mechanik operator pojazdow i maszyn rolniczych 723[03] o1 02 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Joanna Baran

Posługiwanie się dokumentacją techniczną
723[03].O1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Tadeusz Budzisz
mgr inż. Tomasz Jagiełło

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Joanna Baran

Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[03].O1.02
,,Posługiwanie się dokumentacją techniczną”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu mechanik – operator pojazdów i maszyn rolniczych

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Materiały i przybory rysunkowe. Stanowisko kreślarskie

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rysunek techniczny maszynowy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Widoki i przekroje

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach. Oznaczenia graficzne

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Uproszczenia rysunkowe. Rysunki schematyczne mechaniczne i elektryczne

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Rysunki wykonawcze, montażowe i złożeniowe

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Dokumentacja techniczna i technologiczna w przedsiębiorstwie.

Archiwizacja rysunków technicznych

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności

z zakresu posługiwania się dokumentacją techniczną.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiadomości jakie powinieneś
już posiadać, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

–

cele kształcenia w postaci wykazu umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy
z poradnikiem,

–

materiał nauczania, zawiera niezbędne wiadomości teoretyczne, które ułatwią Ci
przygotowanie się do ćwiczeń,

–

zestaw pytań sprawdzi przed przystąpieniem do ćwiczeń wiedzę, jaką zdobyłeś,

–

ćwiczenia, umożliwią Ci zweryfikowanie wiadomości teoretycznych oraz ukształtowanie
umiejętności praktycznych,

–

sprawdziany postępów, pozwolą Ci zweryfikować stopień opanowanych wiadomości,

− sprawdzian osiągnięć, jest przykładowym zestawem zadań, który sprawdzi stan

opanowanej przez Ciebie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,

–

literatura wskaże Ci książki, które pozwolą Ci rozszerzyć wiadomości z zakresu tej
jednostki modułowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

723[03].O1

Podstawy techniki ogólnej

723[03].O1.02

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

723[03].O1.05

Wykonywanie operacji

obróbki skrawaniem

723[03].O1.03

Stosowanie materiałów

konstrukcyjnych i eksploatacyjnych

723[03].O1.04

Wykonywanie operacji techniczno-

technologicznych

723[03].O1.07

Obsługiwanie maszyn i urządzeń elektrycznych

723[03].O1.06

Analizowanie obwodów elektrycznych

i elektronicznych

723[03].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznawać podstawowe przybory kreślarskie,

−

posługiwać się przyborami kreślarskimi,

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

przeliczać różne jednostki miar kątowych,

−

przeliczać różne jednostki miar liniowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

przygotować przybory kreślarskie i materiały rysunkowe do wykonywania szkiców,

–

wykonać szkice figur płaskich i brył geometrycznych w rzutach prostokątnych
i aksonometrycznych,

–

zwymiarować szkicowane przedmioty i części maszyn,

–

odczytać rysunki techniczne,

–

zastosować rzuty i przekroje do przedstawienia zewnętrznych i wewnętrznych kształtów
przedmiotów,

–

odczytać na rysunkach technicznych oznaczenia chropowatości powierzchni, tolerancję
kształtu i położenia, pasowania, rodzaj obróbki powierzchni i powłoki ochronne,

–

odczytać dokumentację techniczno-ruchową, konstrukcyjną i technologiczną,

–

odczytać typowe schematy mechaniczne i elektryczne,

–

skorzystać z norm rysunku technicznego,

–

zastosować technikę komputerową do powielania i archiwizowania informacji rysunkowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Materiały i przybory rysunkowe. Stanowisko kreślarskie

4.1.1. Materiał nauczania

Do wykonywania szkiców i rysunków technicznych, w zależności od przeznaczenia

rysunku, używa się następujących materiałów:

–

papieru zwykłego w kratkę, linię lub bez nadruków (gramatura papieru, jak w papierze
do drukarek), który stosowany jest na szkice odręczne,

–

kartonu białego sztywnego (brystol), o powierzchni szorstkiej i matowej albo gładkiej
i lekko błyszczącej, który używany jest do wykonywania rysunków w ołówku i tuszu,

–

szkicówki – papieru przeźroczystego, o barwie najczęściej jasnoszarej i powierzchni
matowej lub błyszczącej, używanej do wykonywania rysunków w ołówku i tuszu, które
mają być wielokrotnie powtarzane w postaci odbitek na papierze światłoczułym,

–

kalki technicznej do rysowania twardymi ołówkami lub tuszem. Jest to materiał
przeźroczysty, o małej wytrzymałości mechanicznej, podczas składania pęka. Zaleca się,
by rysunki wykonane na kalce technicznej były zwijane w rulon i były przechowywane
w tubie rysunkowej wykonanej z tworzywa lub tektury,

–

papieru i kalki milimetrowej, które służą głównie do rysowania wykresów i w tym celu są
pokryte nadrukowaną siatką milimetrową.

Przybory do rysowania

Rysunki wykonujemy ołówkiem i tuszem. Wykonujemy je na różnego typu materiałach,

dlatego należy stosować ołówki o różnych stopniach twardości. Oznaczenie twardości ołówka
składa się z cyfry i dużej litery, np. 2B.
–

literą B oznaczono ołówki miękkie (8B, 7B, 6B, 5B, 4B, 3B, 2B, B) – im większa wartość
przy literze B, tym ołówek bardziej miękki,

− literą H oznaczono ołówki twarde (6H, 5H, 4H, 3H, 2H, H) – im większa wartość przy

literze H, tym ołówek bardziej twardy,

− symbolami HB, F, Nr 2 – oznaczono ołówki średnio twarde.

W rysunku technicznym stosuje się linie rysunkowe różnej grubości. Ponieważ ołówki

w trakcie używania się tępią (co wymaga ich ponownego ostrzenia), dlatego często do
wykonywania rysunków stosuje się ołówki automatyczne. Nie są one oprawiane w drewnie,
dzięki czemu unika się pracochłonnego ostrzenia. Do ołówka automatycznego można
stosować wkłady o różnej twardości i średnicy rysika. Ołówki automatyczne nie tylko nie
wymagają ciągłego temperowania, ale także w czasie rysowania zachowują tę samą grubość
linii. Podczas wykonywania rysunku technicznego ołówkiem często zachodzi potrzeba
ścierania zbędnych linii. Do tego celu używa się gumki. Są one produkowane w różnych
stopniach twardości. Najlepsze są gumki miękkie.

Rysunki techniczne wykonuje się również tuszem kreślarskim. Najczęściej stosowanym

tuszem jest tusz czarny. Produkowane są również tusze kolorowe. Do opisywania rysunków
tuszem służą pióra redis. Podczas pisania końcówka pióra redis powinna przylegać do
płaszczyzny rysunku, co zapewnia jednakową grubość pisma.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Pióro redis: N – nasadka, P – płytka, S – szerokość płytki piszącej (rozmiar pióra) [4, s. 14]

Do wykonywania rysunków technicznych niezbędne są również inne przybory rysunkowe.

Przybornik kreślarski – zawiera niezbędny zestaw narzędzi kreślarskich. Jest produkowany w
różnych typach, zależnie od liczby i rodzaju zestawionych przyborów. Podstawowy przybornik
kreślarski zawiera:
–

cyrkiel uniwersalny – składający się z dwóch ramion, z których jedno jest zakończone
uchwytem do mocowania igły, a drugie z wymiennym wkładem, np.: igłą, grafionem,
grafitem. Cyrkla takiego używa się do przenoszenia odcinków oraz rysowania okręgów
i ich łuków ołówkiem lub tuszem,

–

przenośnik – różni się tym od cyrkla uniwersalnego, że obydwa jego ramiona są
zaopatrzone w igły. Służy do odmierzania długości odcinków i przenoszenia ich na papier
rysunkowy,

–

zerownik służy do rysowania okręgów o małych średnicach,

–

odmierzacz nastawny – spełnia to samo zadanie jak przenośnik,

–

grafion – służy do rysowania linii prostych i krzywych,

–

pióra grafitowe,

–

zapasowe igły.

Rys. 2. Przybornik kreślarski [1, s. 31]

a) cyrkiel uniwersalny,
b) przenośnik;
c) cyrkiel uniwersalny mały,
d) zerownik,
e) odmierzacz,
f) grafiony,
g) zasobnik z grafitami.

Rapidografy to przyrządy kreślarskie w postaci pióra, których użycie pozwala na rysowanie
linii i opisywanie rysunków wykonywanych tuszem. W skład kompletu wchodzi kilka piór
o końcówkach pozwalających na otrzymanie kreski o różnej grubości. Standardowo oznacza
się je różnymi kolorami. Zazwyczaj stosowane są grubości: 0,13; 0,18; 0,25; 0,35; 0,50; 0,70;
1,00 i 1,40 mm. Przygotowanie rapidografu do pracy wymaga napełnienia zbiorniczka tuszem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kreślarskim. Podczas rysowania spływa on cienką rurką umieszczoną wewnątrz wymiennej
końcówki, po powierzchni stalowej igiełki. Igiełka ta ma możliwość ograniczonego przesuwu
wzdłuż rurki. Jej dodatkowym zadaniem jest udrażniania rurki. W dłuższych przerwach
w pracy konieczne jest usunięcie z rapitografu resztki tuszu, gdyż po zaschnięciu (zwłaszcza w
piórach o mniejszych średnicach) ponowne uruchomienie pióra mogłoby być bardzo trudne, a
nawet niemożliwe.

