Ogólne informacje o epoce











Wtorek, 25 Kwietnia Imieniny obchodzą: Marek, Jarosław, Elwira
 



















  Sciaga.pl > Prace
> Oświecenie >
Home | Reklama | Info
| Mail






Gdzie Cz@T ???




Gdzie jestSciaga.pl
?
















Ogólne informacje o
epoce











kategoria:   J.polski
zakres:   Oświecenie
dodano:   2000-02-19




1. RAMY CZASOWE
2. FILOZOFIA 3. TŁO HISTORYCZNE 4. GATUNKI I PRZYKŁAY
5. POJĘCIA AD 1. Ramy czasowe FRANCJA Początek: XVII
w. Koniec: lata 70 XVIII w. EUROPA Początek: początek
XVII w. Koniec: lata 70 XVIII w. POLSKA Początek:
początek XVIII w. Koniec: 1822 - wydanie przez Mickiewicza
“Ballad i romansów” Granice czasowe epoki owiecenia w Polsce.
Wyjanij nazwę epoki. Owiecenie było pierwsz± epok± w nowożytnych
dziejach formacj± kulturow± całkowicie wiadom± swego istnienia.
Ówczeni mówili często o swych czasach jako o "wieku rozumu" ( w
Anglii ), "wieku filozofów" ( we Francji ) czy wieku "owieconym".
Okres ten nazwano owieceniem, bo przywi±zywał on szczególn± wagę do
siły rozumu jako wiatła rozjaniaj±cego drogi poznania człowieka i
wiata. Życie społeczne i kulturalne nacechowane było krytycyzmem
wobec instniej±cej rzeczywistoci i pragnieniem wyzwolenia człowieka
z więzów feudalnych, krępuj±cych jego myli, hamuj±cych rozwój
postępu, nauki i owiaty. Intelektualnym podłożem Owiecenia były
nasilaj±ce się już pod koniec wieku XVII w nauce angielskiej i
francuskiej tendencje racjonalistyczne i empiryczne. Granice
czasowe. Okres owiecenia w Polsce można podzielić na trzy fazy: -
wczesn± - od lat 40-tych XVII w. do roku 1764; - dojrzał± (zwan± też
czasami stanisławowskimi) lata 1764-1795; - schyłkow± (zwan± też
póĄnym owieceniem lub owieceniem postanisławowskim) - lata
1795-1822. AD 2. Kartezjusz Podbudową filozoficzną
myślenia o sztuce były poglądy Kartezjusza. Autor “Rozprawy o
metodzie”. Za największą wartość uznawał ludzki rozum. Celem
człowieka było poznanie prawdy o świecie, dostępnej rozumowi
ludzkiemu. Prawdziwe jest to co jasne i zrozumiałe. Kartezjańska
filozofia nawiązywała do aforyzmu “Myślę więc jestem”. Ta sama
zasada obowiązywała w sztuce. Kant Nawiązuje do systemów
antycznych. Poznanie prawdy możliwe jest na drodze dwuźródłowości:
rozumu i zmysłów. Kant wychodzi z racjonalizmu oświeceniowego i
empiryzmu, zrywa z obiektywizmem. Twierdzi, że świat, który człowiek
postrzega może być przez niego kształcony. Locke Stworzył
podstawy teoretyczne empiryzmu. Źródła wiedzy szukał w doświadczeniu
zewnętrznym - zmysłowym i wewnętrznym - refleksji. Propagował
tolerancję religijną. Uważał, że człowiek dąży do szczęścia, które
każdemu obywatelowi powinno zapewnić państwo. FILOZOFIE
Racjonalizm-Twórcą był Kartezjusz. “Cogito ergo sum” - “myślę
więc jestem”. Uważał, ze celem poznania jest myślenie. Człowiek
poznaje prawdę o świecie za pomocą myślenia. Prawdziwe jest tylko
to, co da się rozumowo wytłumaczyć. Odrzucenie przesądów. To
podstawowy pr±d umysłowy owiecenia, system opieraj±cy się na
rozumie, a odrzucaj±cy odczucie czy objawienie jako źródło wiedzy.
Za pierwszego racjonalistę uważa się francuskiego filozofa
Kartezjusza. Punktem wyjcia i zarazem najistotniejszym elementem
pogl±dów Kartezjusza było przekonanie, że jedynym źródłem rzetelnej
wiedzy i kryterium prawdy jest ludzki rozum, który jest wiatłem
naturalnym, największ± instancj±. Dla Kartezjusza najważniejsza była
myl, która umożliwia człowiekowi poznanie prawdy. Rozwój filozofii
kartezjańskiej nast±pił dzięki holenderskiemu filozofowi Spinozie,
który za prawdziwe uznał to, co daje się okrelić za pomoc± rozumu.
Za najwyższe dobro uważał poznanie. Był zwolennikiem determinizmu,
czyli uważał, że wszystko dzieje się według odwiecznych praw.
Zasługi w umacnianiu racjonalizmu ma również Izaak Newton - symbol
tryumfu myli ludzkiej. Konsekwencj± zdominowania filozofii przez
racjonazlim była krytyka wierzeń religijnych. Prowadziło to do
ateizmu i deizmu. Racjonalizm - Kartezjusz, Isaak Newton, Baruch
Spinoza - doktryna filozoficzna zakładaj±ca, że wiat można poznać
jedynie na drodze rozumowej. Empiryzm-Twórc± empiryzmu jest
angielski filozof Franciszek Bacon. Teoria empirystyczna zakłada, że
proces poznania prawdy i wiata opiera się na dowiadczeniu oraz
eksperymencie. Dla Bacona prawdziwe było tylko to, co można
potwierdzić praktycznie na drodze dowiadczenia. Naukowe podstawy
empiryzmu nakrelił John Locke. Uczynił on poznanie naczelnym
zadaniem filozofii, dokonuj±c rozdziału dwóch źródeł wiedzy:
postrzeżenia i refleksji. Wprowadził też pojęcie tabula rasa (biała
karta) odnosz±ce się do umysłu dziecka nie dotkniętego żadnym
dowiadczeniem. Karta ta zapełnia się w czasie życia pod wpływem
czynników zewnętrznych. Locke twierdził, że wszelka wiedza o
otaczaj±cym nas wiecie i o nas samych ma źródło w dowiadczeniu
zewnętrznym (zmysły) i wewnętrznym (refleksje). Empiryzm -
Franciszek Bacon, John Locke - wiat można poznać jedynie na drodze
dowiadczenia. Ateizm-Odrzucał wszelkie zasady religijne, również
istnienie Boga. Ateiści uznawali kult materii. Wartości duchowe były
dla nich nieważne. Ateizm wypływał z racjonalizmu. Ateizm -
wyznanie religijne, którego istot± jest wiara w nieistnienie Boga.
Deizm-Założenie o istnieniu jedynie Boga jako stwórcy i początku
świata. Deizm - wyznanie religijne, zakładaj±ce istnienie Boga
nie ingeruj±cego w sprawy wiata, odrzucaj±ce objawienie.
Humanitaryzm-Zwracał uwagę na godność człowieka, a równość i
braterstwo uznawał za zasadę niepodważalną. Oświecenie “odkryło”
człowieka, który stał się centrum zainteresowania filozofii, nauki,
sztuki i polityki. Dążono do ulżenia jego doli, oszczędzenia mu
cierpień, zapewnienia wolności osobistej i odpowiednich warunków
wszechstronnego rozwoju. “Tabula rasa” John Locke twierdził,
że człowiek urodził się jak czysta tablica i w ciągu swojego życia
zapisuje tą tablicę (korzystając z rozumu, doświadczenia). Była ona
odzwierciedleniem niewinności człowieka. Utylitaryzm-Celem
jednostki miało być dobro ogółu. doktryna etyczna mówi±ca o tym, iż
pożytek jednostki lub społeczeństwa powinien stanowić najwyższy cel
moralny w d±żeniu ludzkoci, a d±żenie do dobra osobistego sprzyja
pomnażaniu dobra społecznego. Miar± wartoci człowieka jest jego
użytecznoć społeczna. Kluczowym problemem tej filozofii było
pogodzenie dobra społecznego i jednostki. Powstały dwie koncepcje
tożsamoci egoizmów : naturalna, zakładaj±ca, że człowiek
realizuj±c własne, egoistyczne cele służy zarazem innym ludziom,
sztuczna, zakładaj±ca, że za pomoc± odpowiedniego prawa i
wychowania jednostka służy innym zaspokajaj±c własne potrzeby.
