american psycho

Spis treści

WSTĘP ........................................................................................................................3

ROZDZIAŁ I

Rys biograficzny Breta Eatona Ellisa

1.1. Życie i twórczość ................................................................................................5

1.2. Autobiografizm powieści ....................................................................................8

1.3. „Odrażające wydarzenie literackie” – o recepcji American Psycho ....................11

1.4. „Wszystko legło w gruzach i nikt nie zwrócił na to uwagi” ...............................13

ROZDZIAŁ II

Życie codzienne głównego bohatera American Psycho

2.1. Patrick Bateman jako reprezentant stylu yuppies ...............................................15

2.2. Obsesyjna dbałość o wygląd..............................................................................17

2.3. Muzyka.............................................................................................................18

2.4. „Momentami jestem w stanie odczuwać coś w rodzaju połowicznej radości
i chęci bycia z ludźmi” ............................................................................................19

2.5. „Nie masz pojęcia, czym jest udręka […] Absolutnie nie zdajesz sobie z tego
sprawy” ...................................................................................................................24

ROZDZIAŁ III

Patrick Bateman jako seryjny morderca

3.1. Zjawisko serial killer ........................................................................................26

3.2. Charakterystyka seryjnego mordercy na przykładzie Patricka Batemana ...........27

3.3. Zbrodnie i ich motywy ......................................................................................30

3.4. „nie… pasuje… do mnie… żaden… klucz”.......................................................36

Zakończenie ...............................................................................................................37

Bibliografia ................................................................................................................39

Indeks osobowy..........................................................................................................42

Wstęp

Książki i filmy, których bohaterami są mordercy i psychopaci cieszą się obecnie

dużą popularnością. Osoby tak nikczemne jak seryjni zabójcy uzyskały status idoli

Według badań przeprowadzonych przez „IQS Quant”, w 2003 roku ulubionym

bohaterem filmowym polskich nastolatków był Hannibal Lecter – postać stworzona

przez Thomasa Harrisa w thrillerze Milczenie owiec

. W latach 90. ubiegłego wieku

seryjny morderca dzięki stworzeniu takich postaci jak Freddy Krueger czy Hannibal

Lecter stał się ikoną kultury popularnej i uzyskał

uprzywilejowany status w rozmaitych mediach, prasa zaś, zwietrzywszy atrakcyjny,
trend, przystąpiła z zapałem do ćwiartowania tej postaci […] w mniej szacownym
towarzystwie cyborgów i innych cynicznych rzezimieszków z podrzędnych ekranowych
jatek, seryjny morderca gra pierwsze skrzypce

W masowej świadomości postać seryjnego zbrodniarza funkcjonuje jako

uosobienie „Zła absolutnego”, wzbudzającego przerażenie, ale jednocześnie fascynację.

Z jednej strony jest to zło nierealne i odległe, z drugiej jednak na tyle ludzkie, by

wywołać u czytelnika strach. Jak stwierdził Christoph Grunberg: „Seryjny morderca to

uosobienie najgłębszych fascynacji zbrodnią, jest wyrazicielem najbardziej okropnych

pragnień ludzkości, perwersji i zimnego wyrachowania”

Wykorzystanie figury psychopatycznego zabójcy w tekstach literatury

popularnej, umożliwia podjęcie refleksji na temat „Zła wewnętrznego”, które jest w

każdym człowieku. W odróżnieniu od klasycznego horroru, opartego na modelu

baśniowym, w tekstach nie ma triumfu dobra nad złem, nie występują nadprzyrodzone

postacie czy wybawiciele ratujący ofiarę. Klasyczne opozycje ulegają zatarciu. Dzieła

sytuują się przez to na pograniczu gatunków, a poprzez rekonstrukcję konfliktu

psychopatycznego bohatera ze środowiskiem i światem zewnętrznym oraz wyposażenie

A. Czerwiński, K. Gradoń, Seryjni mordercy, Warszawa 2000, s. 14.

A. Has-Tokarz, Horror w literaturze współczesnej i filmie, Lublin 2011, s. 409.

Ibidem, s. 355.

Ibidem, s. 356.

go w rekwizyty rzeczywistości znanej odbiorcy zbliżają się w wymowie do

zaangażowanych społecznie tekstów nurtu social fiction

Fenomen postaci seryjnego mordercy polega na tym, że nie ma bezsprzecznego

i rozsądnego wytłumaczenia jego postępowania. Odbiorca stawia więc hipotezy oraz

szuka logicznego uzasadnienia zachowania bohatera

Z książką American Psycho zetknęłam się przypadkowo. Początkowo

szczegółowy i naturalistyczny sposób opisu morderstw bardzo mnie przeraził. Właśnie

ze względu na dokładność obrazowania powieść miała problemy z ukazaniem się na

rynku. Autorowi zarzucano, że książka może być potraktowana jako instruktaż

zabijania. Jak stwierdził Wiesław Kot na łamach „Wprost”: „To znacznie więcej niż

tylko prosty instruktaż mordu, zwłaszcza że potencjalny zabójca, aby nasycić się

obrazami rzezi, musiałby najpierw przebrnąć przez dwieście stron ambitnej prozy”

Portret Patricka Batemana, w fenomenalny sposób ukazuje psychikę

człowieka, który stopniowo zmienia się w potwora. To portret seryjnego mordercy-kata,

ale też ofiary – społeczeństwa oraz stylu życia.

W pierwszym rozdziale swojej pracy przedstawię rys biograficzny autora

American Psycho – Breta Eastona Ellisa. Omówię życie i twórczość pisarza zwracając

szczególną uwagę na autobiografizm jego powieści. Prześledzę także kontrowersje

związane z publikacją książki.

Kolejny rozdział poświęciłam analizie życia codziennego głównego bohatera

powieści. Zwracam uwagę na przynależność Patricka do generacji yuppies i związaną

z tym obsesyjną dbałość o swój powierzchowny wizerunek. Opisuję także jego poglądy

na życie i kontakty między nim, a innymi ludźmi.

Ostatni segment niniejszej pracy ma na celu przedstawienie postaci Patricka

Batemana jako przykład seryjnego mordercy. W tej części omawiam pochodzenie

zjawiska serial killer, opisuję poszczególne zabójstwa, których dokonuje główny

bohater oraz staram się ustalić ich motywy.

Ibidem, s. 356–357.

Ibidem, s. 356.

W. Kot, Tartak na Wall Street, „Wprost” 2000, nr 42, s. 116.

Rozdział I

Rys biograficzny Breta Eastona Ellisa

„Moja praca jest tak naprawdę o kulturze, która mnie drażni

i o złych wartościach cenionych w dzisiejszym świecie”

1.1. Życie i twórczość

Według opinii uznanych krytyków, Bret Easton Ellis to jeden z

najwybitniejszych współczesnych pisarzy amerykańskich. O popularności pisarza

najlepiej świadczy fakt, że jego dzieła zostały przetłumaczone na dwadzieścia siedem

języków

. W Stanach Zjednoczonych powstało kilka książek o autorze. W Polsce

wiadomo o nim niewiele. Podobnie jest w przypadku słynnej powieści American

Psycho, kojarzonej głównie z amerykańską ekranizacją. Na polskich stronach

internetowych znajduje się tylko krótka informacja biograficzna w encyklopedii

internetowej

oraz recenzje jego książek, aby dowiedzieć się czegoś więcej, trzeba

sięgnąć do amerykańskich źródeł.

Ellis urodził się 7 marca 1964 roku w Los Angeles

. Zaliczony został do grupy

młodych pisarzy debiutujących w latach osiemdziesiątych XX wieku określanych przez

amerykańskie media jako Brat Pack. Oprócz niego w skład grupy wchodzili też m.in.

Jay McInerney i Tama Janowitz

. Pisali oni o współczesnych problemach ludzi i rodzin

sugerując, że historie te są obrazem całego społeczeństwa amerykańskiego. Unikali

[biografia Breta Eastona Ellisa] [w:] http://www.illiterarty.com/biography-bret-easton-ellis (dostęp 21

XII 2012).

[Oficjalna strona Breta Eastona Ellisa] [w:] http://www.eastonellis.com (dostęp 21 XII 2012).

http://pl.wikipedia.org/wiki/Bret_Easton_Ellis (dostęp 21 XII 2012).

J. J Goulian., Bret Eason Ellis, The Art of Fiction No. 216, [w:] ,,The Paris Review”,

http://www.theparisreview.org/interviews/6127/the-art-of-fiction-no-216-bret-easton-ellis (dostęp 21 XII
2012).

H. Gerald, I know why Bret Easton Ellis hates David Foster Wallace, 2012-IX-07, [w:]

http://www.salon.com/2012/09/07/i_know_why_bret_easton_ellis_hates_david_foster_wallace/ (dostęp
21 XII 2012).

przy tym dydaktyki i wydawania jakichkolwiek osądów moralnych. Bohaterowie ich

powieści to mieszkańcy dużych, amerykańskich metropolii. W książkach Ellisa są to

Nowy Jork i Los Angeles, zamieszkiwane przez młodych i bogatych ludzi

niestroniących od ciągłej zabawy i co za tym idzie – deprawacji

Początkowo Ellis uczęszczał do szkoły w Buckley. Uczył się tam razem

z dziećmi, których rodzice pracowali w przemyśle filmowym

. Następnie studiował

muzykę w Bennington College w Vermoncie, gdzie grał na instrumentach

klawiszowych i pisał piosenki

. Tam też w 1985 roku powstała jego pierwsza powieść

Less Than Zero (Mniej niż zero, w Polsce znany tylko film). Przedstawiała ona obraz

bogatej i zepsutej kalifornijskiej młodzieży, dla której liczy się tylko seks, narkotyki i

kupowanie drogich przedmiotów. Powieść uznano za tekst, który realistycznie i bez

tendencji do moralizowania przedstawia świat bogatej, amerykańskiej młodzieży

pozbawionej skrupułów i jakichkolwiek ideałów

. Książka szybko stała się

bestsellerem, a jej autora okrzyknięto głosem nowego pokolenia

. Ellis pisał: „Książka

ta była oskarżeniem nie tylko stylu życia, który sam tak dobrze znałem, ale także

myślałem dumnie – lat osiemdziesiątych, czasów Reagana oraz całej zachodniej

cywilizacji w tym okresie”

Po sukcesie pierwszej powieści pisarz wyjechał do Nowego Jorku. W 1987 roku

ukazało się jego drugie dzieło The Rules of Attraction. Powieść opowiadała o

awanturniczej i rozwiązłej seksualnie młodzieży studiującej w fikcyjnym Camden

College. Ellis przyznał, że kiedy pisał książkę fascynował go strumień świadomości

Jamesa Joyce’a, który wykorzystywał też w swoich późniejszych książkach.

The Rules of Attraction napisano w pierwszej osobie, ale historia

opowiadana jest z punktu widzenia różnych postaci

. Fabuła koncentruje się przede

wszystkim wokół trzech osób, które znalazły się w trójkącie miłosnym. Główny

bohater powieści to Sean, handlarz narkotyków zakochany w Lauren, ale jednocześnie

Historia literatury amerykańskiej XX wieku, t. 2, red. A. Salska, Kraków 2003, s. 552.

[biografia Breta Eastona Ellisa] [w:] http://www.illiterarty.com/biography-bret-easton-ellis (dostęp 21

XII 2012).

J. J Goulian, Bret Eason Ellis, The Art of Fiction No. 216, [w:] ,,The Paris Review”,

http://www.theparisreview.org/interviews/6127/the-art-of-fiction-no-216-bret-easton-ellis (dostęp 21 XII
2012).

Historia literatury amerykańskiej XX wieku, t. 2, red. A. Salska, Kraków 2003, s. 552.

R. Wang, Bret Easton Ellis, [w:] ,,Index Magazine”, http://www.indexmagazine.com/interviews/

bret_easton_ellis.shtml (dostęp 21 XII 2012).

B. E Ellis, Księżycowy Park, tł. M. Szymański, Poznań 2006, dz. cyt., s. 11.

J. J Goulian, Bret Eason Ellis, The Art of Fiction No. 216, [w:] ,,The Paris Review”,

http://www.theparisreview.org/interviews/6127/the-art-of-fiction-no-216-bret-easton-ellis (dostęp 21 XII
2012).

utrzymuje niejasne relacje seksualne z Paulem Dentonem. Nie wiadomo czy ich

spotkania są prawdziwe. Pojawiają się tylko w narracji Paula i mogą być wytworem

jego wyobraźni. Niedomówienia i brak wyjaśnienia tego co jest fantazją, urojeniem, a

rzeczywistością to charakterystyczna cecha twórczości Ellisa. Najlepszym przykładem

jest American Psycho, w którym nie ma jednoznacznej odpowiedzi czy zbrodnie

opisywane przez bohatera miały miejsce, czy były tylko jego psychotycznymi

fantazjami

Książka The Rules of Attraction została w 2002 roku zekranizowana. Reżyser

filmu Roger Avary wspominał:

Pierwszy raz przeczytałem powieść Rules of Attraction będąc jeszcze w

college’u Bennington, na Zachodnim Wybrzeżu. Moja szkoła do złudzenia
przypominała tę opisaną przez Ellisa. Bennington to była szkoła sztuk pięknych,
przeznaczona dla dzieciaków, mających do czynienia na co dzień z pieniędzmi i
narkotykami. Czytałem tę książkę rozbawiony i zdumiony – zbyt wiele było tam
sytuacji, które obserwowałem dookoła siebie. Wystarczyło, bym odłożył egzemplarz
książki i rozejrzał się – dookoła przechodziło wielu bohaterów Ellisa

Fikcyjne Camden które opisuje w swych powieściach Ellis, rzeczywiście było

wzorowane na Bennington, do którego sam uczęszczał

Wiele stworzonych przez pisarza postaci pojawia się w kilku jego książkach,

łącząc je w cykl. Przykładem jest główny bohater jego drugiej powieści

–

Sean

Bateman, młodszy brat Patricka, postaci z jego trzeciej najsłynniejszej powieści

American Psycho wydanej w 1991 roku

Czwarte dzieło pisarza, Informatorzy, to zbiór trzynastu pozornie połączonych

opowiadań opublikowanych w całości w 1994 roku

Cztery lata później ukazała się jego piąta książka Glamorama, którą sam pisarz

określił jako swoją najlepszą powieść

. Porusza ona tematykę mediów, sławy i

D. Aitkenhead , Bret Easton Ellis: 'So you're a misogynist, a racist – so what? Does it make your art

less interesting?', [w:] ,,The Guardian”, 2010-VII-26, http://www.guardian.co.uk/books/2010/jul/26/bret-
easton-ellis-pain-misogyny-drugs (dostęp 21 XII 2012).