Rys. 3. Rapidografy [9]

Liniał rysunkowy

Rys. 4. Liniał rysunkowy [9]

Krzywiki - za pomocą krzywików można kreślić łuki. Należy pamiętać, że ten sposób
wykreślania łuków nie jest zbyt dokładny.

Rys. 5. Krzywiki [4, s. 16]

Trójkąty kreślarskie – używa się ich do kreślenia linii pod kątem. Komplet trójkątów składa
się z dwóch sztuk, jeden posiada kąty 90°, 45°, 45°

a drugi 90°, 60°, 30°.

Rys. 6. Komplet trójkątów kreślarskich [4, s. 16]

Miejscem, na którym wykonuje się prace rysunkowe, nazywa się stanowiskiem kreślarskim.

Najważniejszym elementem tradycyjnego stanowiska kreślarskiego jest deska kreślarska.
Ważną zaletą deski kreślarskiej jest możliwość łatwego zamocowania arkusza papieru, na
którym ma być wykonany rysunek. Deska umożliwia pracę nad rysunkiem, bez konieczności
jego przekręcania, czy przesuwania. Oprócz papieru, w pracy na desce kreślarskiej stosowana
była powszechnie kalka kreślarska. Stanowisko kreślarskie powinno być dobrze oświetlone.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Deska kreślarska i stół kreślarski [9]

W związku z upowszechnieniem komputerowych metod rysowania i projektowania

(CAD), deska kreślarska jest obecnie coraz rzadziej spotykana.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakich materiałów używa się do sporządzania rysunków technicznych?
2. Jakie ołówki stosuje się do wykonywania rysunków technicznych?
3. Jakie przedmioty zawiera podstawowy przybornik kreślarski?
4. Jak powinno wyglądać stanowisko kreślarskie?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z poznanych przyborów kreślarskich, narysuj na papierze formatu A4 cztery

linie równoległe oddalone od siebie o 15 mm i pochylone względem podstawy rysunku pod
kątem 45°. Następnie wyznacz takie same linie prostopadłe do narysowanych linii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wykreślić format A4 na papierze rysunkowym,
2) narysować linie równoległe,
3) narysować linie prostopadłe,
4) narysować tabelkę rysunkową i ją opisać.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier rysunkowy,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

–

gumka.

Ćwiczenie 2

Posługując się przyborami kreślarskimi narysuj prostokąt o wymiarach 100 x 180.

Następnie w prostokącie narysuj w dowolnym miejscu osie symetrii projektowanego otworu
i przy pomocy cyrkla narysuj z wyznaczonego środka otwory o średnicach Ø 40, Ø 50, Ø 60,
Ø 65.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać treść zadania,
2) wykreślić format A4 na papierze rysunkowym,
3) narysować prostokąt o zadanych wymiarach,
4) narysować osie symetrii,
5) narysować okręgi o zadanych wymiarach,
6) narysować i opisać tabelkę rysunkową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier rysunkowy,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

–

gumka.

Ćwiczenie 3

Posługując się przyborami kreślarskimi narysuj trójkąt o wymiarach 40 x 400 x 30.

Następnie podziel dwa kąty na połowę. Przedłuż dwusieczne do punktu przecięcia w punkcie
O i narysuj okrąg wpisany w trójkąt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać treść zadania,
2) wykreślić formatkę formatu A4,
3) narysować trójkąt,
4) wyznaczyć dwusieczne,
5) wyznaczyć środek okręgu,
6) narysować okrąg,
7) narysować i opisać tabelkę rysunkową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier rysunkowy,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

–

gumka.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) nazwać materiały służące do wykonywania rysunków technicznych?



2) rozpoznać twardość ołówków na podstawie ich oznaczeń?



3) określić zadania rapidografów?



4) rozróżnić podstawowe elementy wchodzące w skład przybornika

kreślarskiego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Rysunek techniczny maszynowy

4.2.1. Materiał nauczania

Rysunek jest graficzną formą porozumiewania się między ludźmi. Rysunki zawodowe

wykonywane zgodnie z normami rysunkowymi nazywamy rysunkami technicznymi. Rysunek
techniczny jest to graficzny sposób przedstawienia maszyn i urządzeń lub ich części
składowych. Umożliwia on przekazanie w sposób zwięzły i prosty myśli naukowo-technicznej.
Tym samym może zastąpić słowny opis maszyn, części, i przedmiotów. Poprzez rysunek
przedstawia się kształty przedmiotów, ich wielkość, budowę i sposób wykonania [1].
W zależności od sposobu przedstawiania można wyróżnić następujące rodzaje rysunków
technicznych:
–

rysunek techniczny – jest to przedstawienie przedmiotu zgodnie z przyjętymi zasadami,
z zastosowaniem podziałki, z użyciem przyborów kreślarskich lub komputera,

–

szkic – jest to najczęściej odręczne przedstawienie przedmiotu, zastosowanie podziałki
jest nieobowiązkowe,

–

schemat jest takim rodzajem rysunku, w którym zastosowano symbole graficzne w celu
przedstawienia zasady działania i budowy maszyny lub mechanizmu,

–

plan służy do przedstawienia rozmieszczenia elementów mechanizmu lub maszyny.

Formaty arkuszy. Linie rysunkowe

Formatem zasadniczym arkusza jest format A4 o wymiarach 210 x 297mm. Formaty A3,

A2, A1, A0 powstają przez zwielokrotnienie formatu A4. Format A3 = 2A4, format A2 = 2A3
= 4A4, i tak dalej.

Rys. 8. Wymiary formatów podstawowych [2, s. 11]

Formaty od A4 do A0 noszą nazwę formatów podstawowych, w odróżnieniu od formatów

pochodnych, tworzonych przez zwielokrotnienie krótszych boków formatów podstawowych.
Oznaczenie formatu pochodnego składa się z oznaczenia formatu podstawowego i jego
wielokrotności (w liczbach całkowitych) A4 x 6.

Rys. 9. Przykłady formatów pochodnych [2, s. 11]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Każdy arkusz powinien mieć obramowanie pola rysunku. Obramowanie wykonuje się,

w zależności od wielkości formatu w odległości od 5 do 10 mm od linii obcięcia kopii.
Grubość linii obramowania wynosi min. 0,7 mm.
Do wykonania rysunków maszynowych służą następujące rodzaje linii:

Tabela 1. Zastosowanie różnego rodzaju linii rysunkowych [4, s. 23]

Lp.

Rodzaj linii

Rysunek linii

Przeznaczenie linii

Linia ciągła

−

widoczne wyraźne zarysy,
krawędzie na widokach
i przekrojach przedmiotów
(i obiektów budowlanych),

−

linie przyjęte do wyrażenia
podstawowych danych (np.
na rysunkach technicznych,
wykresach i mapach),

−

linie wymiarowe, linie
odniesienia, linie
wynoszące.

Linia ciągła
zygzakowata lub
falista

−

urwania przedmiotów,

−

oddzielenie widoku od
przekroju.

Linia kreskowa

−

niewidoczne zarysy
i krawędzie
przedstawionych
przedmiotów, zakryte
innym przedmiotem lub
jego częścią,

−

linie przyjęte do wyrażenia
drugorzędnych danych.

Linia punktowa

−

linie wyobrażalne, np. osie
symetrii,

−

osie rozdzielające

−

(w przypadku obiektów
budowlanych),

−

płaszczyzny przekroju.

Linia dwupunktowa

−

skrajne położenie części
ruchomych,

−

zarys części przyległych,

−

ograniczenie powierzchni
niezbędnych do obsługi
urządzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozróżnia się linie bardzo grube, grube i cienkie. Grubość linii dobiera się w zależności od

wielkości rysowanego przedmiotu, stopnia złożoności jego budowy i przeznaczenia rysunku.
Wybrane grupy grubości linii powinny być jednakowe dla wszystkich rysunków
wykonywanych na jednym arkuszu i w jednakowej podziałce.