Zgodnie z założeniami utylitaryzmu każdy powinien d±żyć do bycia
pożytecznym dla innych, a także do osi±gnięcia szczęcia powszechnego
rozumianego jako szczęcie jak największej iloci ludzi. Podstawy
utylitaryzmu wyznaczył Hume. Utylitaryzm dawał człowiekowi owiecenia
zgodn± z duchem epoki możliwoć odnalezienia swego miejsca w wiecie -
nie należy żyć bez Boga, ale dla innych ludzi, ku dobru i pożytkowi
ogólnemu. Dobrobyt ludziom miały zapewnić racjonalne zasady
ekonomii. Utylitaryzm przywi±zywał duż± wagę do owiecenia ludzi,
któr± to funkcję miała pełnić literatura. Sensualizm Źródłem
wiedzy są wrażenia zmysłowe, są odbiciem rzeczywistości. Dzięki nim
człowiek może dociec sensu istnienia. Wszystko daje się nazwać,
określić słowami. Relatywizm Teoria względności.
Sensualizm Wywodził się z pogl±dów Locke'a. Sensualici
mniemali, że wszelka wiedz pochodzi z wrażeń zmysłowych. W poznaniu
brały udział tylko zmysły, umysł został pominięty jako całkowicie
bierny. Sensualizm - John Locke (częć empiryzmu) - wiat można
poznać na drodze dowiadczeń zmysłowych. Humanitaryzm
Humanitaryzm to zaakcentowanie godnoci człowieka i wartoci
każdej jednostki ludzkiej, to także wskazanie na koniecznoć d±żenia
do braterstwa, wolnoci i równoci wszystkich ludzi niezależnie od ich
pochodzenia i wyznawanej wiary. Wi±zało się to z powszechnie
głoszon± tolerancj± religijn±. Irracjonalizm Istot±
irracjonalizmu było przekonanie, że w życiu człowieka wiele miejsca
powinny zajmować uczucie, intuicja, wiara i instynkt, że rozum i
chłodna kalkulacja nie s± wcale najważniejsze Odmiennoć tła
społeczno-politycznego epoki Geneza: w Europie kryzys
społeczno-polityczny, którego przyczyn± były absolutyzm i feudalizm;
w Polsce pryczyn± kryzysu była anarchia spowodowanaseformacj±
demokracji szlacheckiej. W Europie walczono o wolnoć
obywatelska; W Polsce o ograniczenie nadużyć wolnoci o
odpowiedzialnoć ludzi korzystaj±cych z wolnoci. W Europie walka o
równoć; W Polsce walka o likwidację pozorów równoci i rozszerzenia
uprawnień na inne poza szlacheckim stany. W Europie walka o
ograniczenie władzy centralnej; W Polsce podkrelano koniecznoć
zwiększenia kompetencji władzy centralnej. W Europie główn± siła
reformatorsk± było mieszczaństwo; W Polsce była to lepiej
wykształcona szlachta i duchowieństwo. Kartezjusz (1596-1650) -
podstaw± jego nauki jest zakwestionowanie sceptycyzmu poznawczego
(wiat w swej istocie jest niepoznawalny ponieważ jest wytworem
wyobraĄni lub został stworzony przez złoliwego Demiurga). Poszukiwał
ostoi pewnoci we wnętrzu człowieka, stwierdził istnienie jaĄni -
"cogito ergo sum". Sformułował dowód istnienia Boga - skoro jaĄń
jest niedoskonała, musi mieć doskonał± przyczynę - Boga. Istnienie
Boga jest ide± doskonał±. Byt niedoskonały nie może stworzyć idei
doskonałej, a zatem ideę tę stworzył sam Bóg. Kartezjusz nie
pojmował Boga w sposób personalistyczny gdyż jest On ide±
nieograniczon±. Stworzył mechanistyczn± koncepcję przyrody - roliny
i zwierzęta s± maszynami bez pierwiastka duchowego. Koncepcja
natury człowieka w czasach Owiecenia. Człowiek jest istot±
miłuj±c± doznawanie przyjemnoci, niechętn± do doznawania przykroci.
Zanegowano istnienie cech wrodzonych - jednostkę można w pełni
kształtować poprzez wychowanie. Koncepcję cechuje optymizm,
krytycyzm, relatywizm. Myliciele owieceniowi. Franciszek
Maria Aronet (Wolter) - wypowiedział się w formie literackiej -
"Kandyd". Głosił w swych utworach kult rozumu ukształtowanego
empirycznie. Przyjmował postawę krytycyzmu i sceptycyzmu, był
krytykiem tego nurtu owiecenia, który miał charakter optymistyczny.
Był wrogiem chrzecijaństwa, traktował go jako przeciwnika prawdy i
postępu - człowiek myl±cy o rzeczywistoci pomiertnej nie ma czasu na
pracę nad doskonaleniem wiata. Wolter przeciwstawiał rozum
objawieniu, przyrodę rzeczywistoci nadprzyrodzonej, dobro ludzkoci
celom religijnym. Wyznawał Boga M±droci, czy też Intelektu. Wielu
mylicieli traktuje Woltera jako patrona intelektualnego satanizmu.
Denis Diderot - najistotniejsze miejsce w wiecie zajmuje natura.
Przyroda to jedyne dobro i rzeczywistoć. Z przyrody winien czerpać
człowiek wzorce życia, powinien j± badać i ukazywać w sztuce. To
włanie z przyrody wywodz± się prawo wolnoci i równoci. Jan Jakub
Rousseau - twórca sentymentalizmu. Podstawowym dylematem
filozoficznym jest problem antynomii natury i cywilizacji. Wyrażał
pogl±d, iż nauka, sztuka i cywilizacja nie czyni± ludzi szczęliwymi,
a stanowi± Ąródło cierpienia. Pochwalał naturę pojmowan± jako stan
pierwotny. Wszystko jest dobre, gdy wychodzi z r±k Stwórcy, wszystko
paczy się w rękach człowieka. Przeciwstawiał uczucie rozumowi, cenił
emocjonaln± stronę człowieka. Najwyższym prawem jest równoć, negował
państwo jako twór sprzeczny z istot± równoci, ale był zwolennikiem
republikanizmu i demokracji. Stworzył koncepcję pedagogiczn± -
sumienie człowieka uczy co jest dobre i słuszne. Niepotrzebne jest
zatem wychowanie - należy stworzyć warunki swobodnego rozwoju
predyspozycji psychicznych i moralnych ucznia. Owiecenie wg
Kanta to wyjcie do dorosłoci poprzez wolnoć pogl±dów, użycie
własnego rozumu i wiedzy ku ogólnemu dobru. D±żenie do owiecenia
wi±że się z rezygnacj± z wielu przyjemnoci i potrzeb± ci±głej
kontroli swoich uczynków, brania odpowiedzialnoci za siebie samego.
Owiecenie bierze się z prawdziwej zdolnoci i odwagi do wolnego i
krytycznego posługiwania się rozumem. Kierunki filozoficzne w
XVIII wieku. Kierunki filozoficzne w XVIII w.: Empiryzm -
(empiria-dowiadczenie); prekursorem był angielski filozof Francis
Bacon (bejkn); kładł nacisk na rolę dowiadczenia w procesie
poznawania wiata, odrzucaj±c to wszystko, czego nie da się
potwierdzić praktycznie; Racjonalizm - twórc± był Kartezjusz
("Rozprawa o metodzie"); przywi±zywał on szczególn± wagę do roli
rozumu w poznawaniu prawdy, był zwolennikiem systematycznego,
rozumowego ładu w dochodzeniu do prawdy, odrzucał wszelkie
uprzedzenia i przes±dy; przedstawicielami tego kierunku byli Wolter
oraz Denis Diderot; Deizm - owoc racjonalizmu przeciwsatawiaj±cego
się wiedzy objawionej i dogmatom wiary; deici uznawali istnienie
Boga jako stwórcy wiata, uznawali też wagę nakazów moralnych
płyn±cych z religii, odrzucali objawienie i wyznaniowe formy wiary;
deistami byli Diderot oraz Wolter, obaj walcz±cy z fanatyzmem
religijnym; Ateizm - (lub materializm) pogl±d odrzucaj±cy istnienie
Bo- ga; pojawił się w pismach francuskiego filozofa przyrody Paula
Holbacha Irracjonalizm - pogl±d filozoficzny głosz±cy, że
rzeczywistoć jest niedostępna poznaniu rozumowemu i odwołuj±cy się
do przekonań wyprowadzonych z intuicji, wiary, instynktu i tradycji;
wykształcił się pod koniec epoki owiecenia; sensualizm - Ąródłem
wiedzy s± wrażenia zmysłowe; twórc± był John Locke (lok); twierdził,
że człowiek rodzi się jako "czysta karta" (tabula rasa), czyli, że
nie ma dowiadczeń, wrodzonych idei czy zasad i kształtuj± się one
dopiero w ci±gu życia; Postawę ludzi owieceniowych znamionował:
utylitaryzm - najwyższy cel postępowania to pożytek jednos- tki i
społeczeństwa; humanitaryzm optymizm krytycyzm. AD 3.
