POJĘCIE STRESU (biologicznego)
• trójfazowy zespół niespecyficznych zmian
fizjologicznych, powstających w organizmie
w trakcie działania bodźców awersyjnych
(fizycznych, chemicznych, itp.)
Zmiany te, Hans Selye określił mianem
ogólnego zespołu adaptacyjnego – GAS
(general adaptation syndrom)
Zmiany specyficzne zachodzące w miejscu
działania stresora to
lokalny zespół adaptacyjny - LAS
(local adaptation syndrom)
Fazy przebiegu:
• reakcji alarmowej
• stadium odporności
• stadium wyczerpania
neustres
DYSSTRES
EUSTRES
dysstres
eustres
SYTUACJA
OSOBA
STRESOR
ZASOBY
(R. Lazarus i S. Folkman)
O
C
OTOCZENIE
CZŁOWIEK
E
(wymagania)
(zasoby)
N
A
Czy jestem w niebezpieczeństwie?
ZAGROŻENIE
KRZYWDA
STRATA
WYZWANIE
Co mogę w tej sytuacji zrobić?
• wcześniejsze doświadczenia
• uogólnione przekonania o sobie
• poczucie koherencji
• poczucie własnej skuteczności
• optymizm
• odporność psychiczna
• umiejętności rozwiązywania problemów
• wsparcie społeczne i in.
Sheldon Cohen, Tom Kamarck i Robin Mermelstein PSS 10
Adaptacja: Z. Juczyński i N. Ogińska-Bulik
Pytania zawarte w tej skali dotyczą Twoich myśli i odczuć związanych z doświadczanymi w ostatnim miesiącu zdarzeniami.
W każdym pytaniu należy wskazać – jak często myślałeś/aś i odczuwałeś/aś w podany sposób.
Mimo znacznych podobieństw są to różne pytania i każde z nich należy traktować oddzielnie. Najlepiej na każde pytanie
odpowiadać w miarę szybko, wybierając tę odpowiedź, która wydaje się być najbardziej trafna.
Przy każdym pytaniu należy wpisać do kratki z prawej strony odpowiednią cyfrę, zgodnie z podanym poniżej
znaczeniem:
0 = nigdy
1 = prawie nigdy
2 = czasem
3 = dość często
4 = bardzo często
0-nigdy; 1-prawie nigdy; 2-czasem; 3-dość często; 4-bardzo często 1. Jak często w ciągu ostatniego miesiąca byłeś/aś
zdenerwowany/a, ponieważ zdarzyło się coś niespodziewanego?
2. Jak często w ciągu ostatniego miesiąca czułeś/aś, że ważne sprawy w twoim życiu wymykają ci się spod kontroli?
3. Jak często w ciągu ostatniego miesiąca odczuwałeś/aś
zdenerwowanie i napięcie?
4. Jak często w ciągu ostatniego miesiąca byłeś/aś przekonany/a, że jesteś w stanie poradzić sobie z problemami osobistymi?
5. Jak często w ciągu ostatniego miesiąca czułeś/aś, że sprawy układają się po twojej myśli?
0-nigdy; 1-prawie nigdy; 2-czasem; 3-dość często; 4-bardzo często 6. Jak często w ciągu ostatniego miesiąca stwierdzałeś/aś, że nie radzisz sobie ze wszystkimi obowiązkami?
7. Jak często w ciągu ostatniego miesiąca potrafiłeś/aś opanować swoje rozdrażnienie?
8. Jak często w ciągu ostatniego miesiąca czułeś/aś, że
wszystko ci wychodzi?
9. Jak często w ciągu ostatniego miesiąca złościłeś/aś się, ponieważ nie miałeś/aś wpływu na to co się zdarzyło?
10. Jak często w ciągu ostatniego miesiąca czułeś/aś, że nie możesz przezwyciężyć narastających trudności ?
Przed obliczeniem ogólnego wskaźnika spostrzeganego natężenia stresu należy dokonać zmiany punktacji
w odpowiedziach na pytania sformułowane pozytywnie,
tj. 4, 5, 7 i 8,
według zasady: 0=4; 1=3; 3=1; 4=0.
Ogólny wynik skali jest sumą wszystkich punktów,
której rozkład teoretyczny wynosi od 0 do 40.
