1

Łódź, 20 marca 2014 r.

Grzegorz J. Wróbel

Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.

Duszpasterstwo wojskowe w Polsce. Wybrane zagadnienia.

1. Tradycje duszpasterstwa wojskowego w Polsce.

Posługę religijną w dawnej Polsce prowadzili zazwyczaj zakonnicy będący przy boku

władcy czy hetmana. Podstawowymi posługami były: Msze św, spowiedź oraz
błogosławieostwo na bitwę. W warunkach wojennych, obozowych, posługi te odbywały się
w uproszczonym obrządku czy rycie.

Spowiedź odbywała się na zasadzie zbiorowego aktu skruchy, odprawiano Mszę św. polową.
Przed bitwą udzielano błogosławieostwa krzyżem czy relikwiarzem.
Zbiorowe przyjmowanie komunii w/g relacji tzw. Galla, miało miejsce np. w czasie wyprawy
Bolesława Krzywoustego na Kołobrzeg w 1103 r. Jak podaje Jan Długosz, przed bitwą pod
Grunwaldem, niemal całe wojsko przystąpiło do komunii. Król Władysław wraz z orszakiem
uczestniczył w kilku mszach przed i po bitwie

1

.

Stałe duszpasterstwo zostało wprowadzone w 1690 r., przez Sejm Warszawski,

z inicjatywy króla Jana III Sobieskiego. Ustanowiono 36 etatów kapelanów, po jednym dla
każdego z 22 pułków piechoty i 16 pułków pułku dragonów. Kapelani uczestniczyli podczas
wyprawy pod Chocim w 1694 r., w bitwie pod Podhajcami w 1698 r.

2

Po letargu w czasach saskich, Sejm Wielki wprowadził do wojsk Liwy i Korony 43

kapelanów, następnie zwiększył ilośd wojskowych duchownych do 62.

Po utracie niepodległości odtworzono duszpasterstwo w strukturach wojska Księstwa

Warszawskiego. W 1810 r, dla sześddziesięciotysięcznej armii przydzielono 36 duchownych.

1

J. Ptak, Duszpasterstwo rycerstwa polskiego w epoce Piastów i Jagiellonów, w: Historia duszpasterstwa

wojskowego na ziemiach polskich, red. J. Źiółek, Lublin 2004 s.86-89

2

J. Odziemkowski, Duszpasterstwo wojskowe w dobie królów elekcyjnych, w: Historia duszpasterstwa…Op.cit

s.142-143

2

Wydany regulamin określał, że modlitwy w dni powszednie nie powinny trwad dłużej niż pól
godziny, w niedzielę Msza św. nie dłużej niż godzinę.

3

Kapelani funkcjonowali w czasach Królestwa Kongresowego zwanego także

Królestwem Polski. Kierował nimi Kapelan naczelny, podlegali mu dywizyjni i pułkowi.
Wydano stosowna instrukcje w 1816 r., w której określono procedury związane
z funkcjonowaniem duchownych w wojsku. Komisja Wyznao Religijnych i Oświecenia
Publicznego zwracała się do stosownych władz duchownych o wskazanie odpowiedniego
księdza.

4

W powstaniu listopadowym 1830/31 uczestniczyło 22 zawodowych oraz kilkudziesięciu
ochotników księży.
W powstaniu styczniowym oddziałami powstaoczymi opiekowało się ok. 120 duchownych.
Symbolem takiego kapelana patrioty stał się ks. Stanisław Brzóska (1834-1865) – naczelny
kapelan, stracony w Sokołowie Podlaskim, pośmiertnie podniesiony do stopnia generała
brygady prze prezydenta L.Kaczyoskiego.
Dla regionu w którym się wychowałem, symbolem poświęcenia stał się ks. Maksymilian
Tarejwo (1834-1864). Początkowo w tzw. < partii> Kazimierza Mielęckieg, następnie przy
gen. Edmundzie Taczanowskim. Stracony został w Koninie 19.VII. 1864. ( Pamięd o walkach
generała Taczanowskiego, o postaci bohaterskiego zakonnika –kapucyna, jest do dziś b.
żywa w Koninie i regonie konioskim.)

