Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu
Prace Naukowe nr 35
Zarządzanie wiedzą w Agrobiznesie w warunkach polskiego członkostwa w Unii Europejskiej
_________________________________________________________________________________________
604
Ewa Tyran
Katedra Agrobiznesu
Akademia Rolnicza w Krakowie
Wiedza i umiejętność a rozwój turystyki na obszarach
wiejskich
Knowledge and skills in tourism development in rural areas
Wprowadzenie
Od kilkunastu lat turystyka wiejska, w tym agroturystyka, upatrywane są jako
panaceum na wiejską biedę i problem bezrobocia na obszarach wiejskich. Wskazuje się
je również jako najważniejsze elementy wielofunkcyjnego rozwoju wsi. Czynią tak
przede wszystkim władze centralne i politycy. Ekonomiści, zwłaszcza zajmujący się
tematyką wiejską, są bardziej wyważeni w swych opiniach i wskazują turystykę wiejską
i agroturystykę jako potencjalne rozwiązanie części problemów obszarów wiejskich w
określonych regionach kraju i przy spełnieniu określonych warunków.
Od początku lat dziewięćdziesiątych szansa na poprawę sytuacji ekonomicznej
obszarów wiejskich widziana jest w ich wielofunkcyjnym rozwoju. Szczególny nacisk,
przynajmniej teoretycznie, kładzie się na turystykę wiejską. Wszelkie inne dziedziny
wielofunkcyjnego rozwoju wsi – handel, usługi i produkcja - hamowane są, przy
lokalnym rynku zbytu, ograniczoną siłą nabywczą mieszkańców wsi. Na tym tle
turystyka ma podstawową zaletę – produkt wytwarzany jest na obszarach wiejskich a jej
nabywcami są mieszkańcy aglomeracji miejskich.
Turystyka wiejska stanowi formę rekreacji odbywającej się na obszarach
wiejskich i obejmuje wielorakie rodzaje aktywności rekreacyjnych związanych z
przyrodą, wędrówkami, turystyką zdrowotną, krajoznawczą, kulturową i etniczną,
wykorzystując jednocześnie zasoby i walory wsi.
Agroturystyka, jako pojęcie i forma organizowania wypoczynku na obszarach
wiejskich, zadomowiła się już chyba na dobre w świadomości Polaków. Często też
termin ten utożsamia się z całością turystyki na obszarach wiejskiej, niesłusznie zresztą,
bo agroturystyka to pojęcie węższe i związane bezpośrednio z działającym
gospodarstwem rolnym, świadczącym przede wszystkim usługi podstawowe –
zakwaterowanie i wyżywienie. Ta forma wypoczynku jest coraz częściej wybierana
przez zapracowanych i zestresowanych mieszczuchów zainteresowanych bliskim
kontaktem z przyrodą, spokojem i ciszą.
Wiedza i umiejętność a rozwój turystyki na obszarach wiejskich
_________________________________________________________________________________________
605
Obszary wiejskie mogą jednak zaoferować turystom znacznie szerszą i ciekawszą
ofertę, niż tylko zakwaterowanie i wyżywienie w gospodarstwie rolnym czy na wsi –
wymaga to jednak kształcenia i przygotowania kadry działającej w usługach
turystycznych i współpracy osób oraz instytucji, które na kształtowanie ciekawej oferty
mają wpływ (Tyran 2003).
Edukacja na obszarach wiejskich
Nasilenie w ostatnim czasie dyskusji na temat sytuacji wsi i rolnictwa oraz
rozwoju przedsiębiorczości na wsi wskazuje na ważkość tego zagadnienia dla
całokształtu funkcjonowania społeczności wiejskiej, a zwłaszcza uświadamianiu prawdy
o konieczności przeorientowania zawodowego znacznej części ludności wiejskiej, która
reprezentuje tzw. zbędne ręce do pracy w rolnictwie indywidualnym. Niezwykle ważne
jest również uświadomienie rodzinom rolniczym konieczności zdobywania dochodów z
kilku źródeł – dotyczy to około 70% drobnych, nie doinwestowanych gospodarstw,
nastawionych głównie na samozaopatrzenie, przy znikomej lub nieistniejącej produkcji
rynkowej. Takie gospodarstwo rolne nie może i nigdy nie będzie mogło stanowić
jedynego źródła utrzymania rodziny rolniczej.
