56 Turystyka i Rekreacja Tom

Katarzyna Dzioban,

Wydział Wychowania Fizycznego, AWF, Warszawa,

Małgorzata Gładyś

Politechnika Warszawska

Analizy struktury sieci szlaków turystycznych na przykładzie

Kampinoskiego Parku

A

analysis of marked tourist routs in Kampinos National

Park

The

the

of marked tourist routs as a

element of

tourist

important especially in

the tourists

obliged to observe wildlife

and walk in the

park

The

have

a network into a

and analyses its

structure and

(length and

of the

allows to count how

possibilities from 14 car parks there

The results showed

the selection of marked

routes is limited. The analysis based on graph

gives a generał idea of the

of Kampinos National Park and

the

of tourist movement.

Wstęp

Jednym z wielu elementów składających się na zagospodarowanie turystyczne obszaru

wykorzystywanego w celach rekreacyjnych czy turystycznych są różnego rodzaju trasy i

szlaki turystyczne. Optymalizacja układu sieci szlaków tury stycznych będąca elementem

planowania przestrzennego zapewnia możliwość penetracji danego obszaru. Szlaki

turystyczne powinny prowadzić przez najciekawsze i najpiękniejsze rejony oraz umożliwiać

zwiedzanie interesujących miejsc czy obiektów. Nizinne szlaki turystyczne wyznakowane w

Kampinoskim Parku Narodowym stanowią jedną z podstawowych atrakcji

dla mieszkańców Warszawy.

Dobrze zaprojektowana sieć takich szlaków zapewnia z jednej strony ochronę

najcenniejszych fragmentów parku, z drugiej zaś udostępnia turystom najbardziej atrakcyjne

tereny parku, umożliwiając im jednocześnie wybór wielu wariantów tras. Jest to szczególnie

istotne w przypadku KPN ponieważ znaczącą część turystów stanowią mieszkańcy

aglomeracji warszawskiej, którzy wielokrotnie w ciągu roku odwiedzaj Park

Ważnym miernikiem turystycznej atrakcyjności parków narodowych jest łatwość ich

zwiedzania - zdeterminowana nie tylko długością szlaków czy ich koncentracją na danym

obszarze, ale także ilością ich połączeń. Wydaje się zatem, że do analizy możliwości

penetracji przez turystów obszaru dowolnego parku narodowego korzystne byłoby użycie

metod znanych z teorii grafów. Ujęcie złożonego systemu sieci szlaków w pewien układ

geometryczny grafu umożliwi zastosowanie właściwości danego grafu i tym samym analizę

turystycznej dostępności.

Znakowane szlaki piesze w KPN

Turyści przybywający do KPN mają do dyspozycji około 360 km pieszych szlaków

turystycznych. Jest to najdłuższa sieć szlaków turystycznych

w polskich

parkach narodowych. Gęstość szlaków wynosi 0,9

co

go na dziewiątej pozycji

r

57

wśród polskich parków narodowych. Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że tak

rozbudowana sieć szlaków turystycznych powinna pozwolić na dostosowanie długości

wycieczki do indywidualnych możliwości turysty bez konieczności schodzenia ze szlaku i

łamania tym samym regulaminu Parku.

Sieć szlaków w KPN ma w przybliżeniu układ kratowy i nawiązuje do pasowego

układu głównych form rzeźby terenu Puszczy, co jest odzwierciedleniem postulatu, by przy

znakowaniu szlaków turystycznych w parkach narodowych uwzględniać restrykcje związane

z ochroną środowiska, wpisane formalnie w plan ochrony parku.

Materiał i metody

Badania składu społecznego turystów [6]

że zdecydowana większość

turystów przyjeżdża do Parku samochodem i z parkingu rozpoczynają wycieczkę po Puszczy.

Wynika z nich również, że olbrzymia większość odwiedzających (70%) spędza w Parku od 2

do 5 godzin. Niewielu turystów przybywa do parku na krócej niż 2 godziny (17%) i spaceruje

ponad 5 godziny

Biorąc pod uwagę powyższe wyniki, interesującym zagadnieniem wydaje się być

analiza możliwości penetracji terenu KPN przez zmotoryzowanego turystę pozostawiającego

swój samochód na parkingu.