5

Kapelani nieśli swą posługę w Legionach J. Piłsudskiego, korpusach w Rosji,

w „Błękitnej Armii” gen. J. Hallera – byli jednak nieliczni – kilkunastu.

2. Duszpasterstwo wojskowe w II RP.

Już Rada Regencyjna w dniu 9 listopada 1918 r., powołała Konsystorz Polowy.

W grudniu 1918 r., rząd J. Moraczewskiego włączył sekcję Konsystorza w Departament
Mobilizacyjno Organizacyjny.

Stanowisko Naczelnego Kapelana WP, w porozumieniu z ówczesnym wizytatorem

apostolskim Achillesem Rattim, powierzono ks. Janowi Pajkertowi ( XI 1918 r.) Decyzją Stolicy

3

J. Źiółek, Kapelani etatowi w wojsku za Stanisława A. Poniatowskiego i w Powstaniu Kościuszkowskim, w:

Historia duszpasterstwa.., s.154-155

4

Historia duszpasterstwa…s. 183-183

5

Por. E. Niebelski, Księża kapelani w powstaniu styczniowym, w: Historia duszpasterstwa.. s.184-185, w Koninie

jest tzw „Wał ks.M.Tarejwy” z krzyżem i tablicą poświęconą zakonnikowi.

3

Apostolskiej 5 lutego 1919 r., utworzono Biskupstwo Polowe. Pierwszym biskupem został
ks.dr Stanisław Gall, bp pomocniczy warszawski.

6

Obok Biskupstwa Polowego, Polska jako pierwsze z paostw powstałych po 1918 r.,

wprowadziła do wojska służbę duszpasterską wielu wyznao. Dnia 28 czerwca 1919 r.,
utworzono Sekcję Religijno-Wyznaniową w Departamencie I Mobilizacyjno-Organizacyjnym
Ministerstwa Spraw Wojskowych.

Sekcja składała się z pięciu referatów wyznao niekatolickich: prawosławnego,

mojżeszowego, ewangelickiego i mahometaoskiego. Komórka ta podlegała bezpośrednio
Ministerstwu Spraw Wojskowych.

7

W roku 1927, Wydział przemianowano na Biuro Wyznao Niekatolickich, dodając

kapelanów wyznania ewangelicko-unijnego. Szefami poszczególnych urzędów mn. byli :

prawosławnego –protoprezbiter

ewangelickiego – senior

mojżeszowego – naczelny rabin.

Podlegali jurysdykcji stosownych władz religijnych: prawosławnego idt.

W Okręgach Korpusów z wyjątkiem IV – Łodzi oraz X - Przemyśl, utworzono

szefostwa duszpasterstwa prawosławnego. Służbę pełniło na stałe ośmiu duchownych, 8/ 7
było kapelanami pomocniczymi/ rezerwowymi. Dysponowali 4 cerkwiami i 6 kaplicami.

Posługę religijną mojżeszową zapewniało 8 rabinów stałych oraz 9/8 rabinów

pomocniczych. Modlitwy ponadto odprawiało co najmniej 12 kantorów. Ministerstwo Spraw
Wojskowych opłacało użyczanie na potrzeby modlitwy wojska 20 synagog, także dodatkowo
12 domów modlitwy w szpitalach i więzieniach.

Ewangelicy dysponowali 7 etatami stałymi i jednym budynkiem modlitwy, dla

muzułmanów zatrudniono mułłę.

8

Opracowane zostały odmienne teksty roty przysięgi wojskowej.

6

Por. J. Odziemkowski, B. Spychała,. Duszpasterstwo wojskowe w drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1987, J.

