MINIMALIZACJA LĘKU PRZED NIEPOWODZENIEM SZKOLNYM. MOJE

DOŚWIADCZENIA, PROPOZYCJE, REFLEKSJE.

Tym, co stanowi o szczególnym uroku młodości, co nadaje jej barwę i intensywność przeżyć,

są emocje. Pod względem formalnym wyróżniamy w nich pobudzenie emocjonalne oraz znak

emocji – emocje dodatnie i ujemne, to znaczy przyjemne i przykre. Emocje różnią się jednak

również pod względem jakościowym, gdyż na przykład radość i miłość to nie to samo,

jakkolwiek pobudzenie emocjonalne może być zbliżone, a i znak emocji taki sam.

Te różne rodzaje emocji nazywamy uczuciami.

Zmiany w zakresie emocji, jakie pojawiają się w okresie dorastania, są wynikiem zarówno

przemian fizjologicznych, jak i jakościowo nowych możliwości umysłu, związanych z

myśleniem formalnym.

Natomiast emocje dziecka skupiają się na konkretnych sytuacjach teraźniejszości, na jego

działaniach i relacjach z innymi.

Lęk, gniew, wstyd, zazdrość, nienawiść to uczucia które mają znak ujemny i często występują

w okresie dorastania.

Lęki społeczne mają różną postać i nasilenie, występują między innymi w postaci

nieśmiałości, lęku przed niepowodzeniem, odpowiedzialnością, czy przyszłością.

Specyficzną kategorią lęków społecznych są lęki szkolne, których źródłem są przede

wszystkim interakcje nauczyciel-uczeń. Wskazują one na to, iż ograniczanie autonomii

uczniów przez nauczycieli, a przede wszystkim poniżanie poczucia własnej godności uczniów

są w większym stopniu lękotwórcze niż złe oceny szkolne.

Trudności, na jakie natrafia w szkole współczesna młodzież, są przyczyną powstawania lęku

przed niepowodzeniem i są one różnorodne, a najważniejsze z nich można ująć w trzy grupy.

Grupa pierwsza jest związana z wymaganiami dotyczącymi nauki szkolnej, z reguły są to

niepowodzenia w nauce ze wszystkimi ich konsekwencjami.

Grupa druga łączy się ze współżyciem i współdziałaniem społecznym na terenie szkoły i

obejmuje zarówno kontakty pomiędzy uczniami, jak i miedzy uczniami i nauczycielami.

Grupa trzecia dotyczy wewnętrznych przeżyć ucznia, jego konfliktów wewnętrznych, głównie

światopoglądowych /głównie w procesie konfrontowania nauki i wiary/.

Związane z tym moje doświadczenia, są nabyte w trakcie chodzenia mojego do szkoły

podstawowej i średniej oraz związane z obecną moją pracą z młodzieżą

Problemy szkolne z dwu pierwszych grup występują w ciągu całej kariery szkolnej uczniów,

a także wzajemnie się warunkują, bo niepowodzenie w nauce w znacznym stopniu decyduje o

zachowaniu społecznym ucznia i jego społecznym niepowodzeniu. Z kolei niepowodzenie

społeczne, którego wyrazem jest nielubienie, niepopularność, obniża aktywność społeczną,

wyzwala uczucie niechęci do przebywania we wspólnej grupie, wskutek czego zmniejszają

motywację do nauki szkolnej.

Odnosząc się do grupy pierwszej, czyli do wymagań, za wyznaczniki niepowodzenia w

nauce, uważamy oceny szkolne. Mają one charakter społeczny /są stawiane przez

nauczyciela, w obecności innych uczniów/, dlatego stanowią bardzo silne wzmocnienie

pozytywne bądź negatywne.

Cierpią więc wskutek złych ocen szkolnych przede wszystkim uczniowie wrażliwi, ambitni i

uspołecznieni, zwłaszcza ci, których rodzice przywiązują dużą wagę do ocen. Oceny szkolne

nie mogą być wskaźnikiem dokładnym, ściśle mierzącym poziom wiadomości i umiejętności

ucznia. Oceny stawia nauczyciel i zawsze w pewnym stopniu są one subiektywne, często

młodzież zarzuca nauczycielom niesprawiedliwość, brak ścisłych kryteriów. Dlatego ważne

jest, aby nauczyciel stawiał oceny w sposób jawny, krótko je uzasadniając.

Przyjmując oceny jako kryterium niepowodzenia w nauce, możemy wyróżnić niepowodzenie

obiektywne, polegające na uzyskaniu ocen niedostatecznych, i niepowodzenie subiektywne,

które polega na uzyskaniu ocen poniżej aspiracji ucznia.

