gałązkami oliwnymi, pochód 140 jeźdźców, zwierzęta prowadzone na ofiarę (hekatombę).
Na ścianie wschodniej procesja dziewcząt kroczy w kierunku kapłanki, która odbiera z rąk dziecka peplos (punkt
kulminacyjny procesji), nową szatę dla Ateny (ma to być związane z głównym posągiem kultowym Aten – xoanem
Ateny Polias). Metopy umieszczone na belkowaniu zostały ozdobione scenami przedstawiającymi walkę bogów
i herosów. Postacie walczących umieszczone są parami. Ściana południowa (najlepiej zachowana) to ilustracja walk
Lapitów z centaurami - Centauromachia, ściana zachodnia przedstawia walkę Greków z Amazonkami -
Amazonomachia, ściana wschodnia ukazuje zmagania bogów z Gigantami - Gigantomachia, na ścianie północnej
pokazano sceny Iliupersis - zdobycia Troi. Przyczółki Partenonu zdobiły rzeźby nawiązujące do narodzin Ateny
(tympanon wschodni) oraz do sporu pomiędzy Ateną i Posejdonem o panowanie nad Atenami (tympanon zachodni).
Rzeźby w tympanonach różnią się ekspresją, sceny narodzin Ateny charakteryzuje spokój i statyka, natomiast rzeźby
tympanonu zachodniego są dynamiczne w ruchu. W dekoracji przyczółków po raz pierwszy w sztuce greckiej
zastosowano tzw. styl mokrych szat (w przedstawieniu Mojr obserwujących scenę narodzin), za twórcę którego uznaje
się Fidiasza. Po przeciwnej stronie Partenonu znajduje się jedna z piękniejszych świątyń attyckich – Erechtejon.
Została poświęcona Posejdonowi i Atenie oraz Erechteuszowi - jednemu z pierwszych królów ateńskich. Zbudowana
jako prostylos w porządku jońskim w latach 421 p.n.e. – 406 p.n.e. Erechtejon należy do ciekawszych rozwiązań
architektonicznych. Ukształtowanie terenu wymusiło dwupoziomowy układ świątyni. Cała świątynia złożona jest
z trzech połączonych ze sobą brył, zbudowanych na planie prostokąta. Do każdej z nich prowadziło osobne wejście.
Główny, środkowy budynek to świątynia z fasadą zwrócona w kierunku wschodnim. Przed fasadą umieszczono sześć
jońskich kolumn. Od strony północnej znajdował się duży portyk otoczony z trzech stron jońską kolumnadą.
Zadaszenie mniejszego, południowego portyku oparto na sześciu kariatydach. Ściany zewnętrzne zdobił ciągły fryz
wykonany z dwóch rodzajów marmuru: szarego o błękitnym odcieniu (jako tła) i białego – do wykonania postaci
fryzu. Technika wykonania fryzu polegała na wycięciu konturów postaci w marmurze szarym i osadzeniu w nim
białych postaci. Dało to ciekawy efekt kolorystyczny.

Architekt Iktinos, który pracował nad strukturą Partenonu, uznany jest również za twórcę planu świątyni

Apollina w Bassaj. Miała to być budowla na planie peripterosu, w której podobnie jak w Partenonie połączono
porządki dorycki i joński. Architekt użył kolumn w porządku doryckim – do kolumnady zewnętrznej, wewnątrz celli
zastosował półkolumny jońskie wydzielające wnęki (zamiast tradycyjnie stosowanych naw bocznych) i jednej

kolumny korynckiej oddzielającej adyton od pomieszczenia celli. Jest to najstarszy znany przykład zastosowania
porządku korynckiego w architekturze starożytnej Grecji. Został on stworzony na podbudowie porządku jońskiego,
z różnicą w kapitelu trapezoidalnego kształtu ozdobionym dekoracją stylizowanych liści akantu. Całości świątyni
Apollina dopełnia fryz ciągły z przedstawieniami walk centaurów i Amazonek. W tym czasie powstał pierwszy
kamienny teatr w Atenach - teatr Dionizosa. Teatry budowano pod gołym niebem, ich architektura zdominowana jest
przez półokrągłe trybuny, wykuwane w skale w celu zachowania dobrej akustyki. Trybuny są rozległe, mają
pomieścić setki osób. W centrum teatru znajdowała się okrągła orchestra – przeznaczona do występu chóru, który
objaśniał fabułę tragedii lub komedii. Za orchestrą na podeście dwa kolejne poziomy: proskenion oraz skene,
na których występowali aktorzy sztuki. Skene zamykała masywna, dekorowana malarstwem iluzjonistycznym ściana,
będąca elementem galerii, za którą mieścił się odpowiednik dzisiejszych kulis. Najbardziej okazałym jaki powstał
w okresie klasycznym jest teatr w Epidauros, wybudowany w 330 r. p.n.e. według projektu Polikleta Młodszego.

