W ¿yciu codziennym pieni¹dz jest

œrodkiem p³atniczym, pozwalaj¹cym
na dokonanie zakupu lub bezzw³ocz-
ne i ostateczne uregulowanie d³ugu.
Z ekonomicznego punktu widzenia
pe³ni funkcjê:

– powszechnie akceptowanego

œrodka wymiany,

– narzêdzia oceny wartoœci,
– instrumentu oszczêdzania.
Papierowe pieni¹dze s¹ specy-

ficznym rodzajem dokumentów. Za-
wieraj¹ sta³e elementy, które odró¿-
niaj¹ je od innych dokumentów, a s¹
to:

– nazwa emitenta: banku, pañ-

stwa lub zwi¹zków pañstw,

– wielokrotnie powtórzone ozna-

czenie nomina³u, serii i numeru,

– najczêœciej data emisji,
– podpis, podpisy.

Elementy te w harmonijny sposób

s¹ wplecione w szatê graficzn¹ bank-
notu, tak aby by³y widoczne i jedno-
czeœnie wspó³gra³y z symbolik¹ pa-
triotyczn¹, postaciami historycznymi,
obrazami przyrody czy architektury
danego kraju, wype³niaj¹cymi grafikê
banknotu.

Banknoty wykonane s¹ na papie-

rze o specjalnych w³aœciwoœciach,
zadrukowane dwustronnie z zastoso-
waniem unikalnych technik i specjal-
nych farb. Dodatkowo na ich po-
wierzchniê s¹ naniesione ró¿nego ro-
dzaju elementy zabezpieczaj¹ce, np.
znaki holograficzne. Banknot dobrze
wykonany stanowi dzie³o sztuki. Jest
on te¿ w mistrzowski sposób zabez-
pieczony. Wszystko to ma u³atwiæ
u¿ytkownikowi b³yskawiczn¹ weryfi-
kacjê, a fa³szerzowi utrudniæ jego
podrobienie. Banknoty wykonuje siê
w formatach wygodnych w u¿ytkowa-
niu i liczeniu.

Wymagania produkcyjne s¹ bar-

dzo wysokie. Obecnie specjalnie do
zintegrowanej, kompletnej produkcji
banknotów budowane s¹ maszyny
o wydajnoœci wynosz¹cej 10 000 ar-
kuszy na godzinê, z synchronizowa-
nym systemem nadzoru, który kon-
troluje ka¿dy arkusz od pocz¹tku pro-
cesu a¿ do jego koñca. Automatycz-
na linia do obróbki koñcowej tnie, li-
czy, wi¹¿e i foliuje banknoty.

Pomimo licznych kontroli zdarza

siê, ¿e do obiegu trafiaj¹ banknoty
obarczone b³êdami drukarskimi,
zwane b³êdodrukami. Nale¿¹ one do
rzadkoœci, a wy³apane przez fachow-
ców zyskuj¹ status banknotów kolek-
cjonerskich, których wartoœæ rynko-
wa niejednokrotnie przewy¿sza no-
minaln¹.

Najczêœciej wystêpuj¹cy na bank-

notach b³¹d to podwójne zadrukowa-
nie – elementy awersu i rewersu
znajduj¹ siê wtedy na jednej stronie –
lub brak nadruku czêœci jednej ze
stron. B³êdy mog¹ dotyczyæ braku
zabezpieczenia
w rodzaju holo-
gramu, kinegra-
mu, z³otej rozety,
farby zmiennej
optycznie lub me-
talizowanej. Zda-
rza siê, i¿ znak
wodny lub pasek
zabezpieczaj¹cy,
popularnie zwany
nitk¹, znajduj¹ siê
po niew³aœciwej
stronie banknotu.
Jest to wynik nie-
prawid³owego u³o-
¿enia stosu papie-
ru do druku.
Pojawiaj¹ siê te¿
b³êdy polegaj¹ce

na opuszczeniu w tekœcie litery lub
wystêpowaniu niew³aœciwej. Ukaza-
nie siê w obiegu banknotów z b³êdem
jest zjawiskiem naturalnym, wystêpu-
j¹cym nawet w przypadku renomo-
wanych firm. Fakt ten nie powinien ni-
kogo bulwersowaæ. Przyk³adem ta-
kiej pomy³ki s¹ banknoty brazylijskie,
wydrukowane w firmie Thomas de la
Rue, na których umieszczono napis
MINSTRO zamiast w³aœciwego MINI-
STRO. Pomy³ki najczêœciej powstaj¹
na skutek:

– nieuwagi obs³ugi,
– wady urz¹dzenia drukuj¹cego.

Banknoty drukowane s¹ zawsze

w arkuszach, dlatego b³êdy powsta³e
podczas druku dotycz¹ najczêœciej
wszystkich banknotów w arkuszu.

Banknot o nominale 10 dolarów

Na awersie brak lewej czêœci na-

druku, który znajduje siê z prawej
strony rewersu banknotu (ryc. 1a, b).

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

45

Z PRAKTYKI

Prawdziwe czy fa³szywe
– przypadki b³êdodruków na banknotach

Ryc. 1a, b.

Uszkodzenie spowodowane zo-

sta³o za³amaniem rogu arkusza
w trakcie druku (ryc. 2).

Banknot o nominale 20 dolarów

Na awersie widaæ z lewej strony

przesuniêcie stempla banku emisyj-
nego (ryc. 3). Przyczyn¹ jest b³¹d
techniczny. W czasie druku maszyna
nie wyrówna³a marginesu górnego
arkusza.

Na stronie awersowej widoczne

s¹ elementy wykonane technik¹ ty-
pograficzn¹, a brak jest elementów
wykonanych technik¹ stalorytnicz¹
(ryc. 4). Wada powsta³a podczas
druku, kiedy podajnik maszyny po-
bra³ dwa arkusze papieru i tym sa-
mym papier spodni nie zosta³ zadru-
kowany.

Banknot o nominale 50 dolarów

Na awersie stempel banku emisyj-

nego zosta³ wykonany technik¹ typo-
graficzn¹, czyli w³aœciw¹ dla tego ele-
mentu, ale kolorem zielonym, a nie
czarnym. Drukarz pomyli³ kolor farby
(ryc. 5).

Banknot o nominale 100 dolarów

Na awersie seria i numer, symbol

banku oraz stempel Skarbu Pañstwa
zosta³ wykonany w³aœciw¹ dla tych
elementów technik¹ typograficzn¹,
ale kolorem niebieskim, a nie zielo-
nym. Spowodowane to by³o najpraw-
dopodobniej niedok³adnym umyciem
ka³amarza lub zespo³u farbowego
maszyny drukarskiej po poprzednim
druku. To niedopatrzenie mog³o spo-

wodowaæ niew³aœciw¹ zmianê koloru
na pierwszych arkuszach (ryc. 6).

Banknot o nominale 100 z³

Na prawid³owo wydrukowanym

rewersie znalaz³ siê fragment awer-
su – czêœæ cyfry i krzy¿yka. B³¹d po-
wsta³ wskutek nieprawid³owego
funkcjonowania urz¹dzenia podaj¹-
cego arkusze do druku (ryc. 7). Ma-
szyna nie wyrówna³a marginesu
i czêœæ obrazu odbi³a siê na cylin-
drze dociskowym, a nastêpnie jej lu-
strzane odbicie zosta³o utrwalone po
stronie rewersowej arkusza.

