KOMPLEKSOWY PROGRAM NAUCZANIA NARZ¥DÓW ZMYS£ÓW DLA V I VI ROKU
WYDZIA£U LEKARSKIEGO
PROGRAM NAUCZANIA NEUROLOGII
DLA V ROKU WYDZIA£U LEKARSKIEGO
Zajêcia odbywaj¹ siê w sali seminaryjnej Kliniki Neurologii PAM
(przy sali wyk³adowej).
Cele kszta³cenia
Celem zajêæ w ramach neurologii ogólnej jest przypomnienie i po-szerzenie zagadnieñ dotycz¹cych anatomii i fizjologii uk³adu nerwowego oraz zapoznanie z zaburzeniami jego struktury i funkcji, które le¿¹
u podstaw schorzeñ neurologicznych. W tym czasie studenci ucz¹ siê techniki badania neurologicznego.
Czêœæ kliniczna poœwiêcona jest nabywaniu umiejêtnoœci interpretacji wyników badania neurologicznego, a tak¿e diagnostyce ró¿nicowej w neurologii oraz leczeniu schorzeñ uk³adu nerwowego. W tej czêœci programu nauczania zwrócona te¿ bêdzie uwaga na interdyscyplinar-ny (konsultacyjny) charakter neurologii, czyli jej zwi¹zek z innymi dziedzinami klinicznymi.
Tematyka saminariów
1. Aspekty kliniczne uszkodzenia nerwów czaszkowych. Nerwy I–VIII.
Nerw I: iloœciowe i jakoœciowe zaburzenia wêchu. Nerw II: ubytki pola widzenia, obrzêk zastoinowy i zanik tarczy nerwu II. Nerwy ga³-
koruchowe: uszkodzenie nerwów III, IV i VI, zaburzenia ruchomoœci, w tym ruchów skojarzonych ga³ek ocznych, zaburzenia reaktywnoœci Ÿrenic. Nerw V: przyczyny uszkodzenia. Nerw VII: niedow³ad twarzy a pora¿enie n. VII, pora¿enie Bella, zespó³ Ramsay–Hunta, hemispa-smus facialis. Nerw VIII: neurogenne przyczyny g³uchoty, szumów i zawrotów g³owy.
2. Nerwy czaszkowe IX–XII. Oœrodkowy i obwodowy neuron ruchowy.
Przyczyny uszkodzenia nerwów IX–XII. Objawy uszkodzenia nerwów IX i X (dyzartria, dysfagia). Oœrodkowy i obwodowy niedow³ad nerwu XII. Przebieg i rola drogi piramidowej. Objawy ogólne uszkodzenia drogi piramidowej. Objawy uszkodzenia drogi piramidowej w zale¿no-1
œci od lokalizacji ogniska patologicznego. Zespó³ opuszkowy i rzekomo-opuszkowy. Obwodowy neuron ruchowy: ³uk odruchowy, objawy uszkodzenia. Ró¿nicowanie uszkodzenia obwodowego i oœrodkowego neuronu ruchowego.
3. Uk³ad pozapiramidowy. Mowa i jej zaburzenia.
Patologia i patofizjologia uk³adu pozapiramidowego. G³ówne zespo³y kliniczne (parkinsonizm, pl¹sawica). Ruchy mimowolne (balizm, dysto-nia, atetoza, dr¿enie, mioklonie). Genetycznie uwarunkowane i nabyte zaburzenia pozapiramidowe.
Klasyfikacja i przyczyny zaburzeñ mowy (dyzartria, afazja, psychogenne zaburzenia mowy).
Prezentacja video zespo³ów neurologicznych w uszkodzeniach uk³adu pozapiramidowego.
4. Mó¿d¿ek. Czucie. Zaburzenia chodu. Zaburzenia wy¿szych czynnoœci nerwowych.
Patologia i patofizjologia mó¿d¿ku (po³¹czenia mó¿d¿ku, uk³ady sprzê¿eñ zwrotnych). Objawy kliniczne uszkodzenia mó¿d¿ku. Patofizjologia schorzeñ tylnej jamy czaszki.
Przebieg dróg czucia powierzchniowego i g³êbokiego. Objawy uszkodzenia dróg czuciowych w zale¿noœci od lokalizacji ogniska patologicznego.
G³ówne postacie zaburzeñ chodu: w chorobach drogi korowo-rdzeniowej, uk³adu pozapiramidowego, mó¿d¿ku, sznurów tylnych, nerwów obwodowych, miêœni, chód histeryczny.
Zaburzenia wy¿szych czynnoœci nerwowych (apraksja, agnozja – rodzaje, objawy).
5. Choroby naczyniowe mózgu.
Definicja, epidemiologia i podzia³ udarów mózgu: udar niedokrwienny i krwotoczny. Etiologia i patomechanizm udarów (czynnik ryzyka udarów). Kliniczne postacie i przebieg udarów: przejœciowe ataki ischemicz-ne; udary odwracalne, dokonane i postêpuj¹ce. Objawy udaru mózgu.