Odziemkowski, S. Fratczak, Polskie duszpasterstwo wojskowe, Warszawa 1996

7

Por. T. Płoski, Duszpasterstwo wojskowe w Polsce. w: Studia Warmioskie, t.XXXVII, Olsztyn, 2000 s.582

8

T. Płoski, Op.cit. s 582-583

4

Tekst zasadniczy, wymieniający obowiązki żołnierza był bez zmian, zmieniały się natomiast
pierwsze i ostatnie słowa roty.

Kapelani zostali włączeni do korpusu oficerskiego wojska i marynarki wojennej.

Duchownych katolickich np. na 128 etatów w 1928 r, osadzono 95, w sierpniu 1939

służyło 101 kapelanów zawodowych w rezerwie pozostawało ok.200.

9

Pięciu kapelanów Armii „ Łódź” .

Zorganizowanie, bojowe działania Armii „Łódź” zostało zasygnalizowane w dostępnej

literaturze mn.: J.Wróblewski, T. Jurga, W Jarno itd.
W aneksach rozkazowych opublikowanych przez Jana Wróblewskiego, wymienia się zaledwie
dwóch kapelanów: ks. Stanisława Hładuniaka oraz ks. Stanisława Wróbla.

Ks. S. Hładuniak ur.01.XI.1906 r, jest wspominany jak harcmistrz, prefekt szkól oraz

proboszcz w Dęblinie. Został kapelanem 15 pułku piechoty „Wilków”. Zginął podczas
ciężkich walk 3 września, odznaczony pośmiertnie Krzyżem Walecznych. W 2006 r w Dęblinie
upamiętniono setną rocznicę urodzin bohaterskiego kapłana.

10

O ks. S. Wróblu wiadomo

tylko, że był kapelanem 72 pułku piechoty i za swą postawę został podobnie odznaczony
Krzyżem Walecznych. Współcześnie Ordynariat Polowy WP wymienia księdza wśród 190
kapelanów, których biogramy należy opracowad.

11

Zbierając swego czasu materiały do ekspozycji muzealnej, prezentowanej następnie

w MTN Oddział Martyrologii Radogoszcz pt. Rozstrzelany życia los, zetknąłem się z
nazwiskiem ks. kapelana Józefa Kacprzaka. Następnie na prośbę Stowarzyszenia „Rodzina
Katyoska” w Łodzi uczestniczyłem w poszukiwaniu danych o innych duchownych –
kapelanach WP. Poprzez poszukiwania w materiałach przechowywanych w Archiwum
Archidiecezjalnym w Łodzi – (serdecznie dziękuję ks. dr K. Dąbrowskiemu, siostrze mgr
L. Witczak, za udostępnienie dokumentów ), materiałach będących w dyspozycji „Rodziny
Katyoskiej” w Łodzi , informacji od członków rodziny ks. K. Suchcickiego , udało się szkicowo
ustalid losy księży : Józefa Kacprzaka, Stanisława Plewika oraz Kazimierza Suchcickiego.

Józef Kacprzak urodził się 2 lipca 1886 r. w Nakwasinie opodal Płocka. Był synem Tomasza
i Marii z domu Golatowskiej. W latach 1898 – 1903 uczył się w szkole elementarnej
w Warszawie, następnie trzy klasy zaliczył w szkole im. M. Konarskiegoi rok studium
prywatnego. W latach 1907 -1913 studiował teologię w Seminarium Świętokrzyskim

9

Por. J. Odziemkowski, B. Spychała, Duszpasterstwo wojskowe w drugiej Rzeczpospolitej…op.cit.

10

Por. J. Wróblewski, Armia „Łódź” 1939. Wydawnictwo MON, Warszawa 1975, aneks s.391, oraz informacja ze

str. internetowej Dęblina.