Istnieje więc konieczność transferu znacznej części ludności rolniczej do
zawodów pozarolniczych, to z kolei oznacza potrzebę generalnych zmian w systemie
kształcenia na obszarach wiejskich i dla obszarów wiejskich. Poziom wykształcenia
rolników w Polsce stanowi jedną z głównych barier restrukturyzacji rolnictwa. Popyt na
niewykwalifikowaną siłę roboczą, który stworzył grupę społeczną znaną jako chłop-
robotnik i był dość powszechnym zjawiskiem do końca lat osiemdziesiątych, zapewniał
nieomal wszystkim chętnym rolnikom dodatkowe dochody stabilizujące ich sytuację
ekonomiczną. Zapotrzebowanie jednak na taką siłę roboczą gwałtownie spadło i nadal
maleje. Wystarczy przyjrzeć się ofertom pracy w urzędach zatrudnienia aby stwierdzić,
że w wielu wypadkach wykształcenie zasadnicze, zawodowe nie spełnia wymogów
obecnych pracodawców stosujących nowoczesne techniki i technologie
1
. Dowodzą tego
również prowadzone badania oraz statystyki urzędów pracy (Tyran 2002).
Uruchomienie skutecznego systemu oświatowego na wsi, a przez to stworzenie
szans edukacyjnych wszystkim tym, którzy do tego aspirują lub doceniają, ma znaczenie
priorytetowe dla rozwoju obszarów wiejskich, zwłaszcza młodej generacji mieszkańców.
Jest również warunkiem rozwoju przedsiębiorczości, zgodnie z definicją podkreślającą
zasadnicze znaczenie wiedzy i postawy otwartości na „nowe”. Wielokrotnie podkreślano
istnienie niekorzystnych dla dzieci i młodzieży wiejskiej barier edukacyjnych, a kolejne
próby reformy systemu oświaty na wsi dawały bardzo mizerne efekty. Nakładające się
na to problemy finansowe spowodowały, że wśród ogółu absolwentów szkół
1
Badania przeprowadzone w 1999 r. przez autorkę i zespół pracowników Akademii Rolniczej w Krakowie
jako część wstępna projektu „Rozwój umiejętności zasobów ludzkich w regionie Małopolski” PL 9606-02-01,
dotyczyły potrzeb szkoleniowych na obszarach wiejskich. Badania metodą wywiadu z kwestionariuszem
objęły osoby dorosłe o różnym poziomie wykształcenia, głównie średnim. Ogółem wywiady przeprowadzono
z 146 osobami.
Ewa Tyran
_________________________________________________________________________________________
606
podstawowych uczących się w liceach ogólnokształcących odsetek absolwentów ze
szkół wiejskich wynosi tylko 16% [2000], a odsetek młodzieży wiejskiej podejmującej
studia jest z roku na rok niższy i w ostatnich latach zbliżył się do zaledwie kilku procent.
Dane ze Spisu Rolnego w czerwcu 2002 r. wskazują, że wśród pracujących
wyłącznie lub głównie w swoim gospodarstwie wykształcenie wyższe miało zaledwie
1,4% osób, wykształcenie policealne 1,3%, średnie zawodowe 16,1%, średnie
ogólnokształcące 3,1%, zasadnicze zawodowe 36,0% a podstawowe i podstawowe
nieukończone 42%.
Struktura wykształcenie była zdecydowanie korzystniejsza wśród osób, które
znalazły dodatkowe zatrudnienie poza gospodarstwem rolnym. Odsetek posiadających
tylko wykształcenie podstawowe był w tej grupie dwukrotnie mniejszy i wynosił 20,7%,
natomiast większy był udział osób posiadających wykształcenie co najmniej średnie –
36,5%. Dowodzi to więc tezy, iż wyższy poziom wykształcenie ułatwia znalezienie
pracy poza rolnictwem.