Na awersie banknotu wydrukowa-

no dwa ró¿ne oznaczenia numeracji.
Banknot zosta³ powtórnie przepusz-
czony przez maszynê typograficzn¹
(ryc. 8).

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

46

Ryc. 2.

Ryc. 5.

Ryc. 6.

Ryc. 7.

Ryc. 3.

Ryc. 4.

Z PRAKTYKI

B³êdodruki powstaj¹ równie¿ pod-

czas procesów wykoñczeniowych –

w trakcie nanoszenia dodatkowych
elementów.

W banknocie o nominale 100 z³

brak folii na awersie. Przyczyn¹ tego
b³êdu jest elektryzowanie siê pa-
pieru w trakcie procesu nanosze-
nia folii i w efekcie sczepienie siê
jego dwóch arkuszy. Dodatkowo
na banknotach nie ma elementów
wykazuj¹cych fluorescencjê w
œwietle UV (ryc. 9). B³¹d powsta³
w wyniku niezadrukowania arkusza
farb¹ fluorescencyjn¹ b¹dŸ zastoso-

wania farby pozbawionej w³aœciwoœci
fluorescencyjnych (ryc. 10a, 10b).

Banknot o nominale 200 z³

Na powierzchni awersu banknotu

widnieje jeden ca³y hologram i dwa
jego kawa³ki (ryc. 11). Banknoty dru-
kowane s¹ w arkuszach, które po za-
koñczeniu ca³ego cyklu produkcyjne-
go tnie siê na poszczególne sztuki.
B³¹d ten powsta³ w czasie nanosze-
nia hologramu na arkusz z banknota-
mi. Przyczyn¹ mog³o byæ zerwanie
taœmy z hologramami. W efekcie ho-
logramy z zerwanej taœmy przylgnê³y

do arkusza w nieprzewidzianym do
tego miejscu. Po pociêciu arkusza na

banknocie znalaz³ siê jeden ca³y ho-
logram i dwa kawa³ki, pochodz¹ce
z innych banknotów.

Banknot
o nominale 50 z³

Banknot ten jest nieforemny: bra-

kuje jego prawej górnej czêœci, a pra-
wa dolna jest wyd³u¿ona o pasek
kontroli nasycenia i pasowania kolo-
rów (ryc. 12). Wada powsta³a w trak-
cie ciêcia na gilotynie zagiêtego arku-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

47

Ryc. 8.

Ryc. 10a.

Ryc. 11.

Ryc. 12.

Ryc. 10b.

Ryc. 9.

Z PRAKTYKI

sza. Po przyciêciu i roz³o¿eniu po-
wsta³ banknot o nieforemnych wy-
miarach (ryc. 13).

Nie zawsze brak któregokolwiek

elementu na banknocie lub ewident-
ne pomy³ki w druku dyskwalifikuj¹ go
jako pieni¹dz. Drobne niedoróbki, po-
my³ki lub nawet u¿ycie innych ni¿ we
wzorcu kolorów farb drukarskich nie
maj¹ wp³ywu na autentycznoœæ bank-
notów.

Urszula Konarowska

Aleksander Pruszak

zdj.: autorka

Wprowadzenie

Od kilkudziesiêciu lat do Polski

importowane s¹ urz¹dzenia

1

, któ-

rych polska nazwa nie zosta³a jesz-
cze ostatecznie uzgodniona, i praw-
dopodobnie, tak jak w przypadku
nazw „poligraf” i „wariograf”, bêdzie
ona podlega³a ewolucji. Urz¹dzenia
te zwane s¹: poligrafami g³osowymi,
analizatorami stresu w g³osie (VSA –
Voice Stress Analyser), analizatora-
mi g³osu, wariografami g³osowymi,
psychologicznymi analizatorami
stresu, LVA (Layer Voice Analyser),
PSE (Psychological Stress Valuator)
lub Truster i Vericator. Analizator
stresu w g³osie to urz¹dzenie, które
ujawnia zmiany stanu emocjonalne-
go i reakcje rozmówcy na bodŸce na
podstawie analizy jego g³osu. Urz¹-
dzenia te s¹ obecnie u¿ywane
w Polsce, ale prawie nikt oficjalnie
tego nie potwierdza

2

. Brak polskich

badañ nad zastosowaniami poligra-
fu g³osowego i opisuj¹cych je publi-
kacji jest odczuwany zarówno przez
œwiat nauki, organy œcigania i wy-
miaru sprawiedliwoœci, jak i sferê
biznesu. W polskiej literaturze temat
zmian emocjonalnych g³osu jest po-
ruszany od ponad 20 lat, o zagad-
nieniu tym pisa³ m.in. jeden z pionie-
rów badañ poligraficznych w Polsce
prof. Jan Widacki

3

. Tak¿e wiêkszoœæ

podrêczników do kryminalistyki
skrótowo przedstawia analizator
mowy, ale trudno z tych publikacji
jednoznacznie wywnioskowaæ o je-
go przydatnoœci

4

.

Niniejszy artyku³ ma na celu za-

inicjowanie dyskusji o zastosowa-
niach analizatorów stresu w g³osie
i wymianê informacji na ten temat.
W Katedrze Kryminalistyki Uniwer-

sytetu Warszawskiego rozpoczêto
przed kilku laty badania nad zasto-
sowaniami poligrafu g³osowego. Ba-
dania s¹ prowadzone na studentach
oraz innych osobach, ale ze wzglê-
du na swoj¹ skalê nie s¹ jeszcze re-
prezentatywne. Jednak ju¿ wstêpne
wyniki badañ pilota¿owych okaza³y
siê na tyle interesuj¹ce, ¿e wydaje
siê celowe przedstawienie choæby
czêœci z nich.

Materia³ dotycz¹cy omawianych

badañ zosta³ podzielony na dwie
osobne publikacje zarówno ze
wzglêdów merytorycznych, jak i z
powodu obszernoœci omawianego
zagadnienia. W pierwszej czêœci zo-
stanie przedstawiony tylko przebieg
badañ pilota¿owych, ich wyniki oraz
skrótowy opis urz¹dzeñ, na których
przeprowadzano testy. W drugim –
pogl¹dowym artykule, który uka¿e
siê w kolejnym numerze „Problemów
Kryminalistyki”, zostanie przedsta-
wionych wiele innych praktycznych
zastosowañ VSA.

Celowe wydaje siê przypomnienie

czytelnikom, ¿e w Stanach Zjedno-
czonych Ameryki Pó³nocnej od wielu
lat analizatory g³osu s¹ u¿ywane rów-
nie¿ przez policjê do weryfikacji wy-
powiedzi, np. w tak powa¿nych spra-
wach jak zabójstwa. Znane s¹ przy-
padki, w których przeprowadzenie
badañ za pomoc¹ tego urz¹dzenia
poœrednio wp³ynê³o na przyznanie
siê sprawców do winy

5

.

