SZTUKA STAROŻYTNEJ GRECJI
Rozdz. 1: Wieki ciemne – okres submykeński (ok. 1150-1050 p.n.e.) i protogeometryczny (ok. 1050-900 p.n.e.)
1. ARCHITEKTURA
Brak monumentalnej architektury.
Skromne budownictwo.
Miejscowość Karfi
- pd.-wsch. część Krety.
- refugialny charakter.
- założona pod kon. XII w. p.n.e. przez ludność minojsko-mykeńską; ok. 3500 mieszkańców.
- zwarte grupy domów, brukowane uliczki.
- domy na planie prostokąta lub zbliżone.
- brak fundamentów, tynków.
- duży, wieloizbowy dom,wyróżniający się wielkością, prawdopodobnie siedziba władcy.
- magazyny i podwórka.
- okręg kultowy (dziedziniec otoczony murem, ołtarz w pn. części, ława na dary wotywne).
Po upadku kultury mykeńskiej ludnoć wyemigrowała do Azji Mniejszej; nowe osady od IX w. p.n.e. (np. Smyrna).
Smyrna (Jonia)
- na wybrzeżu tureckim.
- jednoizbowy dom mieszkalny.
- owalny, 3x5 m, ok. 900 p.n.e.
- dolna partia scian z nieobrobionych kamieni, górna z suszonej cegły.
- typowe rozwiązanie archit. tego okresu.
- jedna z najwcześniejszych greckich budowli mieszkalnych.
Lefkandi na Eubei, apsydalny budynek, 1 poł. X w. p.n.e.
- w formie wydłużonego prostokąta in antis.
- apsyda, wewn. Kolumnada, na zewnątrz seria podpór wzdłuż dłuższych boków, wewnątrz podzielony na 3 częsci.
- cegła i drewno na kamiennej podmurówce.
- bogate groby pod podłogą (być może miejscowego władcy).
- w pobliżu rodzinna nekropolia.
- pierwotnie funkcja pałacu, potem grobu (heroon) o przeznaczeniu kultowym.
- monumentalny charakter.
2. RZEŹBA
Rozwój drobnej plastyki terakotowej:
Przeważają wyobrażenia kobiece i odzianych postaci ludzkich.
Niektóre nawiązują do okresu egejskiego (np. tzw. boginie błogosławiące z Karfi)
Centaur z Lefkandi na Eubei, kon. X w. p.n.e.
- wspaniale opracowana głowa
- dekoracja wzorowana na dekoracji współczesnych naczyń.
Figurki brązowe:
Wyróżniają się wyobrażenia mężczyzn.
Wyobrazenia męskie i kobiece są nagie.
Kobiece sztywne z rękami opuszczonymi wzdłuż ciała, męskie poruszone.
Figurki męskie z Olimpii, IX w. p.n.e.
- stylistycznie jeszcze w konwencji protogeometrycznej.
- dysproporcje w wielkości poszczególnych części postaci.
Tańczący w kręgu mężczyźni z Olimpii, VIII w. p.n.e.
- postęp w ujęciu postaci ludzkiej.
- lepsze proporcje, powiększenie się bryły korpusu, można wyróżnić ramiona, talię brzuch.
3. CERAMIKA
Podstawowe motywy dekoracyjne: koła i półkola (przejęte z repertuaru submykeńskiego), linie faliste i ukośne, romby, trójkąty, spirala, meander, krzyż, swastyka, itp.
Kontynuacja w zakresie kształtów naczyń.
W okresie submykeńskim (1150-1050 p.n.e.) dekoracja wykonywana z wolnej ręki; w okresie protogeometrycznym kształty poddane surowym rygorom, jak w ceram. geometrycznej.
Zaczęto stosować pędzle o kilku końcówkach, precyzyjne wykonywanie wielu równych linii.
Poprawiła się jakość techniczna ceramiki, lepsza glina i pokost niż submykeńskie.
Naczynia submykeńskie: naczynie strzemionowe, lekyt, mała amfora, czara.
W okresie submykeńskim tradycje jeszcze mykeńskie; przetrwał sposób produkcji i kształty naczyń, ale bardziej przysadziste, mniej precyzyjna dekoracja.
Styl protogeometrycznym (1050-900 p.n.e.) pojawia się ok. poł. XI w. p.n.e. w Attyce, a potem w welu inych miejscach.
Zanik naczyń strzemieniowych, inne wyższe i smuklejsze (szczególnie amfory).
Zastosowanie szybszego koła garncarskiego.
Kremacja najpopularniejsza w Attyce, amfory na prochy.
Popularne kształty: oinochoe o trójlistnym wylewie, lekyty i hydrie.
Otwarte formy: głębokie kubki, czary na wysokich nóżkach (tylko w okr. Protogeometrycznym!).
Dwa systemy dekoracji naczyń:
tło w kolorze gliny, dekoracja czarnym lub brązowo czarnym pokostem; grupy wąskich pasków biegających naczynie w dolnej partii, i góry i na ramionach koncentryczne koła półkola, linie faliste i inne elementy.
większa część pokryta pokostem, motywy zdobnicze w wydzielonych polach w kolorze gliny; pod koniec okresu.
W latach 950-900 p.n.e. rozprzestrzenienie się stylu protogeometrycznego w Argolidzie, Koryntii, na Itace, w Beocji, Fokidzie, Tesalii i na pn. Cykladach.
Rozdz. 2: Okres geometryczny (ok. 900-720/700 p.n.e.)
1. ARCHITEKTURA
Nie miała charakteru monumentalnego.
Fundamenty i dolne partie budowli najczęściej z niewielkich, nieobrobionych kamieni, , partie wyższe z cegły suszonej; stosowano drewno, budowle pokrywano strzechą; nietrwałe materiały.
Późniejsze założenia niszczyły pozostałości wcześniejszych.
Dwa typy osad:
1) o charakterze wiejskim – domy w pewnej odległości od siebie (np. Lefkandi czy Eretria na Eubei, Smyrna).
2) charakterze miejskim – czworoboczne domy, blisko siebie, regularna zabudowa osiedli, przy domach warsztaty rzemieślnicze (np. Zagora na wyspie Andros).
Zagora na Andros, VIII w. p.n.e.
- typowa osada geometryczna.
- domy z miejscowego kamienia, prostokątne lub kwadratowe.
- domy przylegały do siebie, w centrum wydzielona budowla świątynna (z VI w. p.n.e.!) na miejscu wcześniejszego ołtarza.
- w budynkach wgłebienia na pitosy (duże, gliniane naczynia zasobowe), wzdłuż ścian kamienne ławy.
- wielki mur obronny.
Osada i mury Smyrny w drugiej fazie, 2 poł. VIII w. p.n.e.
Większość budowli mieszkalnych, budowle sakralne, świątynie.
Budowle mieszkalne o różnym kształcie, rzadko na planie owalnym, często zakończone apsydą.
Budowle owalne i apsydalne wypierane przez prostokątne (Zagora), dominujące w VIII w. p.n.e. (łatwiej je ze sobą łączyć i zagospodarować przestrzeń).
Prostokątne niekiedy z wejściem na dłuższym boku.
Budowle sakralne wzorowane na mieszkalnych.
Początkowo otwarte sanktuaria ogrodzone z ołtarzem po środku (jak w Karfi), potem ”dom dla bóstwa” – świątynia.
Początkowo świątynie nie różniły się od domów mieszkalnych; dary wotywne.
Typy budowli świątynnych:
1) prostokątna z wejściem na dłuższym boku lub kwadratowa z ławami wzdłuż ścian.
Świątynia Apollina Delfiniosa (Delfinion), Dreros (Kreta), ok. poł. VIII w. p.n.e.
- wewnątrz dwie podpory na osi budowli.
- w centrum eschara – ołtarz ofiarny (wewnątrz!)
- ognisko z podporami i dymnik w dachu.
- z tyłu ława na wota (figurki Apolla, Leto i Artemidy).
- podobna w Gortynie na Krecie.
2) z apsydą i najczęściej podporami przed wejściem.
Świątynia Hery Akraja w Perahorze, ok. 800 p.n.e.