Obszary wiejskie wymagają nie tylko lepszej edukacji na poziomie szkół
podstawowych czy gimnazjów, które zamiast skokowej poprawy jakości kształcenia,
częstokroć oddaliły jedynie szkołę od uczniów, ale również szkolnictwa średniego,
dostosowanego do nowych realiów gospodarczych i społecznych, systemu
umożliwiającego kształcenie młodzieży na wyższych uczelniach, jak również systemu
edukacji dla dorosłych. Ta ostatnia forma nabrała szczególnego znaczenia od początku
lat dziewięćdziesiątych, a więc od momentu zmiany ustroju gospodarczego i
społecznego w Polsce, co pociągnęło za sobą nowe uwarunkowania prawne i finansowe
wszelkich form działalności. Dodatkową okolicznością wskazującą na konieczność
dokształcania osób, które ukończyły formalną edukację jest proces integracji Polski z
Unią Europejską. Bez dostatecznej wiedzy o Unii Europejskiej i warunkach naszego w
niej uczestnictwa, trudno oczekiwać należytego wykorzystania szans jakie integracja ze
sobą przyniosła.
Dalszego rozwoju gospodarczego kraju, w tym pozytywnych zmian w rolnictwie
– najtrudniejszej gałęzi polskiej gospodarki - można będzie oczekiwać tylko w
przypadku przygotowania odpowiednich kadr. To zaś wymaga przemian strukturalnych
w oświacie, szkolnictwie wyższym oraz nieistniejącym praktycznie szkolnictwie
ustawicznym. W przypadku szkolnictwa rolniczego najsłabszą jego stroną jest
niedostosowanie kształcenia do praktyki rolniczej i uwarunkowań społeczno-
gospodarczych obecnej doby.
Uwzględniając powyższe przesłanki programy nauczania powinny być
dostosowane do:
•
mechanizmów gospodarki rynkowej,
•
potrzeb praktyki gospodarczej, w tym polityki regionalnej,
•
zmian technicznych i technologicznych, w tym znaczenia informatyki,
•
procesów integracji z Unią Europejską,
•
oczekiwań i zainteresowań młodzieży.
Wiedza i umiejętność a rozwój turystyki na obszarach wiejskich
_________________________________________________________________________________________
607
Kształcenie i wiedza a przedsiębiorczość
Przedsiębiorczość to zarówno cecha osobowości, skłonność i zdolność
przejawiania ducha inicjatywy i zaradności, jak również pewien proces, polegający na
podejmowaniu wszechstronnych działań związanych z przystosowaniem się do reguł i
wymogów gospodarki rynkowej.
Przedsiębiorczość, szczególnie w polskich warunkach, wymaga również sporej
wiedzy o przepisach, wymogach i całej związanej z tym biurokracji oraz o kosztach
wiążących się z podjęciem działalności gospodarczej. Lęk przed podołaniem tym
warunkom i natychmiastowe koszty wymuszane przez obecny system (ZUS, składka na
NFOZ, zaliczka podatkowa) zanim osiągnie się jakikolwiek dochód, są niejednokrotnie
przyczyną, dla której nie podejmuje się nawet wysiłku podjęcia jakiejkolwiek formy
działalności gospodarczej – przynajmniej oficjalnie.
Pobudzanie przedsiębiorczości, to często przede wszystkim dostępne i
odpowiednie szkolenie pozwalające przełamać barierę biurokracji i obaw związanych z
czynnościami administracyjnymi. Przy czym, wielokrotnie podnoszono problem
umożliwienia rozpoczęcia działalności gospodarczej ze swoistym okresem karencji na
zobowiązania finansowe wobec ZUS czy fiskusa.
Obok sfery finansowej jednym z podstawowych warunków uruchomienia
potencjalnych sfer zatrudnienia na wsi jest stworzenie skutecznego systemu kształcenia,
zdobywania kwalifikacji i dokształcania – jest to warunek sine qua non zmian na
obszarach wiejskich, odchodzenia od rolnictwa i pobudzania przedsiębiorczości,
zmniejszenia bezrobocia i awansu kulturowego wsi.
Kreowanie postaw otwartych na poszukiwanie alternatywnych źródeł
zarobkowania dotyczyć powinno wszystkich mieszkańców wsi, są jednak kierunki, które
wydają się szczególnie predestynowane dla kobiet – potwierdzają to np. badania
dotyczące działalności agroturystycznej. Kobiety wiejskie w Polsce wykazują więcej
skłonności ku przedsiębiorczości aniżeli mężczyźni, a czynią to przede wszystkim ze
względu na następujące kwestie [Brodzińska 2004]:
• ekonomiczne (walka z ubóstwem, poprawa sytuacji materialnej rodziny, chęć
uzyskania pewnej niezależności finansowej, przeciwdziałanie bezrobociu);
• chęć poprawy warunków społeczno bytowych (poprawa infrastruktury wewnętrznej
gospodarstwa domowego i dbałość o jego estetykę; zdobywanie kwalifikacji
zawodowych poprzez udział w szkoleniach, doradztwie);
• chęć potwierdzenia swojej użyteczności i zdobycie uznania społeczności lokalnej;
• zaspokojenie własnych aspiracji.