Video: "Żyć szybko, umierać młodo", 2003-VI-26, [w:] http://muzyka.interia.pl/wiadomosc_dnia/news/

video-zyc-szybko-umierac-mlodo,400333 (dostęp 21 XII 2012).

Interview Bret Easton Ellis, [w:] ,,A.V. Club”, 2009-IV-22, http://www.avclub.com/articles/bret-easton-

ellis,26988/2/ (dostęp 21 XII 2012).

[internetowa baza danych na temat filmów i ludzi z nim związanych], [w:] http://www.imdb.com/name/

nm0254735/bio (dostęp 21XII 2012).

T. Waters, Interesting Motherfuckers, [w:] http://www.acidlogic.com/im_bret_easton_ellis.htm (dostęp

21 XII 2012).

J. J Goulian, Bret Eason Ellis, The Art of Fiction No. 216, [w:] ,,The Paris Review”,

http://www.theparisreview.org/interviews/6127/the-art-of-fiction-no-216-bret-easton-ellis (dostęp 21 XII
2012).

przemocy politycznej. Autor podkreśla pustkę panującą w amerykańskiej

konsumpcyjnej kulturze. Ellis, podobnie jak w innych powieściach, nie ocenia, lecz

opisuje i zestawia fakty tak, aby były rozumiane same przez siebie

Bret Easton Ellis to nie tylko pisarz. Jest twórcą scenariuszów do filmu

Downers Grove według powieści Michael Hornburg oraz Informatorzy na podstawie

własnej książki

. W 2009 roku nawiązał też współpracę ze znanym reżyserem Gus Van

Santem przy filmie The Golden Suicides, opowiadającym o podwójnym samobójstwie

amerykańskiej pary artystów: Theresy Duncan i Jeremy’ego Blake’a

Hollywoodzkie doświadczenie pisarza stało się podstawą do napisania jego

najnowszej powieści Cesarskie sypialnie, wydanej w 2010 roku. W nowym dziele

powrócił do obsady ze swej debiutanckiej powieści Mniej niż zero. Książka rozpoczyna

się powrotem Clay’a z Nowego Jorku do Los Angeles. Co ciekawe, Ellis w trakcie

pisania powieści był w podobnym wieku jak główny bohater, przeniósł się do Los

Angeles po dwudziestu latach mieszkania w Nowym Jorku, zaczął pracować jako

scenarzysta i mieszkał w podobnym apartamencie

. Tak jak w poprzednich książkach,

tak w tej nie brakuje scen seksu i skrajnej przemocy w minimalistycznym stylu.

Różnica między powieściami Mniej niż zero, a Cesarskie sypialnie pokazuje jak zmienił

się świat. Ta pierwsza przedstawiała całkiem nową kulturę młodzieżową o której mało

kto wtedy słyszał, w nowej powieści autor ukazuje ciemną stronę kultury sław, mediów

i technologii której obecnie nie da się ominąć

1.2. Autobiografizm powieści

Postaci w poszczególnych powieściach Ellisa przypominają samego autora

w czasie, gdy dany tekst tworzył. Mniej niż zero powstało, gdy dorastał w Los Angeles,

D. Mendelsohn, Lesser than zero, [w:] ,,The New York Times”, 1999-I-24, http://www.nytimes.com/

books/99/01/24/reviews/990124.24mendelt.html (dostęp 21 XII 2012).

B. Child, Could Bret Easton Ellis bring Fifty Shades of Grey to fruition?, [w:] „The Guardian”, 2012-

VI-12, http://www.guardian.co.uk/film/2012/jun/12/bret-easton-ellis-fifty-shades-grey (dostęp 21 XII
2012).

Gusa Van Sant i Bret Easton Ellis o podwójnym samobójstwie, 2009-X-14, [w:] http://film.onet.pl/

wiadomosci/gusa-van-sant-i-bret-easton-ellis-o-podwojnymsamo,1,4070678,wiadomo
sc.html (dostęp 21 XII 2012).

D. Aitkenhead, Bret Easton Ellis: 'So you're a misogynist, a racist – so what? Does it make your-art

less interesting?', [w:] ,,The Guardian”, 2010-VII-26, http://www.guardian.co.uk/books/2010/jul/26/bret-
easton-ellis-pain-misogyny-drugs (dostęp 21 XII 2012).

T. Maurstad, Book review: 'Imperial Bedrooms' by Bret Easton Ellis, [w:] ,,Guide Live”,

http://www.dallasnews.com/entertainment/headlines/20100613-Book-review-Imperial-Bedrooms-
2924.ece (dostęp 21 XII 2012) .

zaś The Rules of Attraction gdy był w college’u, tak samo jak bohaterowie jego

powieści. W wywiadach pisarz podkreślał jednak, że nigdy nie opisał żadnej sceny,

która rzeczywiście miała miejsce, ani nie zaczerpnął żadnego dialogu usłyszanego w

życiu

. Zaprzeczył utożsamianiu go z głównymi bohaterami i narratorem, ale przyznał,

że w postaciach które tworzył są elementy autobiograficzne. Przykładem jest Clay z

Mniej niż zero, który podobnie jak pisarz ma dwie siostry, jego rodzice się rozwiedli, a

wielu zamożnych znajomych pisarza prowadziło takie życie jak bohaterowie książki.

Autor wskazuje jednak, że on sam w czasie studiów nie był tak wyobcowany jak Clay,

miał dziewczynę i lubił dobrze się bawić

W 2005 roku Ellis wydał powieść Księżycowy park. Książka ta była hołdem dla

Stephena Kinga oraz komiksów, które kochał będąc dzieckiem. Książka skonstruowana

jest w ciekawy sposób, ponieważ główny bohater, a zarazem narrator powieści nazywa

się Bret Easton Ellis

W pierwszym rozdziale książki narrator opowiada o swoim debiucie, przebiegu

kariery, uzależnieniu od narkotyków, licznych romansach, które szokowały całe USA,

błędach, motywacjach i tajemnicach. Niektóre fakty są prawdziwe, inne przesadzone,

lub nie mają nic wspólnego z prawdziwym życiem jego twórcy

. Sam pisarz

powiedział, że nie zamierza demistyfikować tego, co jest prawdą, a co nie

. Oznajmił:

„chciałem napisać opowieść o potworach i duchach, a wyszła mi ponura wycieczka

w głąb siebie”

. Autor wyjaśnił, że pragnął stworzyć powieść o pisarzu, któremu życie

rozpada się, a elementy nadprzyrodzone są wynikiem niepogodzenia się z przeszłością,

która do niego wraca

Księżycowy park został zadedykowany dwóm osobom. Pierwsza z nich to

wieloletni przyjaciel pisarza Michael Wade Kaplan, który zmarł w 2004 roku. Ellis

J. Klein, Interview Bret Easton Ellis, [w:] ,,A.V. Club”, 1999-III-17, http://www.avclub.com/articles/

bret-easton-ellis,13586/ (dostęp 21 XII 2012).

J. J Goulian, Bret Eason Ellis, The Art of Fiction No. 216, [w:] ,,The Paris Review”,

http://www.theparisreview.org/interviews/6127/the-art-of-fiction-no-216-bret-easton-ellis (dostęp 21 XII
2012).

[recenzja Księżycowego Parku] [w:] http://web.archive.org/web/20080207023448/http://www.scifi.com

/scifiwire/index.php?category=0&id=37989 (dostęp 21 XII 2012).

Ch. Gondrom, Bret Easton Ellis’ Lunar Park: A Surreal Faux Memoir,

[w:]

http://www.everydayebook.com/2012/01/bret-easton-ellis-lunar-park-a-surreal-faux-memoir/ (dostęp 21
XII 2012).

E. Wyatt, Bret Easton Ellis:The Man in the Mirror, [w:] ,,The New York Times’’, 2005-VIII-07,

http://www.nytimes.com/2005/08/07/arts/07wyat.html?pagewanted=all&_r=3& (dostęp 21 XII 2012).

Skandalista Easton Ellis, [w:] ,,Newsweek”(online), 2009-III-26, http://kultura.newsweek.pl/ skandalis-

ta-e%20everydayebookaston-ellis,15025,1,1.html (dostęp 21 XII 2012).

E. Wyatt, Bret Easton Ellis: The Man in the Mirror, [w:] ,,The New York Times’’, 2005-VIII-07,

http://www.nytimes.com/2005/08/07/arts/07wyat.html?pagewanted=all&_r=3& (dostęp 21 XII 2012).

powiedział, że jego śmierć była dużym „katalizatorem” do skończenia powieści

. W

książce Bret jest małżonkiem aktorki Jayne Dennis z którą ma syna Robby’ego.

Prawdziwy Ellis nigdy nie założył rodziny. Na studiach spotykał się zarówno z

mężczyznami jak i kobietami. W wywiadach określa siebie jako biseksualnego.

Obecnie jego partnerem jest Todd Michael Schultz

Drugą osobą, której autor zadedykował swoją książkę jest

jego ojciec, Robert Martin Ellis. Pisarz przyznał, że nigdy nie planował pisać o ojcu ale

z czasem okazało się to dla niego ważne

. W Księżycowym parku opowiadając o

wydaniu swej pierwszej książki pisał: „Wczesną jesienią 1985 roku, cztery miesiące po

ukazaniu się tej powieści, jednocześnie zaszły trzy zmiany: stałem się niezależnie

bogaty, stałem się nieznośnie sławny i, co najważniejsze, uciekłem od ojca”

. Opisując

go, wspominał: „Mój ojciec zbił majątek na spekulacji nieruchomościami podczas

prezydentury Reagana, a pieniądze przyniosły mu wolność, która coraz bardziej

pozbawiała go równowagi”

. W Księżycowym parku Ellis przedstawił ojca jako

agresywnego, próżnego alkoholika i paranoika, który po rozwodzie z jego matką nie

wiedział winy w swoim zachowaniu, ale obarczał nią jego i jego siostry.

Zachowanie ojca nauczyło nas, że światu brakuje spójności i że w panującym

chaosie ludzie są skazani na porażkę; świadomość ta rzuca cień na wszelkie nasze
aspiracje […] Ojciec zaczernił moją percepcję świata, a jego pogardliwe, sarkastyczne
podejście do wszystkiego skaziło mnie na dobre. Bardzo chciałem uciec od jego
wpływu, ale nie potrafiłem. Wsączył się we mnie i ukształtował jako człowieka, którym
się stawałem. Wszelki optymizm, który mógł się we mnie zagnieździć wykorzeniła
natura ojca

Ellis przyznał, że jego ojciec był inspiracją do powieści. Powiedział nawet, że

powieściowy Bret to odpowiednik Roberta Martina Ellisa, podczas gdy jego

powieściowy syn Robby to on sam

. Prawdziwy ojciec autora Księżycowego parku

naprawdę był analitykiem inwestycyjnym

. Pisarz, tak jak główny bohater ma dwie

Ibidem.

V. Grigoriadis, Bret Easton Ellis’s Real Art Form Is the Tweet, 2013-I-20, [w:] http://www.vulture.com/

2013/01/bret-easton-ellis-real-art-form-tweeting.html (dostęp 22-II-2013).

E. Wyatt, Bret Easton Ellis: The Man in the Mirror, [w:] ,,The New York Times’’, 2005-VIII-07,

http://www.nytimes.com/2005/08/07/arts/07wyat.html?pagewanted=all&_r=3& (dostęp 21 XII 2012).

B. E Ellis, Księżycowy Park, tł. M. Szymański, Poznań 2006, dz. cyt., s. 12.

Ibidem.

Ibidem, s. 11.

E. Wyatt, Bret Easton Ellis: The Man in the Mirror, [w:] ,,The New York Times’’, 2005-VIII-07,

http://www.nytimes.com/2005/08/07/arts/07wyat.html?pagewanted=all&_r=3& (dostęp 21 XII 2012).

V. Grigoriadis, Bret Easton Ellis’s Real Art Form Is the Tweet, 2013-I-20, [w:] http://www.vulture.com/

2013/01/bret-easton-ellis-real-art-form-tweeting.html (dostęp 22-II-2013).

siostry, jego rodzice faktycznie się rozwiedli, a ojciec miał problem z alkoholem

. Bret

Easton często wspominał, że łączyły go z ojcem trudne relacje, a pisanie o nim określa

jako doświadczenie terapeutyczne

Postaci z powieści Ellisa mają własne strony w Internecie. W ramach kampanii

marketingowej, utworzono stronę Jayne Dennis, fikcyjnej gwiazdy filmowej, żony

powieściowego Breta. Na stronie znajdują się spreparowane zdjęcia i jej zmyślona

filmografia

1.3. „Odrażające wydarzenie literackie”

– o recepcji American Psycho

W Stanach Zjednoczonych powieść wzbudziła ogromne kontrowersje jeszcze

przed jej wydaniem. Cztery miesiące po złożeniu tekstu American Psycho w

nowojorskim wydawnictwie Simon & Schuster, pracujące tam kobiety, a potem i inni

pracownicy odmówili kontynuowania prac redakcyjnych, po przeczytaniu drastycznych

opisów tortur zawartych w książce. Skutkiem protestu było wywołanie środowiskowych

dyskusji, a co za tym idzie - zainteresowanie prasy

. Kilka stron manuskryptu, które

opisywały morderstwa Batemana przeciekło do mediów. Krytycy byli oburzeni, gdyż

uważali, że stanowi to reprezentatywną część książki

W Księżycowym parku Ellis pisał: „Nie spotykałem się z prasą – nie było sensu,

bo mój głos i tak utonąłby w chórze oskarżeń. Zarzucano mi, że tą książką

wprowadzam „modę na seryjnych zabójców”. Trzy miesiące przed publikacją „New

York Times” zamieścił jej recenzję pod tytułem Nie kupujcie tej książki”

Zacytowano w niej jedną z bardziej krwawych scen, w której to bohater obdziera

kobietę ze skóry. Zamieszanie wokół książki zmusiło wydawnictwo do zrezygnowania

z wprowadzenia jej na rynek. Zaledwie dwa dni później powieść zakupił jeden z

oddziałów innego potentata –

R. Wang, Bret Easton Ellis, [w:] ,,Index Magazine”, http://www.indexmagazine.com/interviews/bret

_easton_ellis.shtml (dostęp 21 XII 2012).