11

J. Wróblewski, Op.cit. s.392, strona internetowa OP , prośba ks. płk dr Kępy

5

w Warszawie. Wyświęcony w dniu 10 lipca 1913 r., w Warszawie. 27 lipca 1913 r., dekretem
arcybiskupa Aleksandra Kakowskiego, został mianowany wikariuszem parafii Cyców
k. Radzymina, następnie w sierpniu tego samego roku do parafii Dobre. Od 17 kwietnia do
sierpnia 1914 r. był w Sochaczewie. Od sierpnia 1914 do 10 lipca 1915 podjął służbę
kapelana w armii rosyjskiej w jednostkach stacjonujących na linii Młodzieszyn – Sochaczew –
Bolimów. Od września 1915 do maja 1918, posługiwał w parafiach Łowicza i Powsina.
Był kapelanem WP podczas wojny polsko-bolszewickiej, niestety nie udało się ustalid przy
jakich formacjach zbrojnych. Po demobilizacji przeszedł do rezerwy w stopniu kapitana.
Od 18 maja 1918 do 4 czerwca 1923 r., duszpasterzował w Tomaszowie Mazowieckim.

Na skutek zmian terytorialnych diecezji warszawskiej został inkardynowany do

diecezji łódzkiej. Od 01 września 1923, do 25 czerwca 1927 był prefektem w szkołach Zgierza,
oraz Łęczycy. W dniu 2 lipca 1927 r postanowieniem bp Wincentego Tymienieckiego, został
proboszczem w Tumie k. Łęczycy. Przeniesiony następnie do Gałkowa. Mając zapewne na
uwadze doświadczenie ks. Kacprzaka, bp Tymieniecki przeniósł duchownego na funkcje
kapelana Szpitala Miejskiego św. Marii Magdaleny przy ul. Tramwajowej 17 oraz szpitala
„Juvenat” w Łagiewnikach w 1931 r. Złożony jeszcze w 1925 roku egzamin paostwowy,
umożliwiał księdzu nauczanie katechezy w szkołach. Od listopada 1937 roku pracował zatem
w szkole powszechnej, następnie w Szkole Handlowej przy ul. Księży Młyn, w gimnazjum
i liceum im. Emilii Szczanieckiej przy ul. Pomorskiej 16. Nadmiar obowiązków sprawił,
że w styczniu 1939 r., ograniczył swą posługę do szkoły powszechnej przy ul. Suwalskiej.
Katecheta zyskał podczas wizytacji dośd pochlebną ocenę pracy dydaktycznej wizytatora
diecezjalnego ks. Franciszka Jelioskiego, zachowało się także interesujące wspomnienie
ówczesnej uczennicy Zofii Kulioskiej, po ślubie Wilczek”…był [ ks. Kacprzak] bardzo lubiany

przez młodzież, ponieważ prowadził katechezy w niezwykle zajmujący sposób, czyniąc

je bardziej atrakcyjnymi poprzez własne prace plastyczne. Niepowtarzalne lekcje religii
z wdzięcznością wspominają jego uczniowie.”

12

Na początku czerwca 1939 r., poprosił ordynariusza łódzkiego o urlop wypoczynkowy,

wspominając, że do Łodzi powróci w połowie lipca, nie stawił się jednak do szkoły we
wrześniu 1939 r. Pismo od S. Haubenstock pisane w marcu 1940 r., z Krakowa prosi
w imieniu siostry księdza Katarzyny Ziębowej zam. w Luboczy k. Mogiły o informację o losach
księdza, ponieważ rodzina „ od chwili rozpoczęcia działao wojennych nie otrzymuje żadnych
wiadomości.”

13

12

Por. Teczka Osobowa ks. J. Kacprzaka w Archiwum Archidiecezjalnym w Łodzi, passim, wspomnienie Zofii

Kulioskiej –Wilczek, przechowywane w zbiorach Stowarzyszenia „Rodzina Katyoska „ w Łodzi.

13

Por. Op. Cit. Teczka, Karty nie numerowane.

6

Nie widomo w jakich okolicznościach ks. J. Kacprzyk dostał się do niewoli sowieckiej.

