4

5

Listy Czesława Miłosza do Aleksandra Fiuta

Swój pierwszy list do Czes³awa Mi³osza wys³a³em w paŸdzierniku lub na

pocz¹tku listopada 1976 roku, niemal zaraz po moim przyjeŸdzie do Lille,
gdzie przez trzy lata mia³em pracowaæ jako lektor jêzyka polskiego, w ra-
mach obustronnej wymiany pomiêdzy tamtejszym uniwersytetem a moim
macierzystym Uniwersytetem Jagielloñskim. Rok wczeœniej postanowi³em
napisaæ ksi¹¿kê o poecie, którego wiersze prawdziwie mnie olœni³y. (Pierw-
sze wydanie tej ksi¹¿ki pt. Moment wieczny. Poezja Czes³awa Mi³osza ukaza³o
siê nak³adem paryskiej Libelli w 1987 roku.) Wstêpne przymiarki do za-
dania, którego stopnia trudnoœci nie by³em wówczas zupe³nie œwiadom,
sprowadza³y siê do lektury, a nastêpnie ¿mudnego kopiowania wpierw
rêcznie, a potem na maszynie do pisania utworów Mi³osza, publikowanych
w przedwojennych czasopismach. Nadbitki tych maszynopisów przes³a³em
Autorowi za namow¹ Jana B³oñskiego, który nie tylko ca³ym sercem wspie-
ra³ mnie w karko³omnych zamiarach, ale tak¿e uprzedzi³ Mi³osza o moich
planach. Wkrótce te¿ otrzyma³em odpowiedŸ, ujmuj¹c¹ mnie niezwykle
¿yczliwym tonem. Tak rozpoczê³a siê moja najwiêksza przygoda intelek-
tualna, bez której nie by³bym, kim jestem. By³ to tak¿e zal¹¿ek znajomoœci,
przeradzaj¹cej siê stopniowo w serdeczn¹ przyjaŸñ, która mia³a trwaæ æwieræ
wieku i w znacznym stopniu odmieniæ ca³e moje ¿ycie.

Fot. Andrzej Miłosz

6

7

Zdecydowa³em siê podaæ do druku dwa pierwsze listy Czes³awa Mi³osza do

mnie przede wszystkim dlatego, ¿e zawieraj¹ garœæ niezwykle istotnych, nie
trac¹cych na znaczeniu autokomentarzy poety. Równie istotnym powodem
wyda³o mi siê to, ¿e stanowi¹ one wa¿ne, a nieznane œwiadectwo jego ówcze-
snego stanu ducha. M³odszym czytelnikom warto mo¿e przypomnieæ, ¿e po
1951 roku, a zw³aszcza po og³oszeniu drukiem Zniewolonego umys³u, Czes³aw
Mi³osz zosta³ skazany przez w³adze komunistyczne w Polsce na publiczn¹
œmieræ. Jego wydawane na emigracji ksi¹¿ki nieznane by³y prawie nikomu,
poza w¹skim krêgiem krytyków i pisarzy, którzy czytali je podczas podró¿y
na Zachód, a czasem przemycali do kraju, oraz nielicznymi szczêœliwcami,
którym uda³o siê dotrzeæ do zastrze¿onych zbiorów Biblioteki Narodowej.
Opis jego twórczoœci w encyklopediach i s³ownikach koñczy³ siê na wydaniu
Ocalenia

w 1945 r., zaœ nazwisko by³o opatrywane epitetem „wróg Polski Lu-

dowej”. Sytuacja poprawi³a siê nieco po pojawieniu siê w 1976 roku „drugiego
obiegu” oraz reedycji wydañ Instytutu Literackiego przez wydawnictwo
Nowa. Ale krajowa recepcja pisarstwa Mi³osza uleg³a radykalnej zmianie
dopiero wówczas, gdy poeta otrzyma³ Literack¹ Nagrodê Nobla.

6

7

8

9

8

9

PRZYPISY DO LISTU Z 20.11.1976

N a p i s a ³ e m d l a n i c h T h e H i s t o r y o f P o l i s h L i t e r a t u r e – podrêcznik

ten ukaza³ siê po raz pierwszy w 1969 roku w Nowym Yorku, nak³adem The Macmillan Com-

pany (jego druga edycja, wydana przez University of California Press, ujrza³a œwiat³o dzienne

dopiero w 1983 roku). W wersji krajowej, krótszej, ksi¹¿ka zosta³a wydana jako: Historia literatury

polskiej do roku 1939

, prze³ożyła M. Tarnowska, Wydawnictwo Znak, Kraków 1993.