Im wyższy wynik, tym większe nasilenie odczuwanego stresu.
sten
wyniki skali
1
0
2
1-3
3
4-9
4
10-13
5
14-16
6
17-19
7
20-22
8
23-26
9
27-30
10
31-40
Style i strategie radzenia sobie
STYL – względnie stała dyspozycja do
stosowania określonych sposobów
radzenia sobie ze stresem
STRATEGIA – sytuacyjnie uwarunkowane
sposoby radzenia sobie ze stresem
• ukierunkowane na problem
• ukierunkowane na emocje
AKTYWNE
- poznawcze - behawioralne
UNIKOWE
- poznawcze - behawioralne
POZNAWCZE
BEHAWIORALNE
• Analiza logiczna
• Aktywne radzenie sobie
• Pozytywne
• Zaplanowane rozwiązanie
przewartościowanie
• Konfrontacja
• Akceptacja
z problemem
odpowiedzialności
• Poszukiwanie wsparcia
• Poszukiwanie
informacji
• Negocjacje
• Samokontrola
POZNAWCZE
BEHAWIORALNE
• Unikanie poznawcze
• Poszukiwanie innych
• Dystansowanie się
wzmocnień
• Odwracanie uwagi
• Strategie
• Akceptacja/zaprzeczanie
samooszukiwania się
• Unikanie działań/ucieczka
• Wyładowanie emocjonalne
Adaptacja: Z. Juczyński, N.Ogińska-Bulik
Ludzie różnie reagują, gdy natrafiają w swoim życiu na
trudne czy stresujące zdarzenia.
Ze stresem można sobie radzić w różny sposób.
Kwestionariusz ma ustalić, jak zazwyczaj zachowujesz się, gdy doświadczasz tego zdarzeń. Jest zrozumiałe, że różne zdarzenia wywołują różne reakcje, lecz co Ty zazwyczaj
robisz, gdy przeżywasz bardzo nieprzyjemne zdarzenie.
W każdym wierszu należy zaznaczyć jedną, najbardziej
właściwą dla siebie odpowiedź, otaczając kółkiem
odpowiednią cyfrę (0–1–2–3).
Nie należy opuszczać żadnego stwierdzenia.
0 = prawie nigdy tak nie postępuję
1 = rzadko tak postępuję
2 = często tak postępuję
3 = prawie zawsze tak postępuję
Gdy jestem w bardzo trudnej sytuacji, to zazwyczaj:
1. zajmuję się pracą lub innymi czynnościami, żeby o tym nie myśleć;
2. moje wysiłki koncentrują się na tym, aby coś z tą
sytuacją zrobić;
3. mówię do siebie „to nieprawda”;
4. piję alkohol lub zażywam inne środki, aby poczuć się
lepiej;
5. uzyskuję wsparcie emocjonalne od innych;
6. rezygnuję z prób osiągnięcia celu;
7. podejmuję działania, aby poprawić tę sytuację;
8. nie chcę uwierzyć, że to naprawdę się zdarzyło;
9. mówię o rzeczach, które pozwalają mi uciec od
nieprzyjemnych uczuć;
10. szukam rady i pomocy u innych odnośnie tego,
co należy zrobić;
11. piję alkohol lub zażywam inne środki, co pomaga mi przez to przejść;
12. staram się zobaczyć to w innym, bardziej
pozytywnym świetle;
13. krytykuję samego siebie;
14. staram się wypracować strategię czy plan
określający co należy robić;
15. otrzymuję otuchę i zrozumienie od innych;
16. rezygnuję z poradzenia sobie z tym;
17. szukam dobrych stron w tym, co się zdarzyło
18. żartuję na ten temat;
19. robię coś, aby mniej o tym myśleć, np. idę do kina,
oglądam TV, czytam, śnię na jawie, śpię lub robię
zakupy;
20. akceptuję fakt, że to się już stało;
21. ujawniam swoje negatywne emocje;
22. staram się znaleźć ukojenie w religii czy
w swojej wierze;
23. trzymuję pomoc lub poradę od innych osób;
24. uczę się z tym żyć;
25. poważnie zastanawiam się nad tym, jakie
kroki należy podjąć;
26. obwiniam siebie za to, co się stało;
27. modlę się lub medytuję;
28. traktuję tę sytuację jak zabawę.
1. Aktywne Radzenie Sobie (podejmowanie
2, 7
działań zmierzających do poprawienia sytuacji)
2. Planowanie (zastanawianie się i planowanie
14, 25
tego, co należy zrobić)
3. Pozytywne Przewartościowanie
12, 17
(spostrzeganie sytuacji w bardziej pozytywnym
świetle)
4. Akceptacja (przyjęcie zaistniałej sytuacji i
20, 24
uczenie się, jak z tym żyć)
5. Poczucie Humoru (żartowanie i traktowane
18, 28
sytuacji jako zabawy)
6. Zwrot ku Religii (modlenie się, medytowanie
22, 27
celem znalezienia ukojenia)
7. Poszukiwanie Wsparcia Emocjonalnego
5, 15
(szukanie otuchy, zrozumienia i wsparcia od
innych)
8. Poszukiwanie Wsparcia Instrumentalnego 10, 23
(szukanie i otrzymywanie porady i pomocy od innych)
9. Zajmowanie się Czymś Innym (zajmowanie się
1, 19
innymi czynnościami, aby nie myśleć o zdarzeniu)
10. Zaprzeczanie (odrzucanie faktu zaistnienia sytuacji) 3, 8
11. Wyładowanie (ujawnianie negatywnych emocji)
9, 21
12. Zażywanie Substancji Psychoaktywnych
4, 11
(zażywanie środków dla złagodzenia przykrych emocji)
13. Zaprzestanie Działań (rezygnacja z podejmowania
6, 16
wysiłków osiągnięcia celu)
14. Obwinianie Siebie (krytykowanie siebie i obwinianie
13, 26
za to, co się stało)
proaktywnego radzenie sobie
Najnowsze badania dotyczące skuteczności radzenia
sobie ze stresem zwracają uwagę na znaczenie
proaktywności.