Warto natomiast zacytowad fragment relacji Stefana Nastarowicza, który wraz z ojcem
policjantem z Łodzi znalazł się w obozie w Ostaszkowie w roku 1939 . …” W dniu wybuchu
wojny 1 września 1939 r., miałem 15 lat. Ojciec mój Michał, funkcjonariusz Policji
Paostwowej, służył w Komendzie Rezerwy Pieszej w Łodzi przy ul. Dowborczyków. Pełniąc
służbę w stałym pogotowiu, ostatni raz był w domu 3 września… 6 września na skutek
powszechnej ewakuacji mieszkaoców naszego miasta opuściłem dom udając się w
poszukiwaniu ojca do Komendy, gdzie pełnił służbę. Ze spotkanymi kolegami ojca wyszedłem
z Łodzi w kierunku Warszawy i w Mszczonowie, dzięki Opatrzności Bożej, spotkałem ojca. Od
tego miasta rozpoczęliśmy już wspólna wędrówkę. Przez Lublin, Kowel, Łuck, a następnie w
kierunku zwrotnym dotarliśmy do Brześcia nad Bugiem. Tu 23 września 1939 r., zostaliśmy
zatrzymani przez bojówkę ukraioską i osadzeni miejscowym więzieniu.

28 września 1939 r., zorganizowanym transportem, składającym się z polskich żołnierzy,
policjantów i cywilów, wywiezieni zostaliśmy z Brześcia w kierunku wschodnim na ziemie
rosyjskie. 3 października transport nasz dojechał do Babymina, skąd zaprowadzono nas do
Pawliszczeego Boru, do obozu jenieckiego [ obóz etapowy – GW ]. 26 października 1939 r.,
ponownym transportem wywieziono nas do Ostaszkowa, dokąd przyjechaliśmy
30 października . Z Ostaszkowa przewieziono nas statkiem na wyspę Seliger[ budynki
b. monastyru – miejsce przetrzymywania jeoców – GW].

Już 1 listopada 1939 r., spotkałem na tej wyspie księdza Józefa Kacprzaka, z którym się tam
poznałem. [ pogr. GW] Musiał przyjechad wcześniejszym transportem. Kiedy dowiedział się,
ze jestem z Łodzi i jak się znalazłem w obozie, zaproponował mi udział w cichej mszy za
zmarłych i zaginionych podczas wojny. Msza św. odbyła się po południu w klasztorze Nilowa
Putyo znajdującym się na terenie wyżej wspomnianej wyspy, w modlitewnej, przygnębiającej
atmosferze. Mimo to nastrój był poważny i podniosły. Ołtarz zastępowała nakryta kocem
skrzynia. Podobna i podniosła uroczystośd odbyła się z okazji święta Niepodległości
[ 11 Listopada – GW]. Księdza Józefa Kacprzaka spotykałem od czasu do czasu, dużo z nim
rozmawiałem o naszych jenieckich losach…W dniu 21 listopada 1939 r., po wielu spisach
personaliów nastąpił mój wyjazd z Ostaszkowa. * porozumienie pomiędzy III Rzeszą a ZSRR
o przekazaniu jeoców małoletnich i szeregowych – GW+…W transporcie z Ostaszkowa
znajdował się także ks. Kacprzak. W czasie wsiadania na statek ksiądz został jednak
rozpoznany przez oficerów sowieckich, prawdopodobnie po charakterystycznym czarnym
płaszczu z aksamitnym kołnierzem oraz kapeluszu z dużym rondem, który wyróżniał go
spośród wyjeżdżających i zawrócili go do Ostaszkowa…”

14

14

Relacja Stefana Nastarowicza, maszynopis w zbiorach Stowarzyszenia „Rodzina Katyoska” w Łodzi, wydane

fragmenty w ulotce Stowarzyszenia z 1999 roku. Pan S. Nastarowicz, wielokrotnie podczas rozmów niezwykle
ciepło wspominał ks. J. Kacprzaka, żałując, że próba ucieczki się nie powidła.