W IV w p.n.e. architekci w budowlach wznoszonych porządku doryckim odchodzili od przestrzegania już

niezrozumiałej dla nich zasady tryglifów, proporcje świątyń były smuklejsze a wnętrza bardziej dekoracyjne. Częstym
elementem były półkolumny i kolumny o korynckich głowicach. Porządek joński przeżywał swój renesans. Pod
wpływem architektury Wschodu zaznaczyła się tendencja wznoszenia budowli o gigantycznych rozmiarach, której
przykładami były świątynia Artemidy w Efezie, odbudowana w 323 p.n.e. na miejscu spalonego w Artemizjonu.
Upowszechnił się rzadko wcześniej stosowany typ budowli - tolos, wznoszony na planie okręgu w porządku doryckim
lub jońskim otoczony zewnętrzną, zazwyczaj wykonaną w porządku korynckim, kolumnadą (np. tolos w Epidauros).
Oprócz budowli sakralnych, na terenach Azji Mniejszej wznoszono monumentalne grobowce. Najbardziej znanym
przykładem tego typu budowli był grobowiec władcy Karii Mauzolosa w Halikarnasie – dzisiaj znane jako
Mauzoleum w Halikarnasie, zaliczony do siedmiu cudów świata. Mauzoleum zbudowano na planie prostokąta,
z jońską kolumnadą na piętrze, jońskim fryzem dookoła oraz uskokowym czterospadowym dachem, na którym
umieszczono całopostaciowe przedstawienie Mauzolosa w konnym powozie. Rozpowszechniono także poza terenami
Jonii budowle świeckie pełniące funkcję propagandową, tzw. pomniki honoracyjne. Jedyny, zachowany na miejscu
zbudowania, pomnik Lizykratesa w Atenach, to budowla w kształcie tolosu. Została ustawiona na 10-metrowym
podium, otoczona półkolumnami w porządku korynckim i zwieńczona trójnogiem, trofeum w konkursie śpiewaczym.
Lizykrates w ten sposób uczcił zwycięstwo swojego chóru w zawodach recytatorskich.

W rzeźbie okresu klasycznego zauważyć można kontynuację problematyki rzeźby archaicznej. Nadal

poszukuje się ideału, obserwuje anatomię i tektonikę szat, jednakże pojawia się również nowe zagadnienie –
studiowanie mechanizmu ruchu.

W okresie wczesnoklasycznym rzeźbiarze zaczęli odchodzić od sztywnej formy kurosów i kor. Pomimo