Rodzice, a zwłaszcza nauczyciele, interesują się zazwyczaj tylko obiektywnym

niepowodzeniem uczniów, jest ono niepożądane. Ważne jest też niepowodzenie subiektywne,

obniżające samoocenę ucznia.

Przyczyny niepowodzeń w nauce tkwią zarówno w środowisku rodzinnym, szkolnym, jak i w

samym uczniu. Przyczyny przynależne środowisku rodzinnemu dotyczą warunków bytowych,

kulturowych oraz wychowania.

Złe warunki bytowe najczęściej wywierają negatywny wpływ na naukę młodzieży /złe

odżywianie, brak miejsca do odrabiania lekcji/.

Większe znaczenie niż warunki bytowe mają dla nauki szkolnej młodzieży warunki kulturowe

w jakich wzrasta, wyznaczone przez wykształcenie i zawód rodziców oraz ich potrzeby

kulturowe. Ważne są też rodzicielskie ambicje, ich poglądy na życie, na rolę wykształcenia i

pozycję społeczną.

Nadmiar warunków kulturowych /książki, czasopisma, radio, telewizor, komputer/ powoduje

znużenie , działa blokująco na aktywność młodego człowieka, co wpływa na zwiększenie

lęku /złe programy w telewizji, duża liczba godzin spędzonych przed komputerem/.

Do warunków kulturowych zalicza się także uczestnictwo w imprezach kuklturowych, takich

jak koncerty, wystawy, przedstawienia. Młodzież uczestniczy w tego typu imprezach

najczęściej we własnym gronie, używa też swego języka mówiąc, że musi się „odchamić”.

Często jednak potrzebuje zarówno zachęty, jak i mądrego doradztwa w doborze imprez.

Nadmiernie bowiem rozwinęła się młodzieżowa pop-kultura, usuwając w cień bardziej

ambitne propozycje.

Spośród wielu czynników zaliczanych do warunków wychowania najważniejsze wydaje się

więź emocjonalna, między członkami rodziny. Brak więzi emocjonalnej odbija się

niekorzystnie na rozwoju młodego człowieka

Zasadniczy wpływ na powodzenie czy niepowodzenie szkolne młodzieży mają także warunki

środowiska szkolnego, wśród których można wymienić warunki niezależne od nauczyciela i

od niego zależne.

Niezależne od nauczyciela warunki środowiska szkolnego są związane z programem

nauczania /przeładowanie, dobór treści/, metodami nauczania /uczeń często traktowany jest

jak przedmiot oddziaływań nauczyciela, odwołuje się on do pamięci ucznia, a nie do jego

wyobraźni i aktywności, nauka na ogół jest nie ciekawa/, formami oddziaływania / zaliczyć tu

należy zróżnicowany system nagród i kar, w praktyce szkolnej przeważa system karania,

budzący zniechęcenie i lęk/, czynnikami natury organizacyjnej /liczba uczniów w klasie,

rozkład zajęć/.

Zależne od nauczyciela warunki środowiska szkolnego to cechy jego osobowości, takie jak:

właściwości poznawcze /inteligencja, wyobraźnia/, umiejętności pedagogiczne, właściwości

charakteru, duża odporność na stres, pogodne usposobienie wraz z optymistyczną postawą

życiową.

Odrębną grupę czynników środowiska szkolnego, częściowo zależnych od nauczyciela,

stanowią czynniki związane z klasą szkolną jako grupa. Tu istotne znaczenie dla powstania

niepowodzenia ma atmosfera w klasie i pozycja ucznia w zespole klasowym.

Ważną grupą problemów szkolnych młodzieży, są problemy związane ze współżyciem na

terenie szkoły. Współżycie społeczne zależy w głównej mierze od tego, jak szkoła wywiązuje

się ze swojej funkcji wychowawczej. Niestety w tym zakresie kształcenie nauczycieli

pozostawia wiele do życzenia.

Oprócz warunków środowiska rodzinnego i szkolnego niepowodzenia szkolne młodzieży

zależą także, od warunków biologicznych młodzieży /sprawność analizatorów, sprawność

motoryki, przebieg dojrzewania, stan zdrowia/, wpływają one na niepowodzenia w nauce

przez ograniczenie sprawności bądź przez obniżenie ogólnej dynamiki rozwoju, czynników

częściowo biologicznych i psychicznych /uzdolnienia, inteligencja, nadpobudliwość

nerwowa/, czynników natury psychicznej /motywacja szkolna-przekonanie młodzieży o

pożytku z nauki, dojrzałość społeczna, zainteresowania pozaszkolne/.