7

Ksiądz Józef Kacprzak, jak ponad 6 tysięcy współwięźniów, strzałem w tył głowy został
zamordowany w piwnicach NKWD w Twerze w 1940 r, …”

Przebieg egzekucji polskich jeoców

w wewnętrznym więzieniu Zarządu NKWD w Kalininie (dziś Twer) i grzebania ich ciał w Miednoje
opisał przesłuchany w dniu 14 i 20 marca 1991 r. jako świadek w toku rosyjskiego śledztwa nr 159
były szef Zarządu NKWD w Kalininie, Dmitrij Tokariew. Z jego zeznao wynika, że mordu na
przywożonych do więzienia w danym dniu jeocach obozu ostaszkowskiego dokonywano najbliższej
nocy. Na czele około 30 – osobowej ekipy oprawców z NKWD stał W. Błochin. W jednym
z pomieszczeo więzienia, w tzw. „czerwonej świetlicy", sprawdzano personalia skazanego, następnie
skutego prowadzono do celi śmierci, której ściany były obite materiałem dźwiękochłonnym, gdzie
padał strzał w tył głowy. Strzelano przeważnie z niemieckich pistoletów typu Walther, które
dostarczono z Moskwy. W ciągu nocy mordowano około 250 osób. Zwłoki układano na 5-6
samochodach ciężarowych, które o świcie wyruszały do miejscowości Miednoje. Tam ciała wrzucano
do głębokiego wykopanego przy użyciu koparki dołu, przygotowując kolejny dół na dzieo następny.”

15

Ks. Kacprzak spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Miednoje. Staraniem AWS,
NSZZ”Solidarnośd” Ziemi Łęczyckiej, S.Rodziny Katyoskiej w Łodzi w 1999 r w Archikolegiacie
NMPanny w Tumie odsłonięto tablice upamiętniającą bohaterskiego kapelana.

16

Ksiądz Władysław Plewik. Ur. 7 kwietnia 1905 roku w Bełżycach woj. Lubelskie, syn Pawła i
Franciszki z domu Wójtowicz. Szkołę powszechna ukooczył w Bełżycach, następnie w 1922 r.,
kontynuował naukę w Gimnazjum Księży Salezjanów w Lądzie k. Konina. W 1925 w
Gimnazjum Archidiecezjalnym w Wilnie w którym w 1929 roku zdał maturę. W tym samym
roku wstąpił do Seminarium Duchownego w Łodzi, po którego ukooczeniu o2 września 1934
r., z rąk bp Włodzimierza Jasioskiego – uzyskał święcenia kapłaoskie. W. Plewik swą
duszpasterską posługę rozpoczął w parafii Krzeptowie pow. Piotrków Trybunalski.
Od września 1936 do sierpnia 1939 był w parafii św. Antoniego w Tomaszowie Mazowieckim.
Nadto prowadził katechezę w szkole publicznej, opiekował się ZHP. W teczce osobowej
księdza są dokumenty, pozytywne opnie jeszcze jako o kleryku ..” był zawsze przykładem
dobrego kleryka. Zawsze skromny i taktowny. Parafianie cieszą się, ze zostanie księdzem .”
materiały potwierdzające ilośd godzin pracy katechetycznej, życzliwą ocenę prowadzonych
zajęd. Ostatni dokument, to prośba o urlop wypoczynkowy, celem odwiedzin rodziny
w Bełżycach z 24 czerwca 1939 roku. Cenną informację do Archiwum Archidiecezjalnego
w Łodzi przekazał krewny ks. Plewika – Grzegorz Widelski w 2005 r. Poinformował o liście
przysłanym przez duchownego do rodziny wysłanym z Szepietówki * obóz przejściowy GW+ .
Ksiądz Władysław pisał w nim mn …”Jestem zdrów. Dziękuję Bogu Najwyższemu, że żyję.
Obecnie jestem pod nadzorem Sowietów w Szepietówce…spotkałem tutaj dużo znajomych
księży, razem ze zwierzchnikiem z Łodzi. Nie podaję adresu…pobyt nasz często się zmienia...”
Grzegorz Widelski informował także, że matka księdza otrzymała także kartkę od syna
wysłaną ze Starobielska 29 listopada 1939 roku.

