James Beckford
Rozdział 2 SEKULARYZACJA
- 2 poł. XX wielu – teorie dedukcyjne tracą na znaczeniu
- lata 60-te XX wieku – przełom kulturowy, rozwój teorii społecznych idzie w dwóch
kierunkach  nastąpiło częściowe odrodzenie wielkich teorii, lub teoria ograniczyła się do
szczegółowego opracowywania pojęć (ta druga ma miejsce jeśli chodzi o religię)
- teorie religii wiążą się często z tezami o upadku czy zaniku religii (co baaardzo je odróżnia
od np. ekonomii)
tu się rodzi termin SEKULARYZACJA  bo wg niektórych tez był to odruch nienawiści do
religii, lub badamy ją systematycznie bo w każdej chwili może wymrzeć
- pojęcie sekularyzacji  się wziął z łaciny, istnieje od starożytności, potem całe te jaja z
próbą oddzielenia władzy świeckiej od religijnej; pierwotnie odnosił się do procesu zwalniana
duchownych ze ślubów, a potem to jego znaczenie odnosiło się do relacji między instytucjami
religijnymi a polityką (a wpływało na to wszystko wiele czynników w historii takich jak
Henryk VIII, idee filozofów czy postęp wiedzy naukowej..)
WĄTKI W REFLEKSJI NAD SEKULARYZACJĄ I RELIGIĄ, KTÓRE MIAŁY
WPŁYNĄĆ NA ROZWÓJ TEORII SPOŁECZNEJ:

1. Zróżnicowanie strukturalne – przemiany ewolucyjne; religia przestaje spełniać rolę

kodu regulującego całość życia społecznego (staje się odrębną instytucją); Comte,
Spencer, Durkheim

2. Empiryzm i poglądy naukowe (zastąpić religię myśleniem rozumowym /

doświadczalnym); Hume itd.; ateizm , humanizm.. ”zgodne z poglądami naszego
społeczeństwa”

3. Wewnętrzna dynamika religii – Max Weber(związek pomiędzy religiami a

racjonalnością); Ernst Troeltsch( entropia religijna - czy też skłonność do nieporządku
w liberalnym protestantyzmie)

4. Wizje liberalne – tolerancja religijna Locke’a, duch liberalizmu Milla – sprzeciw

sojuszowi państwa z Kościołem, czy obowiązkowego nauczania religii w szkołach

5. Marksizm – skrajny heglizm ( pokonanie przeszkód religijnych, triumf rozumu);

religia narzędziem w rękach klasy rządzącej, więc socjalizm jest super, bo doprowadzi
do zniesienia podziałów klasowych i zakończy to mistyfikacje religijne (marksizm
znacznie osłabia religię)

6. Freudyzm – wprowadzenie do badań nad religią dziedziny nieświadomości,

psychoanaliza, religia jako nerwica natręctw, nauka przeciwieństwem religii itd..

- niewielkie zainteresowanie pojęciowych zdefiniowaniem religii ( religia tożsame z Kościół,
wiara, chrześcijaństwo)
- brak przypisania religii roli sprawczej w przemianach społecznych
GŁÓWNE GRUPY POGLĄDÓW NA TEMAT SEKULARYZACJI

1. Larry Shiner – 6 znaczeń najczęściej przypisywanych sekularyzacji : upadek religii,

przystosowanie do praw tego świata, odejście społeczeństwa od religii, transformacja
przekonań i instytucji religijnych, desakralizacja świata oraz przejście od
społeczeństwa świętego do świeckiego

2. Peter Glasner – zdemaskowanie socjologicznego mitu sekularyzacji (status

sekularyzacji wynikiem ideologicznych uprzedzeń)

3. David Martin – 3 podstawowe modele sekularyzacji: zmniejszanie się a- potęgi

instytucji religijnych b- liczby wyznawców c- oporu wobec sekularyzacji (tam gdzie
istnieje jedna religia społeczeństwo dzieli się na dwie grupy, z czego jedna broni
religii, natomiast gdy religii występuje wiele taka sytuacja nie zachodzi);
sekularyzacja nie jest uniwersalnym, jednoliniowym procesem!

4. Karel Dobbelaere – trzy różne, ale zachodzące na siebie rodzaje zjawiska: laicyzacja,

przemiany religijne i zaangażowanie religijne

5. Tomas Kuhn – paradygmat naukowy (zbiór wspólnych praktyk, wzorców, wniosków

dl wspólnoty uczonych)