Przy pisaniu niniejszego artyku³u

przyjêto za³o¿enie, ¿e nie jest ko-
nieczne objaœnianie czytelnikom pod-
stawowych pojêæ z zakresu klasycz-
nych badaniach poligraficznych, sze-
rzej natomiast zosta³y przedstawione
zagadnienia dotycz¹ce eksperymen-
tu i poligrafu g³osowego.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

48

Ryc. 13.

Z PRAKTYKI

O przydatnoœci
poligrafu g³osowego
– wstêpne wyniki badañ

Ÿ

ród³a b³êdów

w identyfikacji
daktyloskopijnej
Marek Pêka³a, Maciej Wroñski

Etanol
ska¿ony formaldehydem
w nielegalnym obrocie
napojami alkoholowymi
P. Liwarowski, A. Frankowski,
J. Micha³owski, K. Baranowski, E. Dubis

Odklejanie taœm
samoprzylepnych
od pod³o¿y papierowych
przy zastosowaniu
„roztworu gdañskiego”
Tomasz Farysej

W nastêpnym numerze

Uwagi ogólne

Artyku³ jest form¹ sprawozdania

z eksperymentu przeprowadzonego
za pomoc¹ poligrafu g³osowego, bê-
d¹cego analizatorem poziomu stresu
w g³osie, na grupie studentów Uni-
wersytetu Warszawskiego w dniu
22.09.2005 r. Niniejszy eksperyment
by³ jednym z pierwszych w Polsce
badañ na poligrafie g³osowym
z udzia³em tak du¿ej grupy proban-
tów. Dodatkowym utrudnieniem by³o
nietypowe miejsce badañ – du¿e po-
mieszczenie maj¹ce specyficzn¹
akustykê – sprawiaj¹ce problemy
techniczne i

organizacyjne. Ale

wspomniane wy¿ej prekursorstwo
i terenowe warunki stanowi³y jeden
z celów pokazu, tj. rozpoznanie pro-
blemów, które mog¹ wystêpowaæ
w dalszych badaniach.

Przyjêta metoda badania nie jest

pozbawiona mankamentów, z czego
autor zdaje sobie sprawê. Mo¿liwoœæ
wyst¹pienia pewnych niedoci¹gniêæ,
a nawet b³êdu, musi byæ uwzglêdnio-
na przy ka¿dym doœwiadczeniu za-
równo z uwagi na postawê badacza,
jak i z³o¿onoœæ badanego przedmiotu.

Cele eksperymentu

Podstawowym celem ekspery-

mentu by³o:

1. Sprawdzenie warunków i wypra-

cowanie metodyki badañ.

2. Zbadanie, czy osoba-probant

maj¹ca poszukiwany przedmiot wy-
kazuje w g³osie proporcjonalnie naj-
bardziej wydatn¹ reakcjê emocjonal-
n¹ na pytania krytyczne, w stosunku
do pytañ kontrolnych oraz w porów-
naniu z pozosta³ymi probantami bio-
r¹cymi udzia³ w prezentacji.

3. Ustalenie, czy na podstawie

analizy reakcji psychofizjologicznych
œwiadka, przeprowadzonej przez
analizator mowy, mo¿na wywniosko-
waæ, który z probantów ma przedmio-
ty szukane.

4. Nabranie doœwiadczenia przez

operatora analizatora g³osu.

5. Identyfikacja problemów, jakie

mog¹ wyst¹piæ w trakcie badañ
i utrudniaj¹ uzyskiwanie oraz ocenê
danych, a tak¿e przygotowanie œrod-
ków zaradczych.

6. Zachêcenie studentów i ich zna-

jomych do udzia³u w dalszych bada-
niach w charakterze probantów.

Syntetyczny opis komputerowych
poligrafów g³osowych u¿ywanych
w badaniach

Tê czêœæ opracowano na podsta-

wie instrukcji obs³ugi trzech typów
poligrafów g³osowych, stanowi¹cych
kolejne modele jednej rodziny urz¹-
dzeñ, tj.: Trustera Pro, Tipi 6.40 i LVA
6.50, i przedstawiono w niej uprosz-
czony opis komputerowego poligrafu
g³osowego i sposobu jego dzia³ania.

WypowiedŸ probanta mo¿e byæ

analizowana na poligrafie g³osowym
bezpoœrednio w czasie jej trwania lub
póŸniej, na podstawie magnetofono-
wego lub komputerowego zapisu roz-
mowy. Analizie poddawane s¹ mimo-
wolne reakcje organizmu, których od-
zwierciedlenie nastêpuje w tonacji
i czêstotliwoœci drgañ fal g³osowych,
wydawanych przez badanego. Poli-
graf ten wykorzystuje technologiê
analizy poziomu stresu ujawniaj¹cego
siê w g³osie, obliczanego za pomoc¹
specjalnego algorytmu, wykrywaj¹ce-
go natê¿enie stresu: mierzy go i od-
powiednio stopniuje. Nale¿y zdaæ so-
bie sprawê z tego, ¿e dla wiêkszoœci
osób pewne przejaskrawienie zjawi-
ska nie jest k³amstwem i nie wywo³u-
je reakcji emocjonalnych. Podobnie
mog¹ nie wywo³ywaæ reakcji emocjo-
nalnych drobne k³amstwa zawarte
w ¿artach, komplementach, unikach
itp. Wymienione poligrafy maj¹ cztery
podstawowe tryby dzia³ania.

Badanie w czasie rzeczywistym

(online) – ca³kowicie zautomatyzo-
wane – jest najprostsze w obs³udze.
DŸwiêk mo¿e byæ pobierany z mikro-
fonu lub s³uchawki telefonicznej
przez dostarczon¹ razem z urz¹dze-
niem z³¹czkê. Informacje s¹ wyœwie-

tlane w formie prostych komunikatów
oraz wykresów. Tryb ten umo¿liwia
rejestracjê rozmowy, w tym równie¿
telefonicznej.

Tryb profesjonalny, zaawanso-

wany (investigation) – jest to naj-
bardziej zaawansowany profesjonal-
ny tryb. Zosta³ on zaprojektowany
w celu podejmowania wa¿nych decy-
zji na podstawie serii pytañ z odpo-
wiedziami typu „tak” lub „nie”. Meto-
dyka pracy w tym trybie jest prawie
identyczna jak w pracy z klasycznym
poligrafem, ró¿nica polega g³ównie
na u¿yciu mikrofonu zamiast typo-
wych pod³¹czeñ do osoby badanej.
Tryb ten wymaga od operatora do-
datkowego, d³u¿szego treningu i wie-
dzy z metodyki zadawania pytañ w
badaniach poligraficznych.

Nagrywanie (recorder) – w trybie

tym s¹ wykorzystywane dwa narzê-
dzia do nagrywania. S³u¿¹ one tylko
do rejestracji dŸwiêków dla póŸniej-
szej ich analizy. Basic recorder jest
urz¹dzeniem do rejestracji konwersa-
cji przez telefon lub mikrofon. Nato-
miast cassette recorder utility to za-
awansowany technicznie magneto-
fon do przegrywania materia³u z ze-
wnêtrznego Ÿród³a, np. magnetofonu
reporterskiego.

