Inne elementy budowy człowieka

Akson – neuryt – długa, pojedyncza, zwykle otoczona osłonką wypustka neuronu
(komórki nerwowej), przewodząca impulsy nerwowe do inych komórek.

Aorta – tętnica główna – wychodząca z lewej komory serca, najsilniejsza z tętnic
wiodąca utlenioną krew.

Apekus – koniec języka.

Astragal – kość nadpiętowa.

Atlas – szczytowy kręg – pierwszy kręg o kształcie pierścienia, łączy się stawowo z
kłykciami potylicznymi czaszki i z kręgiem obrotowym.

Atrium – przedsionek serca.

Bark – górna część torsu z tyłu (łopatki i wyżej do karku).

Blastula – wczesne stadium rozwojowe zarodka człowieka.

Błędnik – labirynt – część składowa ucha wewnętrznego, narząd słuchu i równowagi.

Błędny nerw – odchodzi od rdzenia przedłużonego, należy do nerwów czaszkowych,
wychodzi poza obręb czaszki – unerwia narządy szyi, jamy piersiowej i brzusznej.

Brodawki – różnego rodzaju uwypuklenia na powierzchni ciała, błon śluzowych lub
wewnątrz narządu, np. brodawki sutkowe, językowe, włosa.

Chromosomy – stałe składniki jądra komórkowego, zdolne do samoodtwarzania się i
zachowywania swych właściwości. Głównym składnikiem chromosomów jest DNA –
decydujący o ich roli w przekazywaniu genów.

Ciemiączka – miękkie, błoniaste połączenia kości czaszki u płodu i noworodka,
stopniowo zarastające.

Czepiec scięgnisty – mocna ścięgnista błona pokrywająca (podskórnie) czaszkę,
umożliwia przesuwanie skóry czaszki w stosunku do okostnej.

Doczesna – część błony śluzowej macicy współtworząca łożysko, ma znaczenie dla
odżywiania płodu.

Dziąsła – zgrubiała błona śluzowa osłaniająca wyrostki zębodołowe oraz szyjki zębów,
silnie unaczyniona i unerwiona, nie zawiera gruczołów.

Ependyma – tkanka glejowa w postaci nabłonka wyścielająca komory mózgowe i kanał
środkowy rdzenia kręgowego.

Fil–fil – silnie skręcone czarne włosy, czarnej odmiany człowieka.

Gardło – odcinek przewodu pokarmowego łączący jamę ustną (przez cieśń gardłową) z
przełykiem. Krzyżuje się w nim droga pokarmowa i oddechowa.

Głośnia – szpara w krtani ograniczona fałdami (strunami) głosowymi.

Goleń – podudzie – odcinek kończyny dolnej od stawu kolanowego do stawu stępu.

Gonady – gruczoły płciowe – narządy rozrodcze wytwarzające komórki rozrodcze
(jajniki – jaja, jądra – plemniki).

Gors – górna część klatki piersiowej, zwłaszcza u kobiet.

Higmore'a jama – nazwa zatok szczękowych (przynosowych).

Hymen – dziewicza błona – fałd błony śluzowej osłaniający ujście pochwy u
dziewiczych kobiet (po pierwszym stosunku ulega uszkodzeniu i zanika).

Jarzmowy łuk – wyrostki kostne opasujące na zewnątrz doly skroniowe.

Język – mięśniowy, ruchliwy narząd jamy ustnej wyposażony w “kubki smakowe”,
służący do ssania, żucia, łykania i wytwarzania dźwięków mowy. Odbieranie smaków
językiem:

Karłowatość – ludy, populacje odznaczające się bardzo niskim wzrostem (140 – 155
cm). Należą tu Pigmeje afrykańscy dorzecza Konga, drobne plemiona z południowych
Indii, Cejlonu, półwyspu Malakka, wysp Andamańskich, Filipin i Nowej Gwinei. Bliscy
karłowatości są Buszmeni z Kalahari (Afryka) i indianie z Ziemi Ognistej.

Kątnica – ślepa kiszka, ślepe jelito (długości 7 – 8 cm, zakończone wyrostkiem
robaczkowym).

Kciuk – dwuczłonowy, przeciwstawny palec pierwszy ręki.

Kikut – część kończyny lub palca do najbliższego stawu pozostała po amputacji
operacyjnej lub urazowej, lub też wskutek wrodzonego braku; również reszta narządu
wewnętrznego po wycięciu (np. kikut macicy).

Kosmki – liczne wypustki na czynnych powierzchniach narządów, zwiększające te
powierzchnie (np. jelita, błona maziowa w stawie).

Kosteczki słuchowe – drobne kostki w jamie bębenkowej ucha – młoteczek, kowadełko
i strzemiączko połączone ze sobą stawowo, przenoszące drgania błony bębenkowej do
ucha wewnętrznego.