[recenzja Księżycowego Parku] [w:] http://web.archive.org/web/20080207023448/http://www.scifi.com

/scifiwire/index.php?category=0&id=37989 (dostęp 21 XII 2012).

http://www.jayne-dennis.com/ (dostęp 21 XII 2012).

J. Jarniewicz, Znaki firmowe Szkice o współczesnej prozie amerykańskiej i kanadyjskiej, Kraków 2007,

dz. cyt., s. 193.

W. Kot, Tartak na Wall Street, „Wprost” 2000, nr 42, s. 116.

J. J Goulian, Bret Eason Ellis, The Art of Fiction No. 216, [w:] ,,The Paris Review”,

http://www.theparisreview.org/interviews/6127/the-art-of-fiction-no-216-bret-easton-ellis (dostęp 21 XII
2012).

B. E Ellis, Księżycowy Park, op. cit., s. 21.

Random House

Wydane w 1991 roku American Psycho budziło sprzeciw głównie w środowisku

feministek. Zarzucano pisarzowi nie tylko okrucieństwo, z jakim główny bohater

morduje swe ofiary, ale ironiczny sposób opisywania zdarzeń: „Twórca przedstawił

świat w którym seks jest pozbawiony znaczenia, narkotyki traktuje się jako poranną

herbatę, a morderstwo jak deser”

. Drobiazgowe opisy tortur i zbrodni Ellis

argumentował tym, że:

Byłoby nieuczciwe i nieszczere z mojej strony, gdybym nie zastosował w

scenach przemocy tej samej techniki narracji, jakiej używa mój bohater Patrick
Bateman do opisu talerza z jedzeniem, wnętrza mieszkania czy ubrań postaci
pojawiających się na kartkach książki

Twórca American Psycho otrzymywał anonimowe listy, maile i telefony z

pogróżkami. Grożono mu, że spotka go to samo co kobiety w książce

. Z obawy o

życie Ellisa wydawca przerwał jego trasę promocyjną

. O całej sytuacji pisarz

wspomina w Księżycowym parku:

Byłem ofiarą pleniącej się kultury poprawności politycznej. Debaty trwały

w nieskończoność i nawet Wojna w Zatoce, która wybuchła wiosną 1991 roku, nie
wzbudziła w narodzie większego strachu i fascynacji niż pokrętny żywot Patricka
Batemana. Zarobiłem tyle pieniędzy, że nie wiedziałem, co z nimi począć. To był rok
nienawiści do Ellisa

W Polsce wydawnictwa, które przymierzały się do wydania powieści szybko

zrezygnowały. Obawiano się, że: „Przypadkowy czytelnik może to potraktować jak

instruktaż wyjątkowo okrutnego zabijania”

. W 1994 roku American Psycho zostało

wydane przez Kantor Wydawniczy SAWW. Stefan Niesiołowski oraz pięciu innych

członków Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego złożyli w łódzkiej prokuraturze

wniosek o wszczęcie postępowania przeciw poznańskiemu wydawcy

. W piśmie do

W. Kot, Tartak na Wall Street, „Wprost” 2000, nr 42, s. 116.

Skandalista Easton Ellis, [w:] ,,Newsweek”(online), 2009-III-26, http://kultura.newsweek.pl/

skandalista-e%20everydayebookaston-ellis,15025,1,1.html (dostęp 21 XII 2012).

W. Kot, op. cit., s. 116.

J. J Goulian, Bret Eason Ellis, The Art of Fiction No. 216, [w:] ,,The Paris Review”,

http://www.theparisreview.org/interviews/6127/the-art-of-fiction-no-216-bret-easton-ellis (dostęp 21 XII
2012).

Skandalista Easton Ellis, [w:] ,,Newsweek”(online), 2009-III-26, http://kultura.newsweek.pl/ skandalis-

ta-e%20everydayebookaston-ellis,15025,1,1.html (dostęp 21 XII 2012).

B. E Ellis, Księżycowy Park, dz., cyt. s. 21.

AMERICAN PSYCHO WYDANY W POZNANIU/Drastyczne wersety, „Gazeta Wyborcza Poznań” 1995,

nr 29, s. 3.

J. Szczerba, Powieść w prokuraturze, „Gazeta Wyborcza Poznań” 1995, nr 115, s. 13.

prokuratury pisali, że: „Książka American Psycho godzi w ład społeczny, jest

agresywna, sadystyczna, zawiera elementy pornografii”

. Cały nakład książki rozszedł

się zanim Stefan Niesiołowski oskarżył wydawcę

W 2000 roku powieść została zekranizowana. W rolę Patricka Batemana wcielił

się Christian Bale. Podobnie jak w przypadku książki nie obeszło się bez kontrowersji.

Podczas produkcji w Kanadzie tamtejsza organizacja przeciwko przemocy w rozrywce

protestowała przeciw produkcji filmu. Amerykańscy projektanci i producenci nie

wyrazili zgody na to, aby ich produkty były umieszczone w filmie. Mimo to film zyskał

status kultowego i zarobił 6 mln dolarów w pierwszy weekend

1.4. „Wszystko legło w gruzach i nikt nie zwrócił na to uwagi”

Ellis podkreślał, że każda jego powieść pochodzi z miejsca bólu i błędu

Przyznał, że postać Patricka Batemana została oparta na jego ojcu, ludziach

których

poznał oraz na nim samym

. Pisarz doskonale rozumiał kulturę masową i fobie

rządzące społeczeństwem. Doszedł do sławy w bardzo młodym wieku. Do Nowego

Jorku przeniósł się mając 23 lata; tam poznał styl życia yuppies, a nawet przyznał, że

sam prowadził życie takie jak Patrick Bateman

. Wynikało to z tego, że czuł się tam

samotny i zdezorientowany, a pustkę starał się wypełnić kupowaniem nowych rzeczy i

jadaniem w dobrych restauracjach

. Jak stwierdził, identyfikuje się z wściekłością

bohatera, lecz sama postać Patricka jest bardziej szalona niż on, a powieść w większym

stopniu udramatyzowana

. W Księżycowym parku tak pisał o tworzeniu powieści:

Nie mówiłem też o tym, że pisałem tę książkę głównie nocą, gdy nawiedzał

mnie duch tego szaleńca, niekiedy wyrywając mnie z głębokiego snu, który sprowadzał

B. Wandtke , P. Wesołowski, Coś dla psychopatów, „Gazeta Wyborcza Poznań” 1995, nr 115, s. 1.

T. Plata, Upadek w chaos, „Gazeta Wyborcza Poznań” 1995, nr 125, s. 11.

T. Waters, Interesting Motherfuckers, [w:] http://www.acidlogic.com/im_bret_easton_ellis.htm (dostęp

21 XII 2012).

B. E Ellis, American Psycho, tł. Jędrzej Polak, Kraków 2011, op. cit., s. 5.

V. Grigoriadis, Bret Easton Ellis’s Real Art Form Is the Tweet, 2013-I-20, [w:] http://www.vulture.com/

2013/01/bret-easton-ellis-real-art-form-tweeting.html (dostęp 22-II-2013).

J. Brown, Bret Easton Ellis “Patrick Bateman Was Me’’, [w:] ,,Sabotage Times”, 2012-X-17,

http://www.sabotagetimes.com/people/patrick-bateman-was-me/ (dostęp 21 XII 2012).

P. Hilton, The Bret Easton Ellis interview, [w:] http://www.shortlist.com/entertainment/the-bret-easton-

ellis-interview (dostęp 21 XII 2012).

Bret Easton Ellis Interview, [w:] http://uk.askmen.com/celebs/interview_400/428_brett-easton-ellis-

interview.html (dostęp 21 XII 2012).

P. Hilton, The Bret Easton Ellis interview, [w:] http://www.shortlist.com/entertainment/the-bret-easton-

ellis-interview (dostęp 21 XII 2012).

na mnie xanax. Gdy zrozumiałem, ku swemu przerażeniu, czego ta postać ode mnie
oczekuje, próbowałem się opierać, lecz powieść zmusiła mnie, bym ją napisał. Często
traciłem świadomość na długie godziny, a gdy dochodziłem do siebie, miałem przed
oczami kolejnych dziesięć stron gotowego tekstu. Chodzi mi o to – nie wiem, jak
inaczej mógłbym to wyjaśnić – że, ta książka chciała, by napisał ją ktoś inny. W końcu
napisała się sama, niewiele dbając o to jak się z tym czuję. Z lękiem patrzyłem na
własną rękę, która uzbrojona w pióro, sunęła po żółtych stronicach notatnika, kreśląc
wstępną wersję powieści. Czułem odrazę do tego, co powstawało, i nie miałem ochoty
się przyznać, że to moje dzieło – to Patrick Bateman chciał być autorem. Kiedy już
wydano tę książkę, miałem wrażenie, że poczuł ulgę, a nawet obleśną satysfakcję.
Przestał nawiedzać mnie o północy i pojawiać się w ponurych snach – wreszcie mogłem
się odprężyć, przestać czuwać w gotowości na jego kolejną nocną wizytę

American Psycho można odczytać jako satyryczną powieść obyczajową.

Ameryka, druga połowa lat osiemdziesiątych XX wieku to czas, gdy końca dobiega

druga kadencja Ronalda Reagana, który zwalczył kryzys gospodarczy w latach

siedemdziesiątych. Spowodowało to powstanie nowej generacji tzw. yuppies (skr. od

Young Urban Professionals), którzy zdziesiątkowali wielkie amerykańskie metropolie

w latach 80. Yuppie był to „młody rzutki biznesmen albo przedstawiciel młodego

zawodu, zamożny i zawsze elegancki”

. Powieść Ellisa to kwintesencja stylu młodych

biznesmenów, którzy – wydawać by się mogło – nie mają czasu na nic poza pracą.

B. E Ellis, Księżycowy Park, op. cit., s. 22.

A. Markowski, R. Pawelec, Hasło yuppie, [w:] Słownik wyrazów obcych i trudnych, red. A. Sikorska-

Michalak, O. Wojniłko, [et al.], Warszawa 2005, s. 799.

Rozdział II

Życie codzienne głównego bohatera American Psycho

2.1. Patrick jako reprezentant stylu yuppies

Patrick Bateman to 27-letni bankier inwestycyjny pracujący na Wall Street. Jest

on zarówno głównym bohaterem, jak i narratorem powieści. Pierwszy raz w książce

jego postać pojawia się, gdy jedzie taksówką do swej dziewczyny Evelyn. Towarzyszy

mu Timothy Price, który podczas rozmowy z Patrickiem nakreśla samoświadomość

yuppies: „[…] jestem twórczy, jestem młody, pozbawiony skrupułów, mam olbrzymią

motywację i nieprzeciętne zdolności. Mówiąc krótko, społeczeństwa nie stać na to, żeby

mnie stracić. Jestem zbyt cenny”

W powieści wielokrotnie przedstawiciele tej warstwy pokazują swoją wyższość

nad innymi. Najczęściej robią to poprzez znieważanie innych warstw społecznych.

Przeważnie ich ofiarami są – bezdomni żebracy. Patrick określa ich jako „hordę

przegranych”

oraz „członków genetycznej podklasy”

. Szydzenie z nich przybiera

swoistą formę rozrywki bohatera. Jego ulubioną „zabawą” jest pokazywanie

bezdomnym banknotu, a następnie chowanie go do kieszeni gdy ci z nadzieją wyciągają

po niego rękę.

Patrick oraz przedstawiciele jego sfery to absolwenci prestiżowych uczelni,

takich jak Harvard czy Yale. Pracują na wysokich stanowiskach, najczęściej w firmie

Pierce & Pierce. Praca nie sprawia im radości. To jedynie środek konieczny do

zarabiania coraz większej ilości pieniędzy. Doskonale przedstawia to Timothy Price w

rozmowie z Patrickiem:

B. E Ellis, American Psycho, op. cit., s. 7.

Ibidem, s. 320.

Ibidem, s. 305.

– Wiesz, o co chodzi? Powiem ci: wszystkich gówno obchodzi praca, każdy

nienawidzi roboty, ja też jej nienawidzę, ty, jak słyszałem, także. I co mamy z tym
zrobić? Co ja mam zrobić? Wrócić do Los Angeles? To żadna alternatywa. Nie po to
przenosiłem się z UNCLA na Stanford, żeby pójść na coś takiego. Rzecz w tym,
pojmujesz… czy naprawdę tylko ja uważam, że zarabiamy za mało pieniędzy?

Generację yuppies w Stanach Zjednoczonych charakteryzowało dążenie do

kariery, pracując po kilkanaście godzin dziennie. Jeżeli nie pracowali z wymagającą

intensywnością mogli spodziewać się zwolnienia. Na rynku pracy nie brakowało

wykwalifikowanych chętnych na ich stanowisko. Doprowadzało ich to do syndromu

wypalenia zawodowego i co za tym idzie było źródłem problemów w życiu rodzinnym i

emocjonalnym. Takiego zaangażowania w wykonywaną pracę nie widać jednak w

American Psycho.

