1

Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu

Wydział Ekonomiczny w Opolu

kierunek Administracja

rok akademicki 2010-2011 studia w systemie zaocznym

Charakterystyka umów prawnych

Opracował: Dariusz Gadomski

2

Spis treści

1

WSTĘP ........................................................................................................................................................... 3

2

RODZAJE UMÓW ........................................................................................................................................ 3

2.1

Umowy nazwane, nienazwane i mieszane. ............................................................................................ 3

2.2

Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące. ........................................................................... 3

2.3

Umowy wzajemne. ................................................................................................................................ 3

2.4

Umowy odpłatne i nieodpłatne. ............................................................................................................. 4

2.5

Umowy konsensualne i realne. .............................................................................................................. 4

2.6

Umowa przedwstępna. ........................................................................................................................... 4

3

UMOWY CYWILNOPRAWNE ................................................................................................................... 4

3.1

Umowa zlecenie .................................................................................................................................... 4

3.2

Umowa o dzieło ..................................................................................................................................... 5

3.3

Umowa agencyjna ................................................................................................................................. 6

3.4

Poręczenie, gwarancja bankowa ............................................................................................................ 6

3.5

Przelew wierzytelności - cesja ............................................................................................................... 7

3.6

Umowa dostawy .................................................................................................................................... 7

3.7

Umowa dzierżawy ................................................................................................................................. 8

3

1

WSTĘP

Spośród czynności prawnych najważniejszą rolę odgrywają czynności prawne

dwustronne, tj. umowy. Umowy stanowią najczęstsze i najważniejsze źródło stosunków

zobowiązaniowych.

U

U

m

m

o

o

w

w

ą

ą

nazywamy zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej osób, zmierzające

do ustanowienia, zmiany lub zniesienia określonego stosunku cywilnoprawnego.

2

RODZAJE UMÓW

2.1

Umowy nazwane, nienazwane i mieszane.

Umowami

n

n

a

a

z

z

w

w

a

a

n

n

y

y

m

m

i

i są te rodzaje umów, które zostały unormowane przepisami

prawnymi w sposób szczegółowy; np.: umowa sprzedaży, dostawy, najmu, dzierżawy,

użyczenia, pożyczki.

Umowa

m

m

i

i

e

e

s

s

z

z

a

a

n

n

a

a to taka, która zawiera w sobie elementy różnych umów

nazwanych: np. umowa hotelowa łączy w sobie elementy umowy najmu, przechowania,

sprzedaży.

Umowami

n

n

i

i

e

e

n

n

a

a

z

z

w

w

a

a

n

n

y

y

m

m

i

i są takie umowy, których treść nie daje się ująć jako

połączenie różnych umów nazwanych. Strony mogą bowiem zawierać dowolne umowy, takie

nie ujęte w kodeksie cywilnym, pod warunkiem zgodności ich z przepisami ustawy lub

zasadami współżycia społecznego.

2.2

Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące.

Umowa

j

j

e

e

d

d

n

n

o

o

s

s

t

t

r

r

o

o

n

n

n

n

i

i

e

e

z

z

o

o

b

b

o

o

w

w

i

i

ą

ą

z

z

u

u

j

j

ą

ą

c

c

a

a to taka, w której jedna strona ma tylko prawa, a

druga tylko obowiązki, czyli że jedna strona w tym stosunku zobowiązaniowym jest tylko

wierzycielem, a druga tylko dłużnikiem. (np. umowy darowizny, poręczenia).

Umowa

d

d

w

w

u

u

s

s

t

t

r

r

o

o

n

n

n

n

i

i

e

e

z

z

o

o

b

b

o

o

w

w

i

i

ą

ą

z

z

u

u

j

j

ą

ą

c

c

a

a to taka, która dla obu stron stwarza prawa

i obowiązki, czyli że każda strona w tym stosunku zobowiązaniowym jest jednocześnie

wierzycielem i dłużnikiem (np. umowy sprzedaży, kontraktacji, przewozu, najmu, spedycji).

2.3

Umowy wzajemne.

Szczególną odmiana umów dwustronnie zobowiązujących są umowy wzajemne. Ich cechą

charakterystyczną jest to, że świadczenie jednej strony stanowi ekwiwalent świadczenia

drugiej, przy czym decyduje o tym subiektywne przeświadczenie stron, a nie obiektywna

miara wartości (np. sprzedaż, najem, dzierżawa).