Kostnina – młoda tkanka rozrastająca się w ognisku złamania z ziarniny wytwarzanej
przez okostną, dzięki czemu następuje zrost kości.

Krezka – część otrzewnej, osłania i podtrzymuje narządy wewnętrzne brzucha i jamy
miedniczej. Stanowi “pomost” dla naczyń i nerwów dochodzących do tych narządów.

Krętarz – dwie guzowate wyniosłości przy górnym końcu kości udowej.

Krocze – okolica ciała między odbytem a zewnętrznymi narządami płciowymi.

Limfa – chłonka – płyn śródtkankowy krążący w układzie limfatycznym składający się z
osocza oraz elementów upostaciowanych – limfocytów. W ciągu 24 godzin dopływa do
krwi ok. 1 – 2 litrów limfy.

Listewki skórne – linie papilarne – występują na dłoniach, palcach i podeszwach stóp.
Składają się z brodawek skórnych, do których dochodzą naczynia krwionośne,
zakończenia nerwów oraz ujścia gruczołów potowych. Pełnią funkcję mechaniczną
(wzmożenie tarcia, przyczepności) i czuciową (odbiór bodźców dotykowych). Każdy
człowiek ma inne linie papilarne.

Lofokefalia – daszkowate wysklepienie kostne ciągnące się od środka czoła, poprzez
ciemię aż do kości potylicznej.

Łękotki – menisk – chrzęstne tarczki między powierzchniami stawowymi kości w
niektórych stawach (kolanowy, żuchwowy), spełniają rolę m.in. amortyzatorów.

Łechtaczka – żeński narząd płciowy, rozwojowo odpowiednik prącia, położony w
dobrzusznym kącie przedsionka pochwy. Posiada zdolność erekcji i dużą ilość
receptorów dotykowych.

Łożysko – narząd wytwarzający się w okresie ciąży przez połączenie błon płodowych
zarodka z błoną śluzową macicy. Utrzymuje płód w macicy i umożliwia mu pobieranie
pokarmu z krwi matki. Przy porodzie wydalane jest jako popłód.

Macica – silnie umięśniony narząd rozrodczy kobiet, w którym rozwija się zarodek.

Miedniczka nerkowa – zatokowato rozszerzona w nerce początkowa część moczowodu
(zbiorniczek wstępny moczu).

Migdałki – drobne narządy w tylnej części jamy ustnej i w gardle: migdał językowy – u
nasady języka, dwa migdały podniebienne – na początku gardła, migdał gardłowy – w
sklepieniu jamy nosowo–gardłowej, migdały trąbkowe – przy ujściu trąbek słuchowych do
gardła. Migdały jako skupienia tkanki limfatycznej są miejscem powstawania limfocytów,
niszczą i neutralizują bakterie i wirusy.

Mongolska fałda – charakterystyczne ukształtowanie oprawy oka, występujące
szczególnie u ludów odmiany żółtej. Polega na tym, że wewnętrzny kąt oka i powieka
górna aż do swej krawędzi (aż do rzęs) zakryty jest przebiegającym pionowo fałdem
skórnym, co czasem stwarzać może wrażenie, że szpara oczna ustawiona jest skośnie.

Mostek – płaska wydłużona kość (złożona z trzech odcinków), której górny koniec łączy
się z obojczykami, a brzegi boczne z żebrami.

Moszna – skórno–mięśniowy worek mieszczący jądra mężczyzny.

Mózg – centralne skupienie tkanki nerwowej, która kieruje wszystkimi reakcjami
życiowymi organizmu. Podstawowe elementy to: dwie półkule mózgowe, móżdżek,
przysadka mózgowa i most.

Naczynia – rurkowate przewody o zmiennym świetle, którymi płynie krew lub limfa.

Nadgarstek – odcinek ręki łączący ją z przedramieniem (8 drobnych kostek).

Nagłośnia – jedna z chrząstek krtani – chrząstka nagłośniowa.

Napletek – cewkowaty, częściowo przesuwalny fałd skórny pokrywający żołądź prącia.
Gruczoły napletkowe wytwarzają wydzielinę, która wraz ze złuszczającym się
nabłonkiem tworzy mastkę.

Nefron – mikroskopijna jednostka budowy nerki produkująca mocz (u człowieka ponad 1
mln w nerce).

Neuron – komórka nerwowa – podstawowa jednostka budowy i działania układu
nerwowego.

Ochrzęstna – błona otaczająca niektóre chrząstki, zbudowana z tkanki łącznej zbitej.

Odźwiernik – otwór żołądka, otoczony zgrubiałą mięśniówką tworzącą zwieracz
odźwiernika (w nim znajduje się zastawka), który przepuszcza przetrawione partie
pokarmu do dwunastnicy.

