Co to jest estetyka? Czym się zajmuje?
ESTETYKA-dziedzina filozofii, zajmująca się nauką o pięknie. Jako nauka wyodrębniła się w XVIIIw. za sprawą Aleksandra G. Baumgartena.
Estetyka razem z etyką wchodzą w skład aksjologii. Estetyka rozumiana jako część filozofii zajmuje się badaniem doświadczenia zmysłowego oraz stawia pytanie takie jak: „czym jest piękno?”, co to znaczy, że obraz na mnie oddziałuje?”, „co to znaczy, że coś jest tragiczne?”;
Rozumienie pojęcia sztuka przez starożytnych Greków i Rzymian.
techne - sztuka
Grecy inaczej ją traktowali, ich myślenie wpłynęło mocno na kulturę zachodu. Za techne uważali przede wszystkim aktywność intelektualną.
Sztuka ma u swoich podstaw coś niezbędnego - wiedzę, znajomość zasad, umiejętność posługiwania się
regułami. U podstaw tego stał intelekt, znajomość reguł, umiejętność wykorzystywania sposobu działania np.
urządzeń, by coś wytworzyć.
Kluczem do zrozumienia pojęcia techne oprocz intelektu jest też wytwarzanie, wytwor.
Aby wytwarzać, należy dysponować wiedzą, nie można kierować się natchnieniem, talentem wrodzonym, czy
zdolnością manualną połączoną z podpatrywaniem innych.
Więc, zakres techne jest szeroki, znacznie szerszy, niż naszej „sztuki” - nie tylko malowanie obrazow itp. się do
niej zalicza, lecz także np. kowalstwo, szewstwo, kołodziejstwo itp. Każda czynność, ktorą my łączymy z
wytwarzaniem rzemieślniczym, dla nich była rownież techne.
Wszyscy technicy byli demiurgosami (kimś, kto wytwarza). Gdy ich wytwory były nieporownywalne z innymi,
doskonałe, zostawali architektonami.
Mistrz (architekton) władał kunsztem - to myślenie pozostało nam po Grekach, że rzeczy wyjątkowe
obdarzone się kunsztem, ktory można sprawdzić, przynajmniej przez znawcow z danej dziedziny, czy innych
tworcow z tej samej dziedziny. Pozwala on poznać autora po jego indywidualnym piętnie, jaki zostawia na
swym dziele.
Podział sztuk, ktory grecy wprowadzili dość szybko:
1. Wolne - nie wymagają wysiłku, traktowano je jako wyższe.
2. Służebne - wymagają siły fizycznej.
Do podziału tego odwoływano się jeszcze w średniowieczu i renesansie, stąd zrodził się spor Leonarda da
Vinci z Michałem Aniołem - ten pierwszy uważał, że malarstwo jest lepsze od rzeźby, drugi mu oponował.
Grecy w czasach archaicznych na pewno nie znali wielu pojęć, dla nas związanych z naturalnymi
czynnościami artysty, np. muzyki - muzykowali i to lubili, ale nie wiedzieli o tym, nie mieli takiego pojęcia.
Za to dysponowali szeregiem bardzo wąskich terminow:
aulektyka - gra na flecie, tworzenie muzyki na flet itp.
zupełnie inne pojęcie:
kitarystyka - muzykowanie i tworzenie na instrumentach strunowych
Te pojęcia nie były związane żadnym szerszym pojęciem muzyki, jak są dla nas.
Zmiany jakie nastąpiły w rozumieniu pojęcia sztuka w epoce Odrodzenia.