Sferami działalności o szczególnej przydatności dla kobiet wiejskich zaliczyć można:
• drobną przedsiębiorczość w zakresie handlu, gastronomii, krawiectwa i innych
usług bytowych;
• przetwórstwo rolno spożywcze;
• agroturystykę opierającą się na własnej bazie lokalowej i surowcowej.
Ewa Tyran
_________________________________________________________________________________________
608
Turystyka wiejska jako forma przedsiębiorczości
Jedną z możliwości zmniejszenia bezrobocia na wsi jest rozwój działalności
pozarolniczej, w tym turystyki wiejskiej. Działalność ta, ma w stosunku do innych form
działalności pozarolniczej znacznie bardziej złożony charakter, a czynnikiem niezwykle
ważnym w obecnej trudnej sytuacji finansowej wsi, dającym jej przewagę nad lokalnie
wytwarzanymi i zbywanymi produktami i usługami, jest to że zakup usług
agroturystycznych świadczonych na miejscu, finansowany jest ze środków
pochodzących z zewnątrz. Nie są to środki lokalne, ograniczone możliwościami
nabywczymi ubogiej społeczności wiejskiej, a środki pochodzące od mieszkańców miast
i miasteczek, grup zewnętrznych w stosunku do społeczności wiejskiej i to na ogół o
wyższych dochodach. Miasto przywozi i wydaje swoje oszczędności na wsi, dając
zarobić nie tylko gospodarzom, u których wynajmuje kwatery, zakupuje posiłki czy
produkty spożywcze, ale przez efekt mnożnikowy, pozwala zarobić na danym terenie
całemu szeregowi osób uczestniczących w świadczeniu różnorakich usług
towarzyszących.
W krajach Unii Europejskiej 40-60% gospodarstw czerpie znaczącą część
dochodów z pracy poza rolnictwem. W Niemczech blisko połowa gospodarstw rolnych
osiąga aż 95% dochodów spoza rolnictwa. Podobne relacje między dochodami
rolniczymi i pozarolniczymi występują w Finlandii, Francji czy Anglii. W krajach Unii
Europejskiej tylko gospodarstwa o powierzchni ponad 50% większej niż wynosi średnia
w kraju, uzyskują przewagę dochodów rolniczych nad dochodami z działalności
pozarolniczej [Duczkowska-Małysz 1998]. Choć turystyka wiejska i agroturystyka mają
w Europie długie tradycje, to ich gwałtowny rozwój przypadł na przełom lat 80. i 90. W
Anglii ponad 30% farm włączyło się aktywnie w tę działalność dopiero od 1988 r., kiedy
drastycznie obniżył się poziom dochodu rolniczego. Szacuje się, że w Anglii jest około
5000 gospodarstw proponujących noclegi ze śniadaniem - B&B – oraz 3500
gospodarstw oferujących szeroki asortyment usług turystycznych. Cechą
charakterystyczną tych przedsięwzięć, mimo rosnącego zainteresowania agroturystyką,
jest ich mała skala. W tego typu gospodarstwach dochód z agroturystyki szacuje się na
36%. Ten wkład do dochodu może okazać się szansą na przetrwanie gospodarstwa
rolnego [Kmita 1999]. We Francji i Niemczech turystyką wiejską i agroturystyką
zajmuje się co dziesiąty rolnik. W 1990 r. we Francji blisko 50 tys. obiektów
noclegowych zlokalizowanych było na terenach wiejskich. Szacunki wskazują, że z 320
mld franków wydawanych we Francji na turystykę, 22% wykorzystywane jest na
wyjazdy na wieś [Kmita 1999].
Od kilku lat obserwujemy systematyczny wzrost zainteresowania Polaków
różnymi formami rekreacji. W roku 1996 z bazy agroturystycznej skorzystało ok. 1,5%
kwalifikowanych turystów, spośród obcokrajowców głównie Niemcy i Holendrzy
[Burzyński 1998].