Tabela 2. Grubość linii rysunkowych w mm [2, s. 13]

Grupa linii

Nazwa linii

Bardzo gruba

1,0

1,4

2,0

Gruba

0,5

0,7

1,0

1,4

Cienka

0,18

0,25

0,35

0,5

Odstępy między kreskami w liniach kreskowych, miedzy kreska i punktami w liniach

punktowych oraz między punktami w liniach dwukropkowych zależą od grubości linii
i powinny wynosić:
–

dla linii o grubości do 0,35 mm – co najmniej czterokrotną grubość linii,

–

dla linii o większej grubości – co najmniej 2 mm.
Linie kreskowe i punktowe powinny zaczynać się i kończyć kreskami. Linie kreskowe

i punktowe powinny przecinać i łączyć się kreskami. Załamania i wygięcia linii kreskowych
i punktowych należy wykonywać kreskami. W równoległych liniach kreskowych punktowych
położonych blisko siebie przerwy między elementami linii powinny być wzajemnie przesunięte.
Dotyczy to także zygzaków w równoległych liniach zygzakowych.

Rys. 10. Prawidłowe rysowanie: a), b) łączących się i przecinających linii ciągłych, punktowych

i kreskowych, c), d) równoległych linii ciągłych, kreskowych, punktowych i zygzakowych [2, s. 13]

Pismo techniczne

Rysunek techniczny zawiera oprócz informacji graficznych również opis. Do opisywania

rysunków technicznych maszynowych stosuje się pismo techniczne. Elementy pisma
technicznego, takie jak: wysokość, grubość, pochylenie są znormalizowane. Wyróżnia się
pismo rodzaju A lub rodzaju B. Zgodnie z PN znormalizowana wysokość h pisma wynosi:1,8;
2,5; 3,5; 5; 7; 10; 14; 20 mm. Pismo użyte na rysunkach może być pismem pochyłym (α =75°) i
pismem prostym.

Wymiary pisma technicznego rodzaju A przedstawia poniższy rysunek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Wymiary pisma technicznego rodzaju A [2, s. 15]

Podziałki

Podziałki stosuje się wtedy, gdy nie można przedstawić na arkuszu rysunkowym

przedmiotu w jego rzeczywistej wielkości z powodu zbyt dużych, lub zbyt małych rozmiarów.
Rysuje się wtedy przedmiot w zmniejszeniu lub powiększeniu, czyli w tzw. skali.

Rozróżnia się podziałkę główną, w której wykonuje się większość rzutów lub rysunków

na arkuszu i podziałki pomocnicze, w których wykonuje się pewne szczegóły rysunków –
zwykle w powiększeniu. Podziałkę główną wpisuje się w odpowiednie pole w tabliczce
rysunkowej, natomiast podziałki pomocnicze umieszcza się nad odpowiednimi rzutami
cząstkowymi szczegółów przedmiotu. Podziałki stosowane w rysunku technicznym
przedstawia poniższa tabela.

Tabela 3. Podziałki stosowane w rysunku technicznym [4, s. 24]

Podziałki
powiększające

100:1

10:1

50:1

5:1

20:1

2:1

Podziałka naturalna

1:1

1:2

1:5

1:10

1:20

1:50

1:100

1:200

1:500

1:1000

1:2000

1:5000

1:10 000

Podziałki
zmniejszające

1:20 000

1:50 000

Tabliczki rysunkowe

Tabliczka rysunkowa jest to element rysunku technicznego, który w formie opisu

słownego zawiera istotne informacje o narysowanym przedmiocie. Między innymi są na niej
umieszczone następujące informacje: nazwa przedmiotu, podziałka w jakiej został narysowany,
materiał z którego przedmiot został wykonany, nazwa lub znak przedsiębiorstwa, w którym
został wykonany, informacje dotyczące osób, które opracowały rysunek i go kontrolowały. Na
arkuszach formatów od A0 do A3 tabliczki rysunkowe rysowane są w prawym dolnym rogu
(arkusze o takich formatach są usytuowane tylko poziomo). Natomiast arkusz formatu A4 jest
usytuowany tylko pionowo, a więc tabliczka rysunkowa znajduje się na krótszym boku
w prawym dolnym rogu rysunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Tabliczki rysunkowe: a) tabliczka wykazu części, b) tabliczka podstawowa [4, s. 25]

Programy komputerowe do sporządzania rysunku technicznego

Coraz częściej rysunek techniczny jest wykonywany przy pomocy komputera i programów

typu CAD (czyli projektowanie wspomagane komputerowo). Programy komputerowe typu
CAD służą do tworzenia projektów i kreślenia planów, są używane przede wszystkim przez
inżynierów i techników. Zazwyczaj wymagają zastosowania wydajnych komputerów.
Programy CAD umożliwiają tworzenie wirtualnych modeli obiektów dwu i rójwymiarowych.
Najpopularniejszym programem tego typu jest program AutoCAD, który wiąże potężne
możliwości z łatwością obsługi.

Rysowanie nowego rysunku w programie AutoCAD rozpoczyna się od rysunku

standardowego nazwanego drawing.dwg. Ten domyślny plik używany jest do tworzenia
nowych rysunków przy wykorzystaniu ustawień zapisanych w standardowym rysunku. Jeśli
chcemy otworzyć istniejący rysunek używamy opcji OTWÓRZ.

Interfejs programu AutoCAD ma budowę zbliżoną do większości programów

uruchamianych w systemach MS Windows. Okno programu składa się z obszaru graficznego
otoczonego paskami poleceń, paskiem stanu, wierszem poleceń i menu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 13. Okno główne programu AutoCAD

Okno programu AutoCAD składa się z kilku części, z których każda spełnia swoje

specyficzne zadanie.

−

obszar roboczy – główna część okna programu zawierająca wykonywany rysunek,

−

zakładki widoków – rysowanie odbywa się na zakładce Model, pozostałe zakładki (np.

Arkusz 1) służą do przygotowania rysunku do wydruku,

−

menu rozwijalne – menu zawierające zestaw poleceń i funkcji wykorzystywanych do pracy

z programem,

−

paski narzędziowe – graficzna reprezentacja funkcji AutoCAD-a w postaci ikon,

−

wiersz poleceń – część okna programu, w której program wyświetla podpowiedzi, w tym

wierszu prowadzony jest dialog pomiędzy programem i użytkownikiem,

−

lokalny układ współrzędnych (LUW) – symboliczna reprezentacja dodatnich kierunków osi

głównych przyjętego w rysunku układu współrzędnych,

−

paski przewijania – służą do przesuwania zakresu rysunku,

−

kursor – wskazuje położenie myszki względem innych znajdujących się na rysunku

elementów.

Tworzenie prostych rysunków przy użyciu linii

Poleceniem LINIA możemy rysować odcinki linii prostej. AutoCAD żąda wskazania

pierwszego punktu na obszarze ekranu. Określenie pierwszego (startowego) punktu to nic
innego, jak „przyłożenie” umownego ołówka do arkusza. Ten pierwszy punkt, jak i następne,
mają swoją lokalizację – lokalizację względem osi x i osi y (rysunek jest płaski), czyli trzeba
podać współrzędne punktu (x, y) Jeżeli znamy lokalizację punktu, to wpisujemy z klawiatury
współrzędne pierwszego punktu. AutoCAD żąda podania współrzędnych następnego punktu.
Rysowanie odcinków linii można kontynuować, dopóki nie zostanie naciśnięty klawisz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ENTER lub prawy przycisk myszki, co spowoduje zamknięcie polecenia LINIA. Każdy
odcinek linii jest traktowany jako osobny obiekt.

Rys. 14. Układ współrzędnych z naniesionym punktem A

Aby narysować linię o początku w punkcie współrzędnych (100, 50) i w końcu w punkcie

(200, 150) należy wybrać ikonę polecenia LINIA z paska narzędzi. Następnie:

−

wybrać polecenie rysowania linii, np. poprzez kliknięcie ikony. W wierszu poleceń pojawi

się pytanie o początkowy punkt rysowanej linii: Polecenie: line Określ pierwszy punkt:

−

wpisać w wierszu poleceń współrzędne punktu początkowego linii i wcisnąć Enter:

Polecenie: line Określ pierwszy punkt: 100,50 <Enter>

−

po określeniu punktu początkowego w wierszu poleceń pojawia się zapytanie o następny

punkt należący do linii: Określ następny punkt lub [Cofaj]:

−

wpisać współrzędne następnego punktu będącego punktem końcowym linii i wcisnąć

Enter: Określ następny punkt lub [Cofaj]: 200,150 <Enter>

−

zakończyć rysowanie linii wciskając <Enter>.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest zasadniczy format arkusza i jakie są jego wymiary?
2. W jaki sposób tworzone są kolejne arkusze A3, A2, A1, A0?
3. Jak można zdefiniować rysunek techniczny?
4. Jakie znasz rodzaje rysunków technicznych?
5. Jaki rysunek nazywamy szkicem?
6. Jaki rysunek nazywamy schematem?
7. Jakie elementy rysujemy linią ciągłą?
8. Jakie elementy rysujemy linią ciągłą zygzakowatą?
9. Jakie przeznaczenie na rysunku technicznym ma linia punktowa?
10. Jak powinny zaczynać się i kończyć linie punktowe?
11. Jak powinny się przecinać linie kreskowe?
12. Jakie przeznaczenie ma pismo techniczne?
13. Jaki jest cel stosowania podziałek rysunkowych?
14. Co zawiera tabliczka rysunkowa?
15. W jakim miejscu na rysunku technicznym umieszczamy tabliczkę rysunkową?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj na arkuszu papieru format A4, dorysuj do niego ramkę. Linią ciągłą cienką

narysuj prostokąt o wymiarach 60 x 100.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować arkusz papieru,
2) wymierzyć format arkusza A4,
3) wyznaczyć i narysować ramkę,
4) narysować prostokąt.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier rysunkowy,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

–

gumka.