W pracy analizowano całą sieć znakowanych szlaków turystyki pieszej. Przyjęto, iż

turysta, szczególnie niedoświadczony, porusza się po parku korzystając tylko z

szlaków. W tym celu stworzono bazę danych obejmującą węzły szlaków

turystycznych (ich położenie i nazwy) oraz połączenia między tymi węzłami reprezentujące

odcinki szlaków turystycznych wraz z ich rzeczywistą długością w terenie. Dane te zostały

opracowane na podstawie mapy turystycznej KPN. W dalszej analizie stanowiły podstawę do

utworzenia grafu reprezentującego sieć szlaków turystycznych, który następnie został

przeanalizowany przy zastosowaniu zmodyfikowanego algorytmu przeszukiwania wszerz.

Algorytm ten w swojej oryginalnej wersji buduje dla danego grafu tzw. drzewo

przeszukiwania, zawierające wszystkie ścieżki, którymi można osiągnąć wszystkie

wierzchołki grafu z zadanego wierzchołka. Jako wierzchołki przyjęto węzły szlaków

turystycznych, a krawędzie grafu reprezentuj ą poszczególne odcinki szlaków.

Modyfikacja algorytmu polegała na uwzględnieniu tylko takich tras, w których dowolny

fragment trasy przechodzony jest co najwyżej dwa razy (raz w

raz w drugą stronę).

Założono także, że przejście fragmentu trasy w obu kierunkach nie jest wykonywane

bezpośrednio po sobie (czyli wykluczono dojście do jakiegoś punktu trasy i powrót tą samą

drogą). W ten sposób pominięto teoretycznie dopuszczalne warianty tras, które są mało

sensowne i atrakcyjne z punku widzenia turysty, np. chodzenie jednym odcinkiem szlaku tam

i z powrotem. Pokonanie całej trasy raz w

raz w drugą stronę liczono jako dwie

możliwości wycieczki z jednego punktu wyjścia.

Na terenie KPN znajduje się 15 parkingów, będących punktami wypadowymi dla

turystów zmotoryzowanych. Jeden z nich (parking w

nie był brany pod uwagę,

ponieważ nie znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie jakiegokolwiek znakowanego szlaku

turystycznego. Ze względu na przedstawione wcześniej preferencje turystów odwiedzających

KPN - związane z dojazdem do Parku i czasem poświęcanym na wycieczkę - analizie

poddano możliwości wycieczkowe z parkingów samochodowych oraz przyjęto założenie, że

długość trasy nie będzie przekraczać 24 km.

Wyniki

Wstępna analiza grafu reprezentującego układ sieci szlaków

stycznych w KPN

pozwala wydzielić cztery zasadnicze części tego grafu. Pierwszym naturalnym podziałem

w literaturze turystycznej) jest podział Parku na część wschodnią i

58

zachodnią: linia podziału przebiega wzdłuż szosy Leszno - Cybulice. Charakterystyczne jest

to, że szlaki turystyczne przekraczają tę szosę tylko w trzech miejscach: Leszno, Roztoka,

Cybulice. Idąc tym tropem można dokonać jeszcze dwóch podziałów każdej z części. W

części zachodniej wyróżniamy dwie strefy, których linia rozgraniczenia biegnie wzdłuż

południka przechodzącego przez Łazy, Krzywą Górę i Piaski Królewskie. Dla części

wschodniej linię taką możemy przeprowadzić przez

Łosiówkę i

Każda z

tych linii ma tę własność, że szlaki turystyczne przecinają ją trzy razy. Łącznie wyznaczają

one cztery wyizolowane strefy, między którymi są ograniczone możliwości przemieszczania

się przy wykorzystaniu znakowanych szlaków turystycznych. Określone w ten sposób strefy

skupienia szlaków charakteryzują się różną gęstością szlaków, która rośnie z zachodu na

wschód. Jest to fakt łatwy do wytłumaczenia: wschodnie strefy Parku graniczą bezpośrednio z

warszawską i są lepiej zagospodarowane turystycznie.

