1

W skali międzynarodowej pod hasłem „równość szans na rynku

pracy“ z coraz większym nasileniem prowadzone są dyskusje i

rozwijane nowe koncepty dotyczące środków zwalczających

dyskryminację, a popierających równe traktowanie. Dzięki

wspólnej inicjatywie europejskiej EQUAL temat ten podjęto

również w Austrii: ma to na celu stworzenie instrumentów

zwalczających dyskryminację na rynku pracy, uczulenie

społeczeństwa na ten problem i wypracowanie specyficznych

dla austriackiego rynku pracy rozwiązań. Prezentowane są nowe

rozwiązania i rezultaty, mające na celu rozwinięcie efektownego

mechanizmu obronnego przeciwko dyskryminacji.

„

… ludzie w Austrii są coraz bardziej rasistowscy i

okrutni. Mnie to już męczy …

“

(wypowiedź bezrobotnego

migranta w dzielnicowym biurze Urzędu Pracy w Wiedniu).

Również na austriackim rynku pracy zdarzają się przypadki

dyskryminacji. Bogactwo rozmaitych kultur, tradycji, stylów życia

i postaw oraz ich konfrontacja przynosi z sobą wiele pozytywnych

efektów, ale także stwarza konflikty i nierówności. Powodem

takich nierówności na rynku pracy są po części warunki prawne,

stale rosnące bezrobocie, a co za tym idzie rywalizacja, często

przypominająca walkę oraz ludzkie niezadowolenie.

By przedstawić przykłady dyskryminacji w miejscu pracy

oraz w sytuacji, kiedy migrant/migrantka poszukuje pracy,

przeprowadzono wywiady z migrantami na temat ich osobistych

doświadczeń w Urzędzie Pracy w Wiedniu oraz w placówce

opiekuńczej Poradni dla Migrantów zajmującej się polityką rynku

pracy. Przykłady te mają na celu unaocznienie różnych form

dyskryminacji i pogłębienie świadomości.

Co to jest dyskryminacja?

Dyskryminacja to rozróżnianie, oddzielanie, pokrzywdzanie,

nierówne traktowanie, nieszanowanie, wykluczanie pojedyńczej

osoby lub grupy z powodu jej rasy albo etnicznego pochodzenia,

jej religii czy światopoglądu, kalectwa, jej wieku lub jej orientacji

seksualnej; dyskryminacja jest związana z konstelacjami władzy.

W takiej sytuacji określonym, mniej wpływowym grupom

społecznym nie przyznaje się tych samych praw, co pozostałym

członkom społeczeństwa. Istniejące problemy, związane z

moralnymi uprzedzeniami, przypisuje się dyskryminowanym

grupom. Te osoby i grupy stawia się w roli kozła ofiarnego.

Pojedyńczy człowiek nie jest już traktowany jako indywidualna

osobowość, lecz jedynie jako członek danej grupy noszący

przypisane jej cechy.

Dyskryminacja

w sektorze pracy

2

Dyskryminacja jest formą nierównego traktowania

pojedyńczych osób i grup na różnych płaszczyznach i jako

taka sprzeczna jest w każdym względzie z podstawową

zasadą Praw Człowieka.

Jak i kiedy odbywa się dyskryminacja?
Jak można ją rozpoznać?

Dyskryminacja może zaistnieć w różnych formach i być przez

różne osoby rozumiana w odmienny sposób. Pojęcie tego, co

jest dyskryminacją, podlega subiektywnym odczuciom i jest

zależne od osobistych granic danego człowieka. W

rzeczywistości każdy z nas jest w jakiś sposób dotknięty

dyskryminacją, ponieważ kultura składa się z różnych

wzajemnie się uzupełniających systemów interpretacji i

orientacji, wskutek czego dana osoba może się powoływać na

wiele „kultur“.

Kilka przykładów:

Pani Rosa pochodzi z byłej Jugosławii, ma 40 lat, w swojej

ojczyźnie ma ukończone studia wyższe. Pani Rosa odnosiła

sukcesy i zrobiła w ostatnich latach karierę w swoim

przedsiębiorstwie. Jest matką dwojga małych dzieci, a

obecnie jest na urlopie wychowawczym. Z powodu

dwukrotnej ciąży znacznie przybrała na wadze. Do tego

dochodzi jeszcze przesunięcie chrząstek kręgowych. Z

powodu obciążenia stresem po wielu latach znów zaczęła

palić.

Chociaż pani Rosa ma ukończone studia wyższe i w swoim

przedsiębiorstwie cieszy się bardo dobrą pozycją, istnieją

jednak liczne bariery, jak: wiek, dzieci, przynależność etniczna,

waga, stan cywilny, stan zdrowotny, palenie – utrudniające

powrót na miejsce pracy i możliwe, że nawet narażające panią

Rosę na dyskryminację.

