Wychowanie estetyczne jest jedną z najciekawszych i niezmiernie ważnych dziedziną wychowania. Samą nazwę wprowadził niemiecki poeta i filozof Fryderyk Schiller. Obecnie uważa się ze jest ono bardzo potrzebne na każdym szczeblu edukacyjnym.
W tej chwili istnieje wiele interpretacji wychowania estetycznego. Irena Wojnar wyróżnia dwa rodzaje znaczenia tego terminu. W pierwszym, węższym znaczeni „oznacza kształcenie do sztuki, czyli kształtowanie wrażliwości i kultury koniecznej dla przeżywania, poznawania i oceny zjawisk estetycznych.” Czyli głównym zadaniem ów wychowania jest przede wszystkim rozwój u dzieci i młodzieży wrażliwości na piękno natury i dokonań ludzkich. Natomiast w drugim, szerszym rozumieniu tego pojęcia, dzięki nabyciu przez młodego człowieka przez dobra kultury wrażliwości estetycznej umożliwia mu o wiele głębszy rozwój osobowości. Wzbogaca jego sferę intelektualną, moralno-społeczną, rozwija wyobraźnię człowieka, oraz pobudza jego dyspozycję twórczą. Inaczej ujmując, uwzględnia się tu także wpływ sztuki, jaki może ona wywierać na poglądy i przekonania człowieka, jego przeżycia moralne i w ogóle postawy wobec świata, otaczających ludzi i wartości, a nie tylko na kształtowanie odpowiedniego smaku estetycznego czy umiejętności przeżywania i oceniania piękna jako atrybutu natury lub materialnego i duchowego dorobku ludzkości.
W procesie nauczania powinny występować wszystkie formy ekspresji i percepcji. Nie należy pomijać żadnej z nich. Stanowią one pełną gwarancję wszechstronnego rozwoju osobowości dziecka, oraz są sposobem na indywidualizację w nauczaniu. Metoda ta umiejętnie stosowana daje szanse każdemu dziecku bez względu na jego możliwości rozwojowe. Pozwala bowiem w sposób naturalny pobudzić go do działania, wyzwolić jego własne potrzeby, wejść na drogę twórczej działalności, pozbyć się stresów i zahamowań. Wprowadzając metody wyzwalające twórczą aktywność dziecka, stosując aktywne metody pracy, stymulując jego indywidualny rozwój i promując działania twórcze dziecko będzie:
Otwarte na świat
Wrażliwe na piękno
Twórcze i kreatywne
Zainteresowane tworzeniem
Samodzielne
Tolerancyjne i otwarte wobec innych
Akceptowało siebie
Posiadało określony poziom sprawności umysłowych
Znało swoje prawa
Dbało o swoje zdrowie i bezpieczeństwo
Ciekawe świata
Asertywne
Miało świadomość własnej tożsamości
Potrafiło słuchać i szanować pomysły innych
U maluchów płynna jest granica pomiędzy tworzeniem a zabawą. Naiwne pełne wdzięku prace, mające oryginalną kompozycję i pewien uproszczony sobie właściwy styl, wyrażają złożony świat bogatych przeżyć dziecka. Są naturalną i samodzielną formą wyrażania emocji. Ujściem dla dziecięcej fantazji, sfery pragnień i życzeń, ale również odzwierciedleniem atmosfery panującej w domu rodzinnym. Nieco później bywają również wskaźnikiem budzących się zainteresowań i z nimi związanych poszukiwań.
Każde dziecko jest kimś szczególnym. Niektóre dzieci mają określony talent w jednym kierunku, inne wykazują zdolności w wielu dziedzinach. Niektóre ze zdolności mogą drzemać w zakamarkach umysłu niewykorzystane przez całe życie, gdyż nie zostały zauważone i odpowiednio ukształtowane.
Twórczość literacka dzieci i młodzieży.
Język służył i służy nie tylko jako środek porozumiewania się ludzi, jako kod informacyjny sfery poznawczej człowieka, ale także jako tworzywo pozwalające wyrażać najgłębsze przeżycia, opisywać twory wyobraźni, uzewnętrzniać potrzeby i pragnienia, określać wartości i sens istnienia człowieka. Język jako tworzywo umożliwia człowiekowi kształtowanie takiej formy, która oprócz funkcji komunikatywnej, pozwala przydać tym informacjom znamiona indywidualnego wyrazu, emocjonalny znak i aksjologiczne odniesienie estetyczne i moralne. „Potrzeby ludyczne umożliwiły człowiekowi takie kształtowanie formy wypowiedzi słownej, aby mogła zapewnić mu przeżywanie przyjemności tkwiącej w harmonii dźwiękowej słów i wzmacniać tym samym sens wyrażanych treści. Tak więc twórczy charakter języka tkwi z jednej strony w jego funkcji poznawczej, z drugiej zaś strony w jego funkcji estetycznej.”
Najmłodsze dzieci przedszkolne są zafascynowane dźwiękami słów układających się w sposób inny niż w mowie powszechnej. Jest w tym dla nich pewnego rodzaju magia, element przemawiający do ich wyobraźni. Dzieci z niższych klas szkolnych szukają w poezji, oprócz melodyjności słów, obrazów układających się w znane im przedmioty i zjawiska.
Tak samo jest z twórczością najmłodszych. Nie tworzą one „z niczego”. Dziecko w wieku przedszkolnym posiada już pewien zasób wiedzy naukowej, jest świadome tego co dzieje się w jego najbliższym otoczeniu, oraz posiada swoje własne zainteresowania. Umysł jego gromadzi materiał twórczy dostarczany z różnych źródeł. W jego dziełach rzeczywistość mieszka się z fikcją, ze światem fantazji.