Patrick pochodzi z zamożnej rodziny. Podczas jednej z randek, gdy pyta swoja

towarzyszkę o miejsce jej pracy, ta wybuchając śmiechem odpowiadam mu: „Nie

muszę pracować, Bateman. – Po chwili dodaje znudzona: – Ze wszystkich ludzi na

świecie, ty panie Wall Street, powinieneś wiedzieć o tym najlepiej”

. Patrick w biurze

najczęściej czyta gazety, ogląda telewizję, rozwiązuje krzyżówki, słucha muzyki oraz

pali cygara. Gdy jego sekretarka pyta, jak uzasadnić jego odmowę w określonej sprawie

lub nieobecność w biurze odpowiada, że wystarczy powiedzieć „nie”.

Na jednej z randek Patrick, zapytany dlaczego pracuje skoro jest na tyle bogaty,

że nie musi tego robić odpowiada: „Chcę… być… taki… jak… inni”

. Stanowisko daje

bowiem Patrickowi pozycję. Czyni go członkiem społeczności, dla której jedyną

przyjemnością płynącą z pracy są wysokie zarobki, pozwalające gromadzić dobra

konsumpcyjne i prowadzić wystawne życie. W środowisku tym liczy się jedynie

powierzchowność. Poza doskonale wyrzeźbionym ciałem ubranym w markową odzież,

nie ma w nich żadnych, głębszych uczuć. To właśnie z nimi Bateman chodzi do

najmodniejszych klubów oraz luksusowych restauracji.

Jedno spojrzenie Patricka wystarcza, aby mógł opisać każdą postać pojawiająca

się w powieści ze wszystkimi szczegółami.

Price ubrany jest w wełniano-jedwabny garnitur zapinany na sześć guzików od

Ermenegilda Zegny, bawełnianą koszulę z francuskimi mankietami od Ike’a Behara,
jedwabny krawat od Ralpha Laurena i skórzane półbuty do kostki Fratelli Rossetti

Ibidem, s. 7.

Ibidem, s. 325.

Ibidem, s. 273.

Ibidem, s. 9.

Drobiazgowe opisy ubrań, produktów, towarów oraz gadżetów w American

Psycho uniwersalizują człowieka pozbawiając go tożsamości.

Niebezpodstawnie w każdym rozdziale pojawia się aluzja do Nędzników.

Stanowi ona odwołanie nie tylko do świata yuppies, ale też upadku całej kultury w

drugiej połowie XX wieku. Dramat Victora Hugo w powieści jest znacznie

skomercjalizowany i zamieniony w zestaw przebojowych melodii, które można

usłyszeć na nowojorskich ulicach, dworcach i w restauracjach

2.2. Obsesyjna dbałość o wygląd

Patrick zaczyna każdy swój dzień serią porannych ćwiczeń rozciągających.

Opisy zwykłych czynności tj. mycie zębów, polerowanie paznokci, golenie się czy

pielęgnacja włosów zajmują kilka stron powieści. Wymienia firmy produkujące

kosmetyki, których używa, a sam opis wykonywania poszczególnych działań

przypomina niemal poradnik: jak dbać o siebie. Patrick doskonale wie, w jakiej sytuacji

należy użyć danego produktu. Co więcej, informuje czytelnika o zawartości chemicznej

stosowanych przez siebie kosmetyków.

Bateman obsesyjnie dba o to, aby każdy element jego ubioru pasował do całości.

W jego świcie obowiązują zasady doboru krawata do marynarki i bezwzględne reguły

zakładania bezrękawników. Informuje więc o najdrobniejszych szczegółach swego

ubioru, podając ich cenę i markę. Zwraca przez to uwagę, że nawet najmniejszy element

garderoby musi pochodzić od znanego projektanta, albo z dobrego sklepu. To ubiór

określa jego styl i dobry smak. W środowisku ludzi, w jakim się obraca, nie może

pozwolić sobie na niewłaściwy dobór jakiejkolwiek części garderoby. Takiej

kompromitacji nie da się skorygować, nawet inteligentnym komentarzem. To wygląd

zewnętrzny w American Psycho świadczy o człowieku. Bez znaczenia jest wewnętrzna

strona osobowości.

Piję codziennie około dwudziestu litrów wody Evian i regularnie chodzę na

solarium, dlatego jedna nocna impreza nie wpływa w zasadniczy sposób na gładkość i
odcień mojej skóry. Ciągle mam doskonałą cerę. Trzy krople Visine rozjaśniają
spojrzenie. Torba z lodem ujędrnia twarz. Wszystko sprowadza się do bardzo prostego
stwierdzenia: czuję się jak kupa gówna, ale wyglądam wspaniale

J. Jarniewicz, Znaki firmowe Szkice o współczesnej prozie amerykańskiej i kanadyjskiej, Kraków 2007,

s. 194.

B. E Ellis, American Psycho, op. cit., s. 126.

Bateman należy do prywatnego salonu odnowy biologicznej. Klub ten jest

doskonale wyposażony m.in. w korty tenisowe, sale do zajęć z aerobiku, baseny

pływackie oraz maszyny do ćwiczeń. Każdy członek klubu może umawiać się na

własne treningi oraz ustalać indywidualne programy ćwiczeń. Patrick pilnuje też tego,

aby odżywiać się zdrowo. Często jedząc na mieście martwi się poziomem jakiegoś

składnika w zamówionej potrawie. Wiele razy w powieści mówi o doskonałości swego

ciała.

Rozwiązuje krawat od Armaniego i kładę jej na dłoń na swoim torsie. Chcę,

żeby poczuła pod palcami twardy jak skała zarysowany brzuch, napinam mięśnie i
cieszę się, że w pokoju jest jasno, ponieważ pragnę, żeby zauważyła spiżowe, klasyczne
spoty klatki piersiowej

Bateman bywa też u kosmetyczek, manikiurzystek i pedikiurzystek. Ciągle

przegląda się w lustrze, by sprawdzić stan swojej fryzury. Opisywanie czynności jaką

jest poprawianie włosów zajmuje często cały akapit. Widok kogoś, kto wygląda lepiej

niż on powoduje u niego złość. Jednocześnie drażni go też, gdy ktoś nie dba o siebie.

Podczas wizyty u Evelyn, obserwując jej przyjaciół, dziwi się, że Vanden może

spotykać się z kimś, kto jest niezgrabny, blady, źle uczesany i ubrany, a spod jego

koszulki nie widać mięśni.

Podczas rozmowy z Evelyn, Patrick pyta ją, dlaczego nie zainteresuje się

Price’em. Sugeruje jej, że jest przecież bogaty, przystojny i ma wspaniałe ciało. Ona

odpowiada, że są to cechy, które posiada teraz każdy. Wszyscy w American Psycho

wyglądają tak perfekcyjnie, że upodabniają się do siebie, przez co mają ciągłe problemy

z rozpoznawaniem się nawzajem. Co więcej, nie zadają sobie wysiłku, aby upomnieć

rozmówcę czy przedstawić się swoim właściwym nazwiskiem. Często kontynuują

dialog nie zwracając uwagi na to, że ktoś mówi do nich innym imieniem.

2.3. Muzyka

Kilka stron powieści zajmują opisy muzyki Phila Colinsa, Whitney Houston

i Huey Lewisa. Patrick opowiada o ich twórczości w odmienny sposób niż o wszystkim

innym w książce. Opisy odznaczają się wnikliwą wrażliwością. Bateman potrafi

Ibidem, s. 31.

dostrzec w piosenkach problemy, które na co dzień są dla niego, wydaje się, nieistotne.

Mowa tu o znajomościach zawieranych na jedną noc, szkodliwości narkotyków,

przyjemności płynącej z konformizmu i mody oraz problemach globalnej komunikacji.

Przykładem dokładnej analizy muzyki jest opis jednej z piosenek Whitney Houston:

Uniwersalne przesłanie tego utworu ważne jest zawsze i wszędzie, nigdy

bowiem nie jest za późno na poprawę swojego losu czy bycie lepszym, ukazanie światu
swojej dobrej strony. W świecie, w jakim żyjemy, trudno troszczyć się o wszystkich
wszędzie, ale zawsze powinniśmy znaleźć czas i miejsce, by zatroszczyć się o siebie

Do końca nie wiadomo jednak, na ile są to rozmyślenia Patricka, a na ile jego

patrzenie przez pryzmat tego, co aktualnie modne. Przy opisywaniu grupy Huey Lewis

and The News stwierdza: „Tym wszystkim którym nie podobał się album „Sports”,

wystarczy powiedzieć, że dziewięć milionów ludzie nie może się mylić!”

Często opisując poszczególne utwory przyznaje się, że ich nie rozumie. Jako

swój ulubiony zespół Patrick podaje Talking Heads, charakteryzujący się bezwzględną

krytyką konsumpcyjnej społeczności, którą przecież sam reprezentuje.

Mimo że Patrick nie lubi muzyki na żywo idzie na koncert U2, gdyż zespół ten

bywa obecnie coraz częściej na okładkach modnych gazet. Mało tego, jeden z jego

towarzyszy przekonuje go, że ich fanem jest Donald Trump. Jeżeli o czymś się

aktualnie pozytywnie mówi oraz pisze, i ma to swoich fanów u ludzi powszechnie

lubianych, nie może być to złe. Do tego dochodzi ogromna satysfakcja, której

doświadcza Patrick, widząc w tłumie swoich znajomych, którzy mają miejsca dalej od

sceny niż on.

2.4. „Momentami jestem w stanie odczuwać coś w rodzaju połowicznej

radości i chęci bycia z ludźmi”

Bardzo ważne w życiu Batemana jest odwiedzanie modnych klubów i

restauracji. Nie jest to tylko okazja do nawiązania nowych znajomości, ale przede

wszystkim sposobność do pochwalenia się koneksjami, dzięki którym udało się zdobyć

stolik w miejscu zajmującym obecnie czołowe rankingi popularności. Rezerwacje są

tam nie lada wyzwaniem i trzeba je poprzedzać kilkumiesięcznym wyprzedzeniem.

Ibidem, s. 292.

Ibidem, s. 406.

Ibidem, s. 377.

Najlepszym przykładem w powieści jest aktualnie wtedy modna restauracja Dorsia.

Próba uzyskania tam rezerwacji opisana jest przez Patricka jak sprawa rangi życia i

śmierci. Patrick ściskając słuchawkę poci się i denerwuje. Kiedy okazuje się, że jest to

niemożliwe wydaje mu się, że ktoś się z niego śmieje. Jest wściekły, gdy jego młodszy

brat spotyka się z nim właśnie tam. Oczekując na niego, opisuje swój stan emocjonalny,

czuje się kimś mało ważnym. Nie daje przy tym poznać bratu, że osiągnął coś dla niego

niemożliwego. Podczas jednej z randek, gdy dowiaduje się, że jego towarzyszka

spotyka się z szefem kuchni pracującym w Dorsii z trudem łapiąc powietrze powtarza w

myślach:

Tak, mój mózg rzeczywiście eksplodował, a żołądek doświadczył implozji:

spazmatycznej, kwaśnej reakcji gastrycznej. Na ekranie oczu pojawia się film z
gwiazdami i planetami, całymi galaktykami małych czapek kucharskich

Gdy ktoś pyta Patricka, gdzie planuje się dziś wybrać, aby udzielić odpowiedzi,

musi zajrzeć do przewodnika z najnowszymi rankingami popularności restauracji. Sam

nie jest w stanie wybrać miejsca, ponieważ mógłby wybrać takie, które jest aktualne

niemodne, przez co naraziłby się na kompromitację. Nie może sobie na to pozwolić,

więc gdy nie udaje mu się rezerwacja w Dorsii, tak opisuje swój stan:

Jestem zdruzgotany, cały drżę, czuję wewnętrzną pustkę, ale zaczynam się

zastanawiać nad następnym krokiem. W pokoju słyszę tylko sygnał zgłoszenia centrali
dobiegający z telefonu. Biorę się w garść, liczę do sześciu, zaglądam do Zegata i powoli
udaje mi się skoncentrować, mimo wszechogarniającej paniki i strachu, czy zdołam
zarezerwować stół na ósmą trzydzieści w restauracji, która – jeśli już nie jest tak modna
jak Dorsia – przynajmniej była modna jakiś tydzień temu

W restauracji Patrick i jego towarzysze jedzą tak wyszukane potrawy jak:

pierożki ravioli nadziewane mleczem złotośledzia czy tortillę z błękitnej kukurydzy

nadziewanej mięsem z przepiórki i garnirowaną ostrygami w łupinach ziemniaka.

Najczęściej są to dania, o których pozytywnie wypowiadano się w dziale krytyki

kulinarnej pisma „New York”. Mimo to, Patrick nie zawsze sugeruje się pochlebnymi

recenzjami. W jednej restauracji opisując potrawę stwierdza, że smakuje jak gips, a

pizza którą chcą zamówić jego znajomi jest „wyschnięta na wiór”

. Gdy jednak

McDermott podsuwa Batemanowi artykuł o jego idolu Donaldzie Trumpie, który

Ibidem, s. 275.

Ibidem, s. 90.

Ibidem, s. 57.

zachwala skrytykowaną przez niego pizzę cofa swój zarzut. To wszystko jednak nie ma

żadnego znaczenia, gdyż jak w jednej z restauracji stwierdził McDermott: „Przecież i

tak nie przychodzisz tutaj po to, żeby zjeść”

Spotykanie w restauracjach i klubach jest głównie okazją do rozmów. Tematy są

zazwyczaj błahe. Patrick często wspomina o The Patty Winters Show, programie typu

talk-show, którego poranne oglądanie jest dla niego codziennym zwyczajem i odczuwa

wręcz wewnętrzny dyskomfort, gdy z jakiegoś powodu nie może go obejrzeć. Gośćmi

takich programów jest np. kobieta myśląca, że jest kotletem baranim lub chłopiec, który

zakochał się w kostce mydła.

Żeby mieć o czym rozmawiać Patrick śledzi na bieżąco to, o czym pisze się

w gazetach. Przyznaje się do kupna jednej z książek dlatego, że pisano o niej w „New

York” pochlebne recenzje. Ta sama sytuacja dotyczy francuskiego filmu, który jak sam

stwierdza był dla niego kompletnie niezrozumiały, ale musiał go zobaczyć, gdyż dużo

się o nim mówiło. Indywidualna ocena przestaje mieć więc znaczenie. Nad własną

opinię Bateman stawia cudzy gust czy pochlebną recenzję.

Istotne jest także opowiadanie o swoich nowych nabytkach i co za tym idzie

wzbudzanie zazdrości w rozmówcach. Gdy Van Patten oznajmia, że ma ultrafioletowe

łóżko do opalania Patrick ciągle myśli o urządzeniu, a jego brak nie pozwala mu się na

niczym skoncentrować. Nieważne, że jak sam stwierdza, nie miałby go już gdzie

postawić. Nie może znieść, że ktoś ma coś czego on nie posiada. Bateman często

opowiada o portrecie Davida Onici, który ma w swym mieszkaniu. Poproszony podczas

rozmowy, aby cokolwiek o nim powiedział próbuje przypomnieć sobie jego recenzję

z magazynu „New York”. Co więcej, gdy odwiedza go Bethany zwraca uwagę, że obraz

powieszony jest do góry nogami.

Obsesję Batemana, aby posiadać to, co najlepsze doskonale ukazuje scena z

wizytówkami. Patrick zazdrosny o koneksje McDermotta, jak to określa, aby

„wyrównać rachunki”, rzuca na stół swoją nową wizytówkę. Towarzysze są pod

wrażeniem. Następnie swoje wizytówki pokazują kolejno Van Patten i Timothy Price.

Patrick przyznaje, że robią na nim wrażenie, ale mimo to jego wydaje się być według

niego najlepiej wykonana. Sytuacja zmienia się, gdy widzi wizytówkę

Montgomery’ego. Opis karty przypomina wygląd jakiegoś cudownego przedmiotu.

Bateman zwraca uwagę na „subtelną kremową kolorystykę i pogrubiony nieco,

Ibidem, s. 59.

wysmakowany krój pisma”

. Gdy bierze ją do ręki stwierdza nawet, że czuje „dreszcz

rozkoszy pod opuszkami”

. Sytuacja ta doskonale została przedstawiona w ekranizacji

American Psycho. Twarz Patricka na widok doskonale wykonanej karty zalewa się

potem, ręce trzęsą się, a sama wizytówka wypada mu z ręki którą zaściska w pięść.

Specyficzne w powieści jest podejście do kobiet. Bateman i jego znajomi

traktują kobiety wyłącznie jako potencjalne obiekty seksualne. Nazywają je

„laskojadami” i oceniają wyłącznie pod względem wizualnym. W wypożyczalni wideo

gdy Patricka obsługuje nieatrakcyjna kobieta, z góry zachowuje się wobec niej

niegrzecznie. Nawet nieistotny mankament ciała „obserwowanego obiektu”, nie ujdzie

jego uwadze.

Ma długie, opalone nogi, ale faktycznie, jedno kolano jest większe od drugiego.

Rzepka lewej nogi jest tęższa, odrobinę mocniej zbudowana od prawej, i ta w sumie
mało istotna wada staje się teraz tak porażająca, że całkowicie tracimy
zainteresowanie

W jednej z restauracji do Patricka podchodzi Montgomery z modelką. Po

krótkiej rozmowie dając jej do zrozumienia, że będą odchodzić, strzela na nią palcami.

Kobieta w American Psycho jest bowiem przedmiotem i atrakcyjnym dodatkiem do

mężczyzny. Bateman i jego współtowarzysze twierdzą, że tylko kobiety nieatrakcyjne

są inteligentne, bowiem muszą czymś nadrabiać odpychający wygląd. Takie jednak nie

budzą ich zainteresowania, gdyż:

Normalna osobowość – dodaje Reeves – polega na tym, że dziewczyna jest

laskojadem, zaspokaja wszystkie fantazje erotyczne, niczym się specjalnie nie
przejmuje i, co najważniejsze, trzyma głupią, pojebaną mordę na kłódkę

Kobiet Bateman ma tak wiele, że gdy spotyka je przypadkiem, nie potrafi sobie

przypomnieć ich imion. Zdobyć kobiety jest w American Psycho niezwykle łatwo. Jak

mówi jeden z rozmówców głównego bohatera, wystarczy poinformować je o wielkości

rocznego dochodu. Gdy mimo to z jakiegoś powodu nie uda się Patrickowi którejś

zdobyć zamawia dziewczynę z agencji towarzyskiej. Ta opcja jest nawet lepsza, jak

stwierdza Timothy Price, gdy dowiaduje się, że Bateman umówił się z Courtney: „Bo

Ibidem, s. 56.

Ibidem.

Ibidem, s. 59.

Ibidem, s. 108.

zanim ją przelecisz, stracisz tyle samo, jeśli nie więcej pieniędzy”

. Choroby

przenoszone drogą płciową nie są żadnym problemem, jak stwierdza jeden z

rozmówców Batemana: „Faceci tacy jak my nie mogą tego złapać”

To, że Patrick jest w związku z Evelyn, nie jest żadną przeszkodą. Dziewczyny,

z którymi się spotyka, tez najprawdopodobniej są z kimś związane. Często obserwując

swoją narzeczoną podejrzewa, ze coś łączy ją i Timothy’ego. Mimo tego, nie reaguje.

Gdy wyjeżdża z Evelyn do Haptons, ma ona klucze do domu Price’a, lecz wcale nie

interesuje go w jaki sposób weszła w ich posiadanie. Sam przecież spotyka się z

Courtney, która jest zaręczona z Loisem. Gdy widzi jak Courtney zaleca się do

McDermotta nie przejmuje się tym gdyż i tak – jak stwierdza – wyglądają prawie tak

samo.

Nie można opisując życie Patricka pominąć tematu narkotyków i

antydepresantów. Bohaterowie American Psycho trzymają kokainę w szafce z

lekarstwami. Jest ona ogólnodostępna, można ją dostać bez problemu w każdej toalecie

w mieście. O dużej częstotliwości jej zażywania świadczy fakt, jak często ktoś zwraca

uwagę Patrickowi na to, że krwawi mu nos. Zażywanie narkotyków jest nierozłączne z

piciem alkoholu. Jak stwierdza Bateman: „Nic nie czuję, ale następny J&B może

wydobędzie kopa z tej koki i oszuka spragnione wrażeń ciało”

. Patrick zażywa leki o

działaniu przeciwlękowym, uspokajającym oraz ułatwiającym zasypianie. Są to między

innymi xanax oraz valium. Przyznaje się też do uzależnienia od halcionu, leku na

bezsenność, który według niego zabezpiecza go przed całkowitym szaleństwem.

Przedawkowywanie używek prowadzi u Patricka między innymi do zaburzeń pamięci.

[…] około trzeciej, stoję obok budki telefonicznej na rogu jakiejś ulicy, gdzieś w
centrum, nie mam pojęcia gdzie, wiem tylko, że cały się pocę, w głowie odzywa się
tępym dudnieniem migrena, czuje potężny napad lęku i przeglądam kieszenie, szukając
valium, xanaxu, resztek halcionu, czegokolwiek, i znajduję tylko trzy zelżałe nupriny

i pudełeczko na leki od Gucciego, wrzucam wszystkie trzy pastylki do ust, popijam

dietetyczną pepsi, choć nie mam pojęcia, skąd ją wziąłem, nie umiałbym odpowiedzieć
na to pytanie, nawet za cenę własnego życia. Zapomniałem z kim jadłem dzisiaj lunch,
co gorsza nie wiem nawet gdzie

Ibidem, s. 70.

Ibidem, s. 43.

Ibidem, s. 72.

Ibidem, s. 173.

2.5. „Nie masz pojęcia, czym jest udręka […] Absolutnie nie zdajesz

sobie z tego sprawy”

Patrick Bateman jest członkiem pewnej elity. Odstępstwo od przyjętego

zachowania mogłoby oznaczać wykluczenie z niej. Pracuje więc na wysokim

stanowisku i dopasowuje się do przyjętego modelu wyglądu. W pewnym momencie w

powieści sam stwierdza:

Przeklinam ziemię i wszystko, czego mnie nauczono, odrzucam od siebie

zasady, rozróżnienia, wybory, moralność, kompromisy, wiedzę, spójność, modlitwę –
wszystko to jest błędem i nie służy żadnemu ostatecznemu celowi. Wszystko sprowadza
się do jednego stwierdzenia: przystosuj się lub zdychaj

Widoczny w powieści jest fakt, że Patricka drażni infantylizm i bezsens

większości rozmów. Mimo że jak inni bohaterowie American Psycho myśli sloganami

reklamowymi, zdarza mu się skonstruować własną opinię. Na przyjęciu u Evelyn,

przysłuchując się przyziemnym rozmowom, wygłasza długi monolog na temat ważnych

problemów, które rzeczywiście powinny martwić zgromadzonych. Zawiera w nim

tematy skali globalnej, co pokazuje jak dobrze zorientowany jest w sytuacji na świecie.

Jego wypowiedź zostaje jednak zignorowana i nikt nie daje do niej żadnego

komentarza. Jak gdyby wypowiedzi w ogóle nie było, zaczęto znów rozmawiać o

błahostkach.

Batemana nie śmieszą banalne kawały, ani nie reaguje na infantylne docinki.

Podczas jednej rozmowy z Evelyn zasłania uszy i śpiewa pod nosem. Najczęściej tylko

udaje, że wysłuchuje swojego rozmówcę, ale na prawdę ucieka myślami gdzie indziej.

Skupia się na swoim odbiciu w lustrze, wspomina wydarzenia, które już miały miejsce

lub te, które zaraz się wydarzą. Najczęściej bowiem wtedy planuje swoje przyszłe

morderstwa.

Ibidem, s. 362.

Ibidem, s. 394.

W pewnym momencie w powieści wspomina, że sumienie i litość zanikły u

niego już podczas studiów na Harvardzie, ale nie trudno wysnuć wniosek, że styl życia

który prowadzi spotęgował to.

Obdarzono mnie wszystkimi cechami charakterystycznymi dla istoty ludzkiej:

ciałem, krwią, skórą, włosami, ale proces dezintegracji zaszedł tak daleko i był tak
głęboki, że uczucia – ze współczuciem na czele – były mi całkiem obce. Stałem się
ofiarą powolnego rozkładu. Świat wokół mnie był imitacją rzeczywistości, byłem kimś,
kto tylko pozornie przypominał człowieka, i doskonale wiedziałem, że zaledwie
niewielka część mego umysłu nie jest skażona szaleństwem

Patrick żyje w świecie kultury yuppies w której człowiek jest tylko dobrze

wyglądająca rzeczą „A od tego konfekcyjnego uprzedmiotowienia człowieka tylko krok

ku uprzedmiotowieniu go w zbrodni”

100

Ibidem, s. 324.

100

J. Jarniewicz, Znaki firmowe..., op. cit., s. 197.

Rozdział III

Patrick Bateman jako seryjny morderca

„Pragnę, by mój ból przeniósł się na innych”

101

3.1. Zjawisko serial killer

Termin serial killer wprowadził amerykański agent FBI Robert K. Ressler.

Zgodnie z jego inicjatywą nazwa została przyjęta dla określenia wielokrotnych

morderców, tzn. sprawców co najmniej trzech zabójstw, działających w określonych

odstępach czasowych, których czyny nie są motywowane chęcią materialnych

korzyści

102

. Seryjny morderca wygląda zwyczajnie: „Często robi karierę zawodową…

Bywa ogólnie lubiany i ceniony. Wykazuje cechy przywódcze. Nie zabija znajomych.

Swoje ofiary utożsamia z osobami, do których ma ukryty żal”

103

Najwięcej przypadków wielokrotnych zabójców odnotowano w Stanach

Zjednoczonych. Aktualnie pojawia się tam dwóch, trzech seryjnych morderców na

miesiąc. Jak stwierdził psycholog kliniczny Stanton E. Samenow, sytuacja ta wskazuje

ewidentnie na to, że: „Ameryka stanowi epicentrum kultury przemocy”

104

101

B. E Ellis, American Psycho, op. cit., s. 429.

102

A. Czerwiński, K. Gradoń, Seryjni mordercy, Warszawa 2000, s. 17

–

19.

103

M. Piwowarczyk, Kontrowersje wokół seryjnych morderców, Opole 2010, s. 12.

104

A. Has-Tokarz, Horror w literaturze współczesnej i filmie, Lublin 2011, s. 343.

Eksperci szczegółowo opisali potencjalnego seryjnego mordercę. Statystycznym

serial killer okazał się biały, heteroseksualny mężczyzna w wieku dwadzieścia

–

trzydzieści pięć lat, który zabija przedstawicieli swojej grupy rasowej

105

. Jego wygląd

zewnętrzny nie różni się od wyglądu statystycznego członka środowiska z jakiego się

wywodzi

106

Większość seryjnych zabójców ma taki sam sposób myślenia i podobne poglądy

na świat. Cechuje ich wysoki poziom egocentryzmu, poczucie niesprawiedliwości

świata oraz obsesja na punkcie osiągania dominacji przez agresję. Charakteryzuje ich

też oziębłość uczuciowa i brak współczucia wobec otoczenia

107

Wielokrotni mordercy posiadają przeciętny lub ponadprzeciętny iloraz

inteligencji oraz znacznie rozwiniętą wyobraźnię, dlatego potrzebują więcej wrażeń niż

przeciętni ludzie

108

. Często nie wyczuwają oni granicy pomiędzy fantazją a

rzeczywistością

109

Wielu z nich jest samotnikami, którzy w dzieciństwie mieli duże kłopoty

adaptacyjne i wyraźnie stronili od otoczenia. Przeciętny serial killer pochodzi z

dysfunkcyjnej rodziny, gdzie przykłady negatywnego zachowania czerpał od rodziców

bądź opiekunów. Mógł być też maltretowany przez rówieśników lub molestowany

seksualnie przez najbliższych

110

Badania wykazały, że niewielu seryjnych morderców pochodziło z dotkniętych

nędzą rodzin. Większość rozpoczęła swoje życie w rodzinach mających wysokie i

stabilne dochody. Rodziny te wydawały się z zewnątrz całkiem normalnie, jednak w

rzeczywistości były dysfunkcjonalne. Przyszli zabójcy doznawali w nich „emocjonalnej

przemocy”, czyli takiej, której poddany jest umysł. W domu rodzinnym nie nauczyli się

okazywać uczuć i budować związków z innymi ludźmi, dlatego też nie wykształcili

w sobie tej umiejętności w późniejszym życiu

111

3.2. Charakterystyka seryjnego mordercy na podstawie Patricka

Batemana

105

Ibidem, s. 344.