Ćwiczenie 2

Na arkuszu A4 narysuj tabliczkę rysunkową i wypełnij ją pismem technicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować arkusz papieru A4,
2) zaprojektować i narysować tabliczkę rysunkową,
3) opisać pismem technicznym tabelkę rysunkową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier rysunkowy,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki, gumka.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować co to jest rysunek techniczny?



2) wymienić poznane rodzaje rysunku technicznego?



3) wyliczyć wymiar arkusza A3 na podstawie arkusza A4?



4) zastosować linię punktową w rysunku technicznym?



5) narysować tabliczkę rysunkową?



6) opisać pismem technicznym tabliczkę rysunkową?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne

4.3.1. Materiał nauczania

Chcąc przedstawić figurę płaską lub bryłę geometryczną na płaszczyźnie rysunku

najczęściej wybiera się metodę rzutowania. Figurą płaską nazywamy taką figurę, w której jeden
z wymiarów w stosunku do jego pozostałych wymiarów jest niewielki. Nazwą bryła określa się
przedmiot, dla którego można określić trzy wymiary: długość y, wysokość z oraz szerokość x.

Przedstawiając na rysunku figurę płaską można ją bez problemu odwzorować na

płaszczyźnie papieru, między dwiema osiami zawartymi na płaszczyźnie kartki. Chcąc
przedstawić bryłę na papierze, pojawia się problem. Dlatego też korzystamy wówczas
z metody rzutowania figur.

Wyróżnia się:

–

rzutowanie prostokątne,

–

rzutowanie aksonometryczne.
Rzutowanie polega na sprowadzeniu poszczególnych punktów rysowanego przedmiotu na

płaszczyznę rzutów, czyli rzutnie, tj. na płaszczyznę arkusza rysunkowego.

Rzutowanie prostokątne

W Polsce oraz wielu innych krajach obowiązuje rzutowanie prostokątne metodą

europejską – E. Polega ona na wyznaczeniu rzutów prostokątnych przedmiotu, na wzajemnie
prostopadłych rzutniach. Przedmiot rzutowany znajduje się między obserwatorem i rzutnią.
Wyróżniamy rzuty w zależności od kierunku rzutowania:
–

w kierunku A – rzut z przodu (rzut główny),

–

w kierunku B – rzut z góry,

–

w kierunku C – rzut z lewej strony,

–

w kierunku D – rzut z prawej strony,

–

w kierunku E – rzut z dołu,

–

w kierunku F – rzut z tyłu.

Rys. 15. Układ rzutów według metody E [2, s. 33]

Warunkiem do prawidłowego rzutowania prostokątnego jest zachowanie kątów prostych

między prostą rzutującą, płaszczyzną rzutu (rzutnią) oraz między dodatkowymi płaszczyznami
rzutu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Zasady rzutowania prostokątnego [4, s. 27]

W rysunku technicznym za pomocą rzutów poszczególnych punktów wyznacza się figury

trójwymiarowe (bryły), możemy zatem takie figury ukazać za pomocą trzech rzutów
prostopadłych. Przykład rzutowania walca i stożka przedstawia poniższy rysunek.

Rys. 17. Rzuty brył na trzy rzutnie: b) walca, c) stożka [3, s. 71]

Ważne jest to, aby podczas rysowania przedmiot przedstawić w rzucie głównym, od tej

strony, która przedstawia najwięcej charakterystycznych cech przedmiotu. Należy również
pamiętać o tym, by przedstawić przedmiot w tylu rzutach, ile jest potrzebnych do
jednoznacznego odwzorowania przedmiotu na rysunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rzutowanie aksonometryczne

W odróżnieniu od rzutowania prostokątnego, rzutowanie aksonometryczne umożliwia

przedstawienie przedmiotu we wszystkich trzech wymiarach, z ukazaniem jego długości,
szerokości i wysokości w jednym poglądowym rzucie.
Wyróżniamy rzuty aksonometryczne:
–

izometryczne (jednowymiarowe),

–

dimetryczne ukośne (dwuwymiarowe),

–

dimetryczne prostokątne.

Najprostszą metodą rysowania są rzuty ukośne, natomiast najbardziej naturalnie wyglądają
rysunki w rzucie dimetrycznym prostokątnym.

Rys. 18. Układ osi współrzędnych: a) rzut izometryczny, b) rzut dimetryczny ukośny, c) rzut dimetryczny

prostokątny [2, s. 183, 184, 186]

W rzutowaniu aksonometrycznym musimy pamiętać o tym, że główne krawędzie

przedmiotu rysuje się równolegle do osi współrzędnych, stosując obowiązujące podziałki
podane nad osiami. Przykłady figur narysowanych w rzutach aksonometrycznych.

Rys. 19. Rzut izometryczny [2, s. 183]

Rys. 20. Rzuty dimetryczne: a) ukośny, b) prostokątny [2, s. 184, 186]

Rzuty aksonometryczne są wykorzystywane do wykonywania rysunków poglądowych,

tablic ściennych, rysunków ofertowych, instrukcji obsługi oraz katalogów części zamiennych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 21. Rysunek poglądowy reduktora obrotów, wykonany w rzucie aksonometrycznym prostokątnym

[2, s. 186]

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie sa metody odwzorowania przedmiotu na płaszczyźnie wykonane z jego kilku stron?
2. Na czym polega rzutowanie prostokątne?
3. Jakie znasz rodzaje rzutowania aksonometrycznego?
4. W jakich rysunkach najczęściej spotykamy rzutowanie aksonometryczne?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Od nauczyciela otrzymasz przedmiot. Narysuj go na arkuszu papieru A4 w rzucie

prostokątnym. Pamiętaj o odpowiednim doborze grubości i rodzaju linii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zmierzyć wymiary przedmiotu,
2) narysować osie symetrii,
3) narysować kształt przedmiotu stosując linię ciągłą cienką,
4) narysować kontur przedmiotu stosując linię ciągłą grubą,
5) usunąć zbędne linie z rysunku,
6) narysować i opisać tabliczkę rysunkową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− modele brył,
− arkusz papieru,
− przybory kreślarskie,
− ołówki,
− gumka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Od nauczyciela otrzymasz przedmiot. Dobierz format arkusza oraz wybierz jeden

z układów osi i narysuj przedmiot w rzucie aksonometrycznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zmierzyć wymiary przedmiotu,
2) dobrać format arkusza papieru,
3) wybrać układ osi,
4) narysować przedmiot w rzucie aksonometrycznym z wykorzystaniem przyborów

kreślarskich,

5) narysować tabliczkę rysunkową i opisać ją.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

modele brył,

–

arkusz papieru,

− przybory kreślarskie,
− ołówki,
− gumka.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) narysować figurę płaską w rzucie prostokątnym?



2) narysować bryłę w rzucie prostokątnym?



3) narysować bryłę w rzucie aksonometrycznym?



4) dobrać odpowiedni układ osi do rzutowania aksonometrycznego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Widoki i przekroje

4.4.1. Materiał nauczania

Rzutami przedmiotów mogą być zarówno widoki, przedstawiające ich zewnętrzne

kształty, jak i przekroje, które pokazują budowę wewnętrzną przedmiotów. Zarys i krawędzie
widoczne na widokach i przekrojach przedmiotu należy narysować linią grubą. W przypadku
łagodnych zaokrągleń linii przejściowych nie doprowadza się ich do zarysu przedmiotu. Do
odwzorowania krawędzi niewidocznych stosuje się linie kreskowe cienkie.

Rys. 22. Widok i przekrój przedmiotu [2, s. 35]

Zasady wykonywania przekrojów

Przekrój wykonujemy poprzez przecięcie wyobrażalną płaszczyzną przedmiotu

i odrzucenie tej części przedmiotu, która znajduje się przed płaszczyzną przekroju.
Powstawanie przekroju przedstawia poniższy rysunek.