6. Olivier Tschannen - wykorzystanie poglądów Kuhna w badaniach socjologicznych

Wynika z tego, że brak zgody w kwestii znaczenia terminu i jego zastosowania :P
ZRÓŻNICOWANIE
- zachodzi, gdy system jest zagrożony z zewnątrz lub ma wewnętrzne napięcia :D
- w społeczeństwach przemysłowo rozwiniętych religia traci swoją funkcję
- religia może pomagać w rozwiązywaniu problemów (Luhmann)
- sekularyzacja nie jest koniecznym skutkiem zróżnicowania
- religia jako drogowskaz
- funkcjonalizm vs. Mark Chaves (religia jest tylko jedną z instytucji)
RACJONALIZACJA (rozwiniętych i wysoko rozwiniętych społeczeństw przemysłowych)
- częsty pogląd – racjonalizacja toruje drogę sekularyzacji
- zastapienie myślenia i zachowania religijnego takim, które jest użyteczne i ma charakter
racjonalny (zastępowanie naukowym tego co dotychczas religijne)
- niektórzy uważają, że wiedza naukowa da się pogodzić ze światopoglądem religijnym (np.
cyberreligia)
- istnieje możliwość, że goniąc za racjonalnością, doznamy potrzeby ponownego przywołania
perspektywy religijnej
MODERNIZACJA
- takie połączenie zróżnicowania, racjonalizacji i pluralizmu
- Społeczne, kulturowe, polityczne… przemiany, które sprzyjają umacnianiu się państw
- pomimo jej negatywnego oddziaływania na wiele wierzeń, religia mogła przyjąć nowe
formy..
- osłabienie lub zanik oddziaływania religii w polityce, kulturze itd.
- modernizacja w sposób konieczny przyczyniła się do upadku wiary religijnej (Berger)
- model ortodoksyjny i model dziedziczny zakładają, że w warunkach nowoczesności religia
traci swoją wiarygodność
METAMORFOZY
- spadek poparcia dla danej wiary niekoniecznie oznacza sekularyzację – mówi się, że religia
przechodzi metamorfozę (przybiera nowe formy) (jednoznaczne z poglądami Bellaha)
- sekularyzacja to tylko upadek tradycyjnych form wierzeń
- pomimo, że wielu ludzi nie przynależy już do Kościołów, wciąż posiada jakieś wierzenie
religijne (tutaj się kłania Grace Davie)
- spadek ilości wiernych w głównych Kościołach jest zjawiskiem typowym tylko dla Europy
Zachodniej (wpływ na to historii Europy ponoć, która sprzyjała „wierze bez przynależności”)
Dalej jest trochę o Davie, więc nie będę się rozwijać, chodzi o religię zastępczą, to
pamiętajmy, że ten termin jest użyty bardzo bardzo źle
- poglądy Daniele Hervieu – Leger (pamięć zbiorowa..)
- „religia nieoficjalna” ciągle przystosowuje się do szybko zmieniających się warunków życia
w XXI wieku
NIEPRZERWANA ŻYWOTNOŚĆ RELIGII
- w wielu miejscach świata znaczenie zorganizowanej religii jest tak silne, że wpływa na
rozwój społeczny
- Kościoły katolickie zachowały zdolność do wpływania na życie publiczne
- lata 80-te XX wieku – deprywatyzacja religii  sprzeciw podmiotów zbiorowych i
skuteczne zwiększenie oddziaływania wartości religijnych na sferę polityki i moralności
publicznej (w taki sposób m.in. można ożywiać pewne tradycje religijne) – Casanova

3 główne formy deprywatyzacji:
- mobilizacja religijna w obronie tradycyjnych sposobów życia
- walka z dominacją państw i rynków
- podtrzymywanie wizji dobra wspólnego dla zrównoważenia indywidualizmu nowoczesnego
liberalizmu
Wg Casanovy, globalne organizacje religijne (jak Kościół rzymskokatolicki) są zdolne do
rozbudzania w ludziach motywacji ideologicznej
- o znaczeniu religii w sferze publicznej niektórych społeczeństw przekonują także losy
diaspor i wspólnot emigracyjnych
- teoria racjonalnego wyboru  nie zakłada powszechności wiary religijnej, zakłada, że
pojęcie sekularyzacji nie znajduje oparcia w faktach empirycznych
POWSZECHNOŚĆ RELIGII
- założenia psychologiczne – potrzeby religijne są zdeterminowane samą budową ludzkiego
mózgu
- poszukiwanie religijne jako naturalne zjawisko biologiczne
- społeczne pochodzenie religii  nabieramy wrażliwości religijnej już w samym procesie
socjalizacji
- poszukiwanie bezpieczeństwa w obliczu grożącego człowiekowi chaosu – konieczność
antropologiczna (Mol, Berger, Luckmann)
Rozdział 3 KŁOPOTY Z PLURALIZMEM RELIGIJNYM
Wg socjologów pod pojęciem pluralizmu zawierają się takie aspekty jak:

1. Różnica między społeczeństwami pod względem zróżnicowania religijnego
2. Poziom akceptacji/uznania różnych grup religijnych
3. Różnica w poparciu poszerzenia społecznej akceptacji dla rozmaitych religii

5 form zróżnicowania w religii:

1. Liczba odrębnych organizacji religijnych w danym kraju
2. Rozumienie zróżnicowania religijnego skupia się na jednostkach
3. Liczba odrębnych tradycji wyznaniowych w danym kraju
4. Jednostki łączące różne poglądy religijne
5. Rozpad jednolitej dotychczas religii na sekty / szkoły