4

2.4

Umowy odpłatne i nieodpłatne.

Umowa ma charakter

o

o

d

d

p

p

ł

ł

a

a

t

t

n

n

y

y , gdy obie strony odnoszą pewne korzyści majątkowe, np.

przy umowie sprzedaży, dostawy, przewozie itp.

Umowa jest

n

n

i

i

e

e

o

o

d

d

p

p

ł

ł

a

a

t

t

n

n

a

a , gdy korzyść majątkową odnosi wyłącznie jedna ze stron

(np. umowa darowizny).

2.5

Umowy konsensualne i realne.

Umowa

k

k

o

o

n

n

s

s

e

e

n

n

s

s

u

u

a

a

l

l

n

n

a

a to taka, która dochodzi do skutku przez samo zgodne oświadczenie

woli stron; taką jest np. umowa sprzedaży, zlecenia pożyczki, spedycji.

Umowa

r

r

e

e

a

a

l

l

n

n

a

a to taka, która dochodzi do skutku w wyniku zgodnego oświadczenia

woli stron oraz wydania rzeczy kontrahentowi. Umową realną jest np. umowa składu, umowa

przechowywania, umowa o przewóz przesyłki koleją, umowa o ustanowienie zestawu.

2.6

Umowa przedwstępna.

To taka umowa, na podstawie której jedna ze stron albo obie strony zobowiązują się do

zawarcia w przyszłości umowy o oznaczonej treści. Umowa przedwstępna powinna określać

istotne postanowienia umowy przyrzeczonej oraz termin, w ciągu którego umowa

przyrzeczona ma być zawarta.

Z

Z

a

a

s

s

a

a

d

d

a

a

w

w

o

o

l

l

n

n

o

o

ś

ś

c

c

i

i

u

u

m

m

ó

ó

w

w

.

. Treść umowy może być przez strony kształtowana w

zasadzie dowolnie.

3

UMOWY CYWILNOPRAWNE

3.1

Umowa zlecenie

Umowa zlecenia stanowi podstawową formę współpracy, polegającej na świadczeniu usług

przez jedną ze stron na rzecz drugiej, w zamian za określone wynagrodzenie lub bez

wynagrodzenia – w zależności od woli stron.

Zlecenie należy do tzw. Umów starannego działania, co oznacza, że przyjmujący zlecenie jest

obowiązany do podjęcia wszelkich starań, aby zlecone czynności wykonać, jednak nie jest

odpowiedzialny za rezultat tych działań.

W ujęciu kodeksu cywilnego przedmiotem zlecenia jest dokonanie określonej czynności

prawnej dla dającego zlecenie; do wszystkich jednak usług o charakterze czynności

faktycznych (np. świadczenie opieki pielęgniarskiej czy opieki nad dzieckiem) przepisy o

zleceniu mają odpowiednie zastosowanie.

5

Umowa zlecenia nie wymaga zachowania szczególnej formy prawnej, może mieć zatem

nawet charakter ustnego porozumienia.

Podstawowym obowiązkiem przyjmującego zlecenie jest wykonanie zamówionej usługi;

sposób jej wykonania zależy w zasadzie od zleceniobiorcy, jednak zleceniodawca może

udzielać mu wskazówek czy instrukcji. Zleceniobiorca powinien wykonać usługę osobiście,

jako że stosunek zlecenia oparty jest o szczególne zaufanie partnerów – powierzenie

wykonania usługi osobie trzeciej może nastąpić tylko wówczas, gdy zleceniobiorcy zezwala

na to umowa bądź przyjęty zwyczaj lub gdy jest on do tego zmuszony przez okoliczności.

Zleceniobiorca ponosi jednak zawsze odpowiedzialność za czynności swojego zastępcy albo

za jego wybór wobec dającego zlecenie.

Obowiązkiem zleceniodawcy jest zapłata wynagrodzenia zleceniobiorcy – jeśli zlecenie było

odpłatne. Jego wysokość zależy od umowy stron; w razie braku porozumienia w tej kwestii

zleceniobiorcy należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy.