Rys. 23. Przykład wykonania przekroju części: a) powstawanie przekroju i jego rzutu, b) rysowanie przekroju

[4, s. 38]

Płaszczyznę przekroju oznacza się dwoma krótkimi odcinkami linii grubej. Kierunek

rzutowania oznaczamy przy pomocy strzałek. Przy strzałkach piszemy duże litery np. A-A
oznaczające kolejny przekrój. W zależności od ilości płaszczyzn tnących rozróżniamy:
–

przekrój prosty (przy jednej płaszczyźnie tnącej),

–

przekrój złożony (przy kilku płaszczyznach tnących), nosi również nazwę łamanego lub
stopniowego.
W przekrojach złożonych każdą część kreskujemy inaczej (w różnych kierunkach).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 24. Przekrój łamany [4, s. 40]

Położenie płaszczyzny przekroju oznaczamy w rzucie dwiema krótkimi grubymi kreskami

nie przecinającymi zarysu przedmiotu oraz strzałkami wskazującymi kierunek rzutowania
przekroju, umieszczonymi w odległości 2 ÷ 3mm od zewnętrznych końców kresek.
Płaszczyzna przekroju oznaczona jest dwiema jednakowymi wielkimi literami, które umieszcza
się obok strzałek, natomiast nad rzutem przekroju jeszcze raz umieszcza się te litery,
rozdzielając je poziomą kreską. Sposób ten dotyczy kreskowania przedmiotów wykonanych ze
stali, żeliwa, metali kolorowych. Natomiast inne materiały mają inne znormalizowane
oznaczenia. Przekroje przedmiotów o bardzo cienkich, o grubości około 2mm możemy
zaczernić.

Tabela 4. Oznaczenia materiałów na rysunkach technicznych [2, s. 39]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co przedstawia widok przedmiotu?
2. Co przedstawia przekrój przedmiotu?
3. Jak wykonać przekrój przedmiotu?
4. Jakie znasz rodzaje przekroi przedmiotu?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na rysunku został przedstawiony przedmiot w rzucie głównym i przekroju, ukazującym

jego wewnętrzną strukturę. Korzystając z zaznaczonej płaszczyzny przekroju narysuj przekrój
A –A.

Rysunek do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać treść zadania i przeanalizować rysunek,
2) przygotować odpowiedni format arkusza rysunkowego,
3) sporządzić przekrój A-A przedmiotu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− papier rysunkowy,
− przybory kreślarskie,
− ołówki,
− gumka.

Ćwiczenie 2

Na rysunku został przedstawiony przedmiot w rzucie głównym. Korzystając z zaznaczonej

płaszczyzny przekroju narysuj przekrój A –A.

Rysunek do ćwiczenia 2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rysunek,
2) przygotować format arkusza rysunkowego,
3) sporządzić przekrój A-A przedmiotu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− papier rysunkowy,
− przybory kreślarskie,
− ołówki,
− gumka.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić widok od przekroju?



2) wyjaśnić jak powstaje przekrój przedmiotu?



3) oznaczyć przekrój na rysunku?



4) rozróżnić z jakiego materiału został wykonany przedmiot wykonany w

przekroju?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach.

Oznaczenia graficzne

4.5.1. Materiał nauczania

Rysunek techniczny przedmiotu przedstawiony w rzutach, pokazuje nam jego kształt. Aby

móc wykonać ten przedmiot, powinniśmy znać jego wymiary. Potrzebny jest do tego wymiar
rysunkowy, który określa wielkość liniową (bądź kątową) wyrażoną w określonych
jednostkach miary (np. mm). Na rysunku technicznym wymiary określa się graficznie za
pomocą zespołu linii, cyfr i znaków.

Wymiar rysunkowy składa się z następujących elementów:

–

linii wymiarowej,

–

pomocniczej linii wymiarowej,

–

liczby wymiarowej,

–

znaków wymiarowych.

Rys. 25. Określenia stosowane przy wymiarowaniu i sposoby przedstawiania wymiarów: a) za pomocą liczby

wymiarowej, b) za pomocą znaku wymiarowego, c) wymiar wysokości (lub głębokości) [3, s. 79]

Linie wymiarowe

Linie wymiarowe rysuje się cienką ciągłą linią i ogranicza się je najczęściej grotami,

a niekiedy również kreskami lub kropkami. Liniami wymiarowymi nie powinny być linie zarysu
przedmiotu, osie symetrii oraz linie pomocnicze. Linie wymiarowe nie powinny się przecinać,
jedynym przypadkiem przecięcia są linie wymiarowe średnice okręgów współśrodkowych.

Pomocnicze linie wymiarowe rysujemy linią cienką ciągłą, nie powinny się wzajemnie

przecinać oraz nie powinny przecinać linii wymiarowych.

Rys. 26. Sposób rysowania linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych [4, s. 43]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Liczby wymiarowe

Liczby wymiarowe występujące w jednym arkuszu rysunkowym należy pisać cyframi

o jednakowej wysokości. Umieszcza się je nad liniami wymiarowymi, w pobliżu środka linii
wymiarowej. Nie powinno się przecinać liczb wymiarowych żadnymi liniami. Liczby
wymiarowe wyrażają długość, którą podajemy w milimetrach, nie podajemy jednak oznaczenia
mm, zaś wartości katów podajemy w stopniach, minutach oraz sekundach.

Rys. 27. Prawidłowe rozmieszczenie liczb wymiarowych [1, s. 77]

Znaki wymiarowe

Do opisania rysunku technicznego stosuje się również znaki wymiarowe. Dzięki nim

możemy zidentyfikować kształt oraz odczytać rysunek. Znaki wymiarowe umieszczamy przed
liczbami wymiarowymi.

Tabela 5. Znaki wymiarowe [1, s. 80]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady wymiarowania

Zapoznanie się z zasadami prawidłowego wymiarowania przedmiotów pozwoli na

poprawne wymiarowanie. Zasady te obowiązują w sposób bezwzględny. Są one następujące:
–

zasada pomijania wymiarów oczywistych – pomijamy wymiary kątów wynoszących 0° lub
90° pomijamy wymiary elementów symetrycznie rozmieszczonych w stosunku do osi
symetrii, pomijamy podziałki elementów równomiernie rozmieszczonych na okręgu,

–

zasada nie powtarzania wymiarów – nie powtarzamy wymiarów w tym samym rzucie, ani
w różnych rzutach tego samego przedmiotu,

–

zasada grupowania wymiarów – wymiary dotyczące tego samego detalu konstrukcyjnego
przedmiotu: rowka, występu, występujące na jednym rzucie powinny być zgrupowane.

Rys. 28. Przykłady wymiarowania części maszynowych [1, s. 83]

Chropowatość powierzchni

Na rysunkach technicznych oznacza się dopuszczalną chropowatość powierzchni w tym

celu, by podczas jego wykonania uzyskać odpowiednie właściwości przedmiotu. Oznaczanie
chropowatości powierzchni na rysunkach technicznych składa się z następujących elementów:
–

znaku chropowatości,

–

wartości liczbowej parametru R

lub R

– (R

– średnia arytmetyczna profilu

chropowatości, R

– wysokość chropowatości wg 10 punktów),

–

oznaczeń dodatkowych (sposobu obróbki).

Rys. 29. Przykłady oznaczeń chropowatości [2, s. 86]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 30. Przykład oznaczenia chropowatości powierzchni oraz sposobu obróbki [2, s. 87]

Na rysunku technicznym oznaczając obróbkę cieplną podaje się następujące informacje:

–

rodzaj obróbki cieplnej (nawęglać, hartować),

–

głębokość warstwy utwardzonej w milimetrach,

–

twardość z odchyłkami.
Gdy przedmiot ma być pokryty jednolitą powłoką, jej oznaczenie określa się

w wymaganiach technicznych.

Tolerancja kształtu i położenia

Przez pojęcie tolerowania wymiarów należy rozumieć określenie przy wymiarach

nominalnych ich granicznych odchyłek. Określają one w sposób jednoznaczny pole tolerancji.
Na tym polu powinien znaleźć się żądany wymiar nominalny. Konieczność stosowania
tolerancji wynika z nieuchronności uzyskiwania podczas różnego rodzaju obróbek, pewnych
błędów wymiarów nominalnych. Na rysunku technicznym podaje się tolerancję wymiaru tuż za
żądanym wymiarem i poprzedza znakiem + lub – np.:

−

Oznaczenie tolerancji kształtu i położenia zawiera: znak tolerancji, wartość tolerancji
w milimetrach oraz literowe oznaczenie elementu odniesienia. Wpisuje się te dane w ramkę
prostokątną podzielona na dwie lub trzy części.

Rys. 31. Oznaczenie tolerancji na rysunku [7, s. 36]

Pasowanie

Pasowanie jest to dobieranie elementów, przeważnie wałka i otworu o jednakowym

wymiarze nominalnym. Pasowanie rozpatrywane jest przy współpracy wałka i otworu, przy
występującym luzie (dodatnia lub równa zeru różnica wymiarów otworu i wałka przed
połączeniem) oraz wcisku (wartości bezwzględnej ujemnej różnicy wymiarów otworu i wałka
przed połączeniem).

