Strona 1 z 4

Jak uniknąć odpowiedzialności za długi małżonka

?

Co zrobić z długiem zaciągniętym w tajemnicy przez małżonka? Kto powinien go spłacać? To
problem chyba tak stary, jak sama instytucja małżeństwa. Wierzyciel oczekuje, że jego należność
zostanie spłacona. To oczywiste. Zatem będzie z reguły dążył do jej wyegzekwowania w każdy
dopuszczalny przez prawo sposób, także od współmałżonka dłużnika. I tak też się dzieje w
praktyce.

Sytuacja prawna małżonka osoby zadłużonej oraz wierzyciela dłużnika, który pozostaje w związku
małżeńskim, uzależniona jest od tego, kiedy zostało zaciągnięte zobowiązanie, oraz jaki ustrój
majątkowy obowiązuje między małżonkami.
Najpopularniejszym modelem małżeńskich stosunków majątkowych w Polsce jest ustrój ustawowej
wspólności majątkowej (obejmujący - najogólniej mówiąc - wszystko, co małżonkowie wspólnie lub
niezależnie nabyli w czasie trwania małżeństwa). Dlatego też dalsze rozważania odnosić się będą do
tego właśnie ustroju.

Niemiłe zaskoczenie

W sytuacji, gdy nielojalny małżonek zaciągnął w tajemnicy przed swoim partnerem np. pożyczkę lub
kredyt przed 21 stycznia 2005 r. , drugi z małżonków może zostać niemile zaskoczony na wieść o tym,
że przeciwko niemu także zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne. W dniu tym weszły bowiem w
życie regulujące tą materię przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zmienione Ustawą z dnia 17
czerwca 2004r. (Dz. U. Nr 162, poz. 1691), Wierzyciel co do zasady może bowiem dochodzić
zaspokojenia również przeciwko współmałżonkowi dłużnika (art. 41 kro przed zmianą) i to o wiele
łatwiej niż w aktualnym stanie prawnym. Pamiętać przy tym należy, że uprawnienie to ogranicza się
do tego majątku, który jest objęty wspólnością majątkową z mężem czy żoną, czyli np. do wspólnego
samochodu i innych ruchomości, a także do wspólnej nieruchomości czy prawa do lokalu
mieszkalnego. Komornik może także zająć wspólne oszczędności zgromadzone na rachunku
bankowym. W tym celu wierzyciel winien wystąpić z wnioskiem o nadanie tytułowi egzekucyjnemu
wydanemu przeciwko dłużnikowi klauzuli wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika. Jego
odpowiedzialność jest tu jednak ograniczona do majątku wspólnego (art. 787 k.p.c. w brzmieniu
przed zmianą). Sąd uczyni zadość żądaniu wierzyciela, po zbadaniu, że małżeństwo nadal istnieje, a
zadłużenie zaciągnięte przez nielojalnego małżonka powstało w czasie trwania wspólności
ustawowej.

Jak się bronić?

Małżonek, który bez swojej wiedzy przez „drugą połowę” popadł w tarapaty finansowe może bronić
się na kilka sposobów. Po pierwsze w postępowaniu klauzulowym może wykazywać, że zadłużenie
powstało przed powstaniem wspólności ustawowej (przed zawarciem małżeństwa). Inną drogą jest
wskazanie, że aktualnie małżeństwo nie istnieje, bo zostało rozwiązane przez rozwód lub też
orzeczono separację. Można też udowodnić, że wierzytelność dotyczy jedynie majątku odrębnego
dłużnika (art. 41 § 2 kro przed zmianą), a zatem nie podlega zaspokojeniu z majątku wspólnego.
Małżonek dłużnika może kwestionować żądanie nadania przeciwko niemu klauzuli wykonalności,
powołując się także na zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej znoszącej wspólność ustawową.

Strona 2 z 4

Wówczas sąd będzie zobowiązany do ustalenia skuteczności takiej umowy (art. 47 § 2 kro przed
zmianą). W takiej sytuacji wiedzieć należy ponadto, że ustanowienie między małżonkami
rozdzielności majątkowej po dacie powstania zobowiązania (np. po zawarciu umowy pożyczki czy
kredytu przez jednego z małżonków) nie będzie skuteczne względem wierzyciela dochodzącego
spłaty tego zadłużenia (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 03 kwietnia 1980r., III CZP, OSNCP
1980, nt 7-8, poz. 140).

Gdy wierzyciel skierował egzekucję do określonego przedmiotu należącego do majątku odrębnego
współmałżonka dłużnika (np. do nieruchomości nabytej w drodze spadku), osoba ta może wytoczyć
powództwo o zwolnienie tego przedmiotu spod egzekucji. Można to zrobić w terminie miesiąca od
dnia dowiedzenia się o nieuprawnionym objęciu egzekucją - art. 841 k.p.c. (np. w przypadku
egzekucji z nieruchomości - w ciągu miesiąca od dnia doręczenia przez komornika wezwania do
zapłaty długu).

Jeżeli została wszczęta egzekucja do majątku wspólnego bez uzyskania klauzuli wykonalności
przeciwko małżonkowi dłużnika, małżonek ten może podjąć obronę przed tą egzekucją w toku
samego postępowania egzekucyjnego i domagać się umorzenia tego postępowania na podstawie art.
825 pkt 3 k.p.c. Jeśli egzekucja będzie nadal kontynuowana, można wnieść skargę na czynności
komornika (art. 767 k.p.c.).