106

M. Piwowarczyk, Kontrowersje…, op. cit., s. 30.

107

A. Has-Tokarz, Horror w literaturze współczesnej i filmie, Lublin 2011, s. 349.

108

Ibidem, s. 346.

109

A. Czerwiński, K. Gradoń, Seryjni mordercy, op. cit., s. 314.

110

A. Has-Tokarz, Horror w literaturze…, op. cit., s. 348.

111

A. Czerwiński, K. Gradoń, op. cit., s. 17

–

19.

Trudno jest jednoznacznie zaklasyfikować głównego bohatera America Psycho

do kategorii seryjnego mordercy. Wydarzenia opisane są w sposób chaotyczny, więc nie

da się wskazać czy pomiędzy poszczególnymi zabójstwami występują odstępy czasowe.

Patrick nie opisuje też wszystkich swoich morderstw. O większości tylko wspomina,

bez podania konkretnego czasu ich dokonania.

Niewiele wiadomo o rodzinie Batemana. Jego matka mieszka na stałe w

prywatnej klinice, gdzie przyjmuje duże dawki środków uspokajających. Wizję

dzieciństwa Patricka można odczytać z rodzinnego zdjęcia matki.

Na nocnym stoliku obok łóżka stoi fotografia ojca z lat młodości, obok zdjęcie

Seana i mnie, kiedy mieliśmy po kilkanaście lat: na zdjęciu mamy smokingi i żaden
z nas się nie uśmiecha. Ojciec ma na fotografii dwurzędową sportową marynarkę
zapinaną na sześć guzików, białą bawełnianą koszulę z rozkładanym kołnierzykiem,
krawat, chusteczkę w kieszonce, buty – wszystko od Brooks Brothers

112

Można się domyślić, że ojciec zajęty pracą, nie miał czasu dla rodziny. Ze

swoim młodszym bratem Patrick spotyka się w powieści tylko raz, na prośbę

administratora funduszu powierniczego ojca, aby wypytać o jego życiowe zamiary.

Przyznaje, że on i brat gardzą sobą nawzajem. Ich rozmowa w powieści oparta jest

tylko na wzajemnym wzbudzaniu w sobie zazdrości. Pod koniec książki Patrick

wspomina jak wspólnie z bratem jeździł konno i grywał w tenisa. Stwierdza, że to

wspomnienie boleśnie go rani.

Główny bohater American Psycho opowiadając o swoich

koszmarach wymienia: „Śnią mi się płonące statki, wybuchy wulkanów na Hawajach,

zabójstwa oszustów pracujących u Salomonów, James Robinson robiący mi krzywdę,

powrót do szkoły z internatem, Harvard i zmarli chodzący wśród żywych”

113

. Być może

w dzieciństwie Patrick był ofiarą przemocy. W powieści wspomina, że już w wieku

czternastu lat zgwałcił jedną z pracujących w ich domu służących. Pierwszego

morderstwa dokonał na studiach, ale jak sam stwierdził, jego napady gniewu na

Harvardzie nie były tak gwałtowne jak obecnie.

Nie bez znaczenia dla psychiki głównego bohatera jest miasto w którym

mieszka. Wizja Nowego Jorku zostaje ukazana już na początku powieści w jednej

z gazet.

112

B. E Ellis, American Psycho, op. cit., s. 417.

113

Ibidem, s. 422.

Tylko jedno wydanie, jedno wydanie, i co my tu mamy… uduszone modelki,

niemowlęta zrzucone z dachów kamienic, dzieci zamordowane w metrze, manifestacja
komunistów, zniknięcie szefa mafii, naziści – z podnieceniem przerzuca strony –
baseballiści, chorzy na AIDS, kolejne gówno o mafii, korek, bezdomni, przeróżni
maniacy, pedały padające jak muchy na ulicach, zastępcze matki, koniec mydlanej
opery, dzieciaki włamują się do zoo, gdzie torturują i spalają żywcem zwierzęta, jeszcze
raz naziści… a dowcip polega na tym, najlepsze jest to, że wszystko dzieje się w
jednym mieście, tutaj, nigdzie indziej

114

Ze złem obcuje się w American Psycho na co dzień. Stało się ono rozrywką,

zostało przyjęte i udomowione. Zbrodnie to naturalna pożywka mediów, które zamiast

o nich informować wręcz je kreują. Ulubiony program Patricka The Patty Winters Show

porusza takie tematy jak ruchy nazistowskie czy domowe zestawy do usuwania ciąży.

Wszystko dzieje się w konwencji widowiska i ma służyć rozrywce powtarzanej dwa

razy w tygodniu

115

Bateman jest zauroczony przemocą i torturami. Ogląda perwersyjne filmy

pornograficzne, przerażające horrory oraz czyta biografie seryjnych morderców tj. Teda

Bundy i Syna Sama. Podczas jednej z rozmów na temat kobiet cytuje nawet wypowiedź

słynnego amerykańskiego zabójcy - Eda Geina.

Patrick nie umie współczuć, bo jak sam stwierdza nie wie, co to znaczy. Dla

zabawy kupuje sobie małego szczeniaka, którego po kilku dniach zamęcza na śmierć.

Z okazji walentynek wysyła matce jednej z ofiar jej zasuszone serce. Na widok napisu,

aby nie wrzucać monet do basenu, ponieważ mogą zaszkodzić zwierzętom umieszcza

tam całą ich garść. Na wieść o ciąży jednej z kobiet z którą się spotykał stwierdza:

„Kogo to obchodzi? To – myślę sobie – będzie piąte dziecko, które wyskrobię i trzecie,

którego nie wyskrobię osobiście”

116

Bateman przyznaje się do wizyt u psychiatry. Na okładkach pism rysuje

bezgłowe kobiety, a rozwiązując krzyżówkę w puste pola wpisuje wyłącznie dwa

wyrazy: „mięso” i „kości”. Rozglądając się w restauracji widzi „całe hordy

potencjalnych ofiar”. Co więcej, każdy przedmiot obserwacji kojarzy mu się z

morderstwami.

Kiedy podnosimy głowy, patrząc na chmury, Jean widzi wyspę, szczeniaczka,

Alaskę i tulipana. Ja natychmiast dostrzegam – nie mówiąc jej o tym – spinacz do

114

Ibidem, s. 8.

115

J. Jarniewicz, Znaki firmowe…, op. cit., s. 195.

116

Ibidem, s. 434.

pieniędzy od Gucciego, siekierę, kobietę przeciętą na pół i dużą, skłębioną kałużę białej
krwi, która rozlała się na niebie i spływa na miasto – na Manhattan

117

Patrick często przyznaje, że ma halucynacje i nie pamięta minionych wydarzeń.

Pewnego dnia, budząc się rano, widzi odciętą dłoń, pokrwawione ubrania i czuje zapach

krwi gotującej się w kuchni. Nie wie, skąd to wszystko znalazło się w jego mieszkaniu.

W jednym z rozdziałów twierdzi nawet, że ma problemy z koncentracją, ponieważ

bankomat mówi do niego ludzkim głosem, wyświetlając komunikaty typu: „Zabij

prezydenta”. Opisując jeden z tygodni wspomina, że zaczął pić własny mocz, sypia pod

łóżkiem, czyści zęby nićmi dentystycznymi aż do bólu dziąseł, ponieważ ciągle czuje

smak krwi.

Seryjny morderca nie jest w stanie i nie umie nawiązać trwałych bliskich

związków z innymi ludźmi. Nie jest zdolny do żadnych uczuć, zwłaszcza do miłości

118

Najlepiej obrazuje to sposób w jaki Patrick traktuje swoją dziewczynę.

Dochodzę do wniosku, że egzystencjalna pustka ma pewien związek ze

sposobem, w jaki onegdaj potraktowałem Evelyn w Bacardii, choć równie dobrze
przyczyną otchłani może być urządzenie regulujące odczyt ścieżki w moim
magnetowidzie

119

Patrick jedynie do Jean – swojej sekretarki, ma odrobinę inny stosunek. Nazywa

ją nawet kandydatką na swoją żonę. Mimo to gdy ona wyznaje mu miłość stwierdza, że

z pewnością nie umiałby tego uczucia odwzajemnić. Przyznaje, że: „nigdy, przenigdy

nie przyszło mi do głowy, że ludzie są dobrzy, albo że człowiek może się zmienić, albo

że świat mógłby być lepszy dzięki prostej przyjemności radowania się uczuciem,

spojrzeniem, gestem, albo dzięki czyjejś miłości i czyjemuś oddaniu”

120

3.3. Zbrodnie i ich motywy

Patrick stwierdza: „Mordercze instynkty raz są, raz ich nie ma, potem znów są

i tak w kółko”

121

. Sama myśl o ich popełnieniu pojawia się najczęściej, gdy ktoś wytrąci

Batemana z równowagi. Gdy w wypożyczalni wideo obsługuje go niekompetentna

pracownica stwierdza: „Ta szmata nie wyobraża sobie nawet, co mógłbym z nią zrobić,

117

Ibidem, s. 423.

118

M. Piwowarczyk, Kontrowersje wokół…, op. cit., s. 13.

119

B. E Ellis, American Psycho, op. cit., s. 207.

120

Ibidem, s. 426–427.

121

Ibidem, s. 340.

używając zwykłego młotka. Nie ma pojęcia, jakie słowa mógłbym jej wyryć na skórze

najzwyklejszym kolcem do lodu”

122

Amerykańscy profesorzy podzielili seryjnych morderców na cztery typy.

Wyróżnili: wizjonerów – którzy mordują w odpowiedzi na psychotyczne wizje według

jakiegoś określonego klucza, misjonarzy – eliminujących określoną grupę lub kategorię

osób, którzy według nich zasługują na śmierć, władców – którzy pragną całkowitej

dominacji nad ofiarą oraz hedonistów – zabijających dla zapewnienia sobie silnych

wrażeń

123

. Dwie pierwsze grupy ukierunkowane są na czyn, kolejne zaś na proces stąd

w pierwszym przypadku śmierć zadawana jest szybko, w drugim zaś morderca

odczuwa przyjemność i podniecenie podczas samego aktu zabijania i agonii ofiary.

Emocji dostarcza mu tragizm jej położenia

124

Patrick Bateman to typ hedonistyczny. Nie wystarcza mu zwykłe morderstwo,

ale torturuje swe ofiary i szczegółowo to relacjonuje. W taki sam sposób w powieści

opisuje zarówno wyposażenie mieszkania jak i poszczególne morderstwa

125

Pierwszym szczegółowo opisanym zabójstwem w American Psycho, jest

zamordowanie żebrzącego włóczęgi. Żebrak cały czas powtarza, że jest głodny. Patrick

oferuje mu swą pomoc, ale tak naprawdę chodzi mu tylko o to, by dręczyć go

psychicznie. Pyta go czy zdaje sobie sprawę jak śmierdzi i zarzuca mu, że wyłudza

pieniądze od tych którzy ciężko pracują zamiast znaleźć sobie jakieś zajęcie. Dopiero

gdy doprowadza włóczęgę do płaczu, zaczyna znęcać się na nim fizycznie. Najpierw

wydłubuje mu nożem oko, później dźga go w inne części ciała. Po wszystkim, śmiejąc

się, torturuje jeszcze psa, należącego do ofiary. Po wszystkim nie ma żadnych

wyrzutów sumienia. Gdy odchodzi od miejsca morderstwa tak opisuje swój stan:

Czuję się świetnie, napompowany energią, i zaczynam być głodny, jak po

treningu, kiedy endorfiny krążą żywiej w systemie nerwowym. Podobnie czuję się po
pierwszej linijce kokainy, po pierwszym dymie cygara i pierwszym kieliszku
Cristala

126

Wybór włóczęgi jako ofiary mógł nie być przypadkowy. Bateman w powieści

wielokrotnie szydzi z nich. Mało tego stwierdza, że „świat staje się lepszy, kiedy

122

Ibidem, s. 133.

123

A. Czerwiński, K. Gradoń, Seryjni mordercy, s. 66–67.

124

Ibidem, s. 68.

125

A. Has-Tokarz, Horror w literaturze…, op. cit., s. 354.

126

B. E Ellis, American Psycho, op. cit., s. 154–155.

znikają z niego pewni ludzie”

127

. Nie bez znaczenia jest też fakt, że jego ofiara jest

ciemnoskóra, bowiem Patrick nie stroni w American Psycho od rasistowskich

komentarzy. Pewnego dnia, szukając ofiary w parku wybiera homoseksualistę. W

powieści wielokrotnie mówi o swoim obrzydzeniu do przedstawicieli tej orientacji.

Przykładem jest obserwacja parady równości: „mój umysł rozsadzał trudny do

zaakceptowania fakt, że istota ludzka – w dodatku mężczyzna – może odczuwać dumę

dlatego, że uprawia sodomię z osobnikiem tej samej płci”

128

. Można stwierdzić, że

Bateman posiada cechy mordercy misyjnego. Swój pistolet nazywa symbolem

porządku. Zabija tych, którzy wg. niego „zanieczyszczają” społeczeństwo.

Patrick morduje swoje ofiary nawet w środku dnia, gdzie znajduje się wiele

ludzi. Przykładem jest zamordowanie dziecka w ogrodzie zoologicznym. Swą opowieść

rozpoczyna słowami: „Nie jestem w stanie zapanować nad tym, jak widzą mnie ludzie,

dlatego pełen złych myśli przemierzam zoo w Central Parku”

129

. Patrick zauważa

pięcioletniego chłopca, który wrzuca opakowanie do śmietnika, podchodzi do niego i

proponuje ciastko. Gdy dziecko przytakuje, Bateman wyciąga nóż i rani go w szyję.