Z n i e w o l o n y u m y s ³

s p r z e d a w a ³ s i ê w p a p e r b a c k – mowa o jego wersji

angielskiej: The Captive Mind, translated from Polish by J. Zielonko, Becker and Waburg, London

1953 – wielokrotnie wznawianej.

S e l e c t e d P o e m s

– chodzi o Selected Poems. Translated by several hands. Introduction by

Kenneth Rexroth, The Seabury Press, New York 1973.

p r z y n i ó s ³ m i e n t u z j a s t y c z n e r e c e n z j e – Mi³osz wspomina o tekstach Paula

Zweiga („The New York Times Book Review”, July 7, 1974) oraz D.J. Enrighta („New York

Review of Books”, 1974, nr 5).

f r a n c u s k i p o e t a L e L o u ë t – mowa o Jeannie Le Louët. Jego postaæ musia³a nie

dawaæ Mi³oszowi spokoju przez d³ugie lata, skoro powraca do niej w Roku myœliwego (Kraków

2001).

w y d r u k o w a ³ e m w s w o j e j a n t o l o g i i – chodzi o konspiracyjn¹ edycjê pt. Pieœñ

niepodleg³a. Poezja czasu wojny

. Ks. J. Robak, Oficyna Polska, Warszawa 1942. Jej jedyne wyda-

nie powojenne ukaza³o siê jako: Pieœñ niepodleg³a. The Invincible Song. A Clandestine Anthology,

edited by Czeslaw Milosz. Originally Publisher In Warsaw 1942, reprinted by Michigan Slavic

Publications 1981.

P y t a n i e p i e r w s z e dotyczy³o wiersza pt. List 1/I 1935 r. Drukowany by³ po raz pierw-

szy w „Œrodach Literackich” 1936, nr 5; przedruk w: Czesław Mi³osz, Wiersze, tom 1, Kraków

2001.

P y t a n i e d r u g i e – do zagadnieñ tych wraca³em wielokrotnie, najpe³niej omówi³em je

w szkicu Poema nienaiwne w mojej ksi¹¿ce pt. W stronê Mi³osza, Kraków 2003.

P y t a n i e t r z e c i e – przed opublikowaniem monografii o poezji Mi³osza pisa³em o tym

zagadnieniu w dwóch studiach: Czy tylko katastrofizm? (O przedwojennej poezji Czes³awa Mi³osza),

„Pamiêtnik Literacki” 1978, nr 3 oraz Facing the End of the World, „World Literature Today”,

Summer 1978.

M a r e k Z a l e s k i n a p i s a ³ d y s e r t a c j ê m a g i s t e r s k ¹ – w wersji drukowanej

ukaza³a siê jako studium pt. O „Traktacie poetyckim” Czes³awa Mi³osza w zbiorze: Poznawanie

Mi³osza. Studia i szkice o twórczoœci poety

, pod redakcją J. Kwiatkowskiego, Wydawnictwo Lite-

rackie, Kraków–Wroc³aw 1985.

d u ¿ y t o m m o i c h w i e r s z y – mowa o: Utwory poetyckie. Poems. Introduction by A.M.

Schenker, Ann Arbor, Michigan Slavic Publications, 1976.

10

11

Fot. Archiwum Grażyny Strumiłło-Miłosz

Od lewej: Aleksander Fiut, Czesław Milosz i Andrzej Miłosz, Paryż 1979.

10

11

12

13

12

13

PRZYPISY DO LISTU Z 28.12.1976

C ó ¿ t o z a p o m y s ³ z t y m p r o f e s o r e m! – mniemaj¹c, ¿e pope³ni³em nietakt,

formê „Szanowny Panie” w drugim liœcie zast¹pi³em s³owami: „Szanowny Panie Profesorze”.

w s p o m i n a j ¹ c t r z y u l i c e – nadal mowa o wierszu List 1/I 1935.

T r a h e r n e ’ a w y s y ³ a m – chodzi o: Thomas Traherne, Z Wierszy o szczêœliwoœci (Poems of

Felicity

). Pierwodruk: „Pion” 1939, nr 17, przedruk w antologii Poeci jêzyka angielskiego, redakcją

H. Rzeczkowski, J.S. Sito, J. ¯u³awski, tom 1, Warszawa 1969, a nastêpnie w tomie: Czesław

Mi³osz, Przek³ady poetyckie, zebra³a i opracowała M. Heydel, Kraków 2005.

A m e r y k a ñ s k i k r y t y k E d m u n d W i l s o n o p u b l i k o w a ³ – mowa o: E. Wil-

son, Legend and Symbol in Dr. Zhivago, „Encounter”, June 1959.

14

15

Fot. Archiwum Grażyny Strumiłło-Miłosz

Czesław Miłosz, Warszawa 1938.

Iwaszkiewicz w poziomie