tradycji początkiem okresu klasycznego kurosów przedstawia się z większą swobodą w pozie, dokładnością
anatomiczną (np. Kuros Kritiosa) oraz wyraźną próbą ukazania ruchu (Posejdon z Artemizjonu Kalamisa), nadal
obowiązuje jednak poszukiwanie estetycznego ideału, frontalizm ujęcia (Auriga Delficki Pitagorasa z Region).
Frontalne ujęcie zostało złamane dopiero w latach sześćdziesiątych V w w przyczółku świątyni Zeusa w Olimpii.
W płaskorzeźbie V w nadal poszukiwano ekspresji w scenach batalistycznych (fryz joński świątyni Apollina
w Bassaj), przy jednoczesnych próbach bardziej plastycznych, przestrzennych przedstawień (np. metopy Partenonu).
Rzeźbiono także pomniki nagrobne (np. Stela Hegeso) z zachowaną klasyczną prostotą i umiarem, czytelną
harmonijną kompozycją. Do ciekawych i pełnych innowacji należą fragmenty płaskorzeźby zwane Tronem Ludovisi,
w którym pojawił się styl mokrych szat oraz przedstawienie aktu kobiecego. W rzeźbie pełnej w V w oprócz
wspomnianej estetyki, zagadnień ruchu, postawiono nacisk również na odpowiednią pozę oraz kanon proporcji.
Szczególną rolę w rozwijaniu powyższych zagadnień odegrali rzeźbiarze: Fidiasz, Poliklet z Argos, Myron. Fidiasz
w rozwiązaniach estetycznych rozpowszechnił technikę chryzelefantyny oraz styl mokrych szat ( jego styl przejął np.
Pajonios z Mende). Podkreślił również wagę monumentalizmu – jego Zeus Olimpijski jest nie tylko szczytowym
osiągnięciem formy w rzeźbie greckiej, ale także największą znaną rzeźbą klasycznej Grecji. Poliklet z Argos
zajmował się głównie zagadnieniami proporcji i pozy. Wprowadził i wzbogacił teorią pozę kontrapostu –
przeciwwagi, polegającej na przerzuceniu ciężaru ciała na jedną nogę, czego przykładem jest słynny Doryforos
(Niosący włócznię). W rzeźbie tej oprócz pozy wprowadził Poliklet również kanon proporcji ludzkiego ciała, które
odtąd miało być przedstawiane wg określonych miar i stosunków liczbowych. Swoje teorie Poliklet urzeczywistniał
również w innych swoich dziełach (Diadumenos). Poszukiwanie piękna, kult ciała i zagadnienie ruchu zaprowadziły
Myrona ku rozwiązaniom całkowicie odmiennym. Istotą staje się dynamiczna poza, jednakże sam ruch jest ruchem
zatrzymanym (Dyskobol), pomimo wrażenia ekspresji ruchowej. Rzeźba w V w miała przede wszystkim zadanie
prezentowania się, stąd ukazanie rzeczywistego ruchu nie jest jeszcze powszechne. Sytuacja ulegnie zmianie w IV w.
Rzeźby będą przeznaczone do oglądania z kilku stron, będą bardziej rozczłonkowane, wieloplanowe. Idealizacja
osiągnie apogeum, szczególnie w twórczości Praksytelesa, którego określa się mianem rzeźbiarza pięknych bogów,
z mocno wygiętą linią ciała, podkreślającą kontrapost, delikatnością anatomiczną, polikletowskimi proporcjami
(np. Odpoczywający Satyr, Apollo Sauroktonos). Za jego sprawą do sztuki wkroczy pełny akt kobiecy (Afrodyta
z Knidos), którego zmysłowość będzie jednym z pierwszych kroków w stronę sztuki hellenistycznej. Największe
zmiany do klasycznego pojmowania formy w rzeźbie wprowadził nadworny rzeźbiarz Aleksandra Wielkiego – Lizyp
z Sykionu. Nowy kanon proporcji wysmuklił postać, zdecydowany ruch podkreślił rozczłonkowanie
i wieloplanowość (np. Apoksyomenos), natomiast liryczność przedstawień bogów uczyniła ich podobnymi
rzeczywistym postaciom (zmęczony Herakles Farnese), co wynika z wnikliwej obserwacji nie tylko anatomii,

ale również zachowań ludzkich. W przedstawianych grupach zauważyć można wewnętrzną akcję i wzajemne
zainteresowanie, wykluczające prezentacyjność jako jedną z podstawowych cech rzeźby V w (Sylen z małym
Dionizosem). Do największych zasług Lizypa można zaliczyć portret. Seria wyobrażeń filozofów (Sokrates)
z cechami indywidualnymi wynikającymi z obserwacji twarzy, jak też rzeczywiste portrety (seria portretów
Aleksandra Wielkiego, portret Arystotelesa) zbliżają Lizypa do naturalizmu, zupełnie odmiennego od wykonywanych
w V w syntez twarzy filozofów lub polityków (np. Perykles Kresilasa). Ostatnim z wielkich rzeźbiarzy klasycznych
był Skopas. Przypisuje mu się zamyślonego Aresa Ludovisi, z liryką podobną Lizypowi. Jednakże Skopas
wprowadził do rzeźby dramatyzm, mocną ekspresję ruchową, wynikającą z konkretnej realistycznej sytuacji –
Tańcząca Bachantka – kolejna cecha zbliżająca do sztuki hellenistycznej.

Sztuka Grecji Hellenistycznej

Sztuka grecka okresu hellenistycznego to sztuka ostatniego, umownego okresu dziejów sztuki

starożytnej Grecji. Jego ramy czasowe wyznaczają: śmierć Aleksandra Macedońskiego w 323 p.n.e., podbój Egiptu
Ptolemeuszy, ostatniego, niezależnego państwa hellenistycznego (30 p.n.e.) oraz dominacja chrześcijaństwa
do III w n.e..