Oko – narząd wzroku, posiada części składowe w kolejności od przodu: spojówka,
rogówka, tęczówka, soczewka, ciało szkliste, siatkówka, naczyniówka, twardówka.

Okrężnica – odcinek jelita grubego, położony między jelitem ślepym i odbytnicą.

Omocznia – mała błona płodowa wytwarzająca we wczesnym okresie rozwoju zarodka
krwinki i naczynia krwionośne dla zarodkowej części łożyska.

Opony mózgowe – błony łącznotkankowe osłaniające mózg (działające jak
amortyzatory), pierwsza – miękka, druga – pajęcza, trzecia – twarda.

Opłucna – pleura – błona surowicza okrywająca płuca i wyścielająca wnętrze klatki
piersiowej.

Opuszka – poduszeczkowate, nieowłosione wyniosłości na dłoni, podeszwie stopy i na
palcach, pokryte liniami papilarnymi, o zwiększonej ilości receptorów dotykowych.
Opuszką nazywamy też kuliste zgrubienia niektórych narządów ciała (np. opuszka
dwunastnicy).

Ortognatyzm – bardzo nieznaczne wysunięcie ku przodowi kości twarzowych czaszki,
charakterystyczne dla białej odmiany człowieka.

Otrzewna – cienka, mocna przezroczysta błona surowicza, okrywająca narządy jamy
brzusznej i miedniczej (trzewna) oraz ściany jam narządów (otrzewna ścienna).
Szczelinę między trzewną i otrzewną ścienną wypełnia płyn surowiczy.

Palce – chwytne zakończenie dłoni (niezbędne do wykonywania czynności manualnych)
i stóp. Potocznie palce dłoni nazywamy kciuk, palec wskazujący, duży, serdeczny i mały,
w stopie duży palec nazywamy paluchem.

Panewka – okrągła lub owalna wklęsła powierzchnia stawowa, zagłębienie w kości
mieszczące główkę drugiej kości.

Pary nerwów mózgowych – dwanaście par nerwów wychodzących z mózgowia
unerwia zasadniczo narządy głowy i szyi. Jedynie nerw błędny dochodzi do narządów
klatki piersiowej i jamy brzusznej. Należą do nich: węchowy, wzrokowy, okoruchowy,

bloczkowy, trójdzielny, odwodzący, twarzowy, słuchowy, językowo–gardłowy, błędny,
dodatkowy i podjęzykowy.

Paznokcie – wytwór naskórka końców palców, lekko wypukłe plytki rogowe na
powierzchni grzbietowej – wzmacniają opuszki.

Pępowina – przewód łączący zarodek z błonami płodowymi, biegną w nim naczynia
krwionośne (do 50 cm długości). Miejsce odejścia pępowiny od ściany brzucha
nazywamy pępkiem.

Plamka ślepa – miejsce siatkówki oka, przez które wchodzi nerw wzrokowy, w związku
z tym nie ma w nim słupków i czopków, tak że padająca na nią część obrazu pozostaje
faktycznie niewidoczna.

Plamka żółta – miejsce siatkówki oka, położone blisko osi optycznej oka, w którym
szczególnie gęsto skupione są czopki, dzięki czemu jest to miejsce najwyraźniejszego
widzenia (oczy automatycznie ustawiają się tak, żeby obraz padał na plamkę żółtą).

Pleura – błona wyściełająca wewnętrzną ścianę klatki piersiowej i okrywająca oplucną.

Płodowe błony – błony otaczające zarodek, współtworzące łożysko, połączone z
zarodkiem pępowiną, wydalane przy porodzie.

Płód – zarodek od momentu kiedy można rozpoznać morfologiczne cechy (od 3
miesiąca ciąży).

Płuca – parzysty narząd oddechowy położony w jamie piersiowej, oddzielone są od jamy
brzusznej przeponą, dzielą się na płaty (prawe płuco ma 3 płaty, lewe 2 płaty).

Pochwa – końcowy odcinek kobiecych dróg rozrodczych, przedłużenie macicy. U
dziewiczych kobiet ujście osłonięte jest błoną dziewiczą.

Powięzie – mocne, zwykle elastyczne błony z tkani łącznej, otaczające mięśnie i
utrzymujące je we właściwym położeniu.

Prącie – fallus, penis – męski narząd kopulacyjny, osłaniający cewkę moczową.

Przegub – miejsce zgięcia kończyny, zwłaszcza nasada dłoni.

Przepona – diafragma – płaski mięsień szkieletowy działający w poprzek na jamę ciała,
na jamę klatki piersiowej i jamę brzuszną. Jest mięśniem oddechowym, pracuje
rytmicznie przez całe życie.

Rzepka – trzeszczka – mała, trójkątna (z zaokrąglonymi brzegami i rogami) kość
osłaniająca od przodu staw kolanowy.

Słoneczny splot – splot trzewny – największy z autonomicznych splotów nerwowych
położony w jamie brzusznej.