Renesans:
nowożytne pojmowanie i definiowanie sztuki;
oddzielenie sztuki od rzemiosła;
sztuka w przeciwieństwie do rzemiosła tworzy rzeczy jednostkowe niepowtarzalne;
rezygnacja z podziału na sztuki pospolite i wyzwolone;
podział bardziej współczesny np. sztuki rysunkowe;
poezja jest sztuką bo też ma normy, reguły kanony;
wszystkie sztuki są związane z natchnieniem;
XVI w, powstaje pojęcie sztuki piękne; do obiegu potocznego wprowadza ten termin ch. batteux - XVIII -są to te sztuki, które tworzą rzeczy piękne przez naśladowanie rzeczywistości: malarstwo, taniec, rzeźba, muzyka, poezja, architektura, retoryka;
1750 powstanie pierwszego dostępnego muzeum pod Paryżem;
Definicja sztuki według Ch. Batteux.
Wprowadza do powszechnego obiegu termin sztuki piękne. 1747 - CHARLES BATTEAUX
Według Batteux dziełem sztuki jest każdy przedmiot wykonany przez człowieka dla zaspokojenia jakichś jego potrzeb. Podział sztuk jest trzystopniowy: pierwszy poziom stanowią sztuki mechaniczne, które służą wytwarzaniu narzędzi i przedmiotów codziennego użytku. Drugi poziom odpowiada sztuce użytkowej (wg obecnej terminologii) - wytwarzamy przedmioty użyteczne, a jednocześnie piękne. Poziom trzeci to właściwe sztuki piękne, które zajmują się wytwarzaniem przedmiotów wyłącznie dla zaspokojenia potrzeb duchowych.
Dzieło sztuki pięknej powstaje przez odpowiednie zestawienie i zagęszczenie występujących w przyrodzie elementów piękna - dźwięków, obrazów, kształtów.
Trudności definicyjne związane z pojęciem sztuka.
Problemy definicyjne, związane z terminem „sztuka”, wynikają między innymi z różnorodności jej przejawów. Nie każdy akt twórczy postrzegany jest również jako sztuka. Jak pisze W. Tatarkiewicz, „sprawdzianem sztuki jest też ludzka na nią reakcja. Normalną reakcją na prawdziwe dzieło sztuki jest zachwyt; ale może to być również wzruszenie lub wstrząs;
Definicja podwójnie alternatywna sztuki Władysława Tatarkiewicza.
Sztuka - odtwarzanie rzeczy bądź konstruowanie form, bądź wyrażanie przeżyć, - jeśli wytwór tego odtwarzania, konstruowania, wyrażania jest zdolny zachwycać bądź wzruszać bądź wstrząsać;
(Definicja sztuki musi zarówno uwzględnić jej intencję, jak i działanie; a zarówno intencja, jak i działanie mogą być takie lub inne.)
Wartość artystyczna dzieła sztuki.
Wartości artystyczne:
-Wartości artystyczne pełnią rolę służebną wobec wartości estetycznych: są one swoistym narzędziem, środkiem umożliwiającym pojawienie się wartości estetycznych.
- Bezpośrednim rezultatem działania artysty, twórcy są wartości artystyczne - wartości estetyczne wymagają aktywnego współdziałania preceptora, współkonstytuującego przedmiot estetyczny;
- decydują czy coś może być sztuką;
-wartości: dobre (trafne, pomysłowe), złe (zły pomysł, złe środki)
- składa się na nie zbiór cech, całość np. dobrze dobrane kolory
- należą do sztuki, ale wyraźna różnica między sztuką a nie sztuką nie istnieje;
- wiążą się z pomysłem i zastosowanymi środkami;
Wartości estetyczne w sztuce i poza nią.
Wartości estetyczne: (piękno, brzydota, tragizm, komizm, wzniosłość, groza, łagodność itp.)