Prawie 46% powierzchni naszego kraju ma walory przyrodnicze i kulturowe
pozwalające na pełnienie funkcji turystycznych. Szacuje się, że w Polsce jest 1368 gmin
posiadających sprzyjające warunki do rozwoju turystyki. Regionem o szczególnych
Wiedza i umiejętność a rozwój turystyki na obszarach wiejskich
_________________________________________________________________________________________
609
walorach krajobrazowych i kulturowych jest województwo małopolskie, w którym
wzrosło zainteresowania agroturystyką jako specyficzną formą wypoczynku na
obszarach wiejskich. Jest ona związana z pobytem turystów w gospodarstwie rolnym
rolników, w połączeniu z wyżywieniem lub możliwością zakupu świeżych produktów z
gospodarstwa, a także wypożyczenia sprzętu sportowego, organizowaniem kuligów,
wędkowania, polowań, zbierania i suszenia ziół, owoców, grzybów, jazdy konnej, na
rowerze, przejażdżek bryczką itp. [Wiatrak1996]. Rozwój turystyki wiejskiej, w tym
agroturystyki, jest widoczny zarówno w rosnącej liczbie kwaterodawców, jak też w
poszerzającym się asortymencie usług i rosnącej ich jakości. Według danych
Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rozwoju Wsi, w roku 2000 liczba
gospodarstw świadczących usługi turystyczne wynosiła 11260, w tym usługi
agroturystyczne – 5789, co stanowi ponad 2% ogólnej liczby gospodarstw. Coraz
częściej rolnicy odnoszący sukces w działalności agroturystycznej rozszerzają tę strefę
swej działalności, ograniczając produkcję rolniczą.
Obecnie turystyka wiejska może być postrzegana jako alternatywna do turystyki
masowej (zwłaszcza skupiającej się na obszarach zurbanizowanych),forma spędzania
wolnego czasu, zwłaszcza czynna, oraz jako działalność uzupełniająca skromne dochody
mieszkańców wsi, pozwalająca na łagodzenie skutków bezrobocia, podnosząca poczucie
bezpieczeństwa ekonomicznego, czynnik stabilizujący ludzi młodych w gospodarstwach
rolnych, umożliwiający zaspokojenie potrzeby uznania, potrzebę poznawczą i
samorealizacji oraz czynnik wzrostu poziomu kulturalnego mieszkańców wsi. Sprzyja
również możliwości rozwoju różnych elementów infrastruktury na wsi (technicznej,
usługowej, gospodarczej, komunikacyjnej itp.), które są niezbędne i towarzyszą
rozwojowi agroturystyki oraz mają szersze znaczenie dla społecznego i gospodarczego
rozwoju wsi. Wzrasta wartość gruntów rolnych i działek budowlanych, następuje
pobudzenie produkcji i przetwórstwa żywności o podwyższonych parametrach.
Zainteresowanie władz, fundacji i organizacji turystyką wiejską tworzy warunki do
podnoszenia wiedzy i kwalifikacji mieszkańców wsi, a zwłaszcza młodzieży, w celu
rozwoju bazy usług turystycznych i innych na wsi oraz poprawy obsługi ruchu
turystycznego w gminach, wioskach i w gospodarstwach rolnych. Turystyka tworzy
również, poprzez szerokie kontakty ludności miast z ludnością wiejską, warunki do
podnoszenia ogólnego poziomu kulturalnego i cywilizacyjnego wsi, przejmowanie
lepszych wzorców kulturowych i rozwój osobowości mieszkańców wsi, zachowanie
ciągłości kulturowej i tradycji przynoszące wzrost identyfikacji regionalnej, a z drugiej
strony – do rozwoju wśród ludności miejskiej wiedzy na temat warunków życia na wsi,
Na tle wcześniejszych uwag o hamowaniu przedsiębiorczości przez biurokrację i
natychmiastowe zobowiązania finansowe – podejmowanie działalności agroturystycznej
jest szczególnie uprzywilejowane. Prowadzenie tej działalności, w ograniczonym
zakresie (wynajmowanie do pięciu pokoi, w budynku mieszkalnym, w czynnym
gospodarstwie rolnym na obszarze wiejskim dla osób przebywających na wypoczynku)
nie wywołuje przymusu rejestrowania działalności gospodarczej ze wszystkimi tego
konsekwencjami. Jest to więc działalność znacznie prostsza, również z tego powodu, że
nie wymaga comiesięcznej biurokracji i obciążeń finansowych. Względna popularność
Ewa Tyran
_________________________________________________________________________________________
610
tej formy przedsiębiorczości wynika również stąd, że dla podjęcia działalności
agroturystycznej nie trzeba podejmować dużego ryzyka związanego z inwestowaniem
specjalnych środków, a jej rozwijanie może następować stopniowo, w miarę osiąganych
dochodów.