3.2

Umowa o dzieło

Umowa o dzieło jest rodzajem dwustronnej czynności prawnej, w której przyjmujący

zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający - do

uiszczenia wynagrodzenia. Przedmiotem świadczenia jest zatem wykonanie dzieła, zarówno

materialnego jak i niematerialnego, a więc np. uszycie ubrania, zbudowanie domu,

opracowanie dzieła naukowego lub artystycznego, opinii itp.

Umowa o dzieło ma charakter umowy rezultatu, bowiem przyjmujący zamówienie

zobowiązuje się do osiągnięcia konkretnego, sprawdzalnego skutku i za ten skutek ponosi

odpowiedzialność.

Podstawowym obowiązkiem przyjmującego zamówienie jest wykonanie dzieła o

odpowiedniej jakości i cechach, zgodnie z wolą zamawiającego. Przyjmujący zamówienie nie

ma z reguły obowiązku osobistego wykonania dzieła, chyba, że wynika to z umowy albo

charakteru dzieła, któremu pożądane cechy może nadać tylko przyjmujący zamówienie (np.

zamówiony obraz, którego namalowanie powierzono sławnemu malarzowi). W innych jednak

przypadkach dzieło może być wykonane przez inne osoby, ale pod kierownictwem

zamawiającego. W zasadzie nie jest bowiem istotne kto dzieło wykona, byle końcowy rezultat

w postaci zamówionego dzieła został osiągnięty.

Obowiązkiem zamawiającego jest zapłata wynagrodzenia, którego wysokość może być

określona także przez wskazanie podstaw do jego ustalenia. Gdy brak tej przesłanki poczytuje

6

się, że przyjmującemu zamówienie należy się zwykłe wynagrodzenie za dzieło danego

rodzaju, a gdy i tego nie można ustalić - wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionym

nakładom poniesionym przez przyjmującego wynagrodzenie.

Wynagrodzenie za dzieło może mieć charakter dwojaki:

- ryczałtowy, czyli w postaci jednej, globalnej kwoty za całość dzieła,

- kosztorysowy, a więc ustalony na podstawie zestawienia planowanych prac i

przewidywanych kosztów; ten rodzaj jest stosowany zwłaszcza przy takich umowach, w

których koszty dzieła, czy koszty jego jednostkowych elementów nie są znane w chwili jej

zawierania.

3.3

Umowa agencyjna

Umowa agencyjna jest często wykorzystywaną formą współpracy w działalności

gospodarczej, zwłaszcza w dziedzinie sprzedaży dóbr i usług, czy ubezpieczeniach. Polega

ona na stałym pośredniczeniu przy zawieraniu umów danego rodzaju na rzecz albo w imieniu

dającego zlecenie. Stronami umowy agencyjnej są agent, czyli osoba przyjmująca zlecenie

oraz zleceniodawca.

Z tytułu pośrednictwa agent ma prawo do wynagrodzenia, zwanego prowizją, jednakże należy

się ono jedynie od umów zawartych z jego udziałem. Agent zatem obciążony jest ryzykiem

nie dojścia do skutku starań podjętych w celu zawarcia danej umowy.

Agent, w zależności od woli stron, może działać bądź jako przedstawiciel zlecającego -

wówczas może on zawierać umowy w imieniu dającego zlecenie oraz odbierać dla niego

oświadczenia, bądź tylko jako pośrednik - wtedy działa jedynie na rzecz dającego zlecenie,

ale nie w jego imieniu.

3.4

Poręczenie, gwarancja bankowa

Poręczenie jest to rodzaj umowy, w której poręczyciel zobowiązuje się względem

wierzyciela wykonać określone zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik tego zobowiązania

nie wykonał. W umowie tej uczestniczą zatem poręczyciel cudzego długu oraz wierzyciel;

umowa ta zawsze jest związana z inna, podstawowa umowa, a mianowicie z umowa

pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem. To związanie (akcesoryjność) oznacza, ze jeśli dług

główny okazał się nieważny, to nieważne jest i jego poręczenie, jeśli dług główny został

umorzony, to wygasa i poręczenie, ponadto poręczycielowi służą przeciwko wierzycielowi te

zarzuty, które może podnieść i dłużnik główny (np. zarzut przedawnienia).

7

Do ważności oświadczenia poręczyciela wymagana jest forma pisemna, zastrzeżona pod

rygorem nieważności, natomiast pozostałą cześć umowy poręczenia nie musi spełniać tego

wymogu.