WYDARZENIA HISTORYCZNE: EUROPA 1649 – strącenie króla
Karola I (Francja) 1687 – matematyczne zasady filozofii
naturalnej – Newton 1733 – podwójna elekcja: Stanisława
Leszcyńskiego i Augusta III; początek wojny sukcesyjnej 1740 –
Fryderyk II królem Prus; Maria Teresa – Austrii 1762 – Katarzyna
II cesarzowa Rosji 1776 – niepodległość USA 1789 – początek
rewolucji francuskiej 1791 – konstytucja we Francji 1792 –
Francja republiką 1799 – Napoleon konsulem Francji POLSKA:
1764 – Stanisław August Poniatowski królem 1768 – 72 –
konfederacja barska 1772 – I rozbiór 1788-92 – Sejm Wielki
1791 – Konstytucja 3 maja 1792 – Targowica 1793 – II
rozbiór 1794 – powstanie kościuszkowskie 1795 - III rozbiór
1797 – legiony we Włoszech W Polsce w odróżnieniu od Francji
dominowała szlachta, a nie mieszczaństwo. Następował upadek miast.
Był zły stan gospodarki. Następował rozkład organizacji państwowej.
Prestiż Rzeczpospolitej na forum międzynarodowym upadł. Polska stała
się pionkiem w rękach sąsiadów (rozbiory). Król (Stanisław August
Poniatowski) przystąpił do walki z sarmatyzmem. W nim upatrywał
źródło zła. Król starał się zaangażować różne środki do walki z
zacofaniem. PREKURSORZY Stanisław Konarski; Wszechstronny
działacz, zajmował się: praca nad reformą ustroju państwa “Traktat o
skutecznym rad sposobie” Charakteryzuje ówczesną RP i wysuwa
postulaty, żądania mające uzdrowić państwo. Przeciwstawia się
liberum veto, proponuje, aby źródłem decyzji była większość głosów.
Gani prywatę szlachty. Przeciwnik szlacheckiej megalomanii (manii
wielkości). CZASOPIŚMIENNICTWO: “ZABAWY PRZYJEMNE I
POŻYTEZNE” 1770—77 związane z królem, opis życia dworu, kultura,
Krasicki (ody, satyry, sielanki) "Zabawy Przyjemne i
Pożyteczne". Przyczyniło się ono do kształtowania smaku
literackiego, rozwijało zamiłowanie do ksi±żki i szerzyło znajomoć
twórczoci najwybitniejszych pisarzy. W "Zabawach.." drukowali swoje
utwory tacy poeci jak: Krasicki, Naruszewicz, KniaĄnin, Zabłocki.
“MONITOR” 1765—85 2 razy w tygodniu; redaktor Czartoryski;
polityczno społeczny; wzorowany na angielskim “Spectator”; gatunki
publicystyczne "Monitor" wydawany i redagowany przez Franciszka
Bohomolca. Pismo wzorowane na angielskim "Spectator", ukazywało się
dwa razy w tygodniu i rozwijało działalnoć społeczn±, polityczn± i
owiatow±. Do współpracowników "Monitora" należeli wybitni pisarze,
jak Ignacy Krasicki czy Adam Naruszewicz. Na łamach czasopisma
propagowano idee owiecenia, walczono z ciemnot± i zacofaniem,
omieszano sarmatyzm szlachecki. Głównym przedmiotem krytyki stała
się obyczajowoć szlachecka, a przede wszystkim pijaństwo,
marnotrawstwo, życie nad stan, okrucieństwo wobec poddanych, pogoń
za cudzoziemszczyzn Codzienne najpopularniejsze to: "Gazeta
Warszawska", a w okresie obrad Sejmu Czteroletniego "Gazeta Narodowa
i Obca" powięcona zagadnieniom politycznym - była organem
stronnictwa patriotycznego charakterystyka czasopiśmiennictwa:
tytuły czasopism “Merkuriusz Polski” Pierwsze polskie
pismo - 1661, wchodziło tylko przez 7 miesięcy. “Monitor”
Wzorowany na angielskim “Spectatorze”. Pierwszy redaktor to
Stanisław Bohomolec. Zamieszczał tam swoje artykuły także Ignacy
Krasicki. Monitor ukazywał zacofanie polski, żądał reform, walki z
ciemnotą i sarmackimi zabobonami. “Zabawy przyjemne i
pożyteczne” Redaktorem naczelnym był Adam Naruszewicz. Celem
było zaznajomienie z twórczością ówczesnych pisarzy. Za wzór
uznawano J. Kochanowskiego. funkcja i znaczenie rozwoju
czasopiśmiennictwa Czasopiśmiennictwo doby oświecenia miało
charakter zaangażowany, patriotyczny. Interesowało się sprawami
polskimi, przede wszystkim społecznymi, politycznymi, gospodarczymi
i kulturalnymi. Było głównym środkiem masowego przekazu i
oddziaływania na ówczesne społeczeństwo. Wiek XVIII to fatalne
stulecie, w którym rodz± się rozmaite instytucje dręcz±ce nas po dzi
dzień. Burzliwe przemiany polityczne uwarunkowały powstanie zjawisk
propagandy - kształtuje się ona głównie we Francji i Anglii.
Narzędziem masowego przekazu staje się czasopimiennictwo - wydawano
periodyki przypominaj±ce współczesn± publikację ksi±żkow±. Takie
czasopisma studiowano w rozwijaj±cych się czytelniach i kawiarniach.
Inn± form± rozwoju było czasopimiennictwo ulotne - gazetki
jednostronicowe, drukowane w stosunkowo dużym nakładzie, gratisowe.
Dominuj±cymi formami były paszkwile - pisma satyryczne, posługuj±ce
się wiadomie poetyk± oszczerstwa, pamflety - nieco od paszkwili
łagodniejsze oraz bajki. EDUKACJA 1740 – “Collegium
Nobilium” 1765 – SZKOŁA RYCERSKA 1775 – TOWARZYSTWO DO KSIĄG
ELEMENTARNYCH 1800 – POWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ NAUK Zreformował
szkolnictwo, żądał wprowadzenia nauczania rozumowego. Kładł nacisk
na sprawy wychowania obywatelskiego, ludzi świadomych sytuacji
społecznej i politycznej, świadomych obowiązku wobec ojczyzny i
narodu. Podążał za nauczaniem poglądowym, opartym na racjonalnym
poznawaniu rzeczywistości, empirystycznych metodach. Wprowadził
obowiązek nauczania języka polskiego, historii literatury,
nowożytnych języków. Wprowadzając też nauki przyrodnicze, historię,
geografię. W 1740 r. założył szkołę dla synów szlacheckich
“Collegium Nobilum”. Uważał, że dorośli są zbyt zdeprawowani
sarmatyzmem i nie da się ich zmienić. Obowi±zek szerzenia owiaty,
kształcenia umysłów i charakterów, spadł przede wszystkim na
szkolnict- wo, którego rozwój w duchu nowoczesnoci i postępu
zapocz±tkował Stanisław Konarski i założona przez króla Szkoła
Rycerska. Kontynuację ich zamierzeń podjęła powołana w 1773 roku
Komisja Edukacji Narodowej (KEN), pierwsza w Europie władza owiatowa
o charakterze odrębnego ministerstwa. Szkolnictwo odebrano
Kociołowi, a kasacja zakonu jezuitów umożliwiła przekazanie jego
maj±tku na cele owiaty. Komisja postawiła przed sob± wspaniałe cele
wychowawcze, a jednym z nich było zmierzanie do tego, by "ucznia
sposobnym uczynić do tego, żeby i jemu było dobrze i z nim było
dobrze". W szkołach zniesiono łacinę jako język wykładowy i
zast±piono j± językiem polskim. Wprowadzono pogl±dow± metodę
nauczania zamiast pamięciowej, wród przedmiotów nauczania znalazły
się: rolnictwo, ogrodnictwo, które ł±czono z praktycznym
dowiadczeniem, oraz znajomoci± fizyki i chemii. Otoczono trosk±
kondycję fizyczn± uczniów, wprowadzaj±c, tzw. ćwiczenia cielesne.