Słuchowa trąbka – trąbka Eustachiusza – przewód długości ok. 36 mm łączący jamę
bębenkową ucha z jamą gardła. Służy do wyrównania ciśnienia.

Srom – zewnętrzne narządy płciowe kobiet składające się z warg większych, łechtaczki i
warg mniejszych osłaniających ujście pochwy.

Staw – ruchome połączenie dwóch lub kilku stykających się kości. W skład stawu mogą
wchodzić więzadła, chrząstki, łąkotki.

Stopa – dolna część kończyny dolnej, dzieli się na: stęp, śródstopie i palce.

Synapsa – styk, złącze między komórką nerwową i inną komórką receptorową,
mięśniową, gruczołową lub drugą komórką nerwową, w którym następuje przekazywanie
pobudzenia z jednej komórki na drugą.

Synergista – narząd (zwłaszcza mięsień) współdziałający z innymi narządami
(mięśniami) w wykonywaniu określonej czynności.

Szkielet – kościec – nazwa ludzkich kości (w zasadzie w całości), potocznie nazywany
kościotrupem.

Szkliwo – najtwardszy wytwór tkankowy człowieka (twardość topazu), substancja
złożona głównie z soli wapnia, pokrywająca korony zębów.

Szpik – silnie ukrwiona tkanka, wypełniająca jamy kości, w której powstają czerwone
krwinki krwi.

Ścięgna – części mięśni, pęczki lub taśmy tkanki łącznej włóknistej przytwierdzające
mięśnie do kości lub innych punktów przyczepu.

Ślimak – składnik ucha wewnętrznego złożony z części kostnej i mieszczącego się w
niej narządu Cortiego zawierającego receptor słuchu. Wypełniony jest płynem –
śródchłonką (endolimfą).

Ślina – sok trawienny wydzielany przez gruczoły ślinowe w wyniku kontaktu receptorów
jamy ustnej z jakąkolwiek substancją. Wydzielany jest też pod wpływem wrażeń
wzrokowych, słuchowych i węchowych. Ułatwia połykanie kęsa i zwilża jamę ustną.
Znajduje się w nim mucyna i enzymy (lizozym, amylaza i maltaza). Człowieka wytwarza
około 1,5 l śliny na dobę.

Śródbłonek – jednowarstwowy nabłonek płaski wyścielający przedsionki i komory serca,
naczynia krwionośne i limfatyczne, ma charakter makrofagów.

Talia – pas, stan, kibić – zwężenie tułowia poniżej klatki piersiowej.

Tętnice – arterie – naczynia krwionośne wiodące krew z serca do wszystkich tkanek i
narządów ciała. Ściany mocniejsze niż w żyłach (utrzymuje się w nich wysokie ciśnienie
krwi).

Tors – górna część tułowia, zwłaszcza u mężczyzn.

Tułów – część ciała mieszcząca trzewia, na której osadzone są głowa i kończyny.

Wargi – usta – dwa wypukłe fałdy mięśniowe ograniczające jamę ustną, wyścielone
nabłonkiem pozbawionym barwnika, włosów i gruczołów potowych.

Wibrysy – sztywne włosy występujące w przedsionku nosa.

Wieńcowe naczynia – tętnice i żyły własne serca.

Więzadła – mocne, elastyczne łącznotkankowe pasma lub błony, np. fałdy otrzewnej,
wiązadła stawowe.

Wpust – otwór początkowy żołądka łączący go z przełykiem, luźno zamknięty – otwiera
się odruchowo przy przechodzeniu porcji pokarmu.

Wsierdzie – łącznotkankowa błona wyścielająca komory i przedsionki oraz tworząca
zastawki serca.

Zastawka – składająca się z płatów ruchoma przegroda zasłaniająca wejścia i ujścia
przewodów krwionośnych w sercu (przepuszczająca krew tylko w jednym kierunku).
Lewe ujście jest dwupłatkowe, a pozostałe są trzypłatkowe.

Zespolenie – anastomoza – połączenie między tętnicą i żyłą, występuje w skórze,
narządach wewnętrznych i ma znaczenie dla regulacji krążenia krwi.

Zębina – dentyna – twarda tkanka tworząca główną masę i szkielet zęba.

Źrenica – okrągły otwór w tęczówce oka.

Żołądź – obwodowa część prącia, stanowiąca zgrubienie ciała gąbczastego, pokrywa go
napletek, także końcowy odcinek łechtaczki.

Żuchwa – szczęka dolna – największa kość czaszki człowieka, połączona stawowo z
kośćmi skroniowymi (jedyna ruchoma kość czaszki).

Żyła – naczynie krwionośne zbierające krew po oddaniu tlenu do tkanek i
odprowadzające ją przez serce do małego obiegu krwi w płucach, gdzie krew zostaje
ponownie dotleniona.