Postêpowanie diagnostyczne i terapeutyczne w udarach. Profilaktyka pierwotna i wtórna udarów mózgu. Krwawienie podpajêczynówkowe: etiopatogeneza, objawy kliniczne, diagnostyka i leczenie zachowawcze.
6. Stwardnienie rozsiane (SM). Fizjologia i zaburzenia snu.
Epidemiologia i etiopatogeneza SM. Symptomatologia kliniczna (postacie kliniczne SM) i przebieg choroby: postaæ zwalniaj¹ca (rzutowo-remisyjna), pierwotnie i wtórnie postêpuj¹ca, piorunuj¹ca. Diagnostyka (kryteria rozpoznania) i ró¿nicowanie SM. Postêpowanie terapeutyczne i rokowanie w SM.
2
Fizjologia snu: fazy i stadia snu, obraz EEG w œnie fizjologicznym, najczêœciej wystêpuj¹ce zaburzenia snu i ich przyczyny: bezsennoœæ, niedobór snu, nadmierna sennoœæ, parasomnie, narkolepsja, zespó³
bezdechu sennego. Leczenie zaburzeñ snu.
7. Bóle g³owy. Zawroty g³owy w neurologii.
Bóle g³owy samoistne (migrena, ból g³owy typu napiêciowego, klasterowy ból g³owy, przewlek³a napadowa hemikrania). Neuralgia nerwu trójdzielnego.
Bóle g³owy objawowe (pourazowe, na tle naczyniowym, w przebie-gu schorzeñ œródczaszkowych, infekcji ogólnoustrojowych, zaburzeñ metabolicznych, chorób koœci czaszki, krêgos³upa szyjnego, zatok obocznych nosa, uszu, zêbów, stawu skroniowo-¿uchwowego, nerwo-bóle objawowe). Postêpowanie diagnostyczne i terapeutyczne w bó-
lach g³owy.
Uk³adowe i nieuk³adowe zawroty g³owy: definicja, przyczyny, obraz kliniczny, wystêpowanie, diagnostyka, leczenie.
8. Padaczka.
Definicja i epidemiologia padaczki. Etiopatogeneza i rodzaje napadów padaczkowych. Obraz kliniczny ró¿nych postaci napadów padaczkowych. Postêpowanie diagnostyczne, ró¿nicowanie i leczenie padaczki.
Stan padaczkowy: definicja, objawy, postêpowanie. Aspekty spo³eczne padaczki.
9. Stany krótkotrwa³ej i d³ugotrwa³ej utraty przytomnoœci. Encefalopatia pourazowa
Krótkotrwa³e zaburzenia œwiadomoœci: omdlenia, zespó³ zatoki têt-nicy szyjnej, zespó³ MAS, wstrz¹œnienie mózgu, ró¿nicowanie napadów padaczkowych i rzekomopadaczkowych, napady psychogenne.
D³ugotrwa³e zaburzenia œwiadomoœci: gradacja zaburzeñ œwiadomo-
œci, œpi¹czki: przyczyny, obraz kliniczny w zale¿noœci od g³êbokoœci œpi¹czki, st³uczenie mózgu. Postêpowanie diagnostyczne i terapeutyczne w zaburzeniach œwiadomoœci. Encefalopatia pourazowa: obraz kliniczny, postêpowanie diagnostyczne i terapeutyczne.
10. Guzy oœrodkowego uk³adu nerwowego.
Epidemiologia guzów mózgu i kana³u krêgowego. Pojêcie z³oœliwoœci klinicznej guzów mózgu. Symptomatologia ogólna i zespo³y neurologiczne zwi¹zane z okreœlon¹ lokalizacj¹ guza: guzy rynienki wêchowej, skrzyd³a mniejszego koœci klinowej (zespó³ Foster–Kenedyego), p³ata skroniowego, okolicy siod³a tureckiego, uk³adu komorowego (napady Brusa), k¹ta mostowo-mó¿d¿kowego. Algorytm postêpowania diagnostycznego w guzach mózgu. Symptomatologia kliniczna guzów kana³u 3
krêgowego: guzy zewn¹trz- i wewn¹trzrdzeniowe. Algorytm postêpowania diagnostycznego w guzach kana³u krêgowego.
11. Choroby zwyrodnieniowe OUN.
Definicja i podzia³ chorób zwyrodnieniowych. Choroba Parkinsona, dr¿enie samoistne, choroba Huntingtona, stwardnienie zanikowe boczne: etiopatogeneza, obraz kliniczny, rozpoznanie ró¿nicowe, stra-tegie terapeutyczne. Klasyfikacja, obraz kliniczny i rozpoznanie ró¿nicowe tików. Dystonie: definicja, podzia³, obraz kliniczny, diagnostyka, leczenie. Prezentacja video pacjentów z chorob¹ Parkinsona i Huntingtona oraz z dystoni¹.