Rozróżnia się następujące rodzaje pasowań:

–

luźne – zapewniony jest zawsze luz lub może być równy zero,

–

ciasne – zapewniony jest zawsze wcisk,

–

mieszane – może występować zarówno wcisk, jak i luz.
Wyróżniamy dwa sposoby pasowań normalnych:

–

pasowanie według zasady stałego otworu – polega na dobieraniu odpowiednich luzów lub
wcisków, które wynikają z połączenia otworu podstawowego z wałkiem o różnych
położeniach pól tolerancji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

pasowanie według zasady stałego wałka – polega na dobieraniu odpowiednich luzów lub
wcisków, które wynikają z połączenia wałka podstawowego z otworami o różnych
położeniach pól tolerancji.

Rys. 32. Graficzne przedstawienie tworzenia pasowań: a) wg zasady stałego otworu, b) wg zasady stałego

wałka [1, s. 249]

Oznaczanie obróbki cieplnej i cieplno – chemicznej

Na rysunkach technicznych obróbkę cieplną i cieplno – chemiczną oznacza się przez

podanie wymagań dotyczących właściwości materiału po obróbce. Dotyczy to np. żądanej
twardości materiału (HRC, HB) lub określenia innych właściwości mechanicznych. Jeśli
wymagania te dotyczą całego przedmiotu wówczas podaje się je nad tabliczką, np.: HRC 40±2
lub Nawęglać h 1±0,2 (gdzie h- głębokość warstwy nawęglanej). Jeżeli obróbce cieplnej ma
być poddany jedynie element całego przedmiotu, to wówczas ten element zaznaczamy na
rysunku linią punktową. Właściwość materiału po obróbce cieplnej umieszczamy nad linia
odniesienia doprowadzoną do linii punktowej.

Rys. 33. Oznaczenie obróbki cieplnej [4, s. 50]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Powłoki ochronne

Aby zwiększyć odporność stali na korozje stosuje się powłoki ochronne. Mogą to być

powłoki metalowe, z kauczuku, tworzyw sztucznych, farb, lakierów. Na rysunkach
technicznych powierzchnie na którą ma być nałożona powłoka ochronna oznacza się dużą
literą alfabetu nad linią odniesienia. Natomiast linię odniesienia, która jest zakończona strzałką
doprowadza się do zarysu przedmiotu lub do linii punktowej poprowadzonej równolegle do
przedmiotu. Dopuszczalne jest również pisanie oznaczeń powłoki (zamiast litery) bezpośrednio
nad linia odniesienia.

Rys. 34. Sposób oznaczania powłok [1, s. 143]

Jeśli na jednym przedmiocie występują różne powłoki ochronne, należy powierzchnie

które mają inne powłoki oznaczać innymi literami alfabetu, natomiast w wymaganiach podąć
ich symbole, np.:

Powłoka A – Fe/Zn – 5 m

Powłoka B – 3463-326-011

co w odniesieniu do powłoki B oznacza: emalię ftalową karbamidową, schnącą
w temperaturze 160

±5, koloru białego, matową. [2, s.144]

Rys. 35. Sposób oznaczenia: a) rodzaju powłoki bezpośrednio nad linią odniesienia, b) powierzchni

o różnych powłokach [1, s. 144]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Do czego służy wymiarowanie?
2. Z jakich elementów składa się wymiar rysunkowy?
3. Jak powinny wyglądać liczby wymiarowe na rysunku technicznym ?
4. Jakie znasz zasady wymiarowania?
5. Jak oznaczamy chropowatość powierzchni na rysunku?
6. Jak oznaczamy tolerancje na rysunku?
7. Jakie znasz rodzaje pasowań?
8. Jak oznaczamy obróbkę cieplną na rysunku technicznym?
9. W jaki sposób oznaczamy powłoki ochronne na rysunku technicznym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na rysunku został przedstawiony wałek. Twoim zadaniem jest jego zwymiarowanie.

Rysunek do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rysunek,
2) przygotować format rysunku,
3) narysować przedmiot na formatce rysunkowej posługując się przyborami kreślarskimi,
4) ustalić bazy wymiarowe, od których będą wyprowadzane wymiary,
5) wpisać liczby i symbole wymiarowe,
6) sprawdzić, czy wszystkie elementy przedmiotu zostały zwymiarowane.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

–

gumka.

Ćwiczenie 2

Na przedstawionym rysunku zostały złamane zasady wymiarowania. Znajdź te błędy

i narysuj poprawiony i zwymiarowany rysunek.

Rysunek do ćwiczenia 2

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rysunek,
2) przygotować formatkę rysunkową,
3) narysować przedmiot na formatce rysunkowej posługując się przyborami kreślarskimi,

z uwzględnieniem błędu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) wpisać liczby i symbole wymiarowe,
5) sprawdzić, czy wszystkie elementy przedmiotu zostały zwymiarowane.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru,

–

przybory kreślarskie,

–

ołówki,

–

gumka.

Ćwiczenie 3

Na podstawie oznaczeń parametrów R

zawartych na poniższym rysunku określ jaki

rodzaj obróbki, jaki został narzucony przez rysującego.

Rysunek do ćwiczenia 3

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać informacji o chropowatości powierzchni,
2) wyszukać w normie informacji o znakach graficznych dotyczących chropowatości,
3) określić rodzaj obróbki powierzchni.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

normy dotyczące chropowatości.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zwymiarować wałek?



2) znaleźć błędne wymiarowanie na rysunku technicznym?



3) zastosować znaki wymiarowe na rysunku technicznym?



4) zastosować zasadę niepowtarzania wymiarów?



5) wyjaśnić na czym polega zasada grupowania wymiarów?



6) określić parametry chropowatości?



7) określić celowość stosowania tolerancji kształtu?



8) wyjaśnić, na czym polega zasada pasowania wg zasady stałego wałka?



9) na rysunku oznaczyć przedmiot który powinien być nawęglany?



10) oznaczyć na rysunku technicznym element na którym ma być nałożona

powłoka ochronna



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Uproszczenia rysunkowe. Rysunki schematyczne

mechaniczne i elektryczne

4.6.1. Materiał nauczania

Uproszczenia w rysunku technicznym

Części maszynowe na rysunkach technicznych powinny być przedstawione w sposób

przejrzysty i dokładny. Jednak wykonując skomplikowane rysunki złożeniowe jest to bardzo
pracochłonne i czasochłonne. Wprowadzono stosowanie uproszczeń rysunkowych, które
pozwala na uzyskanie największej przejrzystości i czytelności rysunku.

Tabela 6. Uproszczenia rysunkowe części złącznych [4, s. 57, 58]

Polska Norma dopuszcza zastosowanie uproszczeń rysunkowych i rozróżnia dwa stopnie

uproszczeń:
1) przedstawienie uproszczone – polegające na zastąpieniu skomplikowanych i trudnych do

wykonania linii zarysu przedmiotu, liniami prostszymi do narysowania. Stosowany do
upraszczania takich elementów jak: łożyska toczne, koła zębate, śruby, wkręty, nakrętki,

2) przedstawienie umowne – polegające na zastąpieniu rysunku całego przedmiotu

umownym, ustalonym symbolem graficznym.
Rysunki przedstawiają przykładowe uproszczenia rysunkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 7. Uproszczenia połączeń śrubowych i kołkowych [4, s. 60, 61]

Przedstawienie

umowne

Połączenia narysowane

dokładnie

uproszczone

przekroju

widoku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 8. Znaki umowne spoin [4, s. 64]

Tabela 9. Uproszczenia łożysk tocznych [4, s. 66]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunki schematyczne

Rysunki schematyczne (schematy) są stosowane po to, by wyjaśnić ogólne zasady budowy

i działania różnych mechanizmów maszyn i urządzeń, procesów technologicznych oraz
chemicznych. Schemat obrazuje w sposób najprostszy ogólną zasadę budowy oraz działanie
mechanizmu. Rysunek schematyczny nie zawiera szczegółów konstrukcyjnych.

Schematy mechaniczne są stosowane w zależności od przeznaczenia. Wyróżnia się

schematy: kinematyczne, hydrauliczne, pneumatyczne, sterowania, regulacji i kontroli.

Poniżej są pokazane przykłady symboli graficznych stosowanych na schematach

kinematycznych.