- Wartości estetyczne są niezbędnym warunkiem pojawienia się wartości nadestetycznych
- są do doświadczania, odczuwania
- swoista własność przedmiotów i stanów rzeczy: naturalnych i kulturalnych, polegająca na zdolności do wywoływania u odpowiednio przygotowanych odbiorców( kompetentnych i właściwie nastawionych) przeżyć estetycznych;
- minima art.- proste bryły, kształty, brak ornamentów. Nie chodzi o wywołanie silnych doznań estetycznych. Zabawa formą. Zmuszanie do refleksji;
- całokształt cech, które wywołują u nas przeżycia;
- różni się od współczesnego rozumienia słowa „estetyczny”. Nie musi wiązać się z pięknem i przyjemnością;
- nie ma wartościowych estetycznych dzieł sztuki, które nie mają wartości artystycznych!
- wartości estetyczne są do przeżywania, refleksji, ale nie są po to, aby czemukolwiek służyć;
Estetyczne - wkłada w dzieło artysta; odnajdywane w przedmiocie artystycznym; odpowiadają na pytanie czy coś jest piękne czy jest brzydkie; zmienne i ulotne; aby o nich orzekać należy się na tym znać
- łagodne - wywołujące u odbiorcy harmonię spokój wyciszenie; pojawiające się gdy dzieło sztuki realizuje podstawową kategorię - piękno
- ostre - wywoływane przez dzieło sztuki, które wywołuje u odbiorcy zdumienie zdziwienie grozę przerażenie niesmak wstręt; realizujące kategorie groteski, brzydoty wzniosłości komizmu; prowadzące do satysfakcji estetycznej
-piękno
-komizm
-tragizm
-brzydota
-wzniosłość
-fantastyczność
Związek pomiędzy wartościami artystycznymi a estetycznymi.
Nie ma wartościowych estetycznych dzieł sztuki, które nie mają wartości artystycznych!
Związek istniejący pomiędzy wartością artystyczną a estetyczną jest taki, iż wartości estetyczne budowane są według wzorca dzieł artystycznych. Tak, więc piękno przyrody istnieje dla nas dzięki temu, iż reagujemy na wartości artystyczne tkwiące w sztuce. Na gruncie sztuki wartości estetyczne sprowadzają się do wartości artystycznych.
Wartości nadestetyczne.
Nadestetyczne - Stróżewski - utwory stanowiące transcendencję; związane ze sferą moralności, religii; wartości wieczne; o nich orzekać może każdy;
- obecne w sztuce i życiu codziennym;
- Będąc w dziele - przekraczają, je. Wydaje się raczej, że są jak gdyby poprzez dzieło aniżeli w dziele samym;
Przeżycie estetyczne.
- Przeżycia estetyczne- dostarczanie wartości estetycznych
Przedmiot estetyczny- dzieło sztuki, które zostało przeżyte, doświadczone przez odbiorcę w konkretnym momencie jego życia;
- na bazie jednego dzieła sztuki może powstać nieskończenie wiele przedmiotów estetycznych;
- dzieło sztuki jest schematem( mamy do czynienia z określonymi ramami, ma określone: cechy, budowę, kompozycję, cechy). Schemat możliwy jest do zauważenia przez każdego, każdy może zwrócić uwagę na inne elementy schematu.
Emocja wstępna- moment w którym uwaga skupia się na jednym momencie, konkretnej cesze;
- stan wzruszenia, poruszenia
Zawężenie pola świadomości- np. gdy patrzymy na obraz na któ®ym jest kosz owoców, stajemy się głodni
Odkrywanie kolejnych wart. Estetycznych- SA łączone w pewne struktury, tworzą jedną całość;
Struktury:
Polifoniczna
Kontemplacja- moment, gdy jest to już [przedmiot estetyczny udzielamy odp. Czy estetyczna jest wartościowa
Przedmiot estetyczny - wyobrażenie odbiorcy o dziele, uzyskane w przeżyciu estetycznym w bezpośrednim kontakcie z dziełem, w postawie estetycznej. Powstaje ono w wyniku rekonstrukcji dzieła dokonanej na podstawie sugestii działających poprzez jego poszczególne elementy oraz w wyniku uzupełnienia miejsc niedookreślenia, a także aktualizowania momentów potencjalnych.