Gdy, mimo podnoszonych argumentów, sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi
dłużnika, a wierzyciel rozpocznie egzekucję z majątku wspólnego, osoba ta może wytoczyć
wierzycielowi tzw. powództwo przeciwegzekucyjne (art. 840 § 1 pkt 3 kpc). Należy wtedy starać się
wykazać, że egzekwowane świadczenie nie należy się wierzycielowi. Można przy tym podnosić
zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz i te, z którymi mógł wystąpić nielojalny współmałżonek np.
podnosząc zarzut wygaśnięcia wierzytelności wskutek spełnienia świadczenia, zwolnienia z długu, czy
potrącenia albo też podnosząc zarzut przedawnienia.

Obrona przez atak

Osoba pozostająca w związku małżeńskim, która dowie się o tym, że jej partner zawarł przed
styczniem 2005 r. umowę np. kredytu bądź pożyczki na znaczną kwotę bez jej zgody i wiedzy może
nadto - nie czekając na wszczęcie egzekucji przeciwko niej - wytoczyć wierzycielowi powództwo o
ustalenie nieważności przedmiotowej umowy. W takim postępowaniu należy powołać się na przepis
stanowiący, że do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana była
przez kodeks rodzinny i opiekuńczy zgoda drugiego małżonka (art. 36 § 2 kro). Skoro ważność
kontraktu, który został zawarty przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od
jego potwierdzenia przez drugiego małżonka (art. 37 § 2 kro), to umowa kredytu bądź pożyczki
zaciągniętej w tajemnicy przez współmałżonka i nie potwierdzona przez partnera jest nieważna. Jak
wskazano wyżej istotne jest przy tym, aby wykazać przed sądem, że umowa, z której wynika dług
współmałżonka była czynnością przekraczającą zwykły zarząd majątkiem wspólnym.

Ustalanie, co mieściło się w zakresie zwykłego zarządu, a co wychodziło poza ten zakres zależy
indywidualnie od sprawy. Pomocne mogą być przy tym takie kryteria jak rozmiar i charakter majątku
wspólnego czy wysokość zobowiązania w stosunku do wartości całego majątku wspólnego. Jeśli dług,
który powstał na skutek działania nieuczciwego małżonka jest znacznej wysokości, a jego spełnienie
mogłoby zdestabilizować sytuację majątkową dłużnika i jego rodziny, powstał on z całą pewnością na
skutek czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem wspólnym.

Strona 3 z 4

Podobnie może bronić się małżonek, którego partner udzielił, nie mówiąc mu o tym, poręczenia
spłaty cudzego kredytu. Analogiczny zarzut może być także podniesiony we wspomnianym już
powództwie przeciwegzekucyjnym.

Teraz jest łatwiej

W o wiele łatwiejszej sytuacji są małżonkowie dłużników, którzy w tajemnicy zaciągnęli zobowiązania
finansowe po 21 stycznia 2005 r. Nowelizacja kodeksu rodzinnego i opiekuńczego uchwalona ustawą
z dnia 17 czerwca 2004 r. wprowadziła całkowicie nowe ujęcie problematyki zaspokojenia z majątku
wspólnego wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków. Nowelizacja ta stara się
godzić dwa przeciwstawne dobra: interes wierzycieli i dobro rodziny dłużnika. W myśl art. 41 § 1 i 2
kro jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać
zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Jeśli zaś zgody tej nie było, wierzyciel może
żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika oraz m.in. z wynagrodzenia za pracę lub z
dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej.

W przeciwieństwie do poprzedniego stanu prawnego obecnie wierzyciel, chcący dochodzić
zaspokojenia np. z należącej do dłużnika i jego małżonka, który nie był stroną umowy, nieruchomości
czy prawa do lokalu mieszkalnego, w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi
egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim musi wykazać, że
na zawarcie umowy, z której wynika zadłużenie, drugi z małżonków wyraził zgodę.

Co więcej, dowód na tą okoliczność nie może być dowolny. Nie wystarcza np. samo oświadczenie
dłużnika, że jego małżonek taką zgodę wyraził. Może to być wykazane jedynie dokumentem
urzędowym lub prywatnym (art. 787 kpc). W praktyce oznacza to, że zapobiegliwy wierzyciel nie
udzieli kredytu bądź pożyczki osobie zamężnej, gdy nie uzyska pisemnej zgody współmałżonka na
zaciągniecie tego zobowiązania. Z drugiej strony, brak takiej zgody nie wiąże się, jak poprzednio, z
sankcją nieważności, a jedynie z możliwością egzekwowania zadłużenia ograniczoną do majątku
osobistego samego dłużnika.

W sytuacji, gdy podpis małżonka na dokumencie wyrażającym jego zgodę na zaciągniecie
zobowiązania zostanie sfałszowany przez nieuczciwego dłużnika, jego partner lub wierzyciel może
złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Wyrok skazujący za takie przestępstwo będzie
wiążący dla sądu orzekającego o klauzuli wykonalności czy rozpoznającego powództwo
przeciwegzekucyjne i zwolni tę osobę z obowiązku uregulowania długu nieuczciwego małżonka.

Ponadto w przypadku długów zaciągniętych przez jednego z małżonków (nawet bez wiedzy i zgody
współmałżonka) w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych, normalnych potrzeb rodziny
dotyczących zapewnienia rodzinie np. wyżywienia, ubrania, mieszkania, ochrony zdrowia, rozwoju
duchowego i kulturalnego za ich spłatę odpowiedzialni są oboje małżonkowie solidarnie (art. 30 § 1
kro). To oznacza, że wierzyciel może w tym przypadku dochodzić zaspokojenia z majątku wspólnego
małżonków, jak i z majątków osobistych każdego z nich.

Julia Krupa-Ignaczak, radca prawny z Kancelarii Prawnej RAVEN Krupa&Stańko

www.kancelariaraven.pl

www.kruksa.pl

Strona 4 z 4