Podstawowym obowiązkiem poręczyciela jest wykonanie zobowiązania, gdyby nie wykonał

go dłużnik główny, czyli ten, kto je zaciągnął. Jeśli strony nie umówią się inaczej,

odpowiedzialność poręczyciela istnieje równolegle z odpowiedzialnością dłużnika głównego.

Jeżeli poręczyciel zaspokoi wierzyciela, sam wstępuje na jego miejsce i może się domagać od

dłużnika wypełnienia zobowiązania.

W obrocie gospodarczym obok umowy poręczenia wykształciła się także instytucja

gwarancji bankowej, w której jako gwarant występuje bank. Bank - gwarant zobowiązuje się

wówczas wobec beneficjanta gwarancji (wierzyciela w stosunku podstawowym), ze po

spełnieniu przez niego określonych warunków zapłaty bank ten wykona na jego rzecz

ś

wiadczenie pieniężne - bezpośrednio lub za pośrednictwem innego banku.

Gwarancja bankowa, w odróżnieniu od poręczenia, ma charakter samodzielnego

zobowiązania banku, wyłącza bowiem w zasadzie wszelkie zarzuty, jakie mógłby podnieść

bank jako gwarant przeciwko roszczeniu wierzyciela, z wyjątkiem zarzutu czasu trwania

zobowiązania gwarancyjnego.

3.5

Przelew wierzytelności - cesja

Dla skuteczności przelewu nie jest wymagana zgoda czy udział dłużnika, jednak powinien on

wiedzieć komu ma spełnić swoje świadczenie. Od faktu skutecznego zawiadomienia dłużnika

zależy bowiem skuteczne spełnienie przez niego świadczenia do rak nabywcy wierzytelności;

jeśli zaś zbywca nie zawiadomił go o przelewie, to wykonanie zobowiązania przez dłużnika

względem zbywcy wierzytelności spowoduje zwolnienie go z długu a nabywca

wierzytelności nie otrzyma należnego mu świadczenia.

3.6

Umowa dostawy

Umowa

dostawy

jest

umowa

charakterystyczna

dla

obrotu

gospodarczego

i trwałego współdziałania przedsiębiorców. W ujęciu kodeksu cywilnego, na mocy umowy

dostawy dostawca zobowiązuje się wytworzyć określone rzeczy, oznaczone co do gatunku,

czyli według cech właściwych dla danej grupy przedmiotów z której rzecz pochodzi, oraz

dostarczyć je częściami lub w określonych odstępach czasu, zaś odbiorca zobowiązuje się do

odebrania tych rzeczy i zapłacenia ceny. Dostawca musi być jednocześnie wytwórca rzeczy;

8

jest to cecha charakterystyczna dla umowy dostawy. Wytworzenie rzeczy należy do

dostawcy, jednak odbiorca ma także kontrole nad procesem produkcji np. przez nadzór nad

jakością użytych surowców.

Regulacja umowy dostawy jest określona przepisami kodeksu cywilnego jedynie w sposób

ramowy, w zakresie zaś nieuregulowanym stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży.

3.7

Umowa dzierżawy

Dzierżawa w świetle przepisów kodeksu cywilnego jest umowa, na mocy której

wydzierżawiajacy zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania

pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, zaś dzierżawca zobowiązuje się do

uiszczania czynszu. Przedmiotem dzierżawy mogą być nie tylko rzeczy, ruchome czy

nieruchomości, ale także i prawa.

Na podstawie umowy dzierżawy dzierżawca może zatem korzystać z rzeczy

w taki sposób, jaki wynika z jej przeznaczenia (zmienić jej przeznaczenie może tylko za

zgoda wydzierżawiajacego), władać rzeczą i pobierać pożytki (w odniesieniu do

nieruchomości rolnych będą to np. zebrane plony, zaś w przypadku dzierżawy praw - np.

odsetki). Dzierżawca ma obowiązek zachowania substancji rzeczy, gdyż po zakończeniu

dzierżawy musi oddać te rzecz w stanie nie pogorszonym.

Sprawy związane z możliwością rozwiązania umowy, jej wypowiedzeniem i wzajemnymi

rozliczeniami mogą uregulować same strony; w braku porozumienia maja zastosowanie

przepisy kodeksu cywilnego.