Rycina Schemat grafu sieci znakowanych pieszych szlaków turystycznych w KPN

Tabela Zestawienie długości wariantów tras możliwych do wyboru z danego parkingu

parking

Roztoka
Wólka Węglowa
Laski
Dąbrowa Leśna
Pociecha

Sieraków

Izabelin
Palmiry ,

Granica
Krzywa Góra
Lipków
Dziekanów Leśny

Dąbrowa

liczba

66

45

39
36
31
23

19
16
13
12

9
9
7
0

długość trasy w kilometrach

2

2-4

2

2

2

4-6

4
2

2

2

6-8

2
6
4
2
4
6
2

2

8-10

2

19

8

10

1

5

2

2

10-12

6

11
11
12

1
1

4
4

2

12-14

2
3

11

6

5
3
3

2

14-16

2

1

6
6
2
6

1

3

2
2

16-18

4

3
2
2
2

1

2

2

18-20

10

2
2

2

1

2

20-22

16

9
5

5
6
2

2

22-24

22

1

1

2

1

2

1

59

Jak należałoby się spodziewać, z różnych parkingów będzie różna liczba możliwych do

przejścia wariantów tras. Przy czym okazało się, że najwięcej takich możliwości (przy

opisanych wyżej założeniach) jest z parkingu w Roztoce (66 możliwości), a nie z najczęściej

odwiedzanych parkingów, np. w miejscowościach:

(23 warianty), Laski (39),

Dąbrowa Leśna (36), Palmiry (13). Zaskakujące wyniki pokazała analiza długości możliwych

wariantów tras. Np. z parkingu w Granicy (gdzie znajduje się muzeum i skansen Parku)

zliczono tylko 12 wariantów tras, z czego najkrótsze dwa

po 7 km każdy, a kolejne co

do

mają aż 16,5 km. Zastanawiająca jest także rola parkingu w Starej Dąbrowie, z

którego nie da się wykonać pętli krótszej niż 24 km. Najkrótsza pętla spełniająca założone

warunki ma aż 40 km. Oznacza to, że biorąc pod uwagę deklarowany czas przebywania

turystów w Parku, nie mają oni - przybywając w konkretne miejsca wypadowe własnym

środkiem transportu - dużych możliwości wyboru wycieczek.

W okolicach parkingu w Wólce Węglowej mamy do czynienia z największą gęstością

szlaków w całym KPN. Jednak charakteryzuje się on wyjątkowo niekorzystną topografią ze

względu na możliwości wybierania kolejnych wariantów wycieczek. Ponadto istnieją tam

tylko dwa szlaki, które go łączą ze szlakami w pozostałej części Parku i tym samym tylko one

umożliwiają wędrówkę w głąb Parku. Uzyskane wyniki

że dla Wólki Węglowej

zidentyfikowano 45 wariantów tras i wszystkie one mają długość nie większą niż 14 km. Dla

porównania, parking w Roztoce, który ma wyjątkowo korzystne centralne położenie i z

którego wychodzą tylko 4 szlaki, układ topografii grafu szlaków pozwala na wybranie aż 66

wariantów wycieczek pieszych do 24 km. Przy czym większość z nich (48 wariantów) to

trasy dłuższe niż

km. Z badań [6] wynika, że turyści zmotoryzowani preferują wycieczki

od 2 do 5 godzin; zakładając średnio intensywne tempo poruszania się (ok. 4

i

odpoczynki, oznacza to, że 18

to trasa w sam raz na cztero - czy pięciogodzinną

wycieczkę. Znając te preferencje turystów co do czasu przebywania w Parku, okazuje się, że

warianty tras dłuższych niż 18 km będą atrakcyjne tylko dla około 1% turystów

przyjeżdżających do Parku samochodem.

Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku parkingów w Dąbrowie Leśnej, Wólce

Węglowej i w Laskach, gdzie możliwości wyboru tras wycieczek wydają się być idealnie

dostosowane do preferencji turystów zmotoryzowanych. Zasadnicza część dostępnych

wariantów obejmuje trasy o długości od 8 do 18 km, czyli takie, jakie przechodzi się w czasie

od 2 do 5 godzin. W przypadku ww. parkingów trasy takie stanowią w Dąbrowie Leśnej 94%

wariantów, w Wólce Węglowej 73%, a w Laskach 79%.