Komisja przeprowadziła reformę w obu ówczesnych polskich szkołach
wyższych: w Akademii Krakowskiej i Wileńskiej. W pierwszej dokonał
reformy Hugo Kołł±taj, w drugiej Marcin Poczobut-Odlanicki. Zajęła
się także kształceniem i wychowaniem dzieci chłopów i mieszczan,
rozwijaj±c sieć szkół ludowych. Do szkół elementarnych po raz
pierwszy w dziejach Polski dopuszczono dziewczęta. W 1775 roku
założono Towarzystwo do Ksi±g Elementarnych, zajmuj±ce się
opracowywaniem podręczników szkolnych. Napisano wówczas pierwszy
polski podręcznik gramatyki - "Gramatykę języka polskiego" Onufry
Kopczyński. Toczono walkę przeciw francuszczyĄnie i zepsutej łacin±
polszczyĄnie, układano podręczniki wymowy i stylu, oraz wydawano
dzieła pisarzy Odrodzenia, przede wszystkim Jana Kochanowskiego, aby
od nich uczyć się pięknej polszczyzny. twórczość literacka W
szkole działał teatr konwiktowy, w którym uczniowie wystawiali
sztuki pisane w duchu klasycystycznym, posiadające morał, mające
walory wychowawcze, np. “Tragedia Epaminoudas” Konarskiego. Pisał
także traktaty: “O poprawie wad wymowy”. Wyszydzał skomplikowany,
napuszony barokowy styl. Propaguje czystość, naturalność języka.
Stanisław Leszczyński Wydał traktat polityczny “Głos wolny,
wolność ubezpieczający”. Domagał się jak najszybszego
przeprowadzenia reform. Propagował ograniczenie liberum veto. Króla
elekcyjnego ma wybierać cały naród, a nie tylko szlachta. Żądał
wzmocnienia administracji państwowej, poprawy warunków chłopów.
TEATR JAKO NACZELNY ŚRODK AGITACJI W SŁUŻBIE REFORM 1765 –
TEATR NARODOWY -powstanie Sceny Narodowej w Warszawie dzieje
teatru 17 listopada 1765 roku został otwarty polski teatr
publiczny dla wszystkich. Powstał w budynku operalni saskiej. Służ±c
owieceniowej zasadzie, by "uczyć bawi±c" wykorzystuje się na scenie
głównie komedie, które poprzez żart i humor omieszały groĄne dla
ogółu wady szlacheckie i uczyły zarazem krytycznie myleć oraz
nakazywały widzieć wady ustroju. W pocz±tkowym okresie działalnoci
teatru wystawiano komedie Franciszka Bohomolca, które wykorzystywały
wprawdzie pomysły Moliera i innych komediopisarzy francuskich, ale
przystosowane do rzeczywistoci polskiej skutecznie piętnowały nasze
wady narodowe, np. "Małżeństwo z kalendarza" omiesza szlachcica,
pana Staruszkiewicza, który jest człowiekiem zacofanym i przes±dnym,
a jego cała wiedza o wiecie ogranicza się do informacji zawartych w
starym kalendarzu. Jest to przykład typowej komedii warszawskiej. W
1767 roku teatr zamknięto. Otwarto go dopiero w 1774 roku.
Znaczenie teatru W okresie oświecenia teatr publiczny pełnił
bardzo ważną rolę. Wychowywał ówczesnego obywatela. Uczył go
krytycznie myśleć i widzieć wady ustroju, w którym żył. Walczył o
język narodowy. Propagował postępowe reformy państwowe. Jego
działalność szczególnie wzrosła w czasie Sejmu Czteroletniego. Obok
sztuk rozrywkowych wystawiał utwory, które w sposób pośredni lub
bezpośredni nawiązywały do życia politycznego kraju, propagowały
nowe idee oświeceniowe, domagały się przeprowadzenia w Polsce reform
politycznych i społecznych w myśl założeń społecznych i
humanitarnych. Faktyczna walka polityczna rozgorzała po 1768
roku. Zawi±zała się wtedy konfederacja barska przeciwko królowi
Stanisławowi Poniatowskiemu, gdyż protektorem jego była caryca
Katarzyna II, pod hasłami obrony katolicyzmu i wolnoci szlacheckiej.
1772 - I rozbiór Polski. Lata 1788-92 upływały pod znakiem tocz±cych
się obrad Sejmu Wielkiego, w którym zasiedli wychowankowie pijarów.
Uchwalili 3 maja 1791 Konstytucję Majow±. Rok póĄniej magnaci
Rzewuski, Potocki i Branicki zawi±zali konfederację targowick± i
upoważnili Katarzynę II do zbrojnej interwencji w Polsce w obronie
swobód szlacheckich. Wybuchła krótka wojna - armia rosyjska
wkroczyła do Rzeczpospolitej, targowiczanie szerzyli terror wobec
założycieli konstytucji. 24 lipca król przyst±pił do Targowicy. W
1793 nast±pił II rozbiór Polski. W 1794 - powstanie kociuszkowskie.
W 1795, po jego upadku, III rozbiór Polski kończ±cy rozwój kultury
polskiej w czasie niepodległoci. Znaczenie i reformy Konstytucji
3 maja; Naród wykorzystuje szczególn± chwilę przemian, reform w
Europie i uchwala konstytucję by zachować wolnoć. Podstawowe
założenia : Polska krajem katolickim, ale tolerancyjnym wobec
innych wyznań, zniesienie wolnej elekcji, ustanowienie monarchii
dziedzicznej, zniesienie liberum veto, wprowadzenie trójpodziału
władzy, ustanowienie armii narodowej w sile 100 tys. żołnierzy,
wł±czenie chłopów polskich w zakres jurysdykcji królewskiej,
ustanowienie praw dotycz±cych miast - mieszczanie mieli prawa
polityczne, prawo do posiadania ziemi, korzystne warunki rozwoju
osadnictwa żydowskiego. AD 4. Bajka to gatunek z pogranicza
epiki i liryki. Jest to alegoryczna opowieść o zwierzętach,
ludziach, przedmiotach, która służy do wypowiedzenia pewnej nauki
moralnej o charakterze ogólnym i powszechnym. Ta prawda jest
wyrażana często bezpośrednio jako pointa na końcu utworu, na
początku utworu w postaci tytułu lub jest tylko zasugerowana
czytelnikowi. Prawdą tą jest morał. Postacie występujące w bajce
wyposażone są w jednoznaczne i niezmienne cechy. Wykształciły się
dwa rodzaje bajek: narracyjna, stanowiąca jakby krótką opowieść o
nieskomplikowanej budowie oraz epigramatyczna, bardzo krótka,
zazwyczaj czterowersowa. Najbardziej rozpowszechniona jest tzw.
