114 Â

WIAT

N

AUKI

Grudzieƒ 1998

Ray F. Boegner

Wiceprezes Ballantyne z Omaha

U

wi´kszoÊci ludzi has∏o „pro-
jektor filmowy” przywodzi na
myÊl rozklekotane urzàdzenie,

w którym taÊma filmowa przewija si´
z jednej du˝ej szpuli na drugà. To wy-
obra˝enie – bardzo mocno zakorzenione
– podtrzymujà zarówno telewizja, jak i
kino, choç ju˝ od co najmniej 20 lat jest
ono nieprawdziwe.

Poczàwszy od po∏owy lat siedemdzie-

siàtych, w krajach rozwini´tych w pra-
wie wszystkich projektorach u˝ywa si´
nie szpul, lecz talerzy. System talerzo-
wy, wynaleziony oko∏o roku 1970, ma
kilka du˝ych zalet. Jednà z nich jest fakt,
˝e taÊma nie musi ju˝ byç z powrotem
przewijana, a przez to niepotrzebnie
nara˝ana na uszkodzenie. Film rozwija
si´ ze Êrodka zwoju z pierwszego tale-
rza, przechodzi przez projektor i trafia
na drugi talerz, gdzie jest nawijany od
Êrodka. Po zakoƒczeniu projekcji opera-
tor musi jedynie zmieniç po∏o˝enie ta-
lerza, aby przygotowaç si´ do kolejne-
go seansu.

Inna zaleta talerza to jego du˝a po-

jemnoÊç – 7.4 km taÊmy, co odpowiada
czterem i pó∏ godziny projekcji, ka˝dy
film mo˝e wi´c w zasadzie zostaç wy-
Êwietlony bez przerw od czo∏ówki po
napisy koƒcowe. Na tradycyjnà szpul´
daje si´ nawinàç film trwajàcy najwy˝ej
godzin´ (oko∏o 1.8 km) – oznacza to, ˝e
filmy d∏u˝sze wymagajà dwóch projek-
torów oraz operatora, który czuwa, by
w∏àczyç drugi projektor, gdy w pierw-
szym taÊma si´ skoƒczy.

Praktyczna realizacja systemu talerzo-

wego sta∏a si´ mo˝liwa dzi´ki wynale-
zieniu lampy ksenonowej przez niemiec-
kich in˝ynierów pod koniec lat czter-
dziestych i zaadoptowaniu jej do projek-
torów filmowych w roku 1954. Przed jej
wprowadzeniem stosowano lampy ∏uko-
we z elektrodami w´glowymi. Elektro-
dy wyparowywa∏y ju˝ po mniej wi´cej
godzinie pracy, wobec czego operator
wymienia∏ je po uruchomieniu drugiego
projektora. Tak wi´c przed wynalezie-
niem lampy ksenonowej – która mo˝e
pracowaç ponad 2000 godzin – i tak nie
by∏ potrzebny projektor, który dzia∏a∏by
bez przerwy d∏u˝ej ni˝ godzin´.

T∏umaczy∏

Miros∏aw Grygolec

PROJEKTORY FILMOWE

NAUKA W ZAPRZ¢GU

CZYTNIK

CYFROWEJ ÂCIE˚KI

DèWI¢KOWEJ

SILNIK

(NAP¢D PROJEKTORA

I G¸OWICY

ODCZYTU DèWI¢KU)

UK¸AD

PRZESUWU

TAÂMY

KIERUNEK

PRZESUWU TAÂMY

WYLOT

POWIETRZA

DMUCHAWA

APARAT

PROJEKCYJNY

OS¸ONA

LAMPY

PROJEKCYJNEJ

REGULACJA

PRZECHY¸U

ILUSTRACJE GEORGE RETSECK

NAP¢D

UCHWYTU

REWOLWEROWEGO

CZYTNIK

ANALOGOWEJ

ÂCIE˚KI

DèWI¢KOWEJ

TAÂMA FILMOWA

MIGAWKA

TARCZOWA

REWOLWEROWY

UCHWYT OBIEKTYWÓW

Â

WIAT

N

AUKI

Grudzieƒ 1998 115

DWA PROJEKTORY

mogà wyÊwietlaç ten sam obraz, co

pozwala pokazywaç najbardziej kasowe filmy na dwóch ekra-
nach jednoczeÊnie. System automatyki synchronizuje oby-
dwa projektory tak, ˝e startujà w tej samej chwili i przesuwa-
jà taÊm´ z jednakowà pr´dkoÊcià, by nie zosta∏a zerwana.

LAMPA PROJEKTORA

kosztuje, zale˝-

nie od mocy, od 500 do 2000 dolarów. Moc
typowej wynosi od 2000 do 4000 W i jest
dobierana ze wzgl´du na wielkoÊç kina i
ekranu. Najsilniejsze majà moc 7000 W.
Na lamp´ oraz znajdujàcà si´ w pobli˝u
p∏ytk´ przys∏ony kieruje si´ powietrze
z kilku wentylatorów, aby rozproszyç
olbrzymià iloÊç ciep∏a i zapobiec
eksplozji lampy, która mog∏aby po-
wa˝nie uszkodziç projektor. Lampy
pracujà na podobnej zasadzie co
spawarka elektryczna: pràd sta∏y
wytwarza ∏uk d∏ugoÊci do 0.5 cm.
Dooko∏a znajduje si´ gaz szla-
chetny – ksenon – pod ciÊnie-
niem kilku atmosfer, chroniàcy
elektrody przed wyparowaniem.

WSPÓ¸CZESNA TAÂMA FILMOWA

ma

pod∏o˝e z poliestru i 35 mm szerokoÊci.
Oprócz zapisu obrazu filmowego znajduje si´
na niej Êcie˝ka dêwi´kowa w jednym lub kil-
ku formatach, ale podczas projekcji jest wy-
korzystywany tylko jeden, zale˝nie od odczy-
tujàcej Êcie˝k´ dêwi´kowà g∏owicy projektora
oraz aparatury nag∏oÊniajacej kina.

NAJPOPULARNIEJSZE FORMATY

Êcie˝-

ki dêwi´kowej to analogowy Dolby SR, w któ-
rym dwa Êlady zapisu dêwi´ku sà umiesz-
czone tu˝ obok klatek z obrazem; cyfrowy
zapis Dolby Digital Sound znajduje si´ po-
mi´dzy otworami perforacji taÊmy filmowej;
w Sony SDDS Digital Sound zapis cyfrowy
znajduje si´ po obydwu stronach taÊmy tu˝
przy kraw´dzi (pozwala na zapisanie oÊmiu
niezale˝nych kana∏ów dêwi´ku); w DTS Di-
gital Theater Sound natomiast odpowiednie
znaczniki czasowe (nie pokazane na rysun-
ku) umieszcza si´ tu˝ obok Êcie˝ki analogo-
wej – s∏u˝à one do synchronizacji filmu z
dêwi´kiem zapisanym w postaci cyfrowej na
p∏ycie CD-ROM.

DOLBY SR (ANALOGOWY)
DDS – DOLBY DIGITAL SOUND

SONY SDDS DIGITAL SOUND

P¸YTKA PROWADZÑCA

NAP¢D

KIERUNEK

OBROTU TALERZA

TALERZ

ODBIORCZY

TALERZ

PODAWCZY

TALERZ

POMOCNICZY

KATODA

ANODA

EVERETT COLLECTION, Kadry z

Od wesela do wesela