„Nowy Sowiźrzał albo raczej nowyźrzał nie patrzęć ja jako sowy”

1. O tym jak sprytnie łapał różne zwierzęta

(Niedźwiedzie, Zające, Zające, Liszki, Dzikie kaczki, Czyże, Sobole, Sarny, Kuropatwy)

2. O zawodach

(Złotnik, Rzemieślnicy łgarze, Kowale, Kuśnierze, Rzeźnicy, Piekarze, Cieśle, Powroźnicy,
Krawcy, Pasmonicy, Młynarze, Organistowie)

3. „Na Starego Sowiźrzała” - na utwór „Śowiźrzał krotofilny i śmieszny”
4. „Ostromendryja sowiźrzalska” - na astrologów (nie umieją przepowiadać)
5. „Sfera sowiźrzalska” - na przewrotność kobiet
6. „Nie kpi, duda, z balwierza, bo poszydzisz na tym” - na lekarzy

porady „medyczne”
(Lekarstwo na oczy, Łysina na głowie, Pannon dla warkocza, Gdy komu w ust trąci, Kto na
starość głową kiwa, Gdy kto spać nie może, Na bolenie głowy, Na zgagę i na gardło, Na
zęby, Białymgłowom, Wiele błaznów na świecie, Na tęsknicę, Na uraz kamień,
Białymgłowom do połogu, Na zółtaczkę, Na rymę, Na ciekączkę, Kto by stolców nie miał,
Choroby włoskie, Którym członkom które znamię panuje)

7. „Co lepszego, zdrowie czy pieniądze?” - pieniądze
8. O rzemiosłach.
9. „Nauki potrzebne do rzemiosła” - przewrotne rady dla rzemieślnika- sowiźrzała wg

„filozofii sowiźrzalskiej”
„List wolny od rzemiosła” - krytyka złych nawyków rzemieślnika- sowiźrzała pisany przez
majstra (pana)

10. „Wiecha na szynk” - kobieta w szynku przywabiałaby gości
11. „Disticha catonis” tłum. „Katonowe wiersze” zbiór zdań moralnych, tu humorystyczne s.

tłumaczenie, parafraza (głównie o kobietach, stosunkach międzyludzkich)

12. „Amicitia huius mundi” tłum. „Przyjaźń tego świata”
13. „Który pan portki łata a suknie nicuje, na tym każdy pachołek mało wysługuje” - o skąpym

panu, który nie dba o swoich pachołków ( przymierają głodem)

14. „O ślepym zamku” - o ciężkim losie żołnierza
15. „Delicyje szkolne” - o upadku szkół (?)
16. „Uroda jednej panny” - opis bardzo brzydkiej kobiety z dosadnymi porównaniami
17. „O odpustach” - ksiądz nie wytrzymał, narobił w kąt i wyrzucił w niechcący na stoisko

baby sprzedającej świeczki o.O

18. „Mąż z żoną jedno ciało” - jeśli tak faktycznie miałoby być to mąż wiedziałby o zdradach

żony

19. Na pochlebniki, Na łakomych, Panieńska pokora – na różne zjawiska społeczne
20. „Duma sowiźrzalska” „Duma druga” - parodia pochwały rzemiosła rycerskiego, opis

sowiźrzała, hulaki

21. „Psalm szewcom ku czci, ku chwale, bo łgarze” - humoreska, ostra krytyka szewców
22. „O pijanych ludziach” - krytyka ich przywar
23. „Na utrząśnienie” - o miłości kobiecej, przewrotności, pies ogrodnika
24. „Psalm na ogorzelinę” (opaleniznę) – wyższość zawodu artysty plebejskim (miejskim) nad

chłopem

25. „Pijanicy, furyjaci” - o osobach, które rozrabiają po upiciu się, krytyka

„Fraszki Sowirzała Nowego”

1614 r.

1. „Co ludzie robią na świecie?” - biednych uważa się za głupich
2. „Trzej nieprzyjaciele główni na tym świecie: świat, diabeł, ciało” - humorystyczna aluzja do

Sępa-Szarzyńskiego, nie należy z nimi „zadzierać”

3. „Drugi nieprzyjaciel: czart” „Trzeci nieprzyjaciel: ciało” - kontynuacja
4. „O małżeńskiej świątości” - krytyka małżeństwa, żona to potwór, mąż nieborak
5. „Ptaszkowie niebiescy nie sieją, ani orzą” - kazanie o tym, żę Bóg wspiera ptaki, nie muszą

nic robić, a sobie radzą, w rzeczywistości wyjadają to co człowiek zasiał i zaorał

6. „Fortel na złe piwo” - jeśli masz złe piwo, to wystaw przed karczmą dziewkę, która będzie

zachęcać i nikt się nie zorientuje

7. „Męka pańska komu nawiększy pożytek czyni” -
8. Przeżegnanie stołu, Dziękowanie po obiedzie – modlitwy dziękczynne (humorystyczne)
9. Przypowieść: „Pełna szkoła żaków” - pomyłka nieobytej dziewki przy mówieniu

przysłowia

10. „Fortel na złą żonę” - co zrobić, kiedy żona jest „diablicą” - poświęcić ją woda święconą,

kropić ją tak długo aż się zmęczy

11. Respons na „Synod klechów podgórskich” - krytyka synodu, księża mają niezasłużone

tytuły naukowe, nic się nie zmieniło, zbędna gadanina

12. [Jeden magister], Stanislaus – nieudolne próby wypędzania (wrony) lub łowienia ptaków

będąc przebranym za konia (kuropatwy)