17

Zapewne owym spotkanym < przełożonym

15

Por. IPN. Oświadczenie Naczelnika Oddziałowej Komis Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Prokurator – Marcin Gołebiewicz, 14 marca 2014 r. Strona internetowa IPN – Aktualności.

16

Informacja ze Stowarzyszenia „ Rodzina Katyoska” w Łodzi.

17

Por. Teczka Osobowa ks. Władysława Plewika w Archiwum Archidiecezjalnym w Łodzi, passim.

8

z Łodzi > był ówczesny dziekan DOK w Łodzi – ks. Kazimierz Suchcicki [ por. dalej ] . Ksiądz W.
Plewik był więziony w Starobielsku, zamordowany w 1940 roku w budynku NKWD w
Charkowie.

…” Istotnymi dowodami pozwalającymi zrekonstruowad mechanizm i przebieg mordu są zeznania
przesłuchanych w toku śledztwa nr 159 w latach 90 – tych w charakterze świadków byłych
funkcjonariuszy NKWD. Przypomnied należy w tym kontekście zwłaszcza treśd zeznao jakie złożył
kilkakrotnie w 1990, 1991 i 1992 r. były funkcjonariusz Zarządu NKWD obwodu charkowskiego
Mitrofan Syromiatnikow. Wymieniony przesłuchany jako świadek wskazał jako miejsce pochówku ciał
zamordowanych jeoców obozu starobielskiego VI kwartał strefy parkowo – leśnej okalającej
Charków. Z jego zeznao wynika, że wiosną 1940 r. był obecny przy grzebaniu tam nocami trupów
polskich oficerów, rozstrzeliwanych w siedzibie miejscowego Zarządu NKWD.

Dzięki zeznaniom M. Syromiatnikowa możliwe stało się poznanie bliższych okoliczności i przebiegu
mordu polskich jeoców wojennych osadzonych w obozie w Starobielsku. Byli oni przywożeni koleją
do Charkowa na Dworzec Południowy. Z dworca Polaków przewożono samochodami (tzw. „czornyje
worony") do więzienia wewnętrznego Zarządu NKWD w Charkowie, które było miejscem kaźni.
Po przyjeździe zabierano im walizki, zdejmowano płaszcze i pasy, a przed egzekucją wiązano ręce
sznurkiem. Egzekucji dokonywano w piwnicach więzienia w obecności prokuratora i naczelnika
więzienia Timofieja Kuprija. Egzekucjami dowodzili pracownicy Wydziału Komendantury
z Moskwy, Naczelnik Kuprij, szef Zarządu NKWD obwodu charkowskiego Piotr Safonow i jego
zastępca P Tichonow.
Jeoców rozstrzeliwano pojedynczo, w celi pozbawionej okien, strzałami z broni radzieckiej –
rewolwerów marki nagant. Z reguły rozpoczynano rozstrzeliwanie wieczorem. Strzelano w kark
ofiary, co zdaniem Syromiatnikowa oszczędzało pracy przy sprzątaniu albowiem przyjęty sposób
powodował niewielkie krwawienie ofiary. Ciała zamordowanych ładowano na ciężarówki, które
wywoziły po północy zwłoki do lasu, po około 25 zwłok na jednym samochodzie. Ciała grzebano we
wcześniej wykopanych przez pracowników komendantury więzienia jamach. Grzebanie odbywało się
w VI kwartale strefy leśno - parkowej okalającej Charków, na terenie sanatorium resortu spraw
wewnętrznych, około 1,5 km od wsi

Piatichatki „

18

.

Ksiądz Władysław Plewik spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Charkowie –
Piatichatki.