Chłopiec wpada do śmietnika, nie mogąc płakać ani krzyczeć z powodu krwi

wydobywającej się z rany. Matka znajduje dziecko, a Patrick udaje lekarza. Jak sam

mówi, doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że gdyby ktoś wezwał prawdziwego

medyka dziecko mogłoby przeżyć. Po śmierci chłopca Bateman przyznaje, że czyn ten

sprawił mu dużą satysfakcję, ale jednocześnie zdaje sobie sprawę z bezsensowności

tego morderstwa.

Ta rzecz u moich kolan – maleńka, powykręcana i pokrwawiona – nie ma

żadnej historii, żadnej istotnej przeszłości, niczego co warte byłoby stracić. O ileż
potworniejsze (a przez to satysfakcjonujące) jest zabicie kogoś w kwiecie wieku, w
rozkwicie osobistej historii; kogoś, kto ma żonę lub męża, wielu przyjaciół, ciekawą
pracę; człowieka, którego śmierć poruszy masę ludzi – w każdym razie więcej, niż
śmierć jakiegoś tam dzieciaka – i być może zrujnuje życie innym. Nieistotna, wręcz
absurdalnie śmieszna zagłada chłopca nie może się z tym równać

130

Patrick działa często pod wpływem chwili. Na jednym z przyjęć słysząc o tym,

że Japończycy wykupili Empire State Building i Nell, wychodzi pod restaurację, aby

zabić japońskiego kuriera. Gdy zauważa jednego z nich, zrzuca go z roweru, wciąga do

127

Ibidem, s. 260.

128

Ibidem, s. 163.

129

Ibidem, s. 340.

130

Ibidem, s. 343.

przedsionka i dusi. Po dokonaniu morderstwa gdy orientuje się, że jego ofiara to

chińczyk, wzrusza ramionami mówiąc: „no cóż, wybacz”.

Morderstwami Batemana nie zawsze kieruje impuls. Najlepszym przykładem

jest zabójstwo Paula Owena. Patrick działa w sposób zorganizowany. Najpierw każe

swojej sekretarce zdobyć informacje na jego temat, a później umawia się z nim w

miejscu gdzie nie bywają ludzie, z którymi na co dzień się styka. Mało tego rezerwuje

stolik na nazwisko Marcusa, z którym Paul go ciągle myli. Po obiedzie zabiera pijanego

Paula do siebie. W mieszkaniu porozkładane są już gazety na podłodzie – jak stwierdza

po to: „żeby nie uwalał mi krwią świeżo wycyklinowanego parkietu z białego dębu”

131

Następnie Patrick opuszcza w oknach żaluzje, zakłada płaszcz przeciwdeszczowy by

nie pobrudzić ubrania oraz wyjmuje z kabiny prysznicowej ukrytą tam wcześniej

siekierę. Po dokonaniu morderstwa bierze klucze Paula i jedzie do jego mieszkania.

Tam zostawia wiadomość na sekretarce o wyjeździe do Londynu i pakuje w jego

walizkę rzeczy, które teoretycznie mógłby na ów wyjazd zabrać. Po powrocie do

mieszkania wsadza ciało Paula w śpiwór i wywozi je do niedawno zakupionego

pomieszczenia magazynowego. Tam zwłoki moczy w wodzie, a następnie umieszcza w

wannie do której wsypuje dwa worki wapna.

Motywem zabójstwa Owena najprawdopodobniej jest zazdrość. Paul prowadzi

bowiem „rachunek Fishera”, którym zajmować chcieli się wszyscy pracujący w firmie

łącznie z Patrickiem. Zazdrość sprawia, że w Paulu drażni go wszystko od jego – jak

twierdzi – idiotycznego śmiechu, po idealnie równy przedziałek, który wręcz

doprowadza go do szaleństwa.

Seryjnymi mordercami w największej ilości przypadków kieruje motyw

seksualny, dlatego ofiarami najczęściej są młode kobiety

132

. Planując zbrodnie typowe

są dla nich marzenia na temat wynaturzonych potrzeb seksualnych, niemożliwych do

zaspokojenia. Są to bowiem fantazje pełne okrucieństwa i pragnienia uzyskania

całkowitej dominacji nad człowiekiem

133

. To właśnie zbrodniom dokonanym na

kobietach poświęcono w Amerian Psycho najwięcej miejsca.

Wielokrotni mordercy to osobnicy nieśmiali, przekonani o swym upośledzeniu

w sferze seksualnej przez co pozbawieni są satysfakcjonujących kontaktów z

131

Ibidem, s. 249.

132

A. Has-Tokarz, Horror w literaturze…, op. cit., s. 344.

133

Ibidem, s. 347.

kobietami

134

. Takim typem nie jest jednak Patrick. To hedonista dążący do zaspokojenia

swej żądzy, którą nie jest sam stosunek seksualny, ale wiążący się z nim akt zabijania.

Bateman nie chce znać tożsamości kobiet, które zabija. Nadaje im własne

imiona lub nazywa prostu „kolejnymi dziewczynami”. Dzwoniąc do agencji

towarzyskiej tłumaczy dokładnie, że kobieta, która ma do niego przyjechać powinna

być blondynką. Gdy zjawia się, a jej włosy są brązowe, Patricka wyprowadza to z

równowagi. Wszystko bowiem, co planuje jest z góry ustalone. Gdy jedna z kobiet

odmawia współżycia z wynajętą przez niego prostytutką, dodaje do jej wina narkotyki,

aby uległa. Akt seksualny zawsze odbywa się w jakimś z góry określonym przez niego

schemacie. To Patrick nakazuje kobietom, co mają robić wydając im dokładne

predyspozycje.

Największą satysfakcję sprawia Patrickowi torturowanie swych ofiar.

Początkowo bije je i obraża, później w jego głowie „pojawiają się setki niesmacznych

pomysłów”

135

. Najczęściej przywiązuje je sznurem. Jednej z nich podłącza do piersi

druty połączone z akumulatorem, przez które płynie prąd. Innej przybija ręce gwoźdźmi

do drewnianych klocków, kolejną torturuje umieszczając w jej ciele żywego szczura.

Polewa kobiety kwasem, obdziera ze skóry, a poszczególne części ciała obcina,

odpiłowuje, a nawet odgryza. To co zostaje po kobietach nie przypomina ciała

człowieka.

Wszystkiego dokonuje stopniowo, tak, aby ofiara miała świadomość tego, co

z nią robi. Związuje ją i ustawia w taki sposób, by widziała, jak torturuje drugą

dziewczynę lub włącza jej kasetę z wcześniejszymi scenami jego makabrycznych

zbrodni.

Podczas tortur Patrick każe krzyczeć swym ofiarom. W ten

sposób silniej odczuwa emocje, których dostarcza mu tragizm ich położenia.

Opowiadając o jednej dziewczynie, z której zabójstwa wycofał się – stwierdza: „nie

skarżyła się i nie płakała. Może na tym polegał problem, może to ją ocaliło”

136

. Podczas

jednego z zabójstw oznajmia bez emocji:

Wiem, jak bardzo niepotrzebna i bezmyślna jest ta śmierć, ale zdołałem się już

do tego przyzwyczaić. Każdy zgon ma teraz jakiś abstrakcyjny, przedestylowany
format, którego bezosobowość nie robi na mnie żadnego wrażenia. Nie potrafię
rozpaczać i żeby udowodnić, że to prawda, po dwóch minutach wpatrywania się w
szczura wgryzającego się w podbrzusze świadomej wszystkiego dziewczyny – która

134

Ibidem, s. 349.

135

B. E Ellis, American Psycho, op. cit., s. 197.

136

B. E Ellis, American Psycho, op. cit., s. 239.

przeraźliwie rzuca głową z rozszerzonymi przerażeniem i bólem oczyma – biorę piłę
łańcuchową i przecinam ją na pół

137

Bateman zjada zwłoki zamordowanych kobiet. Opisuje co robi z

poszczególnymi częściami ciała. Usiłuje przyrządzić z nich różne potrawy.

Wstrząsające opisy w jednym z rozdziałów kończy słowami:

Zapach mięsa i krwi wisi w całym mieszkaniu jak ciężka chmura i w zasadzie

nie zwracam już na niego uwagi. Później moja makabryczna radość zmienia się
w płacz, łkam nad sobą, nie znajdując ukojenia we własnych czynach, szlocham i
powtarzam w kółko: „Chcę być tylko kochany”. Przeklinam ziemię i wszystko, czego
mnie nauczono, odrzucam od siebie zasady, rozróżnienia, wybory, moralność,
kompromisy, wiedzę, spójność, modlitwę – wszystko to jest błędem i nie służy
żadnemu ostatecznemu celowi. Wszystko sprowadza się do jednego stwierdzenia:
przystosuj się albo zdychaj. Wyobrażam sobie własną pustą twarz i bezcielesny głos
wydobywający się z ust: „Żyjemy w potwornych czasach”

138

Pod koniec powieści Patrick w jednej z restauracji mówi do siedzących z nim

przy stole: „Słuchajcie, panowie, moje życie jest piekłem!”

139

. Nikt jednak nie zwraca

na to uwagi. Po wyjściu z lokalu Bateman zabija saksofonistę, a gdy zauważa go patrol

policji, uciekając, morduje jeszcze około siedem innych osób. Po wszystkim dzwoni do

swego pełnomocnika po to, aby „ogłosić publicznie to, co do tej pory było moją

prywatną, osobistą tragedią”

140

. Mimo że Patrick przyznaje się Haroldowi do

morderstw, on traktuje to jako żart.

Bateman w wielu momentach w powieści mówi wprost, że jest mordercą. Jego

słowa jednak nie przerywają wypowiedzi rozmawiających z nim osób, a samo wyznanie

traktowane jest jakby w ogóle nie zostało powiedziane. Przykładem jest rozmowa

z Evelyn:

– Moja… moja potrzeba folgowania… własnym morderczym instynktom na

skalę masową jest, hm, nie do przezwyciężenia – mówię, starannie odmierzając słowa. –
Nie istnieje… żaden inny sposób, by zaspokoić moje skrywane… żądze. – Ku
własnemu zaskoczeniu czuję, że wyznanie bardzo mnie rozczuliło, jest mi ciężko, a z
drugiej strony kręci mi się w głowie. Evelyn jak zwykle, nie zwraca uwagi na sens
moich słów

141

137

Ibidem, s. 376.

138

Ibidem, s. 394.

139

Ibidem, s. 395.

140

Ibidem, s. 401.

141

Ibidem, s. 386.

Patrick wielokrotnie epatuje tym, że jest zabójcą. Na przyjęcie z okazji

Halloween przychodzi z tabliczką „Seryjny morderca” na plecach, pod którą dodaje

pisane krwią słowa: „Tak to ja”. Jego garnitur jest we krwi, a w butonierce ma kość z

ludzkiego palca.

Główny bohater American Psycho jest bezkarny. Jego zachowanie nie budzi

żadnych plotek, ani domysłów. Pewnego dnia w pracy, Patrick nagabuje ludzi w

sprawie popełnionych przez siebie zbrodni. Gdy pyta o to czy słyszeli o dwóch trupach

znalezionych w apartamencie Owena, nikt nie ma pojęcia o czym mówi. Jak sam

stwierdza: „Ludzie mają całą masę innych zmartwień”

142

tj. załatwienie narkotyków lub

rezerwacji w nowej restauracji.

3.4. „nie… pasuje… do mnie… żaden… klucz”

143

Można doszukiwać się w postaci Patricka najróżniejszych powodów, dlaczego

zabija. Mimo kilku wątków nawiązujących do rodziny, nie da się jednoznacznie

stwierdzić, że jego zachowanie ma jakiś związek z trudnym dzieciństwem. Nie jest on

też typowym maniakiem seksualnym. Z jednej strony morderstwa, jak przyznaje dają

mu satysfakcje, z drugiej zaś strony widać w jego zachowaniu chęć zerwania ze swoimi

morderczymi zachowaniami.

Niewyjaśnioną kwestią pozostaję też fakt czy zbrodnie popełnione przez

Batemana działy się naprawdę, czy to tylko wytwór jego wyobraźni. Co prawda zostaje

on rozpoznany przez taksówkarza, który twierdzi, że jego twarz jest na listach

gończych, a jednej z ofiar szuka detektyw. Z drugiej strony zastanawiające jest to, że

nikt nie reaguje na krzyki towarzyszące zbrodniom czy widok zakrwawionego ubrania

bohatera. Nie ma też świadków zabójstw, a nawet gdy Patrick wynosi ciało obok

nocnego portiera, nie spotyka się to żadną reakcją z jego strony. Mało tego okazuje się,

że jedna z jego ofiar żyje. Niewiadomo jednak czy fakt, że widziano Paula Owena w

Londynie nie był pomyłką, bowiem w powieści ciągle ktoś myli kogoś z kimś innym.

142

Ibidem, s. 418.

143

Ibidem, s. 304.

Zakończenie

Powieść American Psycho przedstawia intrygujący portret mordercy. Główny

bohater to z jednej strony wykształcony, inteligentny i towarzyski mężczyzna, z drugiej

jednak – bestialski zbrodniarz, sadysta i kanibal, który nie ma żadnych wyrzutów

sumienia. To postać przerażająca, a zarazem fascynująca. Patrick Bateman jest bowiem

żywym przykładem nieetycznych tendencji, które rozwijają się we współczesnych

stechnicyzowanych i konsumpcyjnych społeczeństwach.

Jak pisze Jerzy Jarniewicz: „Yuppies, gatunek stanowiący ostatni wykwit kultury

amerykańskiej, jest jednocześnie zaprzeczeniem wszystkiego, z czym dotychczas

wiązane było pojęcie kultury”

144

. Nie istnieją dla nich żadne wartości. Są

konsumentami. Człowieka oceniają tylko przez pryzmat tego, co ma na sobie.

Pokolenie yuppies w American Psycho to „elegancki faszyzm, który budując

ideał mocnego mężczyzny […], człowieka sukcesu, sprawnego fizycznie, młodego

i przystojnego, każe gardzić tymi, którzy temu ideałowi nie odpowiadają”

145

. Patrick

wybiera więc jako swoje ofiary ludzi bez wykształcenia, homoseksualistów,

emigrantów z Azji, bezrobotnych oraz słabsze od siebie kobiety

146

Na końcu powieści Patrick, nie nawiązując do żadnej konkretnej sytuacji, zadaje

sobie pytanie „Dlaczego?”, po czym odpowiada:

144

J. Jarniewicz, Znaki firmowe…, op. cit., s. 194.

145

Ibidem, s. 198.

