Powstanie języka literackiego

1. Dyskusje na temat pochodzenia polskiego języka literackiego dotyczyły 2 kwestii

:

- dialektalnego pochodzenia;
- czasu powstania.

2.Język literacki

– odmiana języka ogólnego, która podlega normom poprawności gramatyczno-fleksyjnej oraz stylistycznym

wyznacznikom doboru środków językowych dla określonego typu wypowiedzi. Język literacki pojawia się, gdy znajduje się
przykłady zastosowania normy językowej.

3. Czas powstania

Walczak uważa, że język literacki powstał w XIV w kiedy pojawiła się norma językowa. Uważał, że normę językową
utrwalono najpierw w piśmie a później przeniknęła ona do języka mówionego.

4. Wpływ dialektów

Walczak ustalił, ze zabytki języka polskiego nie są pisane jednorodną polszczyzną, ale z zachowaniem cech
charakterystycznych dl a regionu, z którego pochodził autor tekstu. Na język najsilniej wpływały 2 regiony – Gniezno oraz
Kraków (wielkopolska oraz małopolska). Stąd też zrodziły się 2 teorie nt. powstania języka literackiego:

a) Wielkopolska, której zwolennikiem był Z. Klemensiewicz – język literacki narodził się w Wielkopolsce i dziedziczył

większość cech tego dialektu;

b) Małopolska, której zwolennikiem był m.in. Bruckner – uważał, że język literacki nie mógł powstać w Wielkopolsce,

ponieważ kultura, sztuka i literatura bardziej i silniej rozwijała się w Małopolsce (Kraków, Akademia Krakowska).
Analiza zabytków potwierdziła wpływ dialektu małopolskiego na powstanie języka literackiego.
DOBA STROPOLSKA

Cechy wielkopolskie

Cechy małopolskie

Brak mazurzenia

+

Mazurzenie

Nosówki –ą; -ę

+

Szeroka wymowa –ą

Zachowanie wygłosowego – ch

+

Przejście –ch>-k

Zachowanie grupy –chw (w nagłosie)

+

Przejście chw->f- (w nagłosie)

Zachowanie grup śrz-; źrz- (w nagłosie)

+

Zachowanie śr; źr (w nagłosie)

Spójnik iż (e)

+

Spójnik eż (e)

Czasownik ,,trzymać”

+

Czasownik ,,dzierżyć”

Występowanie grup re-; je-

Występowanie grup ra-; ja-

+

Występowanie grupy –‘ew-

Występowanie grupy –‘ow-

+

Brak ruchomego -e

Zachowanie ruchomego –e

+

Msc l. Mn. –ach; -ech

Msc. L. Mn. –och

+

Formy typu stojać; bojać

Formy typu stać, bać się

+

ZABYTKI WIELKOPOLSKIE

TYLKO Kazania gnieźnieńskie

ZABYTKI MAŁOPOLSKIE

Kazania świętokrzyskie, Psałterz floriański, Psałterz puławski,

Biblia szaroszpatacka

5. Następne lata (doba nowopolska) wpływ dialektu mazowieckiego i kresów
a) dialekt mazowiecki – wpływy po 1596 r (po przeniesieniu stolicy do Warszawy)

- wprowadzenie śr-, źr-;
- upowszechnienie naj- w st. najwyższym przymiotnika;
-zastąpienie –Wać//-ywać przyrostkiem –ować//-awać;
- wprowadzenie końcówki –i//-y w D. l. poj. Rzeczowników r. ż. Np. ziemi;
- upowszechnienie przyrostka –AK (cielak);
- utrwalenie regionalizmów leksykalnych tj. czarna jagoda, na dworze, porzeczka.

b) wpływy kresowe – od XVI do XVIII w.

- polski c > ruskie cz (-ic, -owic, -ewic > -icz, -owicz, -ewicz);
- zanik pochylonego a;
- upowszechnienie przyrostków zdrabniających tj. –eńki; -eńka; -eńko;
- upowszechnienie przyrostka –ajło (rębajło, strachajło);
- upowszechnienie przyrostka prze- (przepiękny).