Ksiądz Kazimierz Suchcicki. Ur. o8 listopada 1882 roku w Piotrowie pow. Ostrołęka.
Był synem Mikołaja i Marii z domu Wierzbowska. Po ukooczeniu gimnazjum w Pułtusku
w 1889 r., wstąpił do Seminarium Duchownego w Płocku, które ukooczył święceniami
w 1905 roku. Pracę duszpasterską rozpoczął w Mławie, następnie w Lekowie do 1910 roku
w Kadzidle od 1910 do 1915. Na skutek odwrotu wojsk rosyjskich w 1915 r., z Prus
Wschodnich, oraz przymusowej emigracji ludności cywilnej do Rosji, ks. Suchcicki wyjechał
z parafianami, by im służyd do 1918 roku. Po powrocie do kraju został wikarym w Nasielsku.
Za zgodą swego ordynariusza w 1919 roku przeszedł do wojska jako kapelan zawodowy.
Służył podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920. Od 1924 r był wicedziekanem we Lwowie,
potem w Grodnie.

19

W 1934 r., został przeniesiony na dziekana do Łodzi. Ks. M.M

18

Oświadczenie IPN, OKBZpNP op. cit

19

Por. Michał M. Grzybowski, Duchowieostwo diecezji płockiej – wiek XX. Wydawnictwo Płock 2001.

9

Grzybowski, pisze o ciekawym incydencie w biografii kapelana. Ks. Suchcicki został wezwany
w 1934 r do Marszałka J. Piłsudskiego od którego uzyskał polecenie „ Ksiądz obejmuje
naczelną kapelanię w wojsku z prawem mianowania i zwalniania kapelanów…”
Duchowny nie przyjął tej nominacji, a o zajściu poinformował Nuncjaturę i bp. Galla.

20

Nie znane są okoliczności wzięcia do niewoli ks. Suchcickiego. Rodzinie przesłał trzy

listy ze Starobielska z grudnia 1939 roku oraz ze stycznia i lutego 1940.

21

Po uwięzieniu w Starobielsku, 24 grudnia 1939 roku został wywieziony do więzienia na
Butyrkach w Moskwie, następnie przewieziony do Kozielska. Zamordowany w Katyniu
w kwietniu 1940 roku

22

, gdzie spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym.

Staraniem podpisanego, pomocy Ordynariatu Polowego WP, ( uporczywa korespondencja
z Urzędem do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Radą Ochrony Pamięci Walki
i Męczeostwa, Kancelarią Prezydenta RP ), 29 czerwca 2012 roku, Prezydent RP – Bronisław
Komorowski pośmiertnie mianował ks. płk . K. Suchcickiego na stopieo generała brygady.

23

Chwalebną postacią jest na pewno kolejny kapłan nie związany z Armią „Łódź”, którego
proces beatyfikacyjny jest w toku.

Ks. Tadeusz Burzyoski ur. w 1914 r., w Chruślinie, pow. łowicki, wychowanek Seminarium
Duchownego w Łodzi z 1938 r., - pierwszy kapłan poległy w Powstaniu Warszawskim.

24

Badania na losami kapelanów trwają, prowadzi je obecnie Ordynariat Polowy WP,

na pewno warto je kontynuować.

20

M. M. Grzybowski, Op. cit.

21

Informacja od rodziny – Marii Tyszka, bratanicy ks. Suchcickieo zamieszkałej w Milanówku. Informacja

uzyskana przez autora.

22

Por. w: Reżymy totalitarne wobec duchownych chrześcijaoskich okupowanej Polski 1939 – 1945. Wydawca :

Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeostwa. Warszawa 2008. Rozdział < Zbrodnia katyoska >.

23

Korespondencja z urzędami w dyspozycji autora.

24

Por. Ł. Głowacki, materiał o ks.T. Burzyoskim z 7.XI. 2010 w; ”Niedziela Łódzka”

10