Automatyczna analiza nagrania

(automatic offline) – jest to tryb
przeznaczony do pe³nej analizy na-
granego materia³u dŸwiêkowego.
DŸwiêk mo¿na uzyskaæ z innego Ÿró-
d³a (np. magnetofonu) lub z zapisu
dokonanego w jednym z trybów na-
grywania lub programu online. Tryb
ten dostarcza wykresy, raporty itp. Do
pos³ugiwania siê nim niezbêdny jest
pewien trening.

W programach tych zawarte s¹

tak¿e edytory kwestionariuszy, po-
mocne w tworzeniu kwestionariusza
do badañ. Mo¿na wykorzystaæ istnie-
j¹ce kwestionariusze, modyfikowaæ
je lub tworzyæ ca³kowicie nowe. Edy-
tory maj¹ u³atwiæ, nawet osobie nie-
zorientowanej w badaniach poligra-
ficznych, stworzenie prawid³owego
kwestionariusza.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

49

Z PRAKTYKI

W³aœciwoœci badañ
na poligrafie g³osowym

Na podstawie opisu dzia³ania i do-

œwiadczeñ mo¿na wyodrêbniæ nastê-
puj¹ce w³aœciwoœci badañ na anali-
zatorze g³osu:

1. Brak kontaktu urz¹dzenia z cia-

³em badanego.

2. Brak wiedzy badanego o bada-

niu.

3. Badany nie musi odpowiadaæ

tylko „tak” lub „nie”.

4. Mo¿liwoœæ badania na odle-

g³oœæ, np. w trakcie rozmowy te-
lefonicznej.

5. Mo¿liwoœæ

przeprowadzenia

badania na podstawie magne-
tofonowego zapisu rozmowy.

Za³o¿enia eksperymentu

1. Przy prowadzeniu badañ maj¹-

cych oceniæ reakcjê fizjologiczn¹
cz³owieka zawsze wystêpuje pro-
blem wywo³ania – w warunkach eks-
perymentalno-laboratoryjnych – reak-
cji emocjonalnej podobnie silnej jak
w rzeczywistoœci, kiedy wystêpuje
u osoby badanej silny bodziec pobu-
dzaj¹cy reakcje psychofizjologiczne,
np. w postaci zagro¿enia kar¹ pozba-
wienia wolnoœci. W warunkach eks-
perymentu trudno jest wywo³aæ po-
dobnie silny stres, a s³aba reakcja fi-
zjologiczna probanta powoduje trud-
noœci z jej pomiarem i ocen¹

6

. Dlate-

go w celu wywo³ania mocniejszych
reakcji psychofizjologicznych jako
przedmiotów szukanych zdecydowa-
no siê u¿yæ rzeczy wywo³uj¹cych
z racji swojego przeznaczenia silniej-
sze reakcje emocjonalne. Za³o¿ono
a priori, ¿e viagra i prezerwatywa ja-
ko przedmioty szukane wywo³aj¹ sil-
niejsze reakcje emocjonalne u wiêk-
szoœci probantów ni¿ np. sto z³otych,
nó¿, karty do gry czy portfel.

2. Przyjêto za³o¿enie, ¿e poszuki-

wana jest proporcjonalnie najbardziej
wydatna reakcja fizjologiczna pro-
bantów na pytanie krytyczne oraz
proporcjonalnie najbardziej wydatna

reakcja fizjologiczna probantów na
pytanie krytyczne w stosunku do py-
tañ kontrolnych. Przy wyszukiwaniu
najsilniejszej reakcji przyjêto jednak
pewn¹ jej proporcjonalnoœæ do in-
nych wartoœci wystêpuj¹cych w te-
œcie danego probanta. Za³o¿ono, ¿e
probant z najbardziej wydatn¹ reak-
cj¹ fizjologiczn¹ na pytanie krytyczne
zostanie uznany za tego, który ma
przedmioty szukane.

3. W trakcie badañ zadawano pro-

bantom równie¿ inne pytania, od-
mienne od pytañ krytycznych, w tym
kontrolne, obojêtne i pobudzaj¹ce.
Pytania pobudzaj¹ce to takie, które
maj¹ wywo³aæ bardzo widoczn¹ w ra-
portach i na wykresach reakcjê, ale
nie musz¹ siê wi¹zaæ z czynami na-
gannymi. S³u¿¹ one sprawdzeniu,
czy analizator reaguje na silne zmia-
ny emocjonalne badanego. Wynika
to z wczeœniejszych doœwiadczeñ,
w których to reakcje psychofizjolo-
giczne probanta na pytania kontrolne
i krytyczne nie by³y mo¿liwe do zdia-
gnozowania, a na pytania pobudzaj¹-
ce – by³y diagnostyczne. Wniosek by³
wówczas taki, ¿e konstrukcja same-
go testu by³a ma³o pobudzaj¹ca
emocjonalnie dla psychiki probanta,
przez co niediagnostyczna, a przy
bardziej stresuj¹cych pytaniach pro-
bant by³by diagnostyczny.

4. Badanie mia³o charakter

uproszczony w stosunku do typowe-
go badania poligraficznego, w którym
na jednego badanego poœwiêca siê
ponad godzinê. Jednak w trakcie te-
stu powtarzano pytania krytyczne kil-
kakrotnie i w ró¿nej kolejnoœci, gdy¿
czêsto pierwsze pytanie krytyczne
wywo³uje najsilniejsz¹ reakcjê
emocjonaln¹, co mo¿e utrudniaæ
wnioskowanie.

Przebieg eksperymentu

1. Probantów podzielono na dwie

grupy w celu sprawdzenia, czy u pro-
banta, który jest poza krêgiem podej-
rzeñ o posiadanie przedmiotów szu-
kanych, wystêpuje na tyle silna reak-

cja emocjonalna i fizjologiczna, i¿
umo¿liwia ona jej diagnozowanie na
analizatorze g³osu. W grupie A znaj-
dowa³y siê trzy probantki o imionach:
Marta, Karolina i Agnieszka. W dru-
giej – B znajdowa³ siê jeden probant
o imieniu Marcin. Probanci sami za-
decydowali, kto w sk³ad której grupy
wchodzi, po narzuceniu im wczeœniej
proporcji iloœciowych w grupach.

Wszyscy probanci wyrazili publicz-

nie zgodê na zadawanie pytañ osobi-
stych, maj¹cych wywo³aæ w nich sil-
niejsz¹ reakcjê fizjologiczn¹, i na pu-
blikacjê wyników badañ prowadzo-
nych z ich udzia³em.

2. Probanci wyszli z pomieszcze-

nia i wybrali spoœród siebie osobê,
która wziê³a szukane przedmioty.
Probant o imieniu Marcin mia³ obser-
wowaæ zdarzenie, ale nie móg³ otrzy-
maæ viagry i prezerwatyw. Dla osób
pozostaj¹cych w pomieszczeniu ta-
jemnic¹ by³o, który z probantów ma
przedmioty szukane.

3. Analizator g³osu w trakcie eks-

perymentu obs³ugiwa³ autor artyku³u.