146

Ibidem.

– No cóż, chociaż wiem, że powinienem zrobić to, zamiast nie robić niczego,

mam na litość boską dopiero dwadzieścia siedem lat i tak, hm, wygląda życie w barze
czy klubie, tu w tym mieście, w Nowym Jorku, może zresztą wszędzie pod koniec
stulecia, i tak właśnie, no wiesz, zachowują się ludzie, ja… i na tym właśnie polega
bycie Patrickiem, chyba, więc, no cóż, no hm… – po czym wzdycham, wzruszam lekko
ramionami i znów wzdycham

147

Patrick zachowuje się tak jak inni ludzie, z którymi się styka, jego życie polega

tylko na identyczności i ciągłej powtarzalności. W pewnym momencie stwierdza nawet:

„mnie po prostu nie ma”

148

, a zaraz potem dodaje: „Pragnę by mój ból przeniósł się na

innych”

149

Z czasem morderstwa przez niego popełniane stają się takim samym rytuałem

jak inne czynności, które co dzień wykonuje. Podczas aktu zabójstwa odchodzi od

otaczającej go rutyny i może pozwolić sobie na pomysłowość. Mimo że Patrick w

powieści eliminuje przejawy niezależności myślowej, cechuje go głębsze spojrzenie na

świat. Świadczy o tym monolog:

Seks to matematyka. Indywidualność nie wchodzi w grę. Cóż może znaczyć

inteligencja? Zdefiniuj rozum. Pragnienie – bez sensu. Intelekt nie jest lekarstwem.
Sprawiedliwość umarła. Strach, wyrzuty sumienia, niewinność, współczucie, poczucie
winy, strata, porażka, żal – to stany i uczucia, których już nie ma. Myślenie
niepotrzebne, świat dzisiaj nie myśli. Zło jest tym, co trwa wiecznie. Bóg nie żyje.
Miłości wierzyć nie można. Powierzchnia, powierzchnia, to, co na wierzchu, tylko to
się liczy… otóż tak właśnie widziałem cywilizację, kolosa, który tonie…

150

Patrick Bateman jest tylko przykładem, reprezentantem amerykańskiego

społeczeństwa, które zachwycając się swą pozycją na arenie międzynarodowej,

zapomniało o prawdziwych wartościach, jakimi powinno się kierować. W ludziach

zanikła wszelka wrażliwość i empatia, stali się tylko eleganckimi towarami,

pozbawionymi indywidualności. Mimo że powieść odnosi się do sytuacji, w jakiej

znalazło się amerykańskie społeczeństwo końcowych lat osiemdziesiątych ubiegłego

wieku, problem ten jest uniwersalny. Zanik moralności spowodowany rozwojem

cywilizacji, dotyczy dziś całego świata. Słuszna wydaje się uwaga Antoniego

Kępińskiego:

147

B. E Ellis, American Psycho, op. cit., s. 454.

148

Ibidem, s. 429.

149

Ibidem.

150

B. E Ellis, American Psycho, op. cit., s. 427.

Każdy jest potencjalnym mordercą, tylko jego żądza mordu ukryta jest pod

powierzchnią obowiązujących norm zachowania się społecznego. Zdarcie z człowieka
tej warstwy normalnej i przewidywalnej interakcji z otoczeniem społecznym […]
powoduje, że człowiek styka się z drugimi od razu głębszymi, podświadomymi
warstwami psychiki i wskutek tego jego przeżycia i formy zachowania przestają być
przewidywalne

151

Sprawa dotycząca prawdziwości morderstw popełnianych przez Patricka

pozostaje niejasna. Bez względu na to czy opisane przez niego zabójstwa rzeczywiście

miały miejsce, czy były tylko wytworem jego wyobraźni – zło jest złem, w każdym

miejscu w jakim się ujawnia.

Bibliografia

Teksty źródłowe

1. Ellis Bret Easton, American Psycho, tł. Jędrzej Polak, Wydawnictwo Vis-à-vis

Etiuda, Kraków 2011.

Opracowania szczegółowe

1. Czerwiński Arkadiusz, Gradoń Kacper, Seryjni mordercy, Wydawnictwo Muza,

Warszawa 2000.

2. Ellis Bret Easton, Księżycowy Park, tł. Maciej Szymański, Wydawnictwo Rebis,

Poznań 2006.

3. Has-Tokarz Anita, Horror w literaturze współczesnej i filmie, Wydawnictwo

Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2011.

4. Jarniewicz Jerzy, Znaki firmowe Szkice o współczesnej prozie amerykańskiej

i kanadyjskiej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2007.

5. Kot Wiesław, Tartak na Wall Street, „Wprost” 2000, nr 42, s. 116.

6. Piwowarczyk Małgorzata, Kontrowersje wokół seryjnych morderców na przykładzie

Zdzisława Marchwickiego, Wydawnictwo Prometeusz, Opole 2010.

151

A. Has-Tokarz, Horror w literaturze…, op. cit., s. 355

–

356.

Opracowania ogólne

1. Aitkenhead Decca, Bret Easton Ellis: 'So you're a misogynist, a racist – so what?

Does it make your art less interesting?', tł. K.Z, [w:] ,,The Guardian”, 2010-VII-26,

http://www.guardian.co.uk/books/2010/jul/26/bret-easton-ellis-pain-misogyny-drugs

(dostęp 21 XII 2012).

2. AMERICAN PSYCHO WYDANY W POZNANIU / Drastyczne wersety, „Gazeta

Wyborcza Poznań” 1995, nr 29, s. 3.

3. Bret easton ellis interwiev, [w:] http://uk.askmen.com/celebs/interview_400/428

_brett- easton-ellis-interview.html (dostęp 21 XII 2012).

4. Brown James, Bret Easton Ellis “Patrick Bateman Was Me’’, tł. K.Z, [w:] ,,Sabotage

Times”, 2012-X-17, http://www.sabotagetimes.com/people/patrick-bateman-was-me/

(dostęp 21 XII 2012).

5. Child Ben, Could Bret Easton Ellis bring Fifty Shades of Grey to fruition?, tł. K.Z

[w:] „The Guardian”, 2012-VI-12, http://www.guardian.co.uk/film/2012/jun/12/bret-

easton-ellis-fifty-shades-grey (dostęp 21 XII 2012).

6. Gondrom Christoph, Bret Easton Ellis’ Lunar Park: A Surreal Faux Memoir, tł. K.Z,

[w:]

http://www.everydayebook.com/2012/01/bret-easton-ellis-lunar-park-a-surreal-

faux-memoir/ (dostęp 21 XII 2012).

7. Goulian Jon-Jon, Bret Eason Ellis, The Art of Fiction No. 216, tł. K.Z [w:] ,,The Paris

Review”, http://www.theparisreview.org/interviews/6127/the-art-of-fiction-no-216-bret-

easton-ellis (dostęp 21 XII 2012).

8. Grigoriadis Vanessa, Bret Easton Ellis’s Real Art Form Is the Tweet, tł. K.Z, 2013-I-

20, [w:] http://www.vulture.com/2013/01/bret-easton-ellis-real-art-form-tweeting.html

(dostęp 22-II-2013).

9. Gusa Van Sant i Bret Easton Ellis o podwójnym samobójstwie, 2009-X-14, [w:]

http://muzyka.onet.pl/newsy/gusa-van-sant-i-bret-easton-ellis-o-podwojnym-samo,1,47

53278,wiadomosc.html (dostęp 21 XII 2012).

10. Hilton Phil, The Bret Easton Ellis interview, tł. K.Z, [w:] http://www.shortlist.com/

entertainment/the-bret-easton-ellis-interview (dostęp 21 XII 2012).

11. Historia literatury amerykańskiej XX wieku, t. 2, red. Agnieszka Salska,

Wydawnictwo UNIVERSITAS, Kraków 2003.

12. Howard Gerald, I know why Bret Easton Ellis hates David Foster Wallace, tł. K.Z,

2012-IX-07, [w:] http://www.salon.com/2012/09/07/i_know_why_bret_easton_ellis_

hates_david_foster_wallace/ (dostęp 21 XII 2012).

13. Interview Bret Easton Ellis, [w:] ,,A.V. Club”, 2009-IV-22, http://www.avclub.com/

articles/bret-easton-ellis,26988/2/ (dostęp 21 XII 2012).

14. Klein Joshua, Interview Bret Easton Ellis, tł. K.Z, [w:] ,,A.V. Club”, 1999-III-17,

http://www.avclub.com/articles/bret-easton-ellis,13586/ (dostęp 21 XII 2012).

15. Maurstad Tom, Book review: 'Imperial Bedrooms' by Bret Easton Ellis, tł. K.Z, [w:]

,,Guide Live”, 2010-VI-13, http://www.dallasnews.com/entertainment/headlines/2010

0613-Book-review-Imperial-Bedrooms-2924.ece (dostęp 21 XII 2012).

16. Mendelsohn Daniel, Lesser than zero, tł. K.Z, [w:] ,,The New York Times”, 1999-I-

24, http://www.nytimes.com/books/99/01/24/reviews/990124.24mendelt.html (dostęp

21 XII 2012).

17. Plata Tomasz, Upadek w chaos, „Gazeta Wyborcza Poznań” 1995, nr 125, s. 11.

18.

Skandalista Easton Ellis, [w:] ,,Newsweek” (online), 2009-III-26,

http://kultura.newsweek.pl/skandalista-e%20everydayebookaston-ellis,15025,1,1.html

(dostęp 21 XII 2012).

19. Szczerba Jacek, Powieść w prokuraturze, „Gazeta Wyborcza Poznań” 1995, nr 115,

s. 13.

20. Video: „Żyć szybko, umierać młodo”, 2003-VI-26, [w:] http://muzyka.interia.pl/

wiadomosc_dnia/news/video-zyc-szybko-umierac-mlodo,400333 (dostęp 21 XII 2012).

21. Wandtke Błażej, Wesołowski Piotr, Coś dla psychopatów, „Gazeta Wyborcza

Poznań” 1995, nr 115, s. 1.

22. Wang Richard, Bret Easton Ellis, tł. K.Z, [w:] ,,Index Magazine”,

http://www.indexmagazine.com/interviews/bret_easton_ellis.shtml (dostęp 21 XII

2012).

23. Waters Tom, Interesting Motherfuckers, tł. K.Z, [w:] http://www.acidlogic.com/

im_bret_easton_ellis.htm (dostęp 21 XII 2012).

24. Wyatt Edward, Bret Easton Ellis: The Man in the Mirror, tł. K.Z, [w:] ,,The New

York Times’’, 2005-VIII-07, http://www.nytimes.com/2005/08/07/arts/07wyat.html?

pagewanted=all (dostęp 21 XII 2012).

25. [biografia Breta Eastona Ellisa] [w:] http://www.illiterarty.com/biography-bret-

easton-ellis (dostęp 21 XII 2012).

26. [internetowa baza danych na temat filmów i ludzi z nim związanych], [w:]

http://www.imdb.com/name/nm0254735/bio (dostęp 21 XII 2012).

27. [oficjalna strona Breta Eastona Ellisa] [w:] http://www.eastonellis.com (dostęp 21

XII 2012).

28. [recenzja Księżycowego Parku] [w:] http://web.archive.org/web/20080207023448/

http://www.scifi.com/scifiwire/index.php?category=0&id=37989 (dostęp 21 XII 2012).

INDEKS OSOBOWY

Aitkenhead Vanessa – 7, 8
Armani Giorgio – 18
Avary Roger – 7

Bale Christian – 13
Blake Jeremy – 8
Brown James – 13
Bundy Ted – 29

Child Ben – 8
Collins Phil – 18
Czerwiński Arkadiusz – 3, 26, 27, 31

Duncan Theresa – 8

Ellis Bret Easton
Ellis Robert Martin – 9

Gein Ed – 29

Gondrom Christoph – 9
Goulian Jon-Jon – 5, 6, 7, 9, 11, 12
Gradoń Kacper – 3, 26, 27, 31
Grigoriadis Vanessa – 10
Grunberg Christoph – 3

Harris Thomas – 3
Has-Tokarz Alicja – 3, 26, 27, 31, 33, 38
Hilton Phil – 13
Hornburg Michael – 8
Houston Whitney – 18, 19
Howard Gerald – 5
Hugo Victor – 17

Janowitz Tama – 5
Jarniewicz Jerzy – 11, 17, 29, 37
Joyce James – 6

Kaplan Michael Wade – 9
Kępiński Antoni – 38
King Stephen – 9
Klein Joshua – 9
Kot Wiesław – 4, 11

Lauren Ralph – 16
Lewis Huey – 18, 19

Maurstad Tom – 8
McInerney Jay – 5
Mendelsohn Daniel – 8

Niesiołowski Stefan – 12

Piwowarczyk Małgorzata – 26, 30
Plata Tomasz – 13

Reagan Ronald – 6, 10, 14
Ressler Robert – 26

Samenow Stanton – 26
Salska Agnieszka – 6
Szczerba Jacek – 12
Sant Van Gus – 8

Trump Donald – 19, 20

Wallace David Foster – 5
Wandtke Błażej – 13
Wang Richard – 6, 11
Waters Tom – 7, 13
Wyatt Edward – 9, 10

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
American Psychological Associat Lesbian
American Psychological Association Anwsers to Your Questions for a Better Understanding of Sexual O
Phil Hine Romancing the shadow psychopaths and the American Dream
American Journal of Psychotherapy
Psychologia wykład 1 Stres i radzenie sobie z nim zjazd B
Psycholgia wychowawcza W2
Broń Psychotroniczna
Psychologia katastrof
Metody i cele badawcze w psychologii
Wstęp do psychopatologii zaburzenia osobowosci materiały
02metody badawcze psychologii spolecznej2id 4074 ppt

więcej podobnych podstron