Podboje Aleksandra Wielkiego rozszerzyły zasięg oddziaływania sztuki greckiej. Jednocześnie wiele

z podbitych ziem już wcześniej posiadało bogate tradycje kulturowe (np. Egipt, Mezopotamia, Persja czy dolina
Indusu). Przenikanie się elementów greckich i orientalnych a także w późniejszym okresie italskich, zdecydowało
o dalszych kierunkach rozwoju sztuki hellenistycznej. Wielu jej twórców wywodząc się z tradycyjnych ośrodków
artystycznych Grecji czerpiąc z bogatej spuścizny poszukiwało nowych form wyrazu pełniej odpowiadających nowym
realiom. Wraz z ekspansją terytorialną powstały nowe ośrodki, miejscowe tradycje wywierały wpływ na działających
w nich artystów. Nastąpił rozkwit nauk przyrodniczych i filozofii. Zainteresowanie człowiekiem i jego rozwojem
osobowym zaowocowało w sztuce licznymi portretami ludzi różnej kondycji, wszelkich ras i warstw społecznych;
zdrowych, kalekich i starców. Przedstawienia na reliefach i obrazach zamiast neutralnego tła otrzymały bogate
pejzaże. Idealizacja została zastąpiona tendencjami naturalistycznymi a klasyczna harmonia ustąpiła miejsca ekspresji
i kontrastowi piękna i brzydoty.

Architektura tego okresu związana jest w dużej mierze z zakładaniem nowych miast i przebudowywaniem

istniejących ośrodków miejskich. Przy rozwiązywaniu układów urbanistycznych przestrzegano zasad opracowanych
już w V wieku p.n.e. przez Hippodamosa z Miletu. Jednym z czołowych urbanistów okresu hellenistycznego był
architekt macedoński Dejnokrates, projektant Aleksandrii. Nowatorstwo rozwiązań wiązało się, między innymi,
z planowaniem — biorącym pod uwagę ukształtowanie terenu, warunki klimatyczne, odległość od szlaków
komunikacyjnych oraz możliwości zaopatrzenia w wodę. Miasta zakładano na geometrycznym planie z wyraźnie
zaznaczonymi granicami dzielnic mieszkalnych, handlowych, reprezentacyjnych i terenów rekreacyjnych. Centralnym
miejscem była agora, a regularną siatkę ulic prowadzono w prostopadłych kierunkach. Miasta wyposażano
w urządzenia wodociągowe doprowadzające wodę do domów oraz w sieć kanalizacyjną. Najważniejszymi budowlami
miejskimi były: buleuterion (ratusz, miejsce posiedzeń rady miejskiej), eklesiastreon (gmach posiedzeń zgromadzeń),
stoa wznoszona jako budowla wolno stojąca o zróżnicowanym przeznaczeniu użytkowym albo portyk otaczający
agorę, kręgi świątynne czy palestry. Została wprowadzona także stoa piętrowa (pomysłodawcą takiego rozwiązania
był Sostratos z Knidos), w której parter projektowano najczęściej w porządku doryckim a piętro w jońskim.
Tak rozwiązano np. Stoę Antigonosa w Delos (ok. 245 p.n.e.) czy też Stoę Attalosa w Atenach (ok. 140 p.n.e.).
W tym czasie powstawały też duże obiekty sportowe - gimnazjony, gmachy bibliotek miejskich (np. w Aleksandrii,
i Pergamonie), w budowlach teatrów rozbudowywano proskeon, którego część podziemną – hyposkeon wyposażano
w portyk. O możliwościach technicznych rozwiązań ówczesnych architektów świadczy wielopiętrowa budowla jaką
była zaliczana do siedmiu cudów świata latarnia morska w Faros w Aleksandrii Sostratosa z Knidos. Zachodziły
także zmiany w budownictwie rezydencji. Powstawały pełne przepychu pałace, rozbudowane w planie piętrowe
budynki o bogatym wystroju malarskim, marmurowych wykładzinach, mozaikach zdobiących posadzki. W mniej
bogatych willach okładziny marmurowe zastępowano malarską imitacją. W architekturze sakralnej nastąpiło
ostateczne zerwanie z zasadą tryglifów. Porządek dorycki występował tylko w małych obiektach sakralnych, jako
dekoracja budynków świeckich lub w fasadach grobowców. Nowe świątynie budowane były w porządku jońskim lub
korynckim. Dodatkowo wzbogacano go przez np. reliefową dekorację baz kolumn, dodatkową kolumnadę
(Olimpiejon w Atenach).