- w tyle zaokrąglona apsyda, a na froncie otwarty przedsionek kolumnowy.
- w przedsionku 2 pary filarów przed krótkimi antami.
- po raz pierwszy forma prostylosu (budowli typu megaronowego, w której podpory ustawione są przed antami, a nie pomiędzy nimi).
- wysoki wypukły dach, otwarty od frontu.
- kwadratowe otwory od frontu, trójkątne po bokach.
3) prostokątna z przedsionkiem i wejściem na krótszym boku (wywodzi się z mykeńskiego megaronu).
Świątynia lub megaron B w Termos (Etolia), X-VIII w. p.n.e.
- prostokątna budowla, wewnątrz podzielona poprzecznie na 3 części nierównej wielkości.
- brak podpór wewnętrznych.
- Boros – dół ofiarny.
- prawdopodobnie otoczona półkolistą kolumnadą lub podporami odciążającymi dach lub późniejsza wolnostojąca kolumnada.
- okres od późnej fazy mykeńskiej do wczesnej epoki żelaza.
Tiryns, geometryczna świątynia Hery (T), VIII w. p.n.e.
- na pozostałościach mykeńskiego megaronu pałacowego.
- na planie megaronu.
- orientacja starszego założenia.
Pierwsza świątynia Hery (Herajon I) z Samos (Jonia), pocz. VIII w. p.n.e.
- megaronowa, wydłużona budowla prostokątna z podporami wewnętrznymi.
- 100 stóp długości (hekatompedon).
Świątynia Artemidy Orthia w Sparcie, Kon. VIII w. p.n.e.
- plan podobny do Herajonu I.
- drewniane podpory na kamiennych płytach.
- ołtarz starszy od świątyni przy krótszym boku.
- temenos ogrodzony i wyłożony łupkami kamienia.
Terakotowy model świątyni w Argos, VIII w. p.n.e. !
- informacja o wyglądzie budowli sakralnych.
- złożony jako dar w okręgu kultowym Hery w Argos.
- prostylos z dwoma słupami od frontu.
- malowana dekoracja, motywy geometryczne i zgeometryzowane roślinne.
- podział na cellę i pronaos.
- dwuspadowy dach z trójkątną przestrzenią po obu stronach – późniejsze przyczółki.
- poziomy fryz na belkowaniu, ciemne i jasne prostokąty.
2. RZEŹBA
Brak zachowanej plastyki monumentalnej (brak jeszcze technologicznych i społecznych warunków).
Drobna plastyka, głównie figurki terakotowe i brązowe, czasem z kości słoniowej; postacie ludzkie i zwierzęta; stosowano też drewno.
Ksoanony – wizerunki bóstw w postaci słupa lub deski z drewna, na których zawieszano szaty lub skóry, często zwieńczone maską (prawdopodobnie z gliny, później z kamienia).
Figurki brązowe i terakotowe oddawane w sposób jak na malowidłach sylwetowych na współczesnych naczyniach.
Sylwetki ludzkie i zwierzęce nie mają „trzeciego wymiaru”; ograniczone detale anatomiczne, zaznaczenie narządów płciowych i uwypuklenie nosa.
We wczesnych obiektach stosunkowo krótki korpus, wydłużone ręce i nogi odsunięte od ciała; później sylwetki bardziej zorganizowane i geometryczne w VIII w. p.n.e.).
W Attyce od IX w. p.n.e. pojawiają się terakotowe wyobrażenia koników, lepione ręcznie, w VIII w. p.n.e. także inne typy statuetek, np. wyobrażenia kobiet.
Terakotowe figurki kobiece siedzące (boginie), stojące lub opłakujące zmarłego (płaczki; także w scenach pogrzebowych na wazach).
Figurki męskie, dobrze opracowany detal.
Rozdz. 3: Okres archaiczny (ok. 720/700-480 p.n.e.)
Rozdz. 4: Okres Klasyczny (ok. 480-400 p.n.e.)
Rozdz. 5: Późny okres klasyczny (ok. 400-323 p.n.e.)
Rozdz. 6: Okres hellenistyczny (323-30 p.n.e.)