Styl życia pracowników budowlanych z byłej Jugosławii,

którzy od ponad 30 lat razem żyją w małym mieszkaniu

służbowym w siedem osób na minimalnej powierzchni, i

mają najniższe dochody, nie jest przez nich samych

postrzegany jako dyskryminowany styl życia. Wyraźna jest

jednak nierówność praw i warunków społecznych w

porównaniu z sytuacją obywateli austriackich.

Posługiwanie się w sferach publicznych (dzień codzienny,

polityka, media, wszelkie formy wizualne, żarty itd.)

wyrażeniami typu „mafia turecka“ („Türkenmafia“) albo

„Tschusch“ dla „przybyłych z Turcji“ implikuje niższy status

tej grupy etnicznej. Język jest ważnym środkiem

komunikacji; stosowanie określonych pojęć jest często

obciążone negatywnymi konotacjami.

Dlaczego dzisiaj częściej prowadzone
są dyskusje na temat dyskryminacji?

!

Chociaż w Austrii – w porównaniu z innymi krajami

europejskimi – panuje niższe i dużo wolniej rosnące bezrobocie,

szuka się winnych temu zjawisku kozłów ofiarnych.

!

Wielu migrantów nie dotyczą już silne dyskryminacje prawne,

dlatego dopiero teraz w ogóle mogą zostać zauważone

nieformalne formy dyskryminacji.

!

W porównaniu z wcześniejszą sytuacją obecnie jest na rynku

pracy o wiele więcej migrantów drugiej generacji, często

wychowanych w represyjnych warunkach politycznych i

rodzinnych. Dużo bardziej niż ich rodzice domagają się oni

równego traktowania wobec prawa.

!

Można przypuszczać, że druga generacja, jak również nowi

migranci okresu ostatnich 10 lat mają lepsze wykształcenie niż

migranci przybyli wcześniej. Dzięki temu lepiej potrafią

zrozumieć abstrakcyjne pojęcie dyskryminacji oraz dostrzec w

niej niesprawiedliwość.

Wymiary dyskryminacji

!

Pokrzywdzenie socjalne i prawne

Obywatelki i obywatele obcego pochodzenia mają ograniczone

prawo do świadczeń socjalnych i nie mają wolnego dostępu do

rynku pracy.

„

… Jestem skazany na tę pracę. Obiecywali, że załatwią

mi zezwolenie na pracę, a jednak nie składają wniosku

… Po wypadku musiałem całymi tygodniami przebywać

w szpitalu zagranicą, ponieważ nie byłem zarejestrowany

i nie miałem ubezpieczenia. Nie miałem nawet

pieniędzy na bilet powrotny.

“

(kierowca ciężarówki)

!

Nierówność polityczna

Migrantom nie przysługuje – niezależnie od tego, jak długo już

są zasiedleni w Austrii – prawo wyborcze.

3

Rodzaje dyskryminacji

!

Automatyczne wykluczenie z grupy pracy: Jeśli mniejszość

etniczna danego społeczeństwa reprezentuje większość w

obrębie pewnej grupy, to zdarza się, że osoby innego

pochodzenia zostają wykluczone. Takie wykluczanie odbywa się

po części w formie lobby, by wzmocnić i zachować własną

pozycję. Z drugiej strony opiera się ono na akceptacji różnic,

a co za tym idzie konfrontacji normy i odchylenia.

„

… Staramy się nie brać innych obcokrajowców do

naszej grupy … Jeśli tam pracujesz, to automatycznie

próbujesz załatwić coś swoim. Dla innych nie ma

miejsca.

“

(Obywatel austriacki pochodzący pierwotnie z

innego kraju na temat stosunku mniejszość-większość na

rynku pracy)

!

Mobbing: wykluczenie danej osoby na zasadzie „czarnej

owcy“. Mobbing stanowi jedną z najgorszych form

dyskryminacji; przebiega w kolektywnym działaniu wobec danej

osoby albo grupy.

„

… Jugole znaleźli jakiś byle powód, by w wstrętny

sposób zmusić mnie do odejścia. Oni stanowili

większość, ja byłem na straconej pozycji …

“

(stosunek

obcokrajowca do obcokrajowca na rynku pracy)

!

Nierówne szanse w odniesieniu do awansu zawodowego,

wyższych zarobków i dalszego kształcenia, względnie szkolenia

pracowników. Na rynku pracy nie istnieje równość szans.

Sprawiedliwa konkurencja umożliwiłaby, aby z góry

pokrzywdzone grupy jak migranci i kobiety otrzymały szanse

przyswojenia sobie określonej wiedzy i umiejętności (języka).