12. Choroby uk³adu nerwowego przebiegaj¹ce z otêpieniem.
Definicja otêpienia. Podzia³ chorób OUN przebiegaj¹cych z otê-
pieniem. Epidemiologia najczêstszych chorób otêpiennych. Choroba Alzheimera, otêpienie naczyniopochodne (wielozawa³owe, zatokowate, podkorowa encefalopatia mia¿d¿ycowa Binswangera), wodog³owie normociœnieniowe, choroba Creutzfeldta–Jakoba, AIDS-dementia-complex: patogeneza, obraz kliniczny, diagnostyka, ró¿nicowanie i leczenie. £agodne zaburzenia funkcji poznawczych.
13. Bóle barku i bóle krzy¿a – punkt widzenia neurologa.
Bóle barku i górnego odcinka krêgos³upa. Przyczyny zespo³ów bólowych górnego odcinka krêgos³upa i obrêczy barkowej, przebiegaj¹cych z zajêciem struktur nerwowych. Patogeneza powik³añ neurologicznych spondylozy szyjnej. Zespo³y korzeniowe odcinka szyjnego, mielopatia szyjna, zespó³ Pancoasta, zespó³ cieœni nadgarstka – symptomatologia kliniczna, algorytm postêpowania diagnostycznego i podstawy leczenia zachowawczego. Bóle dolnego odcinka krêgos³upa. Przyczyny i defini-cje zespo³ów bólowych okolicy lêdŸwiowo-krzy¿owej, przebiegaj¹cych z zajêciem struktur nerwowych. Zespo³y korzeniowe odcinka lêdŸwiowo-krzy¿owego, zespó³ ogona koñskiego – symptomatologia kliniczna, algorytm postêpowania diagnostycznego i podstawy leczenia zachowawczego.
14. Choroby z³¹cza nerwowo-miêœniowego i miêœni.
Podzia³ chorób z³¹cza nerwowo-miêœniowego i miêœni. Miastenia: patogeneza, obraz kliniczny, diagnostyka, leczenie. Prze³omy w mia-stenii. Zespó³ miasteniczny. Dystrofie miêœniowe, miopatie zapalne, kana³opatie (miotonia, paramiotonia, pora¿enia okresowe): obraz kliniczny, diagnostyka, leczenie.
15. Zespo³y neurologiczne w chorobach wewnêtrznych.
Neurologia jako specjalnoœæ interdyscyplinarna. Encefalopatia w¹-
trobowa i mocznicowa. Powik³ania neurologiczne w nadczynnoœci 4
i niedoczynnoœci tarczycy, chorobach krwi, uk³adowych chorobach tkanki ³¹cznej, niedoborach witaminowych. Wp³yw alkoholu na uk³ad nerwowy. Uszkodzenie uk³adu nerwowego w nowotworach – zespo³y paranowotworowe. Powik³ania neurologiczne w AIDS.
16. Choroby obwodowego uk³adu nerwowego.
Podzia³ neuropatii obwodowych: mononeuropatie, mononeuropatie mnogie, polineuropatie. Typy neuropatii obwodowych. Przyczyny i objawy neuropatii. Postêpowanie diagnostyczne i leczenie w neuropatiach. Najwa¿niejsze neuropatie obwodowe (cukrzycowa, alkoholowa, zespó³ Gullain–Barre, uszkodzenie nerwów: poœrodkowego, ³okciowego, promieniowego, strza³kowego, twarzowego).
Tematyka æwiczeñ
1. Badanie nerwów czaszkowych.
2. Badanie koñczyn.
3. Badanie krêgos³upa, chodu, objawów oponowych.
4. Badanie neurologiczne chorego nieprzytomnego.
5. Sprawdzenie umiejêtnoœci badania neurologicznego.
6. Badania dodatkowe w neurologii, cz. I: metody elektrofizjologiczne (zajêcia w pracowniach EEG i EMG) oraz badanie p³ynu mózgowo-
-rdzeniowego.
7. Badania dodatkowe w neurologii, cz. II: neuroradiologia (TK, NMR), metody ultrasonograficzne.
8–16. Nabywanie i doskonalenie umiejêtnoœci rozpoznawania, na podstawie obrazu klinicznego i interpretacji wyników badañ dodatkowych, najczêstszych chorób uk³adu nerwowego oma-wianych na seminariach.
Zalecana literatura
1. Prusiñski A.: Podstawy neurologii klinicznej – czêœæ ogólna. PZWL, 1983.
2. Prusiñski A.: Neurologia praktyczna. PZWL, 1998.
3. Fuller G.: Badanie neurologiczne – to proste. PZWL, 1995.
4. Warlow C.: Neurologia. PZWL, 1996.
5. Kozubski W., Liberski P.: Neurologia kliniczna. PZWL, 2000.
5