4. Probantki z grupy A przebadano

na VSA, czy maj¹ przedmioty szuka-
ne, zadaj¹c im przynajmniej dwukrot-
nie pytanie: Czy masz…? Wszyscy
probanci na pytania dotycz¹ce przed-
miotów szukanych mieli odpowiadaæ,
i¿ ich nie maj¹.

5. U probanta Marcina próbowano

wykryæ silniejsz¹ reakcjê emocjonal-
n¹ na pytania typu: Czy probantka
(tutaj imiê probantki) ma (tutaj nazwa
przedmiotów szukanych)? W ten
sposób trzykrotnie wypytano proban-
ta o wszystkie przedmioty szukane
i wszystkich probantów. Jednak ze
wzglêdów technicznych do oceny za-
kwalifikowano tylko test 2.

6. Zapisu badania dokonywano

w trybie online, a analizy – dopiero
po nagraniu w trybie offline, nie po-
legaj¹c tylko na komunikatach teksto-
wych i wykresach, ale g³ównie na
wartoœciach zawartych w za³¹czo-
nych do tej publikacji raportach tech-
nicznych. W opisie pytañ i odpowie-
dzi nie uwzglêdniono pytañ wstêp-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

50

Z PRAKTYKI

nych, maj¹cych na celu zebranie
przez VSA parametrów g³osu bada-
nego. Analizê zapisanych testów po-
wtarzano kilkakrotnie, na ró¿nych
ustawieniach poziomu zak³óceñ ana-
lizatora. Probanci przed testem zo-
stali ogólnie zapoznani z pytaniami,
jakie bêd¹ zadawane w teœcie, ale
nie znali dok³adnie treœci swojego te-
stu. Takie przygotowanie mia³o u³a-
twiæ symulacjê typowych warunków
negocjacyjnych.

7. Niektóre segmenty wypowiedzi

poligraf bada kilkakrotnie, dlatego
czasami powtarza niektóre fragmenty
zdañ w treœci raportu technicznego.
Zazwyczaj maj¹ one wtedy wiêksze
wartoœci liczbowe w raportach.

8. Numery pytañ i treœæ wypowie-

dzi.

Probantka Karolina 1 BG (back-

ground) 30, raport techniczny z ba-
dañ (tab. 1).

(…)
2. Nazywam siê Karolina.

17. Czy ma pani na imiê Karolina?

Odp.: Nie.

18. Czy ma pani na imiê Agniesz-

ka? Odp.: Nie.

19. WypowiedŸ poligrafera.
20. Czy ma pani przy sobie viagrê?

Odp.: Nie.

21. Powtórzenie przez VSA seg-

mentu 20.

22. WypowiedŸ niezrozumia³a.
23. Czy ma pani przy sobie prezer-

watywy? Odp.: Nie.

24. Czy zdradza pani swoich ch³o-

paków? Odp.: Nie.

25. Zapis pytania jest niezrozumia-

³y.

26. Zapis pytania jest niezrozumia-

³y. Zak³ócenia.

27. Czy dzisiaj jest poniedzia³ek?

Odp.: Nie.

28. Powtórzenie przez VSA seg-

mentu 27.

29.

Czy viagrê ma Agnieszka?
Odp.: Nie.

Probantka Karolina 1 BG 11, ra-

port techniczny z badañ (tab. 2).

(…)

12. Czy ma pani na imiê Karolina?

Odp.: Nie.

14. WypowiedŸ poligrafera.
13. Czy ma pani na imiê Agniesz-

ka? Odp.: Nie.

14. WypowiedŸ poligrafera.
15. Czy ma pani przy sobie viagrê?

Odp.: Nie.

16. Czy ma pani przy sobie viagrê?

Odp.: Nie.

18. Czy ma pani przy sobie prezer-

watywy? Odp.: Nie.

19. Czy zdradza pani swoich ch³o-

paków? Odp.: Nie

20. Zak³ócenia.
21. Czy dzisiaj jest poniedzia³ek?

Odp.: Nie.

22.

Czy viagrê ma Agnieszka?
Odp.: Nie.

Probantka Marta 1 BG 11, raport

techniczny z badañ (tab. 3).

(…)

11. Czy lubi pani koty? Odp.: Tak,

bardzo.

12. Powtórzenie przez VSA seg-

mentu 11.

13. Czy lubi pani psy? Odp.: Tak.
14. Czy ma pani na imiê Karolina?

Odp.: Nie.

15. Czy ma pani na imiê Marta?

Odp.: Tak.

16. Czy ma pani na imiê Marta?

Odp.: Tak.

17. To w której kieszeni ma pani

prezerwatywê? Odp.: W ¿adnej.

18. Powtórzenie przez VSA seg-

mentu 17.

21. WypowiedŸ operatora.
22. Odp. na pytanie: czy ma pani

przy sobie viagrê – nie.

23. Wybuch œmiechu.
24. Czy pani wie, do czego s³u¿y

viagra? Odp.: Nie…

26. Czy pani Agnieszka ma viagrê?

Odp.: Nie.

28. Czy pani Karolina ma viagrê?

Odp.: Nie.

30. Czy pan Marcin ma przy sobie

viagrê? Odp.: Tak. (By³o wiado-
mo, ¿e pan Marcin nie ma via-
gry).

31. Czy pan Marcin ma przy sobie

viagrê? Odp.: Tak. (By³o wiado-
mo, ¿e pan Marcin nie ma via-
gry.)

32. Czy pani ma viagrê przy sobie?

Odp.: Nie.

33. A prezerwatywê? Odp.: Nie.

Probantka Agnieszka 1 BG 11, ra-

port techniczny z badañ (tab. 4).

(…)

10. Czy ma pani na imiê Agniesz-

ka? Odp.: Tak.

11. Czy zdradza pani swoich ch³o-

paków? Odp.: Nie.

12. Czy ma pani na imiê Marta?

Odp.: Nie.

13. Czy ma pani przy sobie prezer-

watywê? Odp.: Nie.

14. Czy ma pani przy sobie prezer-

watywê? Odp.: Nie.

15. Czy ma pani przy sobie viagrê?

Odp.: Nie.

16. Czy dzisiaj jest poniedzia³ek?

Odp.: Nie.

17. Czy ma pani przy sobie prezer-

watywê? Odp.: Nie.

18. A w torebce? Odp.: Nie.

Probant Marcin test 2 – œwiadek,

raport techniczny z badañ (tab. 5 i 6).

(…)
6. Czy lubi pan torty? Odp.: Tak.
7. Czy widzia³ pan dzisiaj prezer-

watywê? Odp.: Nie.

9. Czy pani Marta ma przy sobie

prezerwatywê? Odp.: Nie.

10. A viagrê? Odp.: Nie.
12. Czy pani Karolina ma przy sobie

viagrê? Odp.: Nie.

13. Czy dzisiaj jest czwartek? Odp.:

Tak.

14. Czy dzisiaj jest czwartek? Odp.:

Tak.

15. Czy pani Karolina ma przy sobie

viagrê? Odp.: Nie.

16. Czy bra³ pan kiedykolwiek via-

grê? Odp.: Nie.

17. Czy czêsto pan zdradza swoje

dziewczyny? Odp.: Tak.