Wyuczone umiejętności mogłyby być wykorzystane w miejscu

pracy, co przedsiębiorstwu przyniosłoby długoterminowe

korzyści. Niesprawiedliwa rywalizacja preferuje silne grupy oraz

kandydatki i kandydatów o wysokich kwalifikacjach. W typowej

dla dzisiejszej gospodarki walce i konkurencji dalsze kształcenie

i zdobywanie kwalifikacji przez zatrudnionych staje się dla

przedsiębiorstwa zadaniem gwarantującym przetrwanie.

„

… jak się ma dobre wykształcenie, to się znajdzie

czystą pracę. A inaczej to dalej będzie ze mną tak

samo …

“

(migrant pochodzenia chorwackiego).

!

Dyskwalifikacja: Istnieje tendencja, że gorszą, brudniejszą

i bardziej niebezpieczną pracę przekazuje się migrantom,

niezależnie od posiadanego przez nich wykształcenia i

kwalifikacji. Związane z ustawą o zatrudnieniu obcokrajowców

trudności natury społeczno-prawnej, idące za tym

egzysetncjalne lęki (zezwolenie na pobyt) sprzyjają takim

sytuacjom.

„

… my musimy robić najgorszą robotę … takie są realia

… dostajemy pracę, jak inni idą na urlop, a potem znów

musimy pauzować …

“

(pracownik budowlany)

„

Tam, gdzie nikt mnie nie widzi, tam każą mi pracować,

tzn. w magazynie, gdzie praca jest szczególnie ciężka …

“

(pracownik pochodzący z Afryki)

!

Ocena na podstawie wyglądu

W takim przypadku określone grupy z góry padają ofiarą

dyskryminacji, ponieważ wyklucza się je z procesu pracy.

Pracodawcy i pracownicy jako uzasadnienie często podają, że

firmie przyniosłoby to straty, tzn. starają się spełnić „rzekome”

życzenia klientów.

Wpływ noszonej na głowie chustki:

„

… Inaczej nie

znalazłabym żadnej pracy, no więc ściągam chustkę.

Mój mąż się pogodził.

“

(pracownica pochodzenia

tureckiego)

Wpływ koloru skóry osoby szukającej pracy:

„

… Przez

telefon nie mogą zauważyć, że wyglądam inaczej. Pół

godziny później idę się przedstawić, i słyszę: Przykro

mi, to stanowisko jest już zajęte … A jak znowu idę do

Urzędu Pracy, dostaję te same oferty.

“

(migrant

pochodzenia afrykańskiego).

Wpływ koloru skóry na stanowisku pracy:

„

… Wysyłają

mnie tam, gdzie nas nikt nie widzi. Nic nie jesteś w

stanie zrobić, ponieważ inaczej stracisz swoją pracę.

To naprawdę boli …

“

(inny migrant pochodzenia

afrykańskiego)

Oznacza to, że ludzie częstokroć są kategoryzowani i

redukowani do ich pochodzenia, koloru skóry, płci i wyglądu.

Egzystencjalny lęk i nieuznane kwalifikacje zmuszają do

znoszenia takich sytuacji.

!

Agresja słowna

„

… Jesteście jak małpy i na dodatek zachowujecie

4

się jak małpy. Ty czarnuchu …

“

(Stosunek pomiędzy

pracodawcą a pracownikiem)

Taka dyskryminacja była tolerowana przez pracowników i

kierownictwo przez wiele miesięcy, do momentu, kiedy sam

pokrzywdzony się temu sprzeciwił. Dyskryminacja słowna

działa subtelnie, poprzez społeczne etykiety dotyczące ludzi;

może dochodzić do jawnych działań dyskryminujących w formie

wyzwisk i obelżywych słów.

!

Przemoc psychiczna

Wykorzystywanie niższego statusu migranta:

„

… Nawet jeśli czas jest zapełniony … szybko dostaję

jeszcze nowe polecenie, choć praca jest już dawno

skończona. Jestem traktowany jak zwierzę …

“

(pracownik pochodzenia tureckiego)

Znajomość języka niemieckiego stanowi dla wielu migrantów

barierę. W rzeczywistości zarzut słabej znajomości języka w

licznych wypadkach to jedynie wymówka, nie mająca

najmniejszego znaczenia dla faktycznej pracy.

„

… Koleżanki i koledzy stale mi wypominają, że za

słabo znam niemiecki. A jak trzeba im coś wyjaśnić, to

przychodzą do mnie.

“

(pracownica pochodzenia

chorwackiego)

!