Tabela 10. Symbole graficzne stosowane w schematach kinematycznych [1, s. 278]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 36. Schemat napędu wrzeciona frezarki pionowej [1, s. 282]

Rysunki schematyczne elektryczne

Rysunki schematyczne elektryczne można podzielić na 4 grupy:

–

podstawowe – wykonuje się je podczas projektowania obiektów. Wykorzystywane są one
do zapoznania się ogólną strukturą układu,

Rys. 37. Schemat strukturalny jednotorowego wzmacniacza telefonicznego. [6, s. 27]

–

wyjaśniające – rysunki te ukazują elementy funkcjonalne obiektu elektrycznego. Nie
uwzględniają rzeczywistego rozmieszczenia tych elementów, ale ukazują wszystkie
połączenia między nimi oraz podają punkty połączeń. Schematy te dokładnie wyjaśniają
działanie i przebieg procesów elektrycznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 38. Schemat zasadniczy w postaci rozwiniętej [6, s. 28]

–

wykonawcze – schematy te pokazują połączenia elektrycznych elementów składowych
obiektów poprzez przedstawienie i opisanie przewodów, wiązek, kabli, wyprowadzeń,
końcówek, złącz, przepustów. Schematy te są podstawą do wykonania rysunków i innych
dokumentów konstrukcyjnych. Do grupy tych schematów zalicza się: schematy połączeń
wewnętrznych, połączeń zewnętrznych oraz przyłączeń,

Rys. 39. Schemat połączeń zewnętrznych [6, s. 31]

–

plany – schematy te określają położenie elementów składowych obiektów lub
przedstawienie układów sieci, połączeń elektrycznych miedzy nimi. Schematy te są
wykorzystywane do opracowywania dokumentów konstrukcyjnych lub przy produkcji,
użytkowaniu i naprawie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 40. Plan instalacji wewnętrznej Mieszkanie typu M4 [6, s. 34]

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu stosujemy uproszczenia rysunkowe?
2. Jakie znasz stopnie uproszczeń rysunkowych?
3. Na czym polega przedstawienie przedmiotu za pomocą przedstawienie umownego?
4. Jak rysujemy uproszczenia rysunkowe nakrętek?
5. W jakim celu stosujemy rysunki schematyczne mechaniczne?
6. Na jakie grupy możemy podzielić rysunki schematyczne elektryczne?
7. Co to są plany i gdzie są wykorzystywane?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj połączenie gwintowe według następujących założeń: dwa elementy o grubości

20 mm każdy zostały połączone śrubą z łbem sześciokątnym oraz nakrętką sześciokątną. Śruba
ma rozmiar M 20. Następnie to samo połączenie narysuj w uproszczeniu rysunkowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać treść zadania,
2) przygotować format rysunku,
3) narysować połączenie, posługując się przyborami kreślarskimi,
4) opisać tabliczkę rysunkową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− papier rysunkowy,
− przybory kreślarskie, ołówki, gumka,
− tablicę z Polskimi Normami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Narysuj plan instalacji elektrycznej w swoim pokoju. Przed wykonaniem zadania zapoznaj

się z tabelą symboli graficznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać treść zadania,
2) zapoznać się z wyglądem pokoju,
3) narysować plan instalacji elektrycznej,

Wyposażenie stanowiska pracy:

− papier rysunkowy, przybory kreślarskie, ołówki, gumka,
− tablicę z Polskimi Normami zawierającą graficzne symbole elektryczne.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) skorzystać z PN, aby odczytać informacje dotyczące połączeń

gwintowych?



2) odczytać uproszczenia rysunkowe łożysk tocznych?



3) odczytać symbole graficzne w schemacie mechanicznym?



4) narysować plan instalacji elektrycznej posługując się tabelami symboli

elektrycznych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Rysunki wykonawcze, montażowe i złożeniowe

4.7.1. Materiał nauczania

Rysunki wykonawcze

Rysunki wykonawcze opracowuje się na podstawie rysunku złożeniowego. Rysunki

powinny być wykonane bardzo starannie, bez względu na to, jakim narzędziem zostały
narysowane. Rysunek wykonawczy powinien być narysowany przejrzyście, z zachowaniem
wszystkich zasad dotyczących wykonywania rysunku technicznego. Rysunek ten jest podstawą
do bezpośredniego wykonania części w warsztacie, a następnie jej kontroli i odbioru
technicznego. Rysunki wykonawcze powinny być w wykonane w wystarczającej liczbie rzutów
wraz z ukazaniem niezbędnych przekrojów. Rysunki wykonawcze powinny zawierać:
–

wymiary wraz z określeniem ich tolerancji,

–

oznaczenie stanu powierzchni (np. chropowatość),

–

oznaczenie obróbki cieplnej i powierzchniowej,

–

oznaczenie powłok ochronnych.

Rys. 41. Rysunek wykonawczy koła zębatego stożkowego o zębach prostych [1, s. 271]

Rysunki montażowe

Rysunki montażowe obrazują wzajemne położenie poszczególnych części oraz sposób ich

montażu w przyrządach. Wyjaśniają one i uzupełniają stronę opisową instrukcji montażowych.
Wszystkie części na rysunkach montażowych powinny być opisane odpowiednimi numerami,
połączonymi liniami odniesienia z odpowiednia częścią. Na tych rysunkach z reguły nie
umieszczamy wymiarów rysunkowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 42. Rysunek montażowy wału z kołem pasowym [1, s. 273]

Rysunki złożeniowe

Rysunki złożeniowe przedstawiają złożenie poszczególnych części mechanizmu,

urządzenia bądź maszyny oraz wzajemne ich usytuowanie. Rysunek przedstawia urządzenie
w postaci jaką powinno się uzyskać po zmontowaniu i wykonaniu.

Rys. 43. Rysunek złożeniowy wspornika z kołem łańcuchowym [1, s. 262]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czytanie rysunków

Czytanie rysunku wykonawczego rozpoczyna się od przeanalizowania tabliczki

rysunkowej. Zawiera ona wszelkie niezbędne informacje i ułatwia zrozumienie rysunku.
Następnie należy przeanalizować przedmiot, określić rodzaj rysunku, oraz określić rodzaj
i liczbę rzutów, w której został wykonany. Jeśli na rysunku zostały zastosowane przekroje,
należy zorientować się, jakimi płaszczyznami zostały one wykonane i w jaki sposób.
W następnej kolejności można postarać się odtworzyć narysowany przedmiot w wyobraźni.
Kolejnym krokiem jest przeanalizowanie wymiarowania przedmiotu, zwracając uwagę na
wymiary tolerowane. Jeśli zostały użyte symbole tolerancji, to za pomocą właściwych tablic
ustalamy wartości liczbowe odchyłek. Analizuje się znaki określające stan powierzchni oraz
wszystkie inne uwagi słowne na rysunku.

Czytanie rysunku złożeniowego rozpoczyna się od wyjaśnienia, jaki przedmiot został na

nim przedstawiony. Należy ustalić działanie danego urządzenia. Następnie przeanalizować,
jakie części zostały przedstawione we wszystkich rzutach oraz w jaki sposób są one ze sobą
połączone. Sprawdza się numery części składowych urządzenia, z odpowiednią numeracją
zamieszczoną w tabliczce rysunkowej. Dzięki temu można łatwo odnaleźć część, jak również
zorientować się, jaka liczba sztuk tej części wchodzi w skład całego urządzenia.

4.7.2. Pytania sprawdzające.

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka role odgrywa rysunek wykonawczy w procesie produkcyjnym?
2. W jakim celu wykonuje się rysunki montażowe i do czego one służą?
3. Co przedstawia rysunek złożeniowy?
4. Jaką rolę odgrywa rysunek złożeniowy w procesie opracowania nowej konstrukcji?
5. Jak czytamy rysunki techniczne?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sklasyfikuj niżej umieszczony rysunek do odpowiedniej grupy. Uzasadnij swoją

odpowiedź.

Rysunek do ćwiczenia 1

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać treść zadania,
2) przeanalizować rysunek,
3) przyporządkować rysunek do odpowiedniej grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− tablica z Polskimi Normami zawierającą graficzne symbole elektryczne.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić rysunki wykonawcze, montażowe, złożeniowe?



2) wyjaśnić co przedstawiają rysunki montażowe?



3) wyjaśnić co przedstawiają rysunki złożeniowe?



4) rozróżnić poszczególne elementy rysunki złożeniowego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Dokumentacja techniczna i technologiczna

w przedsiębiorstwie. Archiwizacja rysunków technicznych

4.8.1. Materiał nauczania

Przechowywanie rysunków w przedsiębiorstwie

Oryginały rysunków techniczne są przechowywane w przedsiębiorstwach w odpowiednich

teczkach lub tubach w specjalnych szafach. Wymiary szaf powinny być dopasowane do
formatów arkuszy. Szafy z rysunkami znajdują się w archiwum biura konstruktorskiego.
Rysunki techniczne przechowuje się w kompletach dotyczących danego urządzenia, według
rodzajów części oraz według formatów. W każdym przedsiębiorstwie jest przyjęty system
numeracji rysunków. Właściwa numeracja rysunków oraz dobra organizacja archiwum
umożliwia prawidłowe przechowywanie oryginałów rysunków i ich kopii. Umożliwia również
ich konserwację, oraz ich szybie odszukiwanie w zbiorach. Brak ewidencji i kontroli może być
przyczyna poważnych strat materialnych i pomyłek, gdyż w warsztatach produkcyjnych mogą
znajdować się wycofane z użytku odbitki rysunków. Numerowanie rysunków powinno
odznaczać się dwiema cechami:
–

numery rysunków powinny być krótkie – ponieważ są często przepisywane (np.
w dokumentacji technologicznej),

–

system numeracji powinien być przejrzysty i łatwo zrozumiały dla osób, dla których są one
przeznaczone.