bajka zwierzęca, w której przedstawione zwierzęta występują jako
personifikacje typów ludzkich. Relacje między zwierzętami są
odpowiednikiem stosunków społecznych. Za twórcę bajek uznaje się
Ezapa, żyjącego w VI wieku p.n.e. W Polsce bajki tworzył w XV wieku
Wiernat z Lublina. W epoce klasycyzmu twórcami bajek byli: w Rosji J
Kryłow, we Francji J. La Fontaine, w Polsce Ignacy Krasicki
wzorujący się na La Fontaine. Ignacy Krasicki wydał dwa zbiory
bajek: “Bajki i przypowieści” (dominują tu bajki krótkie i zwięzłe),
“Bajki nowe” (ukazał się ten zbiór po śmierci Krasickiego, zawiera
głównie bajki narracyjne). Krasicki korzystał z tego gatunku gdyż
był to typ formy gatunku dydaktycznego. Treść tych bajek ma pouczać
czytelnika, służyć mu radą. Świat jaki prezentuje Krasicki w
swoich bajkach przygnębia. Jest on tragiczny. Zwyciężają złe
instynkty. Autor opisuje codzienność, rzeczywistość. Ludzie są źli i
okrutni. Niszczą słabszych. Ludzie są obłudni. Charakteryzuje ich
hipokryzja. Przedstawiony jest tu świat pesymistyczny. Bajki te nie
są wesołe. Pesymistycznie brzmią słowa: ‘szlachetność, uczciwość
można włożyć między bajki’. Walory formy bajek Ignacego
Krasickiego: są zwięzłe i oszczędne; język jest prosty; są
pisane trzynastozgłoskowcem; mają rytm; zastosowany jest kontrast;
Krasicki oddziaływał na rozum; odwoływał się do ludzkiego rozsądku i
indywidualnej refleksji; lapidarność (zwięzłość i skrótowość
wypowiedzi połączone z rzeczowością) “Wstęp do bajek” Jest
to pierwsza bajka ze zbioru “Bajki i przypowieści”. Ukazany jest
wymyślony, wyidealizowany, nieistniejący świat. Poeta przedstawia
swoje pojęcie bajki, odpowiada na pytanie: Co to jest bajka ? Morał
mówi, że te zaprezentowane postawy są nieprawdopodobne w realnym
świecie. Wyraża pesymistyczny stosunek podmiotu lirycznego, który
nie wierzy w uczciwość, prawość. Autor będzie kontrastował
zachowanie ludzi jakie jest, a jakie powinno być. Będzie szydził z
tych, którzy postępują źle. Ludzie nie są szlachetni i dzielni jacy
powinni być. W swoich bajkach Krasicki ukazuje świat z jego wadami.
“Dewotka” Krasicki w tej bajce piętnuje i wyśmiewa religijną
obłudę i fałsz moralny, który można by zarzucić niejednemu
człowiekowi. Tytułową bohaterkę charakteryzuje pobożność na pokaz,
dla ludzi, bowiem taka naprawdę w sercu ma złość i nienawiść.
Dewotka potrafi bowiem jednocześnie modlić się bez litości bić swoją
służącą z błahego powodu. W ostatnim wersie Krasicki zachowuje
jednoznaczne stanowisko wobec takiej postawy: ‘Uchowaj, Panie Boże
od takiej pobożności’. “Szczur i kot” Bajka ta mówi o pewnym
szczurze. Siedział on podczas mszy pod ołtarzem i chwalił się, że go
kadzą. W pewnym momencie zakrztusił się dymem i porwał go kot.
Morałem jest tutaj to, że tego, który się zbyt przechwala i jest
zbyt pewny, może niespodziewanie spotkać nieszczęście. “Ptaszki
w klatce” Bajka ta to rozmowa dwóch czyżyków. Młody urodzony w
klatce mówi, że jest mu w niej dobrze. Urodzony na wolności mówi, że
źle czuje się w klatce. Morałem jest tutaj to, że jeżeli nie
przebywało się w lepszych warunkach to uważa się swoje za dobre. Nie
należy dziwić się osobom, które przebywając w pozornie złych
warunkach twierdzą, że jest im dobrze, gdyż mogły nie widzieć nic
lepszego. Możemy też wnioskować z tej bajki, że życie na wolności
chociaż w złych warunkach jest lepsze niż w niewoli. “Filozof”
Mowa tu jest o pewnym filozofie, który nie wierzył w Boga. Gdy
jednak znalazł się w kłopotach uwierzył nie tylko w Boga ale i w
upiory. Morał: Człowiek w obliczu niebezpieczeństwa jest w stanie
zmienić swe poglądy. Szukając ratunku jest w stanie uwierzyć we
wszystko. “Kruk i lis” Bajka ta ukazuje jak pewien lis
podstępem zdobył ser. Wychwalał on pewnego kruka, który trzymał ser
w pysku. Gdy chwalił głos ptaka ten chciał go zaprezentować. Zaczął
śpiewać i ser wypadł mu z pyska na ziemię. Morałem jest tutaj to, że
należy uważać jeżeli ktoś nas zbytnio chwali, gdyż może to robić
wyłącznie dla swojej korzyści. Narodziny powieci. XVIII w.
to czas bujnego rozwoju powieci. Swoje pocz±tki znajduje ona w
takich formach wypowiedzi jak pamiętnik, dziennik. Jest podstawowym
nowożytnym gatunkiem epickim. Powieć cechuje rozwinięta,
wielow±tkowa fabuła, narracyjnoć - wiat przedstawiony prezentowany
jest przez narratora. Pocz±tkowo jest to narracja ostentacyjnie
autorska, konwencjonalna; narrator zachowuje dystans wobec wiata
przedstawionego, często bawi się fabuł±, losami bohaterów i wykonuje
rozmaite gesty konwersacyjne względem czytelników. Dopiero
póĄniej rozwija się narrator trzecioosobowy wszechwiedz±cy doskonale
penetruj±cy psychikę swoich bohaterów. W czasie owiecenia
powstaj± podstawowe odmiany powieci - przygodowa, romans.
Prekursorem w literaturze polskiej jest Ignacy Krasicki, który
napisał pierwsz± polsk± powieć - "Mikołaja Dowiadczyńskiego
przypadki" (1776). Obraz zawarty w powieci rozwin±ł w "Panie
Podstolim", napisał "Kamienicę narożn± w Kurowcach" Funkcja
powieści Krasicki ukazuje w swej powieści wychowanie młodzieży w
ówczesnych czasach, płytkość zainteresowań ówczesnej szlachty, jej
ciemnotę, nieuctwo, samowolę i pieniactwo, a także pijaństwo,
bezkrytyczną pogoń za zagranicznymi nowinkami, okrucieństwo wobec
służby i lenistwo umysłowe. Wskazuje na konieczność powrotu do
natury oraz autentycznych wartości moralnych, zabitych przez
destrukcyjny wpływ społeczeństwa, jego obyczajowości i kultury.
Pouczający przykład Mikołaja ma być ostrzeżeniem, a zarazem
wskazówką w wyborze życiowej filozofii. BOHATER POZYTYWNY
DRUGIEJ POŁOWY XVIII WIEKU - MIKOŁAJ DOŚWIAD-CZYŃSKI - WZORZEC
OSOBOWY DOBY OŚWIECENIA Cechy powieści W 1775 roku Ignacy
Krasicki napisał pierwszą polską powieść literatury nowożytnej pod
tytułem: “Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”. Był to utwór, w
którym Krasicki skoncentrował trzy typy powieści: cechy utworu
satyryczno-obyczajwego (I księga), cechy powieści przygodowo -
awanturniczego (II księga) oraz cechy powieści utopijnej (III
księga). Utwór ten był napisany w formie pamiętnika. Motywem jego
napisania było zabicie czasu w pożyteczny sposób. Utwór ten bawi,
uczy i wychowuje. Była to autobiografia ówczesnego Polaka,
przeciętnego szlachcica drugiej połowy XVIII wieku. Dzieje
bohatera Opisuje młodość i lata dojrzewania młodego szlachcica
Mikołaja Doświadczyńskiego w domu rodziców. Jest w tej księdze
przedstawiona charakterystyka jego rodziców. Byli oni patriotami i
szczerzy. Jego ojciec jest niewykształcony, cały czas przebywa na
sejmikach. Jest sarmatą. Matka jest kurą domową. Nigdzie nie
wychodziła poza swój majątek. Rodzice nie dbali o edukację Mikołaja.
Wynajęto pana guwernera, Który zajmował się edukacją i kształceniem
Mikołaja. Potem Doświadczyński został posłany do szkoły, ale jej też
nie skończył. Znów pojawił się oszust, który miał kształcić
Mikołaja. Sprzedawał on jednak Mikołajowi jedynie sposoby
oszukiwania w grze w karty. W końcu Mikołaj wraz z guwernerem umknął
z rodzinnego domu. Grał w karty i stracił wszystko co posiadał.