Typy przeżyć estetycznych:
Cechą wszelkich przeżyć estetycznych jest kontakt z wartością estetyczną.
Przeżycia estetyczne mogą się rozgrywać na płaszczyźnie przedrefleksyjnej, refleksyjnej i wtórnie nierefleksyjnej.
Tatarkiewicz: dwa typy przeżyć: skupienie i marzenie.
Etapy twórczego odbioru sztuki według J. Brach-Czainy.
Napięcie emocjonalne jest źródłem energii. Pierwszy moment zobaczenia dzieła, to moment spontaniczny, podświadomy (pierwszy bodziec)
Odkrywanie dzieła sztuki- proces świadomy, odkrywanie struktury, cech, kompozycji itp. „Czy jest to dzieło wartościowe?'', „Czy ma jakiś sens, potencjał?''
Adaptacja- dynamizujemy sens utworu poprzez:
- wykraczanie poza dzieło. W twórczości artystów znaczący wpływ na twórczość mają utwory, dzieła poprzedników. Nie ma jednej wzorowej, właściwej interpretacji.
- dokonywanie odkryć osobiście dotyczących odbiorcy-
Ekspresja- umożliwia wyrażanie siebie (odbiorcy) poprzez dzieło sztuki, które właśnie interpretujemy, odbieramy
Symbol- (słowo, kolor, zdarzenie) Za symbolem nie musi stać jedno znaczenie. Konstrukcja znaczeniowa, do której dopowiadamy znaczenie
Symbolizowanie rzeczywistości- odbiór rzeczywistości za pomocą znaczeń, symboli;
Brach-czaina, odkrywanie - adaptacja - ekspresja
a. pytania
- co to jest, co przyciąga uwagę, co we mnie odpowiada na to wyzwanie
- o co tu chodzi, czy mnie to obchodzi, czy mnie to dotyczy
- czy to jest coś warte nawet jeśli mnie nie dotyczy
b. fazy podejmowanych przez odbiorcę czynności
- odkrywanie
-związane z aktywnością twórczą
-wysiłek rozumienia
-zmierzanie do wyświetlenia przyczyn przedświadomego oddziaływania przedmiotu artystycznego na odbiorcę
-rozpoczynający się spostrzeżeniami ukierunkowanymi na najbardziej narzucające się cechy i fragmenty analizowanego utworu
-następnie - poszukiwanie powiązań między elementami
-końcowo - odnalezienie racji wyrazowej poszczególnych obszarów dzieła ich połączeń i całości którą tworzą
-analiza + interpretacja
- adaptacja
-przywłaszczenie i uwewnętrznienie obiektu sztuki
-odkrycie samego siebie
-dwa ciągi zadań
- próba zdynamizowania sensu utworu przez wykraczanie poza dzieło (świat obiektów sztuki, realna rzeczywistość potocznego istnienia)
- Dokonywanie odkryć osobiście dotyczących odbiorcę
- ekspresja
używanie sztuki jako zastępczego środka dla własnej ekspresji
Interpretacja obrazu według E. Panofsky'ego.