Rzeźba hellenistyczna zainteresowana jest wszechstronnie osobowością człowieka m.in. w aspektach wieku

(dzieciństwo, starość), przynależności społecznej (wolni, niewolnicy) i etnicznej, wypracowała w pełni realistyczne
formy modelunku, ekspresji i ruchu dla szerokiego repertuaru tematów. Stylowo inspirowana dziełami wielkich
mistrzów (głównie Skopasa, Praksytelesa, Lizypa), rozwinęła 3 podstawowe tendencje: tzw. barokową - patetyczną
i dynamiczną, rokokową - delikatną i finezyjną oraz klasycyzującą (określaną też jako tradycyjną) - chłodną
i akademicką. Rzeźby okresu hellenistycznego często tworzone były jako wolno stojące. Pozwalało to tworzyć dzieła
przestrzenne o wieloplanowej kompozycji. Często spotykane są tematy znane z wcześniejszych przedstawień
w reliefie, kompozycje grupowe i pojedyncze posągi o kompozycji zbliżonej do stożka. Przemieszanie etniczne
ludności w epoce hellenistycznej widoczne jest w rysach rzeźbionych postaci. W rzeźbie ukazywane są postacie

Greków, Persów, Nubijczyków czy Syryjczyków. Realistycznie oddawane są różnice strojów, fryzur czy uzbrojenia.
Częstym tematem są wizerunki młodego Erosa i Afrodyty (do najbardziej znanych wizerunków bogini należy rzeźba
Afrodyta z Melos lub też Wenus z Milo powstała około 150–120 p.n.e.). Rozwinął się portret rzeźbiarski, który
stopniowo pogłębiany psychologicznie osiągnął pełnię realizmu w analitycznych wizerunkach władców i osób
prywatnych. Obok nadal aktywnych starych ośrodków rzeźbiarskich (głównie w Atenach) powstały nowe
w Aleksandrii, Pergamonie i na Rodos. Każdy z tych ośrodków reprezentował odmienne koncepcje stylowe.
Z ośrodkiem na wyspie Rodos związana była twórczość artystów, autorów znanych kompozycji przestrzennych jak
Grupa Laokoona (autorstwa Agesandrosa, Polydorosa i Atenodorosa) i Byka Farnezyjskiego (Ukaranie Dirke)
wykonanego przez Apolloniosa i Tauriskosa. Bogactwo skomplikowanej kompozycji, efektów światłocieniowych,
precyzja wykonania wiąże te dwie rzeźby z nurtem tzw. "baroku hellenistycznego". Innymi znanymi dziełami
twórców związanych z tą wyspą jest Boetos z Chalkedonu, autor rzeźby przedstawiającej chłopca duszącego gęś;
Doidalses – twórca tzw. Afrodyty przykucniętej, rzeźby wielokrotnie kopiowanej na zamówienia Rzymian; oraz
nieznany z imienia twórca rzeźby Nike z Samotraki. W Pergamonie, rzeźba osiągnęła doskonałość w kompozycjach
„barokowych", dynamicznych i ekspresyjnych, o wybujałych formach i silnym światłocieniu. Działalność artystów
pergamońskich najbardziej znana jest z dekoracji rzeźbiarskiej wolno stojącego ołtarza poświęconego Zeusowi
i Atenie (Ołtarz Pergamoński) z II wieku p.n.e. oraz zachowanych w rzymskich kopiach rzeźb Gal zabijający żonę
i Umierający Gal. Te dwie rzeźby to fragmenty pomnika upamiętniającego zwycięstwo Attalosa I nad
małoazjatyckimi Galami (Galatami). Cechuje je pełen szacunku stosunek do pokonanych i realistyczne oddanie pełnej
patosu sceny. Fryz wewnętrzny Ołtarza Pergamońskiego cechuje rozwinięta w czasach rzymskich narracja ukazania
dziejów bohatera Telefosa (tzw. zasada narracji kontynuacyjnej). Postacie reliefu zostały przedstawione na tle
pejzażu. Jest to pierwsze przedstawienie płaskorzeźby osadzonej w takiej kompozycji na tak dużą skalę. Wcześniej
pejzaż występował w reliefie tylko sporadycznie. Ze szkołą pergamońską wiąże się również znakomite studia snu,
np. Faun Berberini. Szkoła aleksandryjska specjalizowała się w tematyce dnia codziennego. Miękki modelunek,
dokładne polerowanie powierzchni, lekkość i finezja gestów, erotyczne zabarwienie nadały rzeźbom aleksandryjskim
specyficzny klimat o niemal iluzjonistycznych efektach. Te cechy skłoniły historyków do nadania rzeźbom szkoły
aleksandryjskiej nazwy "antycznego rokoka". Tematyka sielankowa reprezentowana jest przez rzeźby związane
z wyobrażeniami Erosa i Psyche, śpiących hermafrodytów. Rzeźba aleksandryjska to także nurt naturalistyczny
ukazujący ludzi starych, kalekich. Najbardziej znane rzeźby to postać starego mężczyzny i starej pijanej żebraczki
(której autorem jest Myron z Teb). Przez drobną plastykę zostały spopularyzowane figurki przedstawiające
karykaturalne wizerunki kalek i karłów. Ten groteskowy nurt nie ominął postaci bogów ukazując podstarzałą
Afrodytę, przebiegłego Hermesa czy pyszałkowatego Aresa.W Atenach plastyka, zwłaszcza sakralna, kontynuowała
dawne tradycje, z którymi związany był uczeń Lizypa, Chares z Lindos, twórca posągu Heliosa wykonanego
na zamówienie wyspy Rodos (Kolos Rodyjski). Stare dzieła, stały się w okresie późniejszym podstawą licznych
adaptacji, przetworzeń (Wenus z Milo) i kopii, początkowo wykonywanych dla kolekcjonerów greckich, a następnie
(od I wieku p.n.e.) - dla rzymskich, zwłaszcza w Italii, gdzie były tworzone techniką punktowania (Pasiteles,
Arkesilaos).