Ten rodzaj radzenia sobie jest nastawiony na przyszłość
i powiększanie własnych zasobów (Aspinwall, Taylor,
1997, Schwarzer, Taubert, 1999, Greenglass i in., 1999).
W proaktywnym radzeniu sobie podkreśla się znaczenie
efektywnego przewidywania i zapobiegania stresowi,
chronieniu się przed nim poprzez wykorzystywanie
posiadanych zasobów i pomnażanie zasobów celem
bardziej efektywnego radzenia sobie w przyszłości.
Prozdrowotną funkcję proaktywnego radzenia wzmacniają także podmiotowe właściwości jednostki,
w tym jej cechy osobowości, uznawane za sprzyjające
zdrowiu.
Proaktywne radzenie, jak podkreślają Aspinwall i Taylor (1997), koreluje z poczuciem własnej wartości,
skuteczności i poczuciem kontroli.
Wiąże się także ze wsparciem społecznym (Grenglass i in., 2006).
Rola proaktywnego radzenia sobie została także
potwierdzona w badaniach polskich, w odniesieniu do
zachowań zdrowotnych (Poprawa, 2006, 2007).
Najnowsze doniesienia w obszarze badań nad stresem
i radzeniem sobie przesuwają akcent z oceny
poznawczej na emocje, traktowane jako składowa
transakcji stresowej.
Folkman i Moskowitz (2004) wskazują na rozwój
trzech kierunków badań dotyczących:
1.radzenia sobie przez kontakt z emocjami (emotion-approach);
2.regulacji emocji (emotion regulation);
3.emocji pozytywnych w kontekście radzenia sobie
(positive emotion and coping).
Na znaczenie emocji pozytywnych dla funkcjonowania człowieka, w tym dla bardziej skutecznego radzenia sobie, zwraca uwagę w swoich pracach B. Fredrickson (1998, 2000, 2001).
Autorka wskazuje na niespecyficzność emocji pozytywnych
i podkreśla, że emocje pozytywne nie muszą się łączyć z konkretną aktywnością, tak jak w przypadku emocji negatywnych.
Strach i lęk zwykle motywują do ucieczki, a gniew i złość do ataku.
Natomiast radość wiąże się z aktywnością nieukierunkowaną na konkretny cel,
zainteresowanie – z uczestnictwem w różnych działaniach, zadowolenie – z brakiem aktywności.
Emocje te mają ogólny charakter i mogą być łączone zarówno z tendencją do robienia wszystkiego, jak i nie robienia niczego.
Niespecyficzność emocji znalazła
odzwierciedlenie w sformułowanej przez
autorkę teorii budowania i rozszerzania
pozytywnych emocji
( Broaden and Build Theory of Positive Emotions), określanej także jako teoria poszerzania
umysłu i budowania zasobów (Czapiński,
2004a).
Fredrickson i Losada (2005) przeprowadzili interesujące badania, które wykazały,
w jakim stopniu emocje pozytywne powinny przeważać
nad negatywnymi dla zachowania optymalnego stanu
zdrowia psychicznego.
Stosunek ten określono na 3:1. Trzykrotna przewaga
emocji pozytywnych nad negatywnymi jest
najkorzystniejsza dla optymalnego stanu zdrowia
psychicznego, który autorzy określają mianem
rozkwitania (flourishing).
Jego przeciwieństwem jest stan więdnięcia czy
obumierania (languishing).
Waugh i Fredrickson (2006) podkreślają, że
doświadczanie emocji pozytywnych czyni ludzi bardziej
otwartymi i nastawionymi na innych.
Powyższa teoria zakłada, że emocje pozytywne, takie jak
radość, zadowolenie, zainteresowanie, duma,
czy miłość,
choć są z natury różne, charakteryzują się
wspólną właściwością, jaką jest
zdolność do rozszerzania posiadanego przez
jednostkę repertuaru myśli i działań
oraz budowania trwałych zasobów fizycznych,
intelektualnych, psychologicznych i
społecznych.
sprzyjające zdrowiu
Pojęcie twardości (hardiness)
(w literaturze polskiej stosowane jest także
określenie odporności)
wprowadziła Suzanne Kobasa (1979, 1988)
dla wyrażenia właściwości osobowościowej
odnoszącej się do radzenia sobie ze stresem.
Na twardość składają się trzy komponenty, tj.:
zaangażowanie (commitment),
kontrola (control) i
wyzwanie (challenge).