SPOŁECZNA AKCEPTACJA LUB UZNANIE
- społeczeństwa różnią się nie tylko poziomem zróżnicowania religijnego, lecz także
poziomem akceptacji różnych religii i grup wyznaniowych
- różnice między poszczególnymi grupami religijnymi (ich uprawnienia, swobody) określają
rozwiązania prawne i konstytucyjne
- istnienie ustaleń/konwencji , które powodują, że pewne grupy religijne służą za oczywisty
punkt odniesienia
- gotowość grup religijnych do akceptowania innych grup jako wartościowych partnerów lub
rywali w sferze publicznej
PLURALIZM JAKO WARTOŚĆ
Kilka znaczeń pluralizmu:

1. Zróżnicowanie religijne jako istnienie kilku odrębnych wspólnot religijnych w jednym

kraju

2. Możliwość dokonywania indywidualnego wyboru pomiędzy różnymi grupami

religijnymi

3. Zdolność jednostek do łączenia elementów pochodzących z różnych grup lub tradycji

religijnych (pozytywne)

I tak pluralizm religijny to swobodny przepływ poglądów czy wierzeń i jeśli dobrze łapię,
to każde znaczenie warunkuje następne tzn. bez istnienia różnych grup rel. Nie byłoby
możliwości wyboru itd.

Pluralizm religijny jest pojęty raczej jako postawa ideologiczna (ogólnie pluralizm
posiada bardzo wiele znaczeń, ale socjolodzy boją się go tłumaczyć)
Np. to, że w Irlandii Pn wspólnoty katolickie i protestanckie żyją obok siebie nie oznacza
jeszcze pluralizmu religijnego! Wg Beckforda zachodzi on wtedy, gdy zróżnicowanie
poglądów i wspólnot religijnych jest, w pewnych granicach korzystne, gdy pożądane jest
współistnienie POKOJOWE takich wspólnot.
Oczywiście pluralizm może przybierać formy negatywne (?), może okazać się
kontrowersyjny, bo wspólnoty nie będą się wiecznie zgadzać ze sobą:D
Dobra, olać pluralizm.
DZIEDZICTWO LAT SZEŚĆDZIESIĄTYCH
Do sławy pluralizmu w socjologii religii przyczynili się baaardzo Berger i Luckmann
Berger uważa, że pluralizm jest efektem walk protestantów z katolikami w XVI i XVII
wieku i rozumie go na trzy sposoby: jako podział chrześcijaństwa i rozkwit ideologii
niereligijnych; rozwój konkurencji rynkowej; oddzielenie instytucji religijnych od
gospodarczych i politycznych
Miało to potwierdzić, że Berger był super myśląc, iż sekularyzacja to „kryzys
wiarygodności religii”
Religia dla Bergera to kwestia prywatnych preferencji, można se ją przyjąć i odrzucić jak
się chce
Berger potem wycofuje się z wielu swoich twierdzeń na temat nieuchronności
sekularyzacji – jednak żyjemy w bardzo religijnym świecie!
Tutaj pominę, bo Beckford ciągnie przez kilka stron krytykę Bergera i ogólnie stara się
pokazać jak do dupy są poglądy tego drugiego.
Wtrącę tylko o prywatyzacji:P
Nie wystarczy jak Berger dokonać podziału na prywatne-publiczne, mówi Beckford. To
związek bardziej skomplikowany.
Kiedy religia przestaje być mechanizmem skupiającym całe społeczeństwo pod świętym
baldachimem, państwo zaczyna wykazywać niewielkie zainteresowanie próbami jej
kontrolowania. (religia zostaje zepchnięta do sfery prywatnej)
Ciężko jest wyznaczyć granice pomiędzy prywatnym/publicznym, nie jest ona taka
oczywista
Luckmann twierdzi natomiast, że zróżnicowaniu instytucji religijnych towarzyszy rozwój
świeckich sfer życia (polityka , gospodarka), dlatego jednostka próbuje sobie schować
religię tam głęboko w prywatnych sprawach, skoro już nic jej nie zostaje?:P chowamy
religie w jedynej sferze, której jeszcze nie opanowały normy świeckie.
Świadectwem pluralizmu wydaje się umożliwienie więźniom praktykowania własnej
religii, choć tak naprawdę, wg Beckforda, pluralizm ten jest tylko iluzją.
System więzienny pozwala każdemu osadzonemu na wybór tylko jednej religii (poza
zakazanymi – kościół scjentologiczny, rastafarianizm, naród islamu – chociaż jest kapelan
muzułmański!)
Większą swobodę w wyborze mają chrześcijanie.
Ostatnie prace Francoise Champion, Ole Riisa, Jeana Bauberota i Jaquesa Zylberberga
wskazują, że znaczenie pluralizmu jako modelu prawnych i mniej formalnych wzorców
społecznych może się zmieniać na przestrzeni czasu i różnić w zależności od
społeczeństwa.
3 źródła krytyki pluralizmu:
1. Rasizm i nietolerancja wobec różnic
2. Niechęć niektórych przedstawicieli feminizmu wobec wszelkich religii]
3. Przeświadczenie, że Doktryny pluralizmu prowadzą do reifikacji i esencjalizacji

kategorii etnicznych i religijnych, które lepiej traktować jako mgliste/zmienne