Białostocki, studia z historii sztuki - panofski, ikonografia i ikonologia
Ikonografia
- dziedzina historii sztuki zajmująca się treścią lub znaczeniem dzieła sztuki pojętym jako przeciwstawienie formy
- opis i klasyfikacja obrazów
- zbieranie i porządkowanie dowodów bez dociekań nad genezą i znaczeniem tych dowodów
Znaczenie:
- pierwotne, oczywiste
-rodzaje: przedmiotowe - przyswojenie utożsamienie widzialnych form z pewnymi obiektami; wyrazowe - zabarwienie psychologiczne; pojmowane nie przez prostą identyfikację ale wczucie się
-Składające się na świat motywów artystycznych
-preikonograficzny opis dzieła sztuki
-wymagające praktycznego doświadczenia, znajomości rzeczy i zdarzeń
-poprawność interpretacji gwarantowana przez znajomość historii stylu - jak rzeczy i zdarzenia wyrażane są za pomocą form
- wtórne, Umowne
-składające się na świat obrazów, opowieści alegorii
-analiza ikonograficzna
-wymagające znajomości źródeł literackich, specyficznych tematów i pojęć, ponadempirycznego świata zwyczajów i tradycji kulturowych;
-poprawność interpretacji gwarantowana przez znajomość historii typów - jak tematy i pojęcia wyrażane są za pomocą rzeczy i zdarzeń
- wewnętrzne, treść
-składające się na świat wartości symbolicznych
-interpretacja ikonologiczna
-wymagające syntetycznej intuicji, znajomości zasadniczych skłonności umysłu ludzkiego
-poprawność interpretacji gwarantowana przez znajomość historii objawów kulturowych lub symboli w ogóle - jak istotne dążności umysłu ludzkiego wyrażane są za pomocą specyficznych tematów i pojęć
ikonologia
- odkrycie i interpretacja wartości symbolicznych które na ogół nie są znane samemu artyście i mogą odbiegać od tego co chciał świadomie wyrazić
- metoda interpretacji wynikająca z syntezy a nie analizy
Dzieje pojęcia SZTUKA
Sztuka- umiejętne wykorzystywanie czegoś wedle określonych reguł.
Sztukę dzielono na:
-umysłowe- wolne, wymagały trudu umysłowego (muzyka)
-pospolite- wymagały trudu umysłowego i fizycznego (malarstwo, rzeźba)
Poezja nie była ani sztuką umysłową ani sztuką pospolita. Była czymś ponad.
Sztuka prehistoryczna- istniała i była. Wiązano ją ze sferą wiary i magii.
kultura symboliczna występuje na danym terenie.
Proporcje w starożytności
Kanon Poliklata
głowa zawsze 1/8 całości . Czoło, nos i broda mają tę samą wysokość. Kiedy stoi na jednej nodze wyważone jest ręką.
Złoty podział- jedna część ma się do kolejnej części, kolejna do całości.
Średniowiecze
Sztuki mechaniczne- pospolite(rzemiosło, 7sztuk wyzwolonych, sztuka obrony)
Pojawiły się uniwersytety i zaczęto wykładać na uniwersytecie 7sztuk wyzwolonych.
Odrodzenie
Sztuka oddzieliła się od nauki po to aby uświadomić, że nie chodzi o proporcje w tworzeniu sztuki . chodzi o natchnienie.
Artysta tworzy coś wyjątkowego. Rzemieślnik powiela- nie jest to cos oryginalnego.
Przyłączenie poezji do sztuki. Stało się to za sprawą Arystotelesa. Mówi, że uprawianie poezji wymaga określonych reguł. Artysta tworzy cos pod wpływem emocji, doznań.
Uświadomienie, że istnieją sztuki rysunkowe- malarstwo, szkice.
W XVIII wieku pojawiło się pojęcie Charlesa Batleux „sztuki piękne” - te które naśladują rzeczywistość i wytwarzają piękno (malarstwo, rzeźba, muzyka, poezja, taniec, włączono również architekturę i wymowę). W XIX wieku przestaje istnieć pojęcie „sztuki pięknej” .
Marcel Duchamp- dyskutuje o tworzeniu sztuki. Uważa, że nie trzeba mieć etapów żeby tworzyć sztukę.
W XXw. Okazało się, że nie musimy mieć do czynienia z gotowym efektem sztuki.
„Dzieje 6 pojęć”. Sztuki nie da się zdefiniować ale:
-sztuka naśladuje rzeczywistość
-sz. Nadaje rzeczom kształt
-sz. ma służyć celom estetycznym
-ekspresja
-sz. wywołuje przeżycia estetyczne
-sz. wywołuje wstrząs