13. Różność nacyj z ich własnościami - - seria fraszek o narodach i ich cechach

(Własnośc Turecka, Węgrzyn, Włoch, Niemiec, Hiszpan, Anglikowie, Arabowie, Polacy,
Moskwa, Luter, Rusin)

14. O jednym starcu – w rozmowie za bardzo zapatrzył się na białogłowę i „przyrodzenie jemu

powstało”, więc smutny wstał (żeby obaj stali) i poszedł

15. Rekreacyja szkolna – czas wolny od szkoły, dzieci weszły w pole chłopu, on się ich boi
16. Wielkie dobrodziejstwo – autor poszedł do drukarzy, którzy drukowali jego dzieło, a ci

bardzo gorąco go przyjęłi i upili

17. Co chłopiec za panem szablę nosił – kiedy go napadli prosił, żeby go nie zabijać, bo

chłopiec poszedł się gdzieś bawić

18. Kto chce czapki długo mieć – żeby się nie zużyła trzeba nie wychodzić z domu, bo kiedy się

wyjdzie trzeba kłaniać się innym zdejmując czapkę, przez to się zużywa

19. Janowi Kochanowskiemu, na jego kompozycyje – pochwała wirtuozerii Koch., inni poeci są

mniej zdolni (wiedza o tym), niektórzy kradną wiersze Koch., autor zdaje sobie sprawę ze
swojej mierności

„Fraszki Nowe sowiźrzałowe” [w wyborze]

1. O konfederacyjej – prośba czyt. o wyłożenie działania konf., ale nie chce tego zrobić
2. Msza za pół grosza – ksiądz „nie mógł” znaleźć” mszy za pół grosza, więc pani dała

potrójnie, bo jej się spieszyło (było zimno) i msza szybko się odbyła

3. Druga pani – pani, która miała brewiarz posłała służącą, żeby spytała księdza jakie

modlitwy owego dnia się odmawia, służąca była nieobyta i przekręciła to co usłyszała
(Cosme Damiani – koźle z mądrami)

4. Marcypany oddawać – autor dziękuje pani za przyjaźń, której nie jest godny, chce jej

ofiarować datek, ale nie ma nic niezwykłego, ale dobre chęci starczą za uczynek

5. Marcypany oddawać po frantowsku – kontynuacja, przekazanie daru (kołacz) przez

pachołka

6. Fraszka – rodzaje ludzi (żołnierz, gracz, miłujący) – żaden nie ma z tego pożytki
7. Fraszka – rzeczy, które powinny być inne w budowie człow. (oko z tyłu głowy, mięśnie na

goleni, nie na łydce, brzuch na plecach)

8. Gadka, Druga bajka – co robić w drodze (żywienie i coś tam)
9. Kunszt prawdziwy – msza odprawiana przez zwierzęta o.O
10. O Niemcu – robił organy, ale sufit się na nie załamał, kazano mu zrobić nowe, musiał żebrać

o pieniądze, nie umiał dobrze Polskiego i przekręcił słowa tak, że wyszły słowa obsceniczne

11. Kolęda sowiźrzalska – tłum. Podarek, kolędowanie od domu do domu, autor trafia do nieba,

gdzie jest dostatek, św. Piotr oddaje mu swoje klucze i mówi, żeby księża wstawali na
jutrznię

12. Zakonnikom – przynosi im dar od matki Piotra (przewrotne, bo wg tradycji jest w Piekle) i

tabliczkę św. Szczepana

13. Seria różnych darów, dla różnych osób z Nieba

(Panom, Paniom, Pannom, Mieszczanom, Rzemieślnikom, Chłopom)

14. Pożyczona świeca – żona pogania męża do szybszego konania, bo świeca jest pożyczona
15. Pończoszki – autor chce patrzeć na gołe nogi Anusi, chyba, że ma tam wrzody, to już nie :P
16. Psalm od morowego powietrza – żartobliwe określenie kobiet jako zarazy
17. Fraszka – o zmartwychwstaniu, niektórzy będą musieli zająć się aż trzema żonami, jeśli tyle

posiadali za życia

18. Drugi psalm od nagłej śmierci – pijak przewrotnie zestawiony ze śmiercią, krytyka
19. Psalm na dychawicę – prośby chorego do dychawicy (uosobionej) aby była dla niego

łagodna i przyjazna

20. Nowiny podgórzskie – różne dziwy widziane w różnych miastach, w rzeczywistości

przedmioty i zwierzęta to nazwy własne ludzi i to oni wykonują te zadziwiające czynności

21. [Jeden chłop] – nie umiał się spowiadać i inaczej rozumiał przykazania nierządne dotykanie

to nie cudzołożenie wg niego, a bicie; „pierze” swoją żonę

22. [Drugi chłop] – też nie umiał się spowiadać, niezrozumienie z księdzem
23. Myślistwo sowiźrzałowe – znalazł sposób na polowanie na dziki, zakleszczał ich zęby w

łopacie do chleba i tak prowadził do miasta, wszyscy się temu dziwowali

24. Drugie – długa historia o wielkim szczęściu i wiedzy Sowiźrzała, udawało mu się wszystko,

tez o myślistwie (poniekąd)

25. Sowiźrzał do poety – nawrzucał im coś, że mówią wierszem