18. Czy pani Karolina ma viagrê

przy sobie? Odp.: Nie.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

51

Z PRAKTYKI

19. Czy Agnieszka ma przy sobie

viagrê? Odp.: Nie.

20. Czy Agnieszka ma przy sobie

viagrê? Odp.: Nie.

21.

A mo¿e ma prezerwatywy?
Odp.: Nie.

22.

A mo¿e ma prezerwatywy?
Odp.: Nie.

Metodyka analizy
raportów stworzonych
przez poligraf g³osowy

1. Do artyku³u do³¹czono wyniki

badañ w postaci tabelek z wydrukiem
si³y reakcji emocjonalnej (tab. 1–5)
oraz ich wykresy (tab. 6), które mo¿na
automatycznie wydrukowaæ z poligra-
fu g³osowego. Poligraf dzieli ka¿d¹
wypowiedŸ na segmenty o d³ugoœci
2–2,5 sek. i osobno ocenia ka¿dy
z nich, przypisuj¹c mu wyniki swojej
analizy. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e nagra-
nie zosta³o dokonane z du¿¹ iloœci¹
szumów i zak³óceñ, wiêc obserwowa-
ne reakcje s¹ mniej wydatne. Po prze-
analizowaniu Ÿróde³ zak³óceñ w tym
eksperymencie wprowadzono zmiany,
które u³atwiaj¹ diagnostykê w nastêp-
nych badaniach, a ich wyniki s¹
znacznie ³atwiejsze do interpretacji.

2. Instrukcje obs³ugi omawianych

poligrafów g³osowych s¹ napisane
dla osób, które wezm¹ udzia³ w spe-
cjalistycznym szkoleniu w zakresie
obs³ugi poligrafu g³osowego, dlatego
czêœæ dotycz¹ca interpretacji wyni-
ków jest w nich zminimalizowana.
Generalnie zgodnie z instrukcj¹ zale-
ca siê oparcie oceny wyników g³ów-
nie na analizie odchyleñ od wzorców,
standardowych parametrów mowy.
Trzeba jednak nauczyæ siê odró¿niaæ
stres zwi¹zany np. z zaskoczeniem,
oburzeniem czy traumatycznym
prze¿yciem od stresu zwi¹zanego
z nieszczeroœci¹.

W tej czêœci artyku³u zostan¹

przedstawione wskazówki dotycz¹ce
interpretacji raportu technicznego za-
warte w instrukcjach do poligrafów.

Stres Emo. (Emotional Stress)

– stres emocjonalny. Wykres ilustruje

ca³¹ zawartoœæ emocjonaln¹, któr¹
wywo³a³o pytanie lub zagadnienie.
Typowa reakcja Emo. oczekiwana
jest wtedy, gdy badany mówi o bli-
skim przyjacielu lub o cz³onku rodzi-
ny, odpowiada na pytania ukierunko-
wane na seks albo kiedy osoba jest
po prostu pobudzona. Je¿eli poziom
Emo. jest bardzo wysoki, mo¿na po-
dejrzewaæ, ¿e treœæ wypowiedzi jest
k³amstwem lub zwi¹zana jest z ciê¿-
kim prze¿yciem (osoba przeprowa-
dzaj¹ca test powinna poddawaæ ana-
lizie tego typu wynik z uwzglêdnie-
niem kontekstu).

Modu³ Frg. (Frg. Module) – mo-

dulacja czêstotliwoœciowa to wartoœæ
numeryczna opisuj¹ca ogóln¹ modu-
lacjê czêstotliwoœciow¹ g³osu bada-
nego. Je¿eli badany siê koncentro-
wa³, wartoœæ ta bêdzie niska (poni¿ej
80%). Je¿eli nie wykryto ¿adnego od-
stêpstwa od linii podstawowej, bêdzie
ona wynosi³a oko³o 100%. Je¿eli
wartoϾ ta przekracza 150%, sygnali-
zuje to problem dotycz¹cy okreœlone-
go pytania (wiedza wzbudzaj¹ca po-
czucie winy, zak³opotanie lub k³am-
stwo). Jeœli wysokie wartoœci poja-
wiaj¹ siê w ci¹gu ca³ego testu, mo¿e
to oznaczaæ kompleks winy.

Fx – parametr ten jest wskaŸni-

kiem dodatkowej czêstotliwoœci.
Wskazuje on iloϾ dodatkowych zna-
cz¹cych czêstotliwoœci w spektrum.
VSA wykorzystuje tê wartoœæ jako
dowód pomocniczy w celu wykaza-
nia k³amstwa (kiedy wartoœæ wynosi
powy¿ej 6).

FQ – parametr ten odpowiada jed-

norodnoœci spektrum. VSA wykorzy-
stuje tê wartoœæ jako dowód pomocni-
czy w celu wykazania k³amstwa (kie-
dy wartoœæ znacz¹co roœnie lub zna-
cz¹co spada).

Lie Pro. – parametr ten wyœwietla

wyniki algorytmu na stres wynikaj¹cy
z

k³amstwa przy uwzglêdnieniu

wszystkich psychologicznych para-
metrów wykorzystywanych przez
program VSA w równaniu automa-
tycznie dostosowywanym indywidu-
alnie do ka¿dej osoby. Wykres ten

najczêœciej bêdzie stanowi³ najlepsz¹
analizê.

Ogólny stres (Global Stress) –

wyœwietla wynik algorytmu pomiaru
stresu ogólnego z uwzglêdnieniem
parametrów zwi¹zanych z fizycznym
pobudzeniem.

W tej czêœci zostan¹ uzupe³nione

w sposób uproszczony wskazówki
dotycz¹ce analizy raportu technicz-
nego, uzyskane na podstawie do-
œwiadczeñ w³asnych autora. Poligraf
g³osowy prawid³owo diagnozuje tylko
silne i dobrze nagrane reakcje emo-
cjonalne. Diagnozowanie s³abych re-
akcji na etapie pocz¹tkowym jest
obarczone du¿ym ryzykiem b³êdu.
Nale¿y podkreœliæ, ¿e podobnie jak
w badaniach z u¿yciem klasycznych
poligrafów probanci nie s¹ jednako-
wo diagnostyczni.

Interpretacjê wyników zaczynamy

od znalezienia najni¿szych wartoœci
w kolumnie Lie Pro. i najwy¿szych
w kolumnie Frg. St. S¹ to segmenty
wywo³uj¹ce najsilniejsza reakcjê
emocjonaln¹. Naj³atwiej jest porów-
naæ wyniki pytañ krytycznych nastê-
puj¹cych w pobli¿u siebie, z tak zwa-
nej jednej serii pytañ. Pytania kon-
trolne i krytyczne z ró¿nych serii py-
tañ s¹ trudniej porównywalne. Anali-
zê warto chyba zacz¹æ od raportu
œwiadka (tab. 5), gdy¿ to porównanie
najproœciej przeprowadziæ. Analizy
raportu technicznego dokonujemy na
podstawie wskaŸników.

WskaŸniki g³ówne

Lie Pro.: jeœli w analizowanym

segmencie jest on znacz¹co ni¿szy
ni¿ w pozosta³ych, œwiadczy to o sil-
nym stanie emocjonalnym (patrz: ra-
port techniczny Marcin 2 BG 11, tab. 5,
segment 12).