Malarstwo monumentalne znane jest na ogół z opisów i kopii rzymskich. Z opisów wiadomo że popularne były

tematy historyczne, rodzajowe dotyczące życia codziennego i mitologii oraz pejzaże i martwa natura, które
charakteryzowały się realizmem. W okresie hellenistycznym, w Aleksandrii tworzył przedstawiciel nowego kierunku
zwanego grylloi. Były to przedstawienia karykaturalne, w których pod postaciami zwierząt lub ludzi o cechach
zwierzęcych ukazywano sceny mitologiczne lub historyczne, często w formie groteski. Z tym ośrodkiem związane jest
wytworzenie jeszcze jednego stylu przedstawień scen rodzajowych, zwanego ryparografią. Cechą charakterystyczną
tego malarstwa było wzbogacenie scen rodzajowych np. przez ukazanie pracy w otoczeniu warsztatu, sceny życia
codziennego urozmaicano scenami pornograficznymi lub wulgarnymi. Przeciwieństwem ryparografii jest
megalografia – malarstwo cechujące się dużym formatem i wzniosłym tematem, zazwyczaj historycznym lub
mitologicznym. Na zamówienie tworzone były oficjalne portrety, niektóre przetrwały w rzymskich kopiach,
np. portret Berenike II jako rzymska mozaika. Malarstwo ścienne oparte było przede wszystkim na technice
temperowej, a sztalugowe na enkaustycznej. Obrazy ścienne zdobiły zazwyczaj wnętrza bogatych domów. Styl
inkrustacyjny, polegający na naśladowaniu okładzin z marmuru, znalazł zastosowanie nie tylko przy zdobieniu
pomieszczeń mieszkalnych ale również do dekoracji bogatych grobowców. Wnętrza zdobiono także mozaiką
układaną na posadzkach i ścianach. Malarstwo wazowe podupadło wypierane przez dekoracje reliefowe, często
uzyskiwane z wyciskanych form. Podstawowe stały się motywy geometryczne i roślinne komponowane w układach
pasmowych. Oprócz gotowych form stosowano relief otrzymywany przy pomocy stempli, którymi wyciskano wzory
układane w pasy o bardziej różnorodnych niż forma układach. Oprócz wzorów geometrycznych stosowano
umieszczane we wnętrzach naczyń medaliony z popiersiami bóstw lub scen erotycznych. Dekoracja naczyń
ceramicznych często była wzorowana na reliefie zdobiącym naczynia wykonywane z metalu, które wraz ze wzrostem
zamożności i zamiłowaniem do przepychu stawały się coraz popularniejsze. Za największego malarza waz okresu
hellenistycznego uchodził Appeles, który miał godnego rywala w osobie Antyfilosa z Aleksandrii.

Po upadku ostatniej monarchii hellenistycznej, greccy artyści pracowali dla nowych odbiorców – Rzymian.

Sztuka grecka stała się jednym z elementów leżących u podstaw rozwoju sztuki rzymskiej. O jej sile świadczy także
wpływ jaki wywarła na sztukę bizantyjską, renesans i klasycyzm.