Działalność w zakresie turystyki wiejskiej wyzwala możliwość kreowania
dodatkowych przedsięwzięć, zarówno w gospodarstwach rolnych jak i na obszarach
wiejskich, stymulując np. uprawę roślin o specjalnym przeznaczeniu, chów drobiu i
zwierząt na posiłki dla turystów czy usług potrzebnych turystom – nawet jeśli na te
ostatnie występuje popyt sezonowy. Turystyka wiejska stwarza nowe możliwości
wykorzystania przestrzeni wiejskiej, zabudowań rolniczych, lokalnej infrastruktury, zaś
uzyskiwane przez kwaterodawców dodatkowe dochody mogą stanowić zalążek
aktywizacji gospodarczej obszarów wiejskich. Rozwój tej formy przedsiębiorczości to
nie tylko szansa dla poszczególnych gospodarstw, ale także dla wsi i gmin o korzystnych
warunkach przyrodniczych (Kania 2003).
Wcześniejsze uwagi nie oznaczają jednak, że prowadzenie działalności w
zakresie turystyki wiejskiej czy agroturystyki jest zadaniem łatwym, nie wymagającym
odpowiedniego przygotowania. Turystyka wiejska jest skomplikowaną i bardzo
wymagającą dziedziną działalności. Sukces w turystyce wiejskiej zależny jest od wiedzy
i umiejętności z różnych dziedzin: prawa, administracji, marketingu i promocji,
budownictwa, projektowania otoczenia i urządzania wnętrz, właściwego przygotowania
oferty - produktu turystycznego, interpretacji wartości kulturowych i naturalnych
walorów otoczenia. Konieczna jest umiejętność pracy zespołowej, dobra organizacja i
współpraca z różnorodnymi podmiotami działającymi w sektorze publicznym i
prywatnym (Capiga 2001).
Stąd też wynika konieczność kształcenie kadr dla tej branży usług oraz szkolenia
wszystkich chętnych i potencjalnie predestynowanych do podjęcia działalności
usługowej w zakresie wiejskiej bazy noclegowej, gastronomii, ogólnie rozumianej
obsługi turystycznej, opanowania podstawowej wiedzy i umiejętności z wielu dziedzin,
które są niezbędne do podjęcia świadomej decyzji o rozpoczęciu powyższej działalności
oraz prowadzenia jej fachowo i na odpowiednim poziomie.
Zdobycia tak szerokiej wiedzy i umiejętności wymaga przygotowanej kadry do
przeprowadzenia szkoleń. Od początku lat dziewięćdziesiątych obowiązki te złożono
głównie na Ośrodki Doradztwa Rolniczego i Krajowe Centrum Doradztwa.
Kolejnymi instytucjami, które również zajęły się szkoleniami i doradztwem są
stowarzyszenia agroturystyczne, tworzone regionalnie i lokalnie, głównie przez
kwaterodawców agroturystycznych oraz Polską Federację Turystyki Wiejskiej
„Gospodarstwa Gościnne” utworzoną w 1996 r. jako organ nadrzędny nad
stowarzyszeniami regionalnymi. Od początku swego istnienie stowarzyszenia i
Federacja skupiały się głównie na szkoleniach i promocji gospodarstw
agroturystycznych oraz produktów.
Federacja prowadzi różnego rodzaju kursy i szkolenia dotyczące bezpośrednio
działalności agroturystycznej, również działania na rzecz rozwoju lokalnego, znaczenia i
interpretacji dziedzictwa kultury, umiejętności identyfikacji atrakcji turystycznych.
Wiedza i umiejętność a rozwój turystyki na obszarach wiejskich
_________________________________________________________________________________________
611
Federacja opracowała zasady i prowadzi kategoryzację wiejskiej bazy noclegowej
– jest to kolejne działanie mające na celu podnoszenie jakości oferty turystycznej na
obszarach wiejskich oraz weryfikację jej wiarygodności.
Osoby świadczące usługi turystyczne muszą znać potrzeby i oczekiwania
turystów oraz przepisy i wymogi formalno-prawne prowadzenia działalności
turystycznej. Wiedza i umiejętności nabywane w czasie kursów, szkoleń, seminariów,
wyjazdów studyjnych pozwalają na przygotowanie produktu na odpowiednim poziomie
- produktu konkurencyjnego i nowatorskiego. Poznanie potrzeb i oczekiwań turystów, a
więc badanie rynku, nie leży w możliwościach poszczególnych gospodarstw. Jest to
wiedza przekazywania właśnie podczas szkoleń, seminariów czy przy okazji innych
kontaktów usługodawców turystycznych z instytucjami prowadzącymi tego rodzaju
badania. Tylko produkt najwyższej jakości może konkurować na coraz trudniejszym
rynku turystycznym i zapewnić gospodarstwu sukces ekonomiczny.
Stopniowo przegotowywaniem kadr dla turystyki wiejskiej zaczęły się
interesować akademie rolnicze. W roku szkolnym 2003/2004 wszystkie akademie
rolnicze prowadziły w szerszym lub węższym zakresie kształcenie w zakresie
agroturystyki. Kształcenie to odbywało się na różnych wydziałach uczelni i różnych
kierunkach. Różnorodny jest również zakres tematyczny prowadzonych zajęć, a więc i
wiedza absolwentów (Kania 2003). Zainteresowanie tematyką turystyki wiejskiej i
agroturystyki pozwala przypuszczać, że zakres i ranga edukacji akademickiej w tych
dziedzinach będą rosły, a absolwenci będą coraz lepszymi fachowcami i animatorami
turystyki na obszarach wiejskich.
Podsumowanie
Rosnąca ilość wolnego czasu, wzrost tempa życia, rozrost aglomeracji miejskich i
wynikłych z tego uciążliwości, często siedzący tryb życia powodują, że z rozsądku czy
konieczności pragniemy spędzić czas wolny w warunkach odmiennych od codziennych.
W większości krajów rozwiniętych turystyka jest dynamicznie rozwijającym się działem
gospodarek narodowych, o najwyższym tempie przyrostu zatrudnienia czy inwestycji.
Coraz częściej jednak miejscem wybieranym na wypoczynek są obszary wiejskie
oferujące uroki odmiennego krajobrazu, stylu i tempa życia, o odmiennej kulturze,
tradycyjnej kuchni oraz ciszy i czystego powietrza. Aby umożliwić spędzanie wolnego
czasu na wsi, konieczna jest odpowiednia infrastruktura i kadra przygotowana do obsługi
turystów. Agroturystyka oznacza, że świadczeniem usług zajmują się głównie rolnicy,
rolniczki i członkowie ich rodzin. Są to więc osoby, które należy przygotować i
wyposażyć w niezbędną wiedzę i umiejętności aby ich wysiłki przyniosły oczekiwane
rezultaty. Od początku lat dziewięćdziesiątych przybywa instytucji i organizacji, które
prowadzą szkolenia kadry dla turystyki wiejskiej. Są to instytucje do tego powołane jak
ODR-y czy Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich,
instytucje, które powstały z inicjatywy samych kwaterodawców – stowarzyszenia i
Federacja, agencje i fundacje działające na rzecz wsi oraz instytucje edukacyjne, czyli
szkoły na różnym poziomie edukacji od szkół podstawowych do akademii rolniczych.
Ewa Tyran
_________________________________________________________________________________________
612
Rozwój turystyki wiejskiej będzie wymagał nie tylko kształcenia poszczególnych
kwaterodawców ale również przygotowania kadr koordynujących działania w zakresie
turystyki na poszczególnych poziomach administracyjnych i na szczeblu
międzynarodowym. Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej oznacza zarówno wzrost
konkurencji o potencjalnego turystę jak i konieczność przestrzegania wymogów
formalno-prawnych obowiązujących w krajach UE.
Literatura
1. Brodzińska K.: Aktywność gospodarcza kobiet, Prace Naukowe AE we Wrocławiu, Nr 1015,
Agrobiznes 2004, t.1, str. 65-70, Wyd. AE we Wrocławiu 2004-09-15.
2. Burzyński T.: Podstawowe dane o oświatowej, europejskiej i polskiej turystyce [w:]
Doskonalenie produktu w turystyce wiejskiej, IT Kraków 1998.
3. Capiga J.: Działania edukacyjne na rzecz rozwoju turystyki wiejskiej realizowane przez
KCDRRiOW Oddział w Krakowie, Zeszyty Naukowe AR w Krakowie, nr 380, Sesja
Naukowa z.90, s.57-65, Wyd. AR Kraków 2001.
4. Duczkowska-Małysz K.: Agroturystyka jako źródło alternatywnego zarobkowania w
rolnictwie [w:] Gospodarstwo agroturystyczne. Poradnik. (red.) Powichrowski L. Warszawa
1998.
5. Kania J.: Rola edukacji i doradztwa w rozwoju zasobów ludzkich w turystyce wiejskiej,
Zeszyty Naukowe AR w Krakowie, nr 402, Sesja Naukowa z.81, s.65-77, Wyd. AR Kraków
2003.
6. Kmita E.: Agroturystyka w Europie [w:] Promocja podstawą sukcesu w turystyce wiejskiej,
Materiały szkoleniowe Polskiej Federacji Turystyki Polskiej „Gospodarstwa Gościnne”,
Brwinów-Warszawa 1999.
7. Powszechny Spis Rolny 2002, GUS, Warszawa 2004.
8. Tyran E.: Kształcenie na obszarach wiejskich i dla obszarów wiejskich, Roczniki Naukowe
SERiA, t.IV, z.6, str.176-180, Warszawa-Poznań-Bydgoszcz 2002.
9. Tyran E.: Turystyka wiejska jako forma przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, Zeszyty
Naukowe AR w Krakowie, nr 397, Sesja naukowa z. 87, Wyd. AR Kraków 2003.
10. Wiatrak A.P.: Wpływ agroturystyki na zagospodarowanie obszarów wiejskich, Zagadnienia
Ekonomiki Rolnej, nr 1/1996, Wyd. Organ KER PAN, IERiGŻ i Sekcji Ekonomiki
Rolnictwa PTE, Warszawa.
Streszczenie
Praca podejmuje tematykę znaczenia wykształcenie, wiedzy i umiejętności w prowadzeniu
działalności turystycznej na obszarach wiejskich, w tym szczególnie usług agroturystycznych.
Działalność agroturystyczna, upatrywana jako najważniejszy element wielofunkcyjnego rozwoju
wsi może odnieść sukces tylko w przypadku właściwego przygotowania kadr i świadczenia usług
na najwyższym poziomie. Szkoleniami usługodawców zajmują się głównie ODR-y, Krajowe
Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich, stowarzyszenia agroturystyczne i
Polska Federacja Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne” oraz agencje i fundacje działające
na rzecz obszarów wiejskich. Od 2000 r. również wyższe uczelnie rolnicze wprowadzają
agroturystykę do programów studiów. System szkolenia kadr dla turystyki wiejskiej oprócz
szkolenia bezpośrednich kwaterodawców musi obejmować kadry mogące animować i
koordynować turystykę wiejską nie tylko lokalnie, regionalnie ale także w skali międzynarodowej.
Wiedza i umiejętność a rozwój turystyki na obszarach wiejskich
_________________________________________________________________________________________
613
Summary
The work concerns problems of education and skills necessary to run tourists services in
rural areas, especially agritourism, as a form of tourism closely connected with a farm and its
operating.
Agritourism services have been seen as the most important element of multifunctional
rural development. Running successful tourism operation depends on quality and uniqueness of a
product. There are several institutions and organisations taking part in providing education
concerning tourism services to rural inhabitants and local leaders, such as: Extension Centres,
National Advisory Centre of Agriculture and Rural Areas Development, agritourism associations
and Polish Federation of Rural Tourism, several agencies and foundations. From 2000 also
agricultural universities have included agritourism to their curriculum. The system of education
has to include not only education of agritourism farms owners but also personnel trained as
animators and co-ordinators of not only local or regional but also international tourism services.