Poetyckie wypowiadanie się młodzieży związane jest z silną potrzebą ekspresji. Uprawia ją ta młodzież, która posiada najsilniejsze potrzeby wyrażania siebie w formach pośrednich, intymnych, a nie wprost wobec społeczności rówieśniczej. Składa się na to szereg uwarunkowań osobowościowych. Ekspresja poetycka jest formą wyrazu najbardziej wrażliwej pod względem części młodzieży, która okres dorastania przeżywa bardzo dynamicznie. Poezja staje się swoistym „wentylem bezpieczeństwa”, formą rozmowy „z samym sobą”, a także pośrednim sprzężeniem z otaczającym światem rzeczywistości, wobec której młodzi wyrażają bunt, zwątpienie, subiektywny osąd, a nawet odrzucenie.
Dzięki ekspresji słownej młodzi ludzie zaspokajają potrzeby wypowiadania siebie, swoich najgłębszych przeżyć, komunikowania się z otoczeniem, niekiedy tylko z osobą najbliższą. Bywa i tak, że utwory pisane z myślą o innych ludziach, niekiedy wielu anonimowych ludziach, znikają w szufladzie. Są wołaniem, apelem, protestem w samotności. Jest to protest i wołanie dramatyczne, gdyż młodzi mają świadomość braku wzajemnej komunikacji, trudności w zrozumieniu racji wypowiadanych językiem poetyckim. Przeprowadzone rozmowy z wieloma młodymi autorami wierszy ujawniają, iż ten sposób wypowiedzi daje im możliwość największej syntezy myśli, operowania skrótem, staje się niemal definicją stanu uczuć. Jest to także forma głośnego myślenia, rozmowy z samym sobą. Niekiedy jest to forma skandowania, wykrzykiwania smutku lub radości.
Oprócz zainteresowania światem zewnętrznym, w okresie dorastania pojawiają się silne zainteresowania własnymi przeżyciami psychicznymi. Młodzi ludzie zaczynają porównywać cechy własnej osobowości z osobowością innych ludzi. Proces ten jest kształtowaniem własnego obrazu siebie samego. Istotną rolę w tym procesie odgrywa samoocena. Podlega ona dużym wahaniom i zmianom. Charakter obrazu samego siebie decyduje o samopoczuciu jednostki. Obraz negatywny wywołuje lęk, niepokój, frustracje, obraz pozytywny natomiast daje poczucie zadowolenia, pewność siebie równowagę emocjonalną. Mimo owych wahań i zmian nastroju, z czasem obraz pozytywny, czyli wysoka samoocena, lub też negatywny - niska samoocena - przeważy, wykazując bardziej trwałą tendencję w rozwoju osobowości. Przeprowadzone badania na młodych twórcach wykazały, że osoby te mają tendencje do zaniżonej samooceny, introwersji, oraz ekspresji. Potrzeba wyładowania się, uświadomienia sobie tego, co mgliste i nieświadome, stwarza możliwości terapeutyczne i katartyczne. Jest to najczęściej liryka osobista. Chęć zatrzymania ulotnych przeżyć, zwrócenia na siebie uwagi, na swoje do kogoś uczucia. Jest to skarga, wyrażenie żalu bądź mało uchwytne marzenia.
„Uwarunkowania sprzyjające ekspresji poetyckiej to głównie: poczucie osamotnienia, a z drugiej strony potrzeba samotności, miłość i lęk przed miłością, zachwyt dla piękna lub odraza wobec brzydoty, potrzeba bohaterstwa i ucieczka od czyny.”
U dziewcząt właśnie ekspresja poetycka najczęściej zaczyna pojawiać się w chwili pierwszej niespełnionej, odrzuconej miłości. Towarzyszy temu uczucie tęsknoty, rozpaczy, nadziei i niespełnienia.
Chłopcy natomiast zazwyczaj tworzyli utwory o tematyce społecznej i refleksyjno-filozoficznej. Podejmują oni w swych pracach problemy ogólne, dotyczące losów współczesnego świata i własnej ojczyzny. Wypływa z nich gorycz i żal do ludzi dorosłych, wyrażają protest, a także cierpią, mając świadomość pojawiania się irracjonalnych postaw i powtarzania się tych samych od pokoleń błędów.
Wychowanie estetyczne uczy spostrzegania, doznawania i odczuwania rzeczywistości, a także pojmowania istoty i celu ludzkiego życia poprzez pryzmat sztuki. Sztuka jest zwierciadłem otaczającej nas rzeczywistości i naszej duszy. W tym zwierciadle widzimy w nowym świetle i przeżywamy z nowym, świeżym uczuciem, świat, który już znamy, oraz życie, którego już doświadczyliśmy. Widzimy i przeżywamy świat inaczej - mniej pobieżnie, przelotnie i banalnie niż w życiu codziennym. Dzieła sztuki zatrzymują nas, każą nam spocząć i skupić się na tym, co przedstawiają i wyrażają. W tym skupieniu otwierają się nam oczy i uszy, otwiera się całe nasze jestestwo na to, czym arcydzieło sztuki obdarzyć może i obdarza.
Bibliografia:
Łobocki Mieczysław, Teoria wychowania w zarysie, Kraków 2008,
ISBN 978-83-7587-081-7.
Popek Stanisław, Aktywność twórcza dzieci i młodzieży, Warszawa 1988,
ISBN 83-02-03431-2.
Szuman Stefan, O sztuce i wychowaniu estetycznym, Warszawa 1962.
M. Łobocki, Teoria wychowania w zarysie, Kraków 2008, str. 274.
S. Popek, Aktywność twórcza dzieci i młodzieży, Warszawa 1988, str. 69.
S. Popek, Aktywność twórcza dzieci i młodzieży, Warszawa 1988, str. 81.
1