Numer rysunku może składać się zarówno z samych cyfr (numeracja cyfrowa), a także z cyfr
i liter (numeracja mieszana).

Rysunki techniczne oraz ich odbitki wykonane w dużych formatach, składa się do

formatów mniejszych. Ułatwia to ich przesyłanie i przechowywanie. Kopie rysunków, które
umieszcza się w kopertach lub teczkach składa się na format A4. Arkusze składa się najpierw
w harmonijkę, wzdłuż linii prostopadłych do wierszy tekstu w tabliczce rysunkowej. Następnie
wzdłuż linii prostopadłych do poprzecznych. Po złożeniu takiego arkusza, ta część arkusza
która zawiera tabliczkę rysunkową powinna znajdować się na wierzchu. Sposób składania
formatu A0 do formatu A4 przedstawia poniższy rysunek.

Rys. 44. Składanie kopii rysunków do przechowywania w teczkach lub kopertach [2, s. 207]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunki techniczne utworzone w programie typu CAD, możemy archiwizować
w odpowiednich i specjalnie do tego celu oznaczonych folderach na dysku twardym komputera
w archiwum biura konstruktorskiego. Rysunki techniczne mogą być również zapisane na
nośnikach magnetycznych np.: dyskietkach lub cyfrowych dyskach np.: płytach CD, DVD. Aby
powielić taki rysunek, należy go skopiować w wyznaczone miejsce np.: do nowego folderu na
dysku twardym lub na dyskietce.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Gdzie są przechowywane oryginały rysunków w przedsiębiorstwie?
2. Dlaczego ważną sprawą jest właściwe numerowanie rysunków?
3. Wytłumacz, jak złożyć rysunek z formatu A0 do formatu A3?
4. Jak można archiwizować rysunki wykonane za pomocą programu CAD?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Od nauczyciela otrzymasz rysunek na formacie A0. Złóż rysunek zachowując zasadę

składania rysunków do teczki formatu A3. Pamiętaj o tym, aby tabliczka rysunkowa
znajdowała się na wierzchu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać treść zadania,
2) przeanalizować sposób składania arkuszy,
3) złożyć arkusz formatu A0 do formatu A1,
4) złożyć arkusz formatu A1 do formatu A2,
5) złożyć arkusz formatu A2 do formatu A3,
6) sprawdzić poprawność wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Od nauczyciela otrzymasz instrukcje, gdzie na dysku twardym komputera znajduje się

rysunek techniczny w wersji elektronicznej. Twoim zadaniem jest powielenie tego rysunku, do
folderu który znajduje się w Moich dokumentach Twojego komputera. Przeprowadź
archiwizację tego rysunku na pamięci wymiennej (dyskietka 3,5", pen driver USB).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać treść zadania,
2) znaleźć plik z rysunkiem technicznym na dysku twardym komputera, według instrukcji

nauczyciela,

3) zaznaczyć plik z rysunkiem, klikając na nim myszką jeden raz lewym przyciskiem myszy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) kliknąć prawym przyciskiem myszy, na zaznaczonym pliku, rozwinie się menu

kontekstowe, z dostępnych opcji wybrać opcję Kopiuj,

5) zamknąć okno z bieżącym folderem,
6) wybrać z paska Start, Moje dokumenty,
7) kliknąć w wolnym polu otwartego okna Moje Dokumenty prawym przyciskiem myszy

i z menu kontekstowego wybrać opcję Wklej,

8) kliknąć następnie prawym przyciskiem myszy na pliku z rysunkiem technicznym

i z menu kontekstowego wybrać opcję Wyślij do.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z systemem operacyjnym Windows XP,

–

dyskietka 3,5",

–

pamięć wymienna typu flash USB.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić dlaczego ważne jest właściwe przechowywanie oryginałów

i kopii rysunków w przedsiębiorstwie?



2) wyjaśnić jaką numerację rysunków stosuje się w przedsiębiorstwie?



3) złożyć format arkusza rysunkowego A0 do formatu arkusza A4?



4) powielić rysunek techniczny zapisany w formie elektronicznej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Test składa się z 20 zadań, do każdego masz 4 możliwości wyboru, tylko jedna jest

prawidłowa. Na karcie odpowiedzi przy odpowiednim zadaniu postaw X, w razie pomyłki
zaznacz kółeczkiem błędną odpowiedź, następnie zaznacz odpowiedź prawidłową.

4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
6. Pracuj samodzielnie, będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Na rozwiązanie masz 35 minut.

Powodzenia !

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wykonując rysunki techniczne posługujemy się ołówkami. Symbol ołówka miękkiego to

a) H.
b) HB.
c) B.
d) F.

2. Zerownik służy do

a) rysowania linii prostych i krzywych.
b) odmierzania długości odcinka.
c) rysowania okręgów o małych średnicach.
d) do zerowania skali.

3. Szkic jest to

a) rysunek przedstawiający rozmieszczenia mechanizmu.
b) rysunek wykonany na ogół odręcznie, niekoniecznie w podziałce.
c) rysunek wykonany w podziałce i zwymiarowany na papierze brystolu.
d) rysunek wykonany za pomocą programu typu CAD.

4. Zasadniczy format arkusza to

a) A1.
b) A2.
c) A3.
d) A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Rzut właściwy jest przedstawiony na rysunku

a) A.
b) B.
c) C.
d) D.

6. Do zaznaczenia urwania przedmiotu należy użyć linii

a) ciągłej zygzakowej.
b) punktowej.
c) kreskowej.
d) ciągłej.

7. Pismo rysunkowe może być proste lub pochyłe. Pismo pochyłe jest nachylone do podstawy

rysunku pod katem α równym
a) 65°.
b) 70°.
c) 75°.
d) 80°.

8. Podziałkę powiększającą oznacza się np.

a) 1:20.
b) 1:1.
c) 1:2.
d) 20:1.

9. W dimetrii ukośnej jest narysowana bryła

a) A.
b) B.
c) C.
d) D.

10. Układ osi współrzędnych stosowanych w rzucie izometrycznym przedstawia rysunek

a) a).
b) b).
c) c).
d) żaden z wymienionych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Zarys przedmiotu przedstawiony na widoku rysujemy linią

a) cienką.
b) grubą.
c) kreskową.
d) punktową.

12. Przekrój pokazuje na rysunku

a) zewnętrzne kształty.
b) wewnętrzną budowę.
c) zewnętrzne i wewnętrzne kształty.
d) element w rzucie.

13. Na rysunku pokazany jest przekrój

a) prosty.
b) łamany.
c) zmienny.
d) poprzeczny.

14. Linie wymiarowe rysujemy linią

a) kreskową.
b) gruba ciągłą.
c) cienką ciągłą.
d) punktową.

15. Znak wymiarowy SØ przedstawia

a) długość łuku.
b) promień.
c) średnicę.
d) średnicę kuli.

16. Twardość na rysunku oznacza się symbolem

a) h 40±2.
b) HRC 40±2.
c) H 40±2.
d) C 40±2.

17. Powłoki ochronne na rysunku oznacza się

a) dużą literą alfabetu nad linią odniesienia.
b) dużą literą alfabetu pod linią odniesienia.
c) małą literą alfabetu nad linią odniesienia.
d) małą literą alfabetu pod linią odniesienia.

18. Na rysunku przedstawiono w uproszczeniu

a) śrubę noskową.
b) śrubę z łbem.
c) nakrętkę.
d) podkładkę.]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. W warsztacie części wykonuje się na podstawie rysunku

a) montażowego.
b) wykonawczego.
c) złożeniowego.
d) składanego.

20. Rysunki zapisane w formie elektronicznej powiela się poprzez

a) zapisanie na płycie CD.
b) usunięcie z dysku twardego.
c) złożenie w odpowiednim miejscu w biurze konstruktorskim.
d) przerysowanie na arkusz papieru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Buksiński T., Szpecht A.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1993
2. Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 1998
3. Kozłowska D.: Podstawy mechanizacji. Hortpress, Warszawa 1995
4. Kozłowska D.: Podstawy techniki. Hortpress, Warszawa 2001
5. Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP Warszawa 2003
6. Michel K. Sapiński T.: Rysunek techniczny elektryczny. WNT, Warszawa 1982

7. Waszkiewicz E. i S.: Rysunek zawodowy dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1994

8. Polskie Normy dotyczące rysunku maszynowego

PN-76/N-01601
PN-86/N-01603
PN-91/N-01604
PN-80/N-01606
PN-78/N-01608
PN-80/N-01610
PN-80/N-01612
PN-81/N-01613
PN-82/N-01614
PN-82/N-01616
PN-82/N-01619
PN-91/N-01636
PN-82/M-01088
PN-82/M-01089
PN-85/M-01119
PN-92/M-01144
PN-87/M-01145
PN-83/M-01152
PN-89/M-01154
9. www.wa.krakow.pl