Reasumując powyższe przykłady, należy zauważyć, iż opisane własności sieci szlaków

turystycznych w KPN wpływają na to, że turyści piesi często korzystają w wędrówkach po

Parku z dróg publicznych (co nie jest ani atrakcyjne, ani bezpieczne) albo chodzą po terenie

Parku starymi, niedopuszczonymi do ruchu drogami.

Dyskusja

W artykule pokazano jedną z możliwości, jaką daje zastosowanie metod znanych z

teorii grafów przy badaniu sieci szlaków

Analiza taka może sprowadzać się

nie tylko do określania własności topograficznych grafu, ale także pozwala na wykonanie

obliczeń, które bez

metod informatycznych byłyby przez swoją czasochłonność

niewykonalne. Należy przy tym zauważyć, że sieci szlaków turystycznych są wyjątkowo

wdzięcznym obiektem analizy przy pomocy metod teorii grafów, ze względu na naturalny

sposób reprezentacji takiej sieci jako graf. Niezwykle łatwo odnieść własności grafu do

własności rzeczywistego układu sieci szlaków, takich jak wzajemne położenie i odległości

między węzłami szlaków oraz ich gęstość połączeń.

Wykorzystana metoda z teorii grafów pozwala wykazać możliwości

terenu przy wykorzystaniu istniejącej (lub planowanej) sieci szlaków i skorelowanie tych

wyników

wnioskami dotyczącymi preferencji turystów uzyskanymi metodami

60

ankietowymi. Przyjęcie ww. metody umożliwia sformułowanie obiektywnej oceny danej sieci

takich szlaków. W tym przypadku pomogła opisać, w jaki sposób układ szlaków w

Kampinoskim Parku Narodowym oddziałuje na preferencje turystów, atrakcyjność

poszczególnych części parku oraz na stopień presji antropogenicznej na środowisko

przyrodnicze na poszczególnych fragmentach szlaku.

O jakości sieci znakowanych szlaków nie decyduje wyłącznie ich gęstość wokół

najbardziej atrakcyjnych miejsc na danym terenie, bo kluczowe znaczenie ma raczej

przemyślany układ ciągów komunikacyjnych łączących takie skupiska szlaków. To, że w

Parku znajduje się wiele parkingów położonych blisko Warszawy, a więc łatwo dostępnych,

nie oznacza, że turysta - wielokrotnie przyjeżdżający do KPN i ograniczony dość krótkim

czasem przebywania w nim - ma duże możliwości wyboru tras wycieczki. Układ sieci

szlaków stanowi bardzo często istotne dla niego ograniczenie i zmusza do chodzenia tymi

samymi trasami albo do łamania regulaminu Parku, ewentualnie oznacza konieczność

dojechania samochodem do parkingów położonych w głębi Parku i penetrację innego

obszaru.

Piśmiennictwo

1. Carmen T. H., Leiserson Ch. E., Rivest R. L. 2001: Wprowadzenie do algorytmów. Wydawnictwo

Naukowo-Techniczne, Warszawa, s. 526

2. Gajewski A. K, Dzioban K., Biemat E., Rowicka B., Stańczak J. 2004: Charakterystyka społeczna osób

odwiedzających Kampinoski Park Narodowy od strony wschodniej. Roczniki Naukowe AWF m 43, s. 65

3. Herc L. 2002: Puszcza Kampinoska. Oficyna Wydawnicza „Rewasz", Pruszków

4. Kampinoski Park Narodowy — mapa turystyczna. Compass, Kraków, 2005

5. Płocka J. 1996: Wybrane zagadnienia z zagospodarowania turystycznego. Biblioteka CKU, Toruń

6. Prószyńska-Bordas H., Dzioban K., Kęsicka E., Gajewski A. K. 2005: Wycieczkowicze z Warszawy i ich

opinie o przystosowaniu Kampinoskiego Parku Narodowego do turystyki. Kultura Fizyczna nr 3-4, rok

LVIII, s. 2

7. Styperek J. 2001: Piesze szlaki turystyczne w polskich parkach narodowych. Turyzm, 11/1, s. 25

Badania finansowane z tematu Ds.-72 przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji