4

44

4

Jedn¹ z najbardziej
ludzkich, spoœród wie-
lu charakterystycz-
nych dla cz³owieka
cech, jest c

ciie

ek

ka

aw

wo

oœ

Ͼ

æ.

W po³¹czeniu z upo-
rem, pracowitoœci¹
i dociekliwoœci¹ czêsto
by³a Ÿród³em odkryæ –
zarówno tych popy-
chaj¹cych cywilizacjê
do przodu, jak i tych,
które na lata pogr¹¿a³y
j¹ w mrokach.
Jaka jest historia wyna-
lazków i odkryæ, sk¹d
siê bra³y, kto i gdzie ich
dokonywa³, jaki by³ ich
dalszy los i wp³yw na
cywilizacje?

TUNEL

Powstanie tuneli zwi¹zane jest z rozwo-

jem pierwszych budowli in¿ynierskich, akwe-
duktów doprowadzaj¹cych wodê, póŸniej sieci
kana³ów ¿eglownych i wreszcie dróg l¹do-
wych, w tym szczególnie linii kolei. Istotnym
bodŸcem do podjêcia wysi³ku budowy tuneli
by³ silny rozwój handlu i przemys³u oraz zwi¹-
zana z nim potrzeba usprawnienia wymiany
towarowej pomiêdzy ró¿nymi regionami. Tunel
okaza³ siê byæ
idealnym rozwi¹-
zaniem zarówno
w celu pokonania
przeszkód natu-
ralnych, jak
i skrócenia drogi.
Potrzeba takich
przepraw w spo-
sób szczególny
widoczna by³a
w Alpach, które
rozdzielaj¹ uprze-
mys³owione pañstwa po³o¿one
w centrum rozwijaj¹cej siê Europy.
W tych wysokich górach szczyty
i prze³êcze czêsto nawiedzaj¹ obfi-
te opady œniegu, które uniemo¿li-
wiaj¹ transport w miesi¹cach zi-
mowych, czyni¹c szlaki nieprze-

Australopitek i Homo habilis – cz³owiek pierwotny.

Homo sapiens – cz³owiek rozumny.

Pierwsze wyraŸne przejawy tzw. kultury rolnej – uprawy, co poci¹-

ga za sob¹ pocz¹tki osiad³ego trybu ¿ycia (Mezopotamia, Azja

Wschodnia, Meksyk, Peru).

Król Hiskia nakazuje zbudowaæ kana³ wodny, który

umo¿liwi doprowadzenie do Jerozolimy wody ze Ÿród-

³a Gibon. Powstaje tunel w kszta³cie litery „S” o d³u-

goœci 530 m, szerokoœci 60–80 cm. Wysokoœæ tunelu

wynosi przy wlotach odpowiednio 180 cm i 300 cm,

spadek zaledwie 30 cm.

W Alpach, na szlaku Gotharda, zostaje przebity pier-

wszy tunel drogowy. Umo¿liwia on sprawn¹ wymianê

towarow¹ przez Alpy Œrodkowe. Dot¹d wysokogórskie

prze³êcze by³y w okresie zimowym niedostêpne.

W Anglii po 5 latach prac

powstaje tunel Sapperton,

najd³u¿szy angielski tunel

wykonany na kanale ¿eg-

lownym.

Pod nadzorem francuskie-
go in¿yniera Gayanta wy-

budowano pierwszy tunel o du¿ym przekroju, który

wydr¹¿ono przez piaszczyste pasmo górskie. Tunel

by³ fragmentem kana³u wodnego St. Quentin, nowa-

torskim rozwi¹zaniem podczas jego budowy by³o pro-

wadzenie prac wed³ug harmonogramu i przemyœlane równowa¿e-

nie ciœnienia górotworu.

Angielski in¿ynier Marc Isambard Brunel skonstruowa³ maszynê do

budowy tuneli. Jej tarcza œwidrowa z dŸwignikiem œrubowym mog-

³a pracowaæ w miêkkim pod³o¿u. Bezpoœrednio za tarcz¹ tunel ob-

murowywano ceg³ami.

George Stephenson po 4 latach budowy ukoñczy³ pierwszy tunel

kolejowy na trasie Liverpool–Manchester.

Ukoñczono budowê 1100-metrowej d³ugoœci tunelu pod Tamiz¹ (An-

glia). Pracami kierowa³ Marc Isambard Brunel, do budowy u¿yto

wynalezionej przez niego maszyny z tarcz¹ dr¹¿¹c¹. Powa¿n¹ trud-

noœæ podczas budowy stanowi³y przecieki wody.

Londyñskie koleje Metropolitan uruchamia-

j¹ pierwsze na œwiecie metro.

Po 13 latach prac ukoñczono budowê tunelu

pod Mont Cenis. Tunel mia³ pocz¹tkowo

d³ugoœæ 12 000 m, z uwagi na osuwaj¹ce

siê ska³y zosta³ wyd³u¿ony do 13 623 m.

Prace nadzorowali: Germain Sommeiller, Se-

bastiano Grandis, Severino Grattoni. Postêp

prac znacznie przyspieszy³o u¿ycie œwidrów

pneumatycznych specjalnie do tego celu

opracowanych przez Sommeillera.

Otwarto jeden z najstarszych tuneli drogo-

wych Col de Tende o d³ugoœci 3186 m, który

po³¹czy³ Francjê i W³ochy.

W Londynie uruchomiono pierwsz¹ liniê metra g³êbo-

kiego, którego tunele wykonano metodami górniczymi

z zastosowaniem tarcz. Po raz pierwszy zastosowano

tam w kolejce trakcjê elektryczn¹.

Zakoñczono budowê tunelu na trasie kolei transsyberyj-

skiej w miejscowoœci Poloviny (Rosja).

Plan tunelu. Niezwykłym osiągnięciem
technicznym było to, że pomimo iż prace
rozpoczęto z przeciwległych stron, obie
ekipy spotkały się na tym samym poziomie.

Ÿród³o Gihon

punkt spotkania

fa³szywe

tunele

sadzawka Siloam

Affusto – maszyna używana w XIX w. do drążenia tuneli w Alpach.

Drewniane bale podpierające ściany podczas budowy.

cz. 29

TUNEL

DROGA W SKALE

P i o t r K a w a l e r o w i c z

4

45

5

jezdnymi nawet przez 6 do 9 miesiê-
cy w roku.

Do powstania tuneli przyczy-

ni³ siê te¿ rozwój górnictwa, dziêki
któremu zdobywano doœwiadczenie,
jak dr¹¿yæ tunele i zabezpieczaæ ko-
rytarze przed zawaleniem. To w³aœ-
nie na bazie górniczych doœwiad-
czeñ zaczêto, do wykuwania tuneli
w litej skale, u¿ywaæ materia³ów
wybuchowych. W po³owie XIX w.

Marc Isambard Brunel
skonstruowa³ mecha-
niczn¹ tarczê wiertni-
cz¹ – specjalne narzê-
dzie do dr¹¿enia
w skale, co wydatnie
wp³ynê³o na tempo
prac.

W 1863 roku

powstaje pierwsza na
œwiecie kolej podziem-
na (metro) w Londynie.
Pocz¹tkowo by³a ona
zbudowana p³ytko pod
ziemi¹ metod¹ od-
krywkow¹, mia³a pier-
wotnie 6 km d³ugoœci
³¹cz¹c trzy dworce ko-
lejowe: Paddington,
Easton i King’s Cross.
Metro mia³o przyczyniæ
siê do usprawnienia
komunikacji w tym
gêsto zaludnionym
mieœcie. Z czasem roz-
wi¹zanie to zostaje
zastosowane równie¿
w innych wielkich ag-
lomeracjach miejskich.

Wraz ze wzrostem mo¿liwoœci tech-
nicznych in¿ynierowie planuj¹ coraz

œmielsze rozwi¹za-
nia. Powstaj¹ coraz
d³u¿sze tunele, które
przechodz¹ nie tylko
przez góry, ale rów-
nie¿ budowane s¹

pod dnem morza. Zapewnia to nie-
zak³ócony transport równie¿ przy
wzburzonym morzu i z³ej pogodzie.
Szczególne osi¹gniêcia w budowie
tuneli podmorskich ma Japonia –
gêsto zaludniony kraj rozrzucony na
kilku s¹siaduj¹cych ze sob¹ wys-
pach. To tam, pomimo du¿ego w tym

Homo erectus – cz³owiek wyprostowany.

Cz³owiek z Cromagnon.

Pojawia siê: pismo, ko³o, ¿agiel, wytop metali z rud.
W miastach Mezopotamii powstaj¹ pierwsze sieci ka-
na³ów s³u¿¹cych do odprowadzania œcieków.

Umiera Leonardo da Vinci, pozostawiaj¹c po sobie ok.
7000 stron notatek zawiera-
j¹cych pomys³y i wynalazki.
We Francji in¿ynier Francis
Andréossy buduje, na szla-
ku kana³u ³¹cz¹cego Ocean
Atlantycki z Morzem Œró-
dziemnym (Canal du Midi),
tunel Malpas. Ma on szero-
koϾ 6,9 m, wysokoϾ
8,4 m i d³ugoœæ 157 m.
Francuski in¿ynier, Albert
Mathieu, zaprojektowa³
pierwszy tunel pod
kana³em La Manche,
przez który mia³y
przeje¿d¿aæ doro¿ki.
Zleceniodawc¹ i inic-
jatorem tego przed-
siêwziêcia by³ pier-
wszy konsul Francji
Napoleon Bonaparte.
Po 2 latach ukoñczono
budowê Union Canal
Tunnel o d³ugoœci
222 m. Jest to najstar-
szy zachowany tunel
na terenie USA.
Francuz Thome de Ga-
mond zaproponowa³
przebicie tunelu pod kana³em La Manche i stworzenie
po³¹czenia kolejowego z Francj¹. Zaproponowa³ m.in.
usypanie 13 sztucznych wysp –
przyczó³ków, umo¿liwiaj¹cych pro-
wadzenie prac pod dnem morza.
Rozpoczêto, pod nadzorem szwaj-
carskiego in¿yniera Louisa Favre’a,
budowê tunelu kolejowego Got-
tharda. Budowê tego licz¹cego
15 km d³ugoœci tunelu zakoñczono
po 10 latach. Podczas prac w wyni-
ku licznych wypadków zginê³o po-
nad 200 robotników.
Na terenie nale¿¹cym dziœ do województwa ma³opolskie-
go otwarto tunel kolejowy o d³ugoœci 764 m. Do dziœ u je-
go wylotu istnieje stacja Tunel, zaœ miejscowoœæ o tej na-
zwie zosta³a w³¹czona do wsi Uniejów-Rêdziny. Przez
stacjê Tunel przebiegaj¹ dwie wa¿ne linie kolejowe: Kra-
ków–Kielce–Radom–Warszawa i Tunel–Sosnowiec G³ó-
wny. Obecnie na stacji zatrzymuj¹ siê poci¹gi w kierun-
ku Katowic, Krakowa, Zakopanego, Sêdziszowa i Kielc.

Tunel ten wykonano za pomocą materiałów wybu-
chowych – wysadzając skałę, zamiast ją drążyć.

Lokomotywa powietrzna
używana podczas budo-
wy tunelu.

3 000 000 lat p.n.e.

2 000 000–1 500 000 lat p.n.e.
350 000-250 000 lat p.n.e.
ok. 10 000 lat p.n.e.

ok. 8 000 p.n.e.

w IV tysi¹cleciu p.n.e.

ok. 2600 r. p.n.e.

ok. 710 r. p.n.e.

p.n.e. /n.e.

V 1519 r.

1666 r.
1707 r.

1789 r.

1802 r.

1803 r.

1825 r.
1827 r.

1830 r.

1842 r.
1856 r.

1863 r.

1870 r.

1871 r.

1882 r.
1884 r.

1890 r.

1904 r.

4

46

6

rejonie zagro¿enia
trzêsieniami ziemi,
powstaj¹ tunele
wielokilometrowej
d³ugoœci.

Po etapie po-

konywania trud-
noœci technicznych
zwi¹zanych z bu-
dow¹ oraz zapew-
nieniem bezpie-
czeñstwa, zwróco-
no siê ku psycholo-
gicznym aspektom
podró¿y w tunelu.
G³ównie zaœ zmniejszeniu uczucia napiêcia
czy wrêcz lêku podró¿nych, wynikaj¹cego
z przebywania w ograniczonej przestrzeni.
Badania wykaza³y, ¿e bardzo istotnym czynni-
kiem jest np. zapewnienie podró¿uj¹cym
(w dowolnym momencie) odpowiedzi na pod-
stawowe pytania: „gdzie jestem” i „jak dale-
ko mam do wyjœcia?”. Nad wzmocnieniem
poczucia bezpieczeñstwa podró¿nych pracuj¹
specjalne ekipy sk³adaj¹ce siê z psychologów,
architektów i techników oœwietlenia. Zajmuj¹
siê one m.in. odpowiednim doborem kolorów
œcian, oœwietlenia czy kszta³towaniem przes-
trzeni. Aby
osi¹gn¹æ za-
mierzony efekt,
wykorzystywa-
ne s¹ œrodki
techniczne, ale
te¿ z³udzenia
optyczne, jak
np. specjalne
iluminowane
pionowe kolum-
ny (pasy), poz-
walaj¹ce op-
tycznie „posze-
rzyæ” tunel.

!

Czy wiesz, ¿e...

Wybór metody dr¹¿enia jest uzale¿-

niony od warunków hydrogeologicznych
i g³êbokoœci zalegania tunelu. Generalnie
stosowane s¹ trzy metody:

•

odkrywkowa,

•

podziemna z zastosowaniem techniki
strzelniczej,

•

podziemna przy u¿yciu tarczy.

Do przygotowania kalendarium
wykorzystano materia³y Ÿród³owe:
„Kronika Techniki” – Praca zbiorowa,
wyd. WEP PWN,
www.budowle.pl/najdluzsze/najdluzsze_tu-
nele.php.

Inauguracja tunelu Simplon (I) o d³ugoœci 19 803 m, który po³¹-

czy³ W³ochy i Szwajcariê. Szef in¿ynierów Brandt zaproponowa³

nowatorskie rozwi¹zanie, którym by³o wykucie 2 otworów do ko-

munikacji w przeciwnych

kierunkach, co uczyni³o tu-

nel bezpieczniejszym.

W Alpach zostaje oddany

tunel kolejowy Lötschberg

o d³ugoœci 14 612 m.

W³adze Warszawy podjê³y

uchwa³ê o opracowaniu pro-

jektu kolei podziemnej.

Otwarto tunel pod naj-

wy¿sz¹ w Europie gór¹

Mont Blanc (4807

m.n.p.m.), pomiêdzy

Francj¹ a W³ochami

o d³ugoœci 11 660 m.

Oddano do u¿ytku gór-

sk¹ kolejkê szynowo-li-

now¹ wwo¿¹c¹ turys-

tów i narciarzy na lodo-

wiec w rejonie aus-

triackiego szczytu Kit-

zsteinhorn. Od chwili

uruchomienia wwioz³a

na lodowiec w Alpach

bez ¿adnej awarii

ponad 17 mln pasa-

¿erów.

W Alpach oddano do u¿ytku

nowy tunel œw. Gotarda.

W Szwajcarii oddano do

u¿ytku najd³u¿szy tunel ko-

lejki w¹skotorowej – Furka.

D³ugoœæ: 15 442 m.

Otwarcie najd³u¿szego nie-

mieckiego tunelu Land-

brücken pod Fuld¹ o d³ugoœ-

ci 10 748 m.

W Norwegii otwarto Gudvangatunnelen o d³ugoœci 11 428 m.

Otwarty w Norwegii najg³êbszy podwodny tunel Hitra ma d³ugoœæ

5645 m i znajduje siê na g³êbokoœci 264 m.

W Warszawie zostaje oddany do eksploatacji I odcinek metra d³u-

goœci 11 km, od stacji Kabaty do stacji Politechnika.

W Norwegii po 5 latach budowy oddano 24 510 m d³ugoœci tunel

Laerdal. Wybudowano go kosztem 125 milionów USD.

W Rosji na trasie kolei transsyberyjskiej oddano tunel Severomuiskij

o d³ugoœci 15 300 m

Otwarcie tunelu pod masywem Qinling (Chiny) o d³ugoœci 18 500 m.

Uroczyste otwarcie tzw. Zag³êbienia Wis³ostrady – najd³u¿szego tu-

nelu drogowego w Polsce (930 m w kierunku po³udniowym

i 889 m w kierunku pó³nocnym). W przeciwieñstwie do innych tune-

li nie biegnie on ani pod gór¹, ani pod rzek¹, ale wzd³u¿ Wis³y.

Współczesny pociąg w nowym tunelu.

Wjazd od strony Włoch.

Do budowy tunelu używano ma-
szyn, ale nadal część prac odbywa-
ła się ręcznie.

Ponad dwie trzecie trasy
przebiega w tunelu – ko-
lejka ta bywa nazywana
„alpejskim metrem”.