Obracał się w towarzystwie awanturników i oszustów. Ten fragment to
krytyka i ośmieszenie sarmackiego sposobu kształcenia. Po tych
wydarzeniach Mikołaj wyjeżdża do Paryża. Jest tam tak długo, aż
ścigany przez dużą liczbę wierzycieli wyjeżdża stamtąd. W
Amsterdamie jako majtek zaciągnął się na statek. Statek ten rozbił
się jednak, fale Mikołaja wyrzuciły na brzeg wyspy Nipu, utopijnego
świata, w którym nie znano kłamstwa i zła. Mędrzec Xaoo uczył
Mikołaja zasad panujących w tym państwie. Po wielu perypetiach
Mikołaj powrócił do ojczyzny. Osiadł na wsi w majątku odziedziczonym
po rodzicach i zaczął prowadzić życie ziemianina - filozofa.
Zbudował nawet gospodarstwo funkcjonujące na zasadach, jakich
nauczył się na wyspie Nipu. SATYRY I. KRASICKIEGO -
OŚMIESZANIE I DRWINA Z WAD SPOŁECZEŃSTWA Rodzaje satyr i dzieje
gatunku Satyra - jest to utwór omieszaj±cy lub piętnuj±cy
opisywane w nim zjawiska, wady natury ludzkiej lub zbiorowej. S± one
celowo przejaskraiwone i przerysowane, ukazane w krzywym
zwierciadle. Satyry maj± wydźwięk i cel dydaktyczny. W dobie
owiecenia wykształciły się trzy odmiany satyr: obyczajowa
(przesycona łagodnym humorem piętnowała ludzkie wady),
filozoficzno-moralna (porusza problemy życia społecznego),
polityczna (piętnuje wady systemu władzy i samej władzy). Satyry
były popularne w okresie owiecenia ze względu na ich utylitarny
charakter. Bawi±c czytelników, wpływały na ich obyczaje piętnuj±c
wady społeczeństwa. Były wymierzone przeciw saskiemu dziedzictwu.
Krasicki opowiedział się za wartociami klasycznymi dla tej epoki:
rozum, cnota, umiarkowanie, harmonia i patriotyzm. Mimo, że od ich
napisania upłynęło wiele czasu satyry s± nadal bardzo aktualne
-wiadczy to o ich ponadczasowym charakterze. Wartoć satyr polega nie
na generalnych wnioskach z ich płyn±cych ale na realizmie i barwnej
trafnoci obrazków obyczajowych a także na artystycznym ujęciu
tematu. Sposób ośmieszania wad Krasicki napisał 22 satyry o
tematyce obyczajowej. Pisał je po to aby piętnować to co złe oraz
nosicieli zła. Zadaniem satyry jest bezlitosne chłostanie zła. Były
one wymierzone przeciwko saskiemu dziedzictwu: narodowej
megalomanii, ciemnocie i zacofaniu, życiu ponad stan, pijaństwu,
skłonności do hazardu, braku krytycyzmu, powierzchownemu
przyjmowaniu obcych wzorów kulturowych. Krasicki kreślił obraz życia
w XVIII wiecznej Rzeczypospolitej. Jest to doskonała ilustracja, a
jednocześnie obnażenie i ośmieszenie największych wad społeczeństwa
polskiego z czasów współczesnych poecie. “Do króla” Satyra
ta to typowy przykład satyry portretowej. Przedstawiony jest w niej
król August Poniatowski. Królowi stawiane są następujące zarzuty:
nie wywodzi się z rodziny królewskiej jest za młody na to
stanowisko jest wykształcony jest zbyt łagodny i jest zbyt
dobry dla swoich poddanych jest królem i jest Polakiem
Poglądy te wyraża szlachcic sarmata. Robi to ktoś kto nie
skorzystał na wyborze tego króla. Jest to portret króla postrzegany
oczami szlachcica sarmaty. Pomimo, że portret króla składa się tu z
zarzutów to jest to portret pochwalny. Ktoś kto uważa zalety króla
jako wady jednocześnie sam siebie ośmiesza. “Pijaństwo”
Satyra ta to próba walki z nałogiem pijaństwa jaki
rozpowszechnił się u szlachty. Krasicki ukazuje zgubne i szkodliwe
skutki picia alkoholu. Jest on przyczyną swad, prowadzi do
warcholstwa i anarchii. CIEMNOTA I ZACOFANIE DUCHOWIEŃSTWA -
“MONACHOMACHIA” Poemat heroikomiczny to stary gatunek, uprawiany
już w starożytności, będący parodią eposu bohaterskiego. Stosowano
parodię jako środek służący do ośmieszania zjawisk, osób poprzez ich
nieudolne naśladowanie , odgrywanie. Cechy poematu
heroikomicznego: zastosowanie parodii; charakter żartobliwy,
częściej satyryczny; celem jest ośmieszenie zachowań pewnych
środowisk; styl wysoki, typowy dla eposu; obecność inwokacji,
porównania homeryckiego; naruszenie zasady decorum; zderzenie
patetycznego języka z błahą tematyką Treść utworu Na świecie
dzieją się różne rzeczy. “Nieraz rycerzem bywa sługa boży”. Taka
wojna między mnichami zdarzyła się pewnego razu w miasteczku,
którym: “Było trzy karczmy, bram cztery ułomki, Klasztorów dziewięć
i gdzieniegdzie domki”. Życie toczyło się tu leniwie, aż do pewnego
dnia “Jędza niezgody” pojawiła się nad miastem i spokojne do tej
pory zakony zapragnęły rywalizacji. Bracia dominikanie wyzwali
karmelitów na pojedynek - uczoną dysputę. Zakonnicy do tej pory
niewiele czasu spędzali w klasztornej bibliotece. Częściej można ich
było zastać przy posiłku czy kuflu. Scholastyczna dysputa okazała
się ponad ich siły. Refektarz (jadalnia klasztorna, w której
prowadzono dysputę) szybko przemienił się w pole bitwy, gdzie miast
rzeczowych argumentów latały kufle, talerze i ciężkie księgi. Ból
był niezwykle zaciekły, ale gdy między zwaśnione strony uroczyście
wniesiono vitrium gloriosum, sławny puchar pełen alkoholu,
natychmiast nastąpiła zgoda. Krasicki, wielki moralista, wplótł
między wiersze swojego poematu także myśli dydaktyczne: “I śmiech
niekiedy może być nauką, Kiedy się z przywar nie z osób natrząsa”, i
zgodnie z zasadą: “Prawdziwa cnota krytyk się nie boi” radzi:
“Szanujmy mądrych , przykładnych, chwalebnych, Śmiejmy się z
głupich, choć i przewielebnych”. TWÓRCZOŚĆ OKRESU SEJMU
WIELKIEGO PUBLICYSTYKA PATRIOTYCZNA Publicystyka okresu
owiecenia w Polsce: twórcy, ich dzieła i pogl±dy. Publicystyka
polskiego owiecenia wyrastała z jednej strony z odczucia koniecznoci
zreformowania przestarzałego ustroju Rzeczpospolitej, z drugiej za
jego zaplecze stanowiły filozoficzne pr±dy (utylitaryzm). Jednym z
pierwszych utworów tego typu było dzieło Stanisława Konarskiego "O
skutecznym rad sposobie". Publicystyka koncentrowała się na
aktualnych problemach społecznych i politycznych kraju (pogłębiaj±cy
się kryzys wewnętrzny), konfliktach z s±siednimi państwami i
rozbiorach. Wielcy pisarze podjęli rozpaczliw± walkę o zreformowanie
kraju, wzmocnienie wewnętrzne i odnowienie dawnej potęgi militarnej.