Stygmatyzacja danej osoby ze względu na jej pochodzenie

etniczne, narodowość lub kolor skóry

„

… Współpracownik wpakował mi przed nos ,Kronen-

zeitung’ z nagłówkiem: ‚3 000 afrykańskich handlarzy

narkotyków w Austrii’ …

“

(pracownik pochodzący z Afryki)

Istniejące stereotypy i uprzedzenia prowadzą na rynku pracy do

pokrzywdzenia i dyskryminacji określonych grup.

!

dyskryminacja widoczna

!

dyskryminacja niewidoczna

„

… Obojętne, czy pracujesz dobrze, jako pierwszy

zwolnienie dostaje zawsze obcokrajowiec. Zauważysz to

po ich zachowaniu w stosunku do ciebie. Niektórzy

mówią to otwarcie bez najmniejszych skrupułów. A inni

… rozpoznasz to po ich mimice i zachowaniu …

“

(migrant)

„

… czegobyśmy nie robili, i tak zawsze pozostaniemy

obcokrajowcami. Nieważne, czy masz obywatelstwo,

czy nie, już do końca będziesz codzoziemcem. U mnie

nic się nie zmieniło …

“

(pracownica)

Dyskryminacja może przyjmować różne formy, dlatego często

jest stosunkowo trudno rozpoznać dyskryminację jako taką,

tudzież ją zdefiniować. Bywa, że dyskrymiancja ze względu na

określone cechy zostaje jawnie wymówiona albo nawet zapisana,

jak np. w ogłoszeniach o pracę, w których z góry wyklucza się

migrantów.

Dyskryminacja może też przyjąć niewidoczne formy, jak na

przykład: wypowiedzenie bądź też wypowiedzenie z

nieprzekonywujących powodów, faworyzowanie w rozpatrywaniu

podań o posadę obywatelek i obywateli austriackich, chociaż

istnieją takie same kwalifikacje, wykluczanie określonych grup

albo osób podczas rozmów albo przy podejmowaniu decyzji,

nieinformowanie o możliwościach dalszego kształcenia i innych

ulgach, niebezpośrednie rozpowszechnianie informacji, że

korzystanie z chorobowego i innych prawnie przysługujących

dni wolnych od pracy spowoduje rozwiązanie stosunku pracy.

Rynek pracy bez dyskryminacji

Dyskryminacja jest spotykana zarówno na rynku pracy, jak i w

sektorze socjalnym, nierówne traktowanie ma miejsce w

społeczeństwie na wielu płaszczyznach. Dyskryminacja stanowi

jednakże zarówno dla migrantów, jak i pracodawców przeszkodę

w osiągnięciu ich interesów przedsiębiorczo-gospodarczych oraz

społecznych.

Przedsiębiorstwo, w którym dyskryminacja nie jest obecna,

wzmacnia składniki zadowolenia z pracy, jak motywacja do

pracy, koleżeńskość i identyfikacja z przedsiębiorstwem.

Prowadzi to do wzrostu produktywności, efektywności i zysków

przedsiębiorstwa. Oprócz tego przedsiębiorstwo, w którym

dyskryminacja i rasizm nie istnieją, stwarza pewną stabilność i

dobry wizerunek.

Dlatego zakłady i przedsiębiorstwa są świadome, że w ich

interesie gospodarczym leży stosowanie różnych instrumentów i

środków zaradczych przeciwko dyskryminacji – na ogół

wychodzą one dobrowolnie od kierownictwa – takich jak: Codes

of Conduct, Diversity Management, Gender Mainstreaming –,

co ma na celu podjęcie przeciwko temu działań prewencyjnych i

zapewnienie równego traktowania obywateli

(patrz: Strategie i

instrumenty przeciwko dyskryminacji).

Obok wymienionych powyżej wybranych instrumentów ważny

5

środek działający zarówno przeciwko dyskryminacji, jak też w

obronie równego traktowania stanowią funkcjonujące na arenie

narodowej i międzynarodowej ramowe warunki prawne, jak

ustawy antydyskryminacyjne, ustawy o równym traktowaniu

obywateli oraz umowy zbiorowe. Ratyfikacja międzynarodowych

ustaw antydyskryminacyjnych oraz ustaw dotyczących równego

traktowania obywateli powoduje, że również Austria jest

zobowiązana do ich wprowadzenia i przestrzegania.

Postępująca internacjonalizacja i globalizacja rozwijają wspólne

wartości, sprzeciwiające się dyskryminacji i propagujące ideę

równego traktowania obywateli.

Przyznanym w ramach EQUAL subwencjom należy

zawdzięczać, że tą tematyką zaczęto się również efektywnie

zajmować w Austrii. Dzięki temu specjalnie dla austriackiego

rynku pracy można było wypracować wiele założeń

dotyczących dyskryminacji i równego traktowania.