Frg. St.: jeœli w analizowanym

segmencie jest on znacz¹co wy¿szy
ni¿ w pozosta³ych, œwiadczy to o sil-
nym stanie emocjonalnym (patrz: ra-
port techniczny Marcin 2 BG 11, tab. 5,
segment 18).

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

52

Z PRAKTYKI

WskaŸniki pomocnicze

FQ: jeœli w analizowanym seg-

mencie jest on znacz¹co wy¿szy lub
ni¿szy ni¿ w pozosta³ych, œwiadczy to
o silnym stanie emocjonalnym.

Glb. St: jeœli w analizowanym seg-

mencie jest on znacz¹co wy¿szy ni¿
w pozosta³ych, œwiadczy to o silnym
stanie emocjonalnym.

Fx: jeœli w analizowanym segmen-

cie jest on znacz¹co wy¿szy ni¿
w pozosta³ych, œwiadczy to silnym
stanie emocjonalnym.

Wyniki powtórnych analiz seg-

mentu najlepiej porównywaæ z innymi
powtórnymi analizami segmentów.
Jeœli w powtórzonej analizie segmen-
tu nie stwierdzono silniejszych reak-
cji, to przy wyci¹ganiu wniosków
mo¿na te segmenty pomin¹æ.

Gdy wykres (tab. 6) jest pochylony

bardzo mocno do góry lub do do³u –
w zale¿noœci od badanego parametru
g³osu – œwiadczy to o silnym stanie
emocjonalnym. W wykresie kolejne
jego czêœci, oddzielone pionow¹ kre-
sk¹, oznaczaj¹ nastêpny segment.
Licz¹c kolejne kreski pionowe, mo¿-
na znaleŸæ interesuj¹c¹ nas czêœæ
wykresu.

Po przeanalizowaniu za³¹czonych

raportów technicznych bez trudu
mo¿na dostrzec powtarzaj¹ce siê
prawid³owoœci.

Background (BG) – poziom szu-

mów, zak³óceñ – umo¿liwia przeana-
lizowanie wypowiedzi przy ró¿nych
poziomach czu³oœci poligrafu. Liczba
podana przy parametrze BG ozna-
cza, na jaki poziom poligraf by³ usta-
wiony w momencie analizy wypowie-
dzi. Prawid³owe pobranie tego para-

metru jest bardzo istotne dla trafnej
oceny wyników analizy.

Wyniki eksperymentu

Podczas analizy wyników badañ

wszystkich probantek z grupy A naj-
bardziej wydatne reakcje fizjologiczne
na pytania krytyczne zaobserwowano
u probantki Karoliny. Zgodnie z za³o-
¿eniami przyjêto, ¿e to ona ma przed-
mioty szukane. Ponadto najsilniejsz¹
reakcjê na imiê probantki Karoliny
stwierdzono u œwiadka Marcina oraz
u probantki Marty w odpowiedzi 28.

U probantki Karoliny z BG 30 (tab. 1)

najsilniejsz¹ reakcjê zaobserwowano
przy odpowiedziach na pytania:

20. Czy ma pani przy sobie viagrê?

Odp.: Nie.

23. Czy ma pani przy sobie prezer-

watywy? Odp.: Nie.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

53

Tabela 1

Czy ma v.?

KR

KR

KR

↑

Czy ma p.?

Czy A. ma v.?

Z PRAKTYKI

Zdecydowanie s³absz¹ reakcjê przy

pytaniu:

29.

Czy viagrê ma Agnieszka?
Odp.: Nie.

Mo¿e to wskazywaæ na to, ¿e pro-

bantka wie, i¿ probantka Agnieszka
nie ma przedmiotów szukanych.

U probantki Karoliny z BG 11 (tab. 2)

najsilniejsz¹ reakcjê zaobserwowano
w odpowiedziach numer:

15. Czy ma pani przy sobie viagrê?

Odp.: Nie.

16. Czy ma pani przy sobie viagrê?

Odp.: Nie.

18. Czy ma pani przy sobie prezer-

watywy? Odp.: Nie.

U probantki Marty (tab. 3) najsilniej-

sz¹ reakcjê emocjonaln¹ stwierdzo-
no w odpowiedziach na pytania:

15. Czy ma pani na imiê Marta?

Odp.: Tak.

17. To w której kieszeni ma pani

prezerwatywê? Odp.: W ¿adnej.

24. Czy pani wie, do czego s³u¿y

viagra? Odp.: Nie.

28. Czy pani Karolina ma viagrê?

Odp.: Nie.

Potwierdza to podejrzenia w sto-

sunku do pani Karoliny.

W drugim zestawie pytañ krytycz-

nych najsilniejsz¹ reakcjê wywo³a³o
pytanie:

31. Czy pan Marcin ma przy sobie

viagrê? Odp.: Nie.

Nieznacznie s³absz¹ reakcjê stwier-

dzono na pytanie:

32. Czy pani ma viagrê przy sobie?

Odp.: Nie.

Bardzo s³ab¹ reakcjê stwierdzono

na pytanie:

26. Czy pani Agnieszka ma via-

grê? Odp.: Nie.

Os³abia to podejrzenia w stosunku

do pani Agnieszki.

Jak ju¿ wczeœniej wspomniano,

segmenty powtórzone przez poligraf
g³osowy maj¹ zazwyczaj w raportach
technicznych wiêksze wartoœci licz-
bowe od segmentów niepowtórzo-
nych. Ze wzglêdu na brak materia³u
porównawczego do silnych reakcji
uwidocznionych w powtórnych anali-
zach segmentów 18 i 31 nie mo¿na
by³o ich dok³adnie przeanalizowaæ.

U probantki Agnieszki (tab. 4) na

pytanie krytyczne:

13. Czy ma pani przy sobie pre-

zerwatywê? Odp.: Nie.

prawie nie zaobserwowano reakcji

w raporcie technicznym, a w wiêk-
szoœci wykresów widoczny jest spa-
dek emocji.

Najsilniejsze reakcje zaobserwo-

wano – w powtórzonych przez poli-
graf segmentach – przy pytaniu:

14. Czy ma pani przy sobie pre-

zerwatywê? Odp.: Nie.

Brak by³o powtórzeñ do porówna-

nia parametrów, a wysoki poziom
Frg. St. by³ ni¿szy od pytañ niezwi¹-
zanych z przedmiotami szukanymi.

Silna reakcja widoczna przy pyta-

niu:

17. Czy ma pani przy sobie pre-

zerwatywê? Odp.: Nie

nie potwierdza siê w pytaniach

krytycznych 13 oraz 15 i jest s³absza
ni¿ reakcje w pytaniach 10 i 12.

U probanta z grupy B, œwiadka

Marcina (tab. 5 i 6), najwydatniejsz¹
reakcjê emocjonaln¹ zaobserwowa-
no przy odpowiedzi 12, poziom Lie
Pro. 41 przy niskim Lie Stress. Pyta-
nie i odpowiedŸ brzmia³y:

12. Czy pani Karolina ma przy so-

bie viagrê? Odp.: Nie.

