Temat: TKANKA NABŁONKOWA, GRUCZOŁY.
1. Nabłonek jednowarstwowy płaski – rogówka (preparat nr 3a).
2. Nabłonek jednowarstwowy sześcienny – tarczyca (preparat nr 8).
3. Nabłonek jednowarstwowy walcowaty - jelito (preparat nr 51a).
4. Nabłonek wielowarstwowy płaski – rogówka (preparat nr 3a).
5. Nabłonek wielorzędowy walcowaty – tchawica (preparat nr 60).
6. Nabłonek wielowarstwowy sześcienny (nabłonek przejściowy) – pęcherz moczowy (preparat nr 67).
7. Cytokeratyny (tekst 16/1).
8. Dystrybucja cytokeratyn w wybranych ludzkich nabłonkach (tabela 16/2).
9. Cytokeratyny - aspekty kliniczne (tekst 16/3).
Piśmiennictwo:
1. Sawicki - str. 94 -112
2. Stevens - str 33 -48.
Tekst 16/1
CYTOKERATYNY
Cytokeratyny są białkami należącymi do filamentów pośrednich cytoszkieletu. Mają zasadnicze znaczenie w rozwoju i różnicowaniu się komórek nabłonkowych.
Dotychczas zidentyfikowano i ponumerowano około dwadzieścia różnych cytokeratyn.
Filamenty cytokeratynowe różnią się między sobą pod względem składu protein, właściwości biochemicznych; ich ekspresja jest stwierdzana w różnych nabłonkach w odmiennych kombinacjach. Cytokeratyny uszeregowane według masy cząsteczkowej i punktów izoelektrycznych są zamieszczone w tzw. katalogu Molla (dystrybucję cytokeratyn w wybranych ludzkich nabłonkach, rakach i liniach komórkowych przedstawiono w tabeli). Cytokeratyny o niskiej masie cząsteczkowej (40-54 kD) są rozmieszczone głównie w komórkach współtworzących nabłonki niepłaskie; cytokeratyny o masach cząsteczkowych rzędu 48-67 kD występują w nabłonkach płaskich. Cytokeratyny 8, 18, 19 wg katalogu Molla są wykrywane w nabłonkach jednowarstwowych, z kolei cytokeratyny 1, 4, 6, 10, 11, 13, 14 są obecne w nabłonkach wielowarstwowych rogowaciejących.
Metody identyfikacji.
Zastosowanie metod immunohistochemicznych z przeciwciałami przeciw specyficznym cytokeratynom pozwala wykryć i ustalić rodzaj cytokeratyn. Wiele przeciwciał dostępnych komercyjnie można stosować na skrawki utrwalone w formalinie. W niektórych przypadkach możliwe jest stosowanie przeciwciał jedynie na skrawkach przygotowanych za pomocą kriostatu w tzw. technice mrożeniowej.
Cytokeratyny mają ogromne znaczenie kliniczne. W przypadkach tkanek nowotworowych niejasnego pochodzenia wykrycie cytokeratyn pozwala potwierdzić nabłonkowe pochodzenie tkanki, a przeprowadzenie tzw.
identyfikacji różnicującej, z wykorzystaniem panelu przeciwciał, umożliwia dokładne ustalenie pochodzenia tkanki nowotworowej.
UWAGA! Identyfikacja cytokeratyn dotyczy zazwyczaj raków, czyli nowotworów wywodzących się z tkanki nabłonkowej.
Niektóre przeciwciała, np. przeciwciało Anti-CK8 (DacoCytomation), mogą reagować dodatnio z czerniakami i nowotworami wywodzącymi się z tkanki łącznej i mięśniowej (mięśniakomięsaki).
Opracował Dr med. Ryszard Galus na podstawie: Moll R i wsp.: The catalog of human cytokeratins: patterns of expression in normal epithelia, tumors and cultured cells. Cell, 1982, 31, 11-24.; Goddard MJ i wsp.: Comparison of commercially available cytokeratin antibodies in normal and neoplastic adult epithelial and non-epithelial tissues. J Clin Pathol, 1191, 44, 660-663.
Tekst 16/3
Cytokeratyny - ASPEKTY kliniczne
1.
Cytokeratyny są prawidłowymi składnikami cytoszkieletu tkanki nabłonkowej. Ponieważ stężenie cytokeratyn w surowicy koreluje ze stopniem progresji niektórych chorób rozrostowych, dlatego cytokeratyny są nierzadko uważane za marker nowotworów nabłonkowych.
Do niektórych doniesień należy jednak podchodzić z dystansem. Okazuje się, że ocena stężenia cytokeratyny 18, jako wskaźnika procesów rozrostowych toczących się w wątrobie nie jest jednoznaczna. Wykazano, że wskaźnik ten jest znacznie zawyżony u pacjentów nadużywających alkohol. Co więcej, stężenie w surowicy cytokeratyny 18 obserwowane u alkoholików może przekraczać stężenie stwierdzane u osób, u których wykryto nowotwór wątroby o dużym stopniu zaawansowania.
2.
Ubikwitynacja reguluje procesy zachodzące w komórce modyfikując wiele różnych protein, co prowadzi do ich degradacji w proteasomach. Jednym z substratów ulegających ubikwitynacji są cytokeratyny. Wykazano, że zaburzenia ubikwitynacji nieprawidłowych cytokeratyn w komórkach wielu raków prowadzą do akumulacji wadliwych cytokeratyn. Nieprawidłowe cytokeratyny, burząc naturalną strukturę cytoszkieletu, zwiększają inwazyjność komórek, a rozregulowując mechanizmy zawiadujące mitozą i apoptozą przyczyniają się do unieśmiertelnienia takich komórek.
Opracował Dr med. Ryszard Galus na podstawie: Iwaya K. i Mukai K.: Accumulation of ubiquitin-conjugated cytokeratin fragments in tumor cells.
Seminars in cancer biology, 2005, 15, 309-318.; Gonzalez-Quintela A i wsp.: Serum cytokeratins in alcoholic liver disease: contrasting levels of cytokeratin-18 and cytokeratin-19. Alcohol, 2006, 38, 45-9.
TABELA 16/2
Dystrybucja cytokeratyn w wybranych ludzkich nabłonkach, rakach i liniach komórkowych ( wybrał i zestawił
Dr Ryszard Galus na podstawie Moll R i wsp. 1982, Cell, Vol 31, 11-24).
NR CYTOKERATYNY
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Nabłonki
Naskórek
+
+
+
+
+
+
+
Mieszek włosowy (otoczka
+
+
+
+
+
+
zewnętrzna)
Rogówka
+
+
+
Gruczoły apokrynowe pachowe
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Gruczoły ekrynowe
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Nowotwory
Rak wątroby
+
+
Rak żołądka
+
+
+
+
Rak podstawnokomórkowy
+
+
+
+
+
+
Rak kolczystokomórkowy (skóra)
+
+
+
+
+
+
Rak kolczystokomórkowy
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
(nagłośnia)
Rak kolczystokomórkowy
+
+
+
+
+
+
+
+
(przełyk)
Linie komórkowe
HeLa (gruczolakorak -szyjka
macicy)
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+