Swój największy rozkwit miała publicystyka podczas Sejmu Wielkiego,
kiedy w formie pimiennej toczyła się walka na słowa stronnictwa
konserwatywnego z reformatorskim. Stanisław Staszic Uwagi
nad życiem Jana Zamoyskiego - zostały wydane tuż przed rozpoczęciem
obrad Sejmu Wielkiego. Utwór zawierał wskazówki, czym Sejm powinien
się zaj±ć i jakie maj± być postulaty stronnictwa reformatorskiego:
podniesienie stanu wykształcenia; wychowanie obywatelskie i
patriotyczne; zniesienie liberum veto; uwzględnienie dobra
publicznego przy stanowieniu praw; zniesienie wolnej elekcji;
wzmocnienie armii; reforma podatkowa. Przestrogi dla Polski - W
tym dziele oprócz powtórzenia postulatów zawartych w poprzednim
Staszic nakrelił kształt reform, które według niego należało podj±ć
aby uczynić Polskę ponownie potęg±. Postulował poprawę życia chłopa
(widział w nim człowieka a nie narzędzie) oraz zwiększenie
przywilejów mieszczan, którzy powinni móc uczestniczyć w decydowaniu
o losach kraju. Staszic podkrelał, że morotem rozwoju państwa jest
przemysł, natomiast do upadku doprowadza Rzeczpospolit± magnactwo
(rozpusta, chciwoć, marnotrawstwo, prywata i pycha). Hugo
Kołł±taj Do Stanisława Małachowskiego... - to zbiór listów, będ±cych
sum± uwag nad ustrojem i kształtem Rzeczpospolitej. Propozycje
reform w nich zawarte to między innymi: wzmocnienie władzy
królewskiej, zniesienie liberum veto, reforma podatkowa, utworzenie
dobrze wyposażonej armii. Kołł±taj zwrócił uwagę również na
niewłaciwe traktowanie poddaństwa ludu w Rzeczpospolitej. Postuluje,
aby wszyscy byli sobie równi, według prawa polskiego. Rola
publicystyki Publicyści poprzez swoją działalność pisarską
nawoływali do walki z anarchią i z obrońcami przywilejów feudalnych.
Proponowali postępowe reformy ustrojowe i społeczne, domagając się
wcielenia ich w życie. “POWRÓT POSŁA” JAKO AKTUALNA KOMEDIA
POLITYCZNA Komedia - W owieceniu pojawiła się komedia
polityczna. Przykładem takiego utworu jest "Powrót posła"
Niemcewicza. Jest to utwór o charakterze klasycznym. Jego akcja
skupia się wokół konfliktu pomiędzy sarmackimi konserwatystymi a
obozem reform. Jest to utwór agitacyjny, maj±cy na celu spełnienie
ważnych zadań politycznych - uwiadomienie koniecznoci zmian
ustrojowych. ¦wiadczy o tym kreacje bohaterów: postępowi s±
przedstawienie jako prawi, wzorowi obywatele a konserwatyci jako
kreatury i idioci. Komizm polega głównie na omieszaniu postaci
negatywnych. Charakterystyka bohaterów W tym utworze są
zaprezentowane dwa stronnictwa. Jedno z nich to stronnictw
patriotyzmu (obóz reform). Zalicza się do nich: Podkomorzy z żoną,
Walery i Teresa. Drugie to obóz wsteczny, konserwatywny: Starosta,
Sarmacki. Wytknięte są tu ich wady. Obóz reform działacze
stronnictwa patriotycznego; zwolennicy reform dotyczących naprawy
państwa: zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i polepszenia doli
chłopa; rozumiejący potrzebę reform kraju; pragnący pozyskać sobie
jak najwięcej zwolenników wśród średniej szlachty; ludzie godni
naśladowania. Podkomorzy: przedstawiciel drobnej szlachty, urzędnik
ziemski z wyboru, rozsądzający spory graniczne, cieszący się dobrą
opinią; wzorowy i dobry ojciec; oświecony patriota, opowiadający się
za patriotycznym wychowaniem młodzieży; zwolennik reform; wzór cnót
obywatelskich; dobry i ludzki opiekun swoich poddanych.
Podkomorzyna: zwolenniczka reform; narzekająca na skutki
cudzoziemszczyzny i błahe wychowanie młodzieży; oddana bez reszty
rodzinie. Walery: uosobienie cnót rodzinnych i patriotyzmu; uczciwy,
stały w uczuciach; przywiązany do rodziców; patriota, rozumie
potrzebę reform; głosi potrzebę zniesienia Liberum Veto, wolnej
elekcji i poddaństwa chłopów; potępia obóz wsteczny; Obóz wsteczny,
konserwatywny; obrońcy starych porządków feudalnych, broniący
Liberum Veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów; sami się
ośmieszają ich głupotą, tym co mówią; bezkrytyczne przyjmowanie
obcej mody; konserwatywny pogląd na wychowanie dzieci. Starosta
Gadulski: nie cieszy się dobrą opinią; skompromitowany we wszystkich
dziedzinach życia; reprezentuje ciemną, zacofaną szlachtę,
konserwatysta; nieuk; bojący się nowości; obojętny na sprawy
publiczne; gadatliwy, chciwy, leniwy, kłótliwy, zły, pijak;
Starościna: zwolenniczka francuszczyzny; sentymentalna dama; wodząca
za nos swojego męża, szantażując go rozwodem. Szarmancki: utracjusz,
fircyk, cwaniak, cynik, nierób; modny kawaler; goniący za uciechami
życia dworskiego; pogardzający niższymi stanami; obojętny na sprawy
narodu; niegodnie postępujący z kobietami “Powrót posła” jako
komedia klasycystyczna “Powrót posła” porusza problematykę
polityczną kraju, sprawę nowego ustawienia w Polsce władzy
ustawodawczej i wykonawczej. Jest to komedia związana ściśle z
pracami Sejmu Czteroletniego w okresie szczególnego napięcia
politycznego i dramatycznej sytuacji narodu. Jest to echo wszystkich
ważniejszych wydarzeń rozpatrywanych w czasie Sejmu Wielkiego. Jest
to najostrzejsza w literaturze polskiej satyra na sarmatyzm w życiu
politycznym, apelująca do sumień ludzkich. Jest to utwór o
charakterze okolicznościowym, grany w Warszawie w czasie obrad Sejmu
Czteroletniego. Julian Ursyn Niemcewicz "Powrót posła" Utwór
ten jest komedi± polityczn± - jej istot± jest to, iż akcja dramatu,
intryga s± mało istotne, ważniejsze s± kreacje bohaterów i wyrażane
pogl±dy. Technik±, któr± posługuje się Niemcewicz jest kontrast -
patrioci przedstawieni s± z powag±, bez elementów komicznych,
posiadaj± je natomiast negatywni bohaterowie dramatu ukazuj±cy
negatywne zjawiska w Rzeczpospolitej. Autor zastosował podstawow±
kategorię estetyczn± właciw± dla komedii - komizm - słowny, postaci
oraz sytuacyjny. Intryga jest następuj±ca - w czasie przerwy
przybywa do domu Walery, narzeczony Teresy, z dawna jej
przyrzeczony. Jednak Starocina próbuje zwi±zać losy swej pasierbicy
z niejakim Szarmanckim. POWIASTKA FILOZOFICZNA Powiastka
filozoficzna - opowieć konwencjonalna, w której przedstawione
wydarzenia służ± ilustracji okrelonych tez filozoficznych b±dĄ
moralnych. polemika z optymistyczn± filozofi± owiecenia,
teza - wiat jest podły, podobnie jak i człowiek.
Wolterianizm jest to postawa charakteryzująca się
krytycyzmem, odrzuceniem autorytetów. Mówi o konieczności tolerancji
dla innych postaw. Charakteryzuje ją libertynizm (swoboda, również
obyczajowa, racjonalizm, podkreślenie niezależności). jest to
wzorzec osobowy człowiek, który broni własnej niezależności,
suwerenności, rozumu. Ma świadomość, że myśli i broni swoich myśli.
Nie chce być traktowany jako ogół. “Kandyd” Treścią tego
utworu są losy tytułowego bohatera. Część I Kandyd zalecał
się do Kunegundy. Zobaczył to jej ojciec i wygnał go z zamku. Kandyd
chowa się więc w zamku. Autor dowodzi tu, że nie ma skutków bez
przyczyny. Część II Po wygnaniu Kandyd jeździ po świecie.
Odwiedził Eldorado. Zobaczył, że żyje się tam dostatnio. Jest tam
pełno złota, ale tamtejsi nie traktowali złota jako czegoś
cennego. Panował powszechny dostatek i dobrobyt. Gdy wszyscy go mają
to nie liczy się on tak dla ludzi. Część III Są tu refleksje
na temat zła i dobra. Stwierdzają, że ludzka natura nie zmieni się
Człowiek ma skłonność do zła. Mowa jest też o nietolerancji
religijnej. GATUNKI LITERACKIE EPIKA: powieść, powiastka
filozoficzna, poemat heroikomiczny (parodia poematu heroicznego
czyli eposu bohaterskiego), satyra dialogowa, bajka, powieść
epistolarna, publicystyka LIRYKA: sielanka, wiersz, erotyk, oda,
hymn DRAMAT: komedia, tragedia AD 5. OSIĄGNIĘCIA
CZOŁOWYCH PRZEDSTAWICIELI Encyklopedyści W oświeceniu we
Francji po raz pierwszy zaczęto wydawać pierwszą na świecie
encyklopedię. Składała się z 28 tomów. Przedstawicielami są:
Wolter Diderot Rousseau Hasła w encyklopedii
zapisywali według własnych wiadomości o danych pojęciach.