W 1957 r. została utworzona specjalna grupa zajmująca
się projektowaniem tunelu pod kanałem La Manche.
W 1973 roku przedstawiono cztery projekty:
Europont – był to most zawieszony na kevlarowych li-
nach, jednak szybko ten projekt został zarzucony, gdyż
koszt wynosił 6 miliardów funtów.
Euroroute – było to połączenie mostu i tunelu pod mo-
rzem.
Channel Expressway – połączenie podziemne drogi
oraz kolei.
Eurotunnel – ten projekt został opracowany w latach
1972–75; założeniem były dwa tunele kolejowe oraz trze-
ci dla serwisu i długość ich miała wynosić 50 km.

4

47

7

Z przymr u¿eniem oka

Tune_L

Tu_Nell

Euro-tunnel

War to poznaæ

Tunel

Tunel – bu-

dowla komunikacyjna
w postaci d³ugiego
korytarza – podziem-
na lub podwodna,
wykonana metod¹
odkrywkow¹ lub dr¹-
¿enia. S³u¿y do omija-
nia przeszkód tereno-
wych. Najczêœciej s¹
to budowle geotech-
niczne maj¹ce swoje

wyloty na powierzchni ziemi, ale mog¹ to
byæ równie¿ budowle hydrotechniczne –
sztolnie wodne.

W Hamburgu (Niemcy) zostaje oddany do u¿ytku tunel
pod rzek¹ £ab¹, o d³ugoœci 448,5 m. Jest to pierwszy na
kontynencie europejskim tunel pod rzek¹. Nietypowo
rozwi¹zano komunikacjê w tunelu – do wjazdu s³u¿¹
specjalne windy dla samochodów oraz klatki
schodowe.
Ukoñczono drug¹ ga³¹Ÿ tunelu Simplon
o d³ugoœci 19 823 m.

Na wyspie Honsiu (Japonia) otwarto tunel
Shimizu (d³. 9702 m)
Otwarto tunel Appennino na drodze z Bolo-
nii do Florencji (W³ochy): 18 507 m.
Rozpoczêto budowê tunelu Seikan ³¹cz¹cego
wyspê Hondo z Hokkaido (Japonia). Podczas
budowy tunelu natrafiono na wyj¹tkowo
trudne warunki geologiczne, co opóŸni³o pra-
ce i podnios³o ko-
szty. Dr¹¿enie ukoñ-
czono w 1983 r.,
koszt wykonania to
7 miliardów dola-
rów. Tunel otwarto
w 1988 r.
Otwarcie podmor-
skiego tunelu Kan-
mon ³¹cz¹cego ja-
poñskie wyspy
Hondo i Kiusiu mie-
rz¹cego 18 560 m.
Podczas budowy
tunelu do kruszenia
ska³ u¿yto specjal-
nych urz¹dzeñ gór-
niczych. Zastoso-
wano specjalne dy-
sze wyrzucaj¹ce
z ponaddŸwiêkow¹
prêdkoœci¹ wodê
sprê¿on¹ do 700
barów.
Otwarto Daishimi-
zu – najd³u¿szy
(w tym czasie) tu-
nel œwiata, mierz¹-
cy 22 228 m,
pomiêdzy Omiya
a Niigata w Japo-
nii.
Nast¹pi³o oficjalne
otwarcie przez królow¹ El¿bietê II oraz francuskiego

prezydenta François Mitter-
randa tunelu pod kana³em
La Manche, który po³¹czy³
Angliê i Francjê. Eurotunnel
zbudowany jest z 3 osob-
nych tuneli (2 przewozo-
wych i 1 awaryjnego), œred-
nica tunelu przewozowego
wynosi 7,60 m, d³ugoœæ ka¿-
dej nitki tunelu to 50 km.

Środkowa część tunelu Simplon znajduje
się ok. 2100 m pod powierzchnią.

Tunel ma długość 53 850 m z czego część
podmorska liczy 23 350 m. Tunel wykonano
z zastosowaniem techniki strzelniczej. Do je-
go budowy zużyto 2800 ton materiałów wy-
buchowych i 168 tysięcy ton stali.

Tunel Seikan w przekroju

1,067 m

1,435 m

7,85

m

9,70 m

1906 r.
1911 r.

1914 r.
1922 r.

1925 r.
1932 r.

1934 r.
1965 r.
1971 r.

1974 r.

1975 r.

1977 r.

25 VI 1982 r.

15 XI 1982 r.

17 XII 1982 r.

1991 r.
1994 r.

6 V 1994 r.

1995 r.

2000 r.

2001 r.

2002 r.

30 VIII 2003 r.