Szkoła ze swoim specyficznym systemem nauczania stwarza wiele sytuacji lękotwórczych,

ponadto niektórzy nauczyciele niesłusznie uważają, że lęk mobilizuje. W rzeczywistości

mobilizuje on tylko do pewnego stopnia, po czym powoduje dezorganizację czynności, gdyż

motywem działania staje się redukcja napięcia lękowego. Uczenie się ma u takich uczniów

charakter działania obronnego, jest wymuszone przez zagrożenie. O negatywnym wpływie

lęku na uczenie powinni wiedzieć zarówno nauczyciele, jak i rodzice.

Istotne znaczenie dla sposobu przeżywania niepowodzenia szkolnego przez młodzież i na

wynikające stąd jej zachowanie ma stosunek rodziców, prawdziwym nieszczęściem są

fałszywe ambicje rodziców, popychające młodzież do wyboru innej drogi kształcenia, niż

byłaby dla nich odpowiednia.

W wyborze dalszej szkoły odgrywają nie tylko ambicje rodziców, ale również wpływ

kolegów, moda czy nawet bliskość takiej, a nie innej szkoły.

W innej grupie problemów szkolnych wpływających na lęk, czyli współżyciu i

współdziałaniu uczniów ze sobą oraz z nauczycielami, najbardziej stresujące sytuacje które

występują na płaszczyźnie stosunków uczeń-uczeń dotyczą wyśmiewania się i ironicznych

uwag kolegów podczas odpowiedzi na lekcjach oraz atmosfery rywalizacji o stopnie, a także

napięcia spowodowane rezultatem znacznego zróżnicowania materialnego młodzieży.

Skrajnym przykładem zakłócenia stosunków pomiędzy uczniami jest odrzucenie ucznia przez

rówieśników, a niekiedy przez cały zespół klasowy.

Jednak bardziej stresujące niż relacje uczeń-uczeń są dla młodzieży relacje uczeń-nauczyciel.

Zasadniczym czynnikiem stresującym mogą być wypowiedzi nauczycieli obniżające godność

osobistą uczniów. Czasami stosunek nauczycieli do uczniów trzeba określić jako wrogi, i

wówczas ich ironiczne czy ośmieszające uwagi skierowane do uczniów wynikają z ich

skrywanej niechęci do nich. Niejednokrotnie nauczyciele nie traktują dzieci i młodzieży jako

godnych szacunku, ale jako osoby zależne, których obowiązkiem jest podporządkowanie się i

posłuszeństwo.

Do trzeciej grupy problemów szkolnych młodzieży należy zaliczyć przede wszystkim

konflikty światopoglądowe. Mogą one powstać w wyniku rozbieżności światopoglądowych, z

którymi styka się młodzież.

Różne rodzaje problemów szkolnych, mogą się też odmiennie wyrażać, przyjmując postać

tzw. stresów szkolnych, kryzysów czy fobii.

Stresy szkolne są powszechnie przeżywane przez uczącą się młodzież. Stres jest zespołem

procesów w systemie nerwowym i całym organizmie, które są reakcją na działanie bodźców

lub różnego rodzaju sytuacji trudnych, niezwykłych, przykrych, bolesnych. Stres

niekorzystnie wpływa na sprawność umysłową /podczas egzaminu uczeń nie potrafi

rozwiązać prostych zadań, robi wiele pomyłek, plącze się w wypowiedziach, zapomina,

zacina się/. Często obserwuje się przyśpieszone bicie serca, drżenie, pocenie się, plamy na

twarzy i szyi. Typowymi stresorami szkolnymi są egzaminy , klasówki, sprawdziany, różne

sytuacje rywalizacyjne między uczniami.

Kryzysy szkolne charakteryzują się stanami psychicznego załamania występują tylko u

poszczególnych uczniów. Powstają one najczęściej wskutek chronicznego niepowodzenia

szkolnego, narastają wraz z nim, a bezpośrednim czynnikiem wyzwalającym je są

konsekwencje niepowodzenia w nauce, jak repetowanie klasy, wydalenie ze szkoły. Jest to

kryzys wynikający z kumulowania się negatywnych emocji, aż do ich gwałtownego

wyładowania się.

Fobia szkolna jest silnym nie do opanowania lękiem przed szkołą.

U dzieci rozpoczynających szkołę, mechanizm fobii wiąże się zazwyczaj z lękiem przed

oddzieleniem od matki. U starszych dzieci fobia może przejawiać się w lęku przed szkołą,

wynikająca z kumulowania się niepowodzeń szkolnych. Uczniowie tacy unikają szkoły,

uciekają w choroby, wagarują.

Fobia może występować u szkolnych prymusów i polega wówczas na silnym lęku przed

utratą dotychczasowej, wyróżnionej pozycji.