Encyklopedia miała zrewolucjonizować sposób postrzegania świata.
Wolter Było francuskim pisarzem. Uprawiał wiele gatunków
literackich: powiastki filozoficzne “Kandyd”, “Prostaczek”; dramaty
“Zaira”, pisma filozoficzne “Traktat o tolerancji”. wolterianizm
to też styl literacki, charakteryzujący się dowcipem, paradoksem,
elegancją wypowiedzi, błyskotliwością myśli. Służył do wyrażania
filozoficznych myśli o człowieku i jego miejscu w kosmosie. Służył
do przyglądania się ludzkiemu życiu jako pewnemu stereotypowi.
Denis Diderot - "Encyklopedia" pochwała demokracji za jej
szczególne zalety moralne - sprawuj±cy władzę powięcili przecież
własne życie dobru publicznemu, s± wybrani z najm±drzejszych ze
społecznoci, fanatyzm - zabobon, wolnomylnoć - myleć może
tylko ten, kto nie wierzy w Boga, praca jest Ąródłem wszelkich
przyjemnoci, z odpoczynku rodzi się rozwi±złoć obyczajów.
Kierunki literackie owiecenia. Klasycyzm - pewien model
kultury powstały w starożytności (Grecja, Rzym); nawiązanie do
antyku (np. w gatunkach literackich - tragedia antyczna, zasada
decorum) Klasycyzm. Znaczenie terminu - klasycyzm ujmuje
charakterystyczne cechy antycznej sztuki literatury greckiej i
rzymskiej, traktowanych jako doskonały wzór estetyczny, wzór pełnej
i harmonijnej egzystencji człowieka. Drugie znaczenie okrela
klasycyzm jako kierunek literacki rozwijaj±cy się we Francji XVII i
XVIII wieku, a oddziaływuj±cy na literaturę ówczesnej Europy
Zachodniej, szczególnie za w teatrze i dramacie. Przedstawiciele
: Piotr Corneille (dramatopisarz), Jan Racine
(dramatopisarz), Molier (komediopisarz), Lafontaine
(bajkopisarz), Mikołaj Boileau, twórca poetyki normatywnej,
czyli dzieła o charakterze eseistycznym b±dĄ literackim, które
zawiera opis reguł tworzenia doskonałych dzieł danej klasy, pt. "O
sztuce poetyckiej", sparafrazowanego w Polsce przez Dmochowskiego -
"Sztuka rymotwórcza" Cechy konwencji literackiej : d±żenie
do nadania sztuce celów moralizatorskich, dydaktycznych (dzieło ma
uczyć bawi±c), próba wprowadzenia do dzieła tzw. uczonego
dowcipu, podstaw± dzieła miał być rozum ; odbiorca miał odebrać
przesłanie dzięki swojej wiedzy, retoryka w zakresie perswazji,
przekonywania. Orodkiem klasycyzmu w Polsce była Warszawa z
królem Stanisławem Augustem Poniatowskim na czele. Dziełem
klasycyzmu s± warszawskie Łazienki, kilka sal w zamku królewskim.
Król urz±dzał tzw. obiady czwartkowe - bywali na nich wybitni
pisarze, publicyci. ZALECENIA POETYKI KLASYCYSTYCZNEJ (M.
BOILEAU): piękne to co rozumne, rozsądne i harmonijne; doskonałość
wykonania; zasada prawdopodobieństwa; kryterium doboru - rozum;
język wykwintny, ale i pełen prostoty; poszanowanie języka
ojczystego; ścisłe przestrzeganie zasad gatunków literackich;
typowość (bohaterowie typowi dla danego środowiska); klarowność
(przejrzystość kompozycji); kompozycja musi być regularna; powrót do
zasady umiaru; styl jasny i prosty; powrót do zasady Horacego
(uczyć-bawiąc) Sentymentalizm jest nurtem literackim. Miał on
charakter pewnej postawy filozoficznej. Nazwa wywodzi się od
powieści “Podróż sentymentalna”. Sentymentalizm powstał jako reakcja
przeciwko racjonalizmowi i dydaktyzmowi. Przejawiał się on pod
koniec wieku XVIII w modzie, stylu bycia, życiu towarzyskim,
ogrodnictwie. Słowo sentymentalizm ma następujące znaczenia:
nurt artystyczny drugiej połowy XVIII wieku przesadna i
uwidoczniona uczuciowość i wrażliwość Modne stało się
przebywanie na łonie natury i prostota życia. W Polsce
sentymentalizm rozwinął się w latach 80 i 90 XVIII wieku. Ośrodkiem
jego rozwoju były Puławy (siedziba książąt Czartoryskich). Głównym
mecenasem była Izabela Czartoryska. Drugim nurtem literatury
sentymentalnej była poezja grobów. Przedstawiano: żal, smutek, grozę
i rozpacz. Sentymentalizm jest pr±dem, który narodził się w
Europie jako opozycja do klasycyzmu. Filozoficznym podłożem
sentymentalizmu były tezy empiryzmu i sensualizmu., uznaj±ce
dowiadczenia zmysłowe jako jedyn± wiarygodn± drogę poznania.
Poznawana w ten sposób rzeczywistoć była według sentymentalistów
przeciwieństwem tez głoszonych przez klasycystów o panuj±cej
wszędzie harmonii i ładzie. Była za to pełna konfliktów i napięć.
Przyczyny tych zjawisk były trzy: odejcie ludzkoci od natury; natura
wypierana przez kulturę; zachwianie wrodzonej dobroci człowieka.
Wewnętrzne przeżycia człowieka staj± się źródłem twórczoci
sentymentalistów. Miały one służyć refleksji nad miejscem człowieka
w wiecie oraz nad podstawowymi uczuciami międzyludzkimi - miłoć,
przyjaźń. Cechami literatury sentymentalnej s± czułoć i prostota.
Sentymentalici zwrócili uwagę ludzi na przyrodę, dali pocz±tek
drobiazgowym obserwacjom psychologicznym zachowań ludzkich.
Sentymentalizm stał się nowym stylem literackim, którego wzorem jest
powieć Jana J. Rousseau "Nowa Helioza". W Polsce założenia
sentymentalizmu sformułował Franciszek Karpiński w rozprawie "O
wymowie w prozie albo w wierszu". Uważał on, że źródłem inspiracji
dla poety powinno być wszystko, co go otacza, a więc odrzucał
sztywne reguły, których trzymali się klasycyci. Najważniejsze dla
poety miało być "serce czułe", wrażliwe na ludzkie nieszczęcia,
potrzebę miłoci, maj±ce emocjonalny stosunek do otaczaj±cej
przyrody. Karpiński postulował, że twórczoć sentymentalna powinna
odznaczać się prostot±, wzorowan± na utworach ludowych, korzystać z
ludowego słownictwa. Uważał on za konieczne przywrócenie do
literatury tradycji staropolskich, sarmackich. Bohater utworów
sentymentalnych miał przedstawiać indywidualny, prywatny punkt
widzenia. Sentymentalici polscy założenia te realizowali głównie w
liryce, zwłaszcza takich gatunkach jak sielanka, pień, elegia.
Orodkiem polskiego sentymentalizmu byłe Puławy a jego mecenasami
Czartoryscy. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ROKOKA Nurt ten
obejmuje obyczajowość, styl życia i sztukę (malarstwo). Styl ten
zrodził się we Francji. Miłowano huczne zabawy, przepych, nadmiar. W
sztuce objawiał się jako zwrot ku miniaturyzacji. Tematyką stała się
miłość (ale konwencjonalna). Dbano o wytworność i elegancję. Styl
ten znalazł uznanie na dworach królewskich. W tym nurcie usiłował
tworzyć Józef Szymanowski “Listy o guście”.








Autor: Rymaś

Ocena : 6 








oceń
prace:
1 2 3 4 5 6


Home | Reklama | Info
| Mail


Prace | Pomoc | Książki | Artykuły | News | Katalog | Forum
| Rozrywka






Wszelkie prawa zastrzeżone / All
rights reserved  Sciaga.pl
2000