OdpowiedŸ na pytanie:

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

54

Z PRAKTYKI

Tabela 2

KR

KR

KR

↑

Czy ma v.?

Czy ma p.?

Czy A. ma v.?

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

55

Tabela 4

Tabela 3

Czy ma v.?

Czy ma v.?

Czy ma p.?

Czy ma p.?

Czy ma v.?

Czy ma p.?

Czy ma p.?

Czy K. ma v.?

Czy K. ma v.?

KO

KO

KR

KR

KR

KR

KR

↑

KR

↑

KR

KR

KR

KO

KO

KR

↑

Z PRAKTYKI

18. Czy pani Karolina ma viagrê

przy sobie? Odp.: Nie

wykaza³a bardzo wysoki wskaŸnik

Frg. St., który zazwyczaj towarzyszy
bardzo silnemu stresowi. Wskazuje
to na koniecznoϾ dalszego badania
œwiadków w celu ustalenia – na wiêk-
szej grupie probantów – czy powtórzy
siê taka zale¿noœæ, ¿e mo¿na wy-
wnioskowaæ z analizy wypowiedzi
œwiadków, kto ma przedmioty szuka-
ne. Jest to bardzo interesuj¹cy wynik,
wymaga jednak dalszych potwier-
dzeñ w badaniach.

Przedmiot szukany w rzeczywisto-

œci mia³a probantka Karolina.

Wnioski

1. Podobnych eksperymentów

przeprowadzono wiêcej, a ich wyniki
s¹ przybli¿one do zaprezentowanego

w tym artykule. Jakkolwiek badania
te jeszcze nie s¹ reprezentatywne –
zbadano dotychczas dopiero kilka-
dziesi¹t osób – mo¿na próbowaæ po-
stawiæ pierwsz¹ tezê. Wstêpne wyni-
ki doœwiadczeñ wskazuj¹, ¿e poligraf
g³osowy: wykrywa, ujawnia, wyod-
rêbnia, dokonuje pomiaru, utrwala,
analizuje i ukazuje silniejsze reakcje
psychofizjologiczne zarówno œwiad-
ków, jak i uczestników zdarzeñ. Na
podstawie dostarczonych przez ana-
lizator informacji mo¿na próbowaæ
wnioskowaæ o stanach emocjonal-
nych i zachowaniach ludzkich.

2. Nasuwa siê równie¿ jedno ge-

neralne spostrze¿enie: u wszystkich
probantów mo¿na zaobserwowaæ sil-
niejszy stan emocjonalny w momen-
cie zadawania pytañ zwi¹zanych
z tematem badañ. Ukazuj¹ to za³¹-
czone raporty i wykresy.

3. W trakcie przeprowadzania te-

stów wyst¹pi³o wiele problemów
technicznych i zak³óceñ. Sprawia³y
one trudnoœci interpretacyjne, które
jednak w efekcie stwarza³y mo¿liwo-
œci ró¿norodnych porównañ.

4. Innym wa¿nym aspektem ob-

s³ugi analizatora g³osu jest nauka ro-
zumienia mowy cia³a, która czasami
sugeruje coœ innego ni¿ mówi¹ usta.
Praca na poligrafie powoduje, ¿e
uwa¿niej s³uchamy i obserwujemy
rozmówców, dziêki czemu rozumie-
my du¿o wiêcej. Na podstawie tej ob-
serwacji nale¿y wyraziæ pogl¹d, ¿e
trening na analizatorze stresu móg³-
by pomóc prawnikom i biznesmenom
w wypracowaniu metod oceny warto-
œci informacji zawartej w wypowiedzi.

Autor pragnie podziêkowaæ za

udzia³ w badaniach w charakterze
probantów, komentatorów i doradców

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

56

Z PRAKTYKI

Tabela 5

Wykaz skrótów u¿ywanych do oznaczeñ w raportach technicznych
istotne dla analizy segmenty zosta³y podkreœlone:
KO – pytanie kontrolne
KR – pytanie krytyczne
↑ – powtórzenie przez poligraf g³osowy analizy poprzedniego segmentu
O – liczba w kó³ku oznacza wartoœæ istotn¹ dla procesu oceny wypowiedzi.

Agnieszka?

Agnieszka?

Karolina?

Karolina?

Karolina?

Marta?

Marta?

KR

↑

KR

↑

KR

KR

KR

KR

KR

Abbreviations:

KO – control question
KR – critical question
↑ – repetition of analysis of previous segment by polygraph
O – numbers in circle denote value significant for utterance evaluation

cz³onkom oraz sympatykom Ko³a Na-
ukowego Prawa Karnego Studentów
Uniwersytetu Warszawskiego „Temi-
da” oraz firmie Polixel SA za u¿ycze-
nie poligrafu g³osowego do badañ.

Jaros³aw Pietruszka

PRZYPISY

1 Informacja pochodzi z wywiadu

przeprowadzonego przez autora
z prof. Jerzym Koniecznym, który
stwierdzi³, ¿e w latach 70. ub.w.
MSW zakupi³o dla swoich s³u¿b

pierwszy znany w Polsce poligraf
g³osowy. Patrz tak¿e: J. Konieczny:
Wprowadzenie do bezpieczeñstwa
biznesu, Konsalnet, Warszawa
2004, s. 69;

2 Informacja pochodzi z rozmów auto-

ra z przedstawicielami biznesu i ad-
ministracji;

3 J. Widacki: Wprowadzenie do pro-

blematyki badañ poligraficznych,
Warszawa 1981, s. 44–50;

4 Z. Czeczot, T. Tomaszewski: Kry-

minalistyka ogólna, Comer 1996, s.
169; J. Widacki: Identyfikacja przez
badanie œladów emocjonalnych; J.
Widacki (red.):

Kryminalistyka,

Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa
2002, s. 420; M. Kulicki: Kryminali-
styka. Wybrane zagadnienia teorii
i praktyki œledczo-s¹dowej, WUMK,
Toruñ 1994, s. 497; T. Hanausek:
Kryminalistyka – zarys wyk³adu, Za-
kamycze 2000, s. 247;

5 http://www.nctimes.com.
6 D. Haddad, S. Walter, R. Ratley,

M. Smith: Investigation and Evalu-
ation of Voice Stress Analysis Tech-
nology, 2002, s. 18; patrz tak¿e: N.
Ansley (red): Uznanie wyników ba-
dañ poligraficznych jako dowodów
prawnych, Illinois 1972, s. 127. T³u-
maczenie dostêpne w Katedrze Kry-
minalistyki UMK.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

57

Tabela 6

Czytelniku,

informujemy, ¿e

w nastêpnym numerze

„Problemów Kryminalistyki”

uka¿e siê artyku³

tego samego autora,

w którym zostan¹ przedstawione

praktyczne zastosowania

poligrafu g³osowego m.in.

w kryminalistyce i biznesie,

opis stanu badañ w Polsce

i na œwiecie, opis literatury

polskiej i zagranicznej

oraz wnioski

wynikaj¹ce z przeprowadzonych

badañ pilota¿owych.

Pytania nasuwaj¹ce siê po

lekturze artyku³u mo¿na

kierowaæ na adres autora

e-mail: [e-mail]

Z PRAKTYKI