Uchwała

Sądu Najwyższego

Izba Cywilna

z dnia 24 czerwca 1961 r.

I CO 16/61

1. Czynność prawna dotycząca majątku małoletniego, dokonana przez

przedstawiciela ustawowego bez uprzedniego zezwolenia władzy opiekuńczej,

wymaganego przez przepisy art. 58 § 1 i 85 k.r. jest nieważna (art. 41 p.o.p.c.) i

nie może być konwalidowana.

2. Czynność prawna dwustronna, dokonana przez małoletniego, ograniczonego w

zdolności do czynności prawnych bez wymaganej prawem zgody przedstawiciela

ustawowego może być konwalidowana przez potwierdzenie czynności bądź przez

przedstawiciela ustawowego (art. 53 § 1 p.o.p.c.), gdy chodzi o czynność objętą

dyspozycją art. 58 § 1 i 85 k.r. za uprzednim zezwoleniem władzy opiekuńczej na

takie potwierdzenie, bądź przez małoletniego po uzyskaniu przez niego pełnej

zdolności do czynności prawnych (art. 53 § 2 p.o.p.c.).

OSNC 1963/9/187

105905

Dz.U.1950.34.308: art. 58; art. 85

Dz.U.1950.34.311: art. 41; art. 53

Skład orzekający

Przewodniczący: Prezes Izby Cywilnej Z. Resich. Sędziowie: M. Lisiewski, S.

Kałamajski (sprawozdawca), Z. Wiszniewski, H. Dąbrowski, K. Lipiński, A. Meszorer, J.

Majorowicz, L. Konic, M. Kenigsberg, J. Pietrzykowski, F. Szczepański (uzasadnienie), E.

Brzeziński, J. Tyszka.

Sentencja

Sąd Najwyższy w obecności Prokuratora Generalnej Prokuratury rozpoznawał wniosek

Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 maja 1961 r. NS. I. 128/61 o wyjaśnienie treści

przepisów art. 58 § 1 i 85 k.r. w związku z art. 53 p.o.p.c. w zakresie zagadnienia objętego

następującym pytaniem prawnym.

"Czy czynność prawna dotycząca majątku małoletniego, przekraczająca zakres

zwykłego zarządu, dokonana przez przedstawiciela ustawowego (względnie dokonana przez

małoletniego w wieku ponad 13 lat za zgodą przedstawiciela ustawowego) bez zezwolenia

władzy opiekuńczej, wymaganego zgadnie z przepisem art. 58 § 1 wzgl. art. 85 k.r.

uzyskuje prawną skuteczność:

a) przez następne zatwierdzenie przez władzę opiekuńczą, b) przez zatwierdzenie

przez samego małoletniego po dojściu do pełnoletności?"

Sąd Najwyższy w składzie Całej Izby powziął następującą uchwałę:

"1) Czynność prawna dotycząca majątku małoletniego, dokonana przez

przedstawiciela ustawowego bez uprzedniego zezwolenia władzy opiekuńczej, wymaganego

przez przepisy art. 58 § 1 i 85 k.r. jest nieważna (art. 41 p.o.p.c.) i nie może być

konwalidowana.

2) Czynność prawna dwustronna dokonana przez małoletniego, ograniczonego w

zdolności do czynności prawnych bez wymaganej prawem zgody przedstawiciela

ustawowego może być konwalidowana przez potwierdzenie czynności bądź przez

przedstawiciela ustawowego (art. 53 § 1 p.o.p.c.), gdy chodzi o czynność objętą dyspozycją

art. 58 § 1 i 85 k.r. za uprzednim zezwoleniem władzy opiekuńczej na takie potwierdzenie

bądź przez małoletniego po uzyskaniu przez niego pełnej zdolności do czynności prawnych

(art. 53 § 2 p.o.p.c.)".

Uzasadnienie faktyczne

Jeśli chodzi o przepisy art. 68 § 1 kod. rodz., to co do omawianego zagadnienia

postanawiają one, że rodzice bez zezwolenia władzy opiekuńczej nie mogą dokonywać

czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, ani wyrażać zgody na dokonywanie

takich czynności przez dziecko. Według zaś art. 85 k.r. opiekun powinien uzyskiwać

zezwolenie władzy opiekuńczej we wszystkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby

lub majątku małoletniego. W omawianym zaś pytaniu prawnym chodzi o to, czy zezwolenie

władzy opiekuńczej może nastąpić po dokonaniu tych czynności, czy też jest ono możliwe

jedynie przed dokonaniem tych czynności.

Przy udzieleniu odpowiedzi na pytanie oznaczone lit. a) należy mieć na uwadze, że

sens cytowanych przepisów polega na tym, iż bez kontroli władzy opiekuńczej i jej

zezwolenia nie można tych czynności dokonywać. Istnieje więc zakaz dokonywania ich bez

zezwolenia władzy opiekuńczej. Wykładnia zatem gramatyczna niewątpliwie wiedzie prostą

drogą do konieczności rozmieszczenia w czasie zezwolenia władzy opiekuńczej i tych

czynności w ten sposób, że zezwolenie powinno wyprzedzać dokonywanie przez rodziców i

opiekunów czynności wymienionych w tych przepisach.

Także interpretacja logiczna i teleologiczna również uzasadnia konieczność

wcześniejszego uzyskania zezwolenia władzy opiekuńczej na dokonanie tych czynności. Nie

można przecież pomijać tego, że późniejsze ( ex post) udzielanie zezwolenia przez władzę

opiekuńczą na takie czynności mogłoby doprowadzić do udaremnienia w znacznym stopniu

ingerencji władzy opiekuńczej w tego rodzaju sprawach, mającej na celu ochronę interesów

małoletniego. Istnieje bowiem obawa, że przedstawiciele ustawowi będą dokonywać tych

czynności bez zezwolenia władzy opiekuńczej, licząc na to, że w przyszłości będzie można

łatwiej wyjednać wymagane zezwolenie. Stanie się to zwłaszcza wtedy, gdy starania o

udzielenie zezwolenia nastąpią po upływie dłuższego czasu od dokonania danej czynności

prawnej, przenoszącej prawo własności do nieruchomości z małoletniego na inne osoby,

które wzniosły na nieruchomości nawet budynki albo dokonały dalszej sprzedaży. Władza

opiekuńcza stanęłaby wtedy wobec faktów dokonanych, a więc niejednokrotnie znalazłaby

się w pewnej przymusowej sytuacji, przemawiającej za uwzględnieniem także interesów

osób trzecich, które jednak mogą kolidować z interesami osób małoletnich. W tych zatem

warunkach przepisy art. 58 § 1 i 85 kod. rodz., które powinny być realizowane w interesie

małoletnich i pod kątem widzenia ich dobra, stałyby się przepisami w pewnym stopniu

martwymi, nie spełniającymi wyznaczonych im doniosłych zadań społecznych.

Za słusznością powyższych wywodów przemawiają również inne, podobne przepisy,

także odnoszące się do zezwolenia na dokonanie czynności prawnej. Przepisy takie zawiera

art. 7 i 8 pkt 1 dekretu z dnia 18.I.1956 r. o ograniczeniu dopuszczalności rozwiązania umów

o pracę bez wypowiedzenia oraz o zabezpieczeniu ciągłości pracy (Dz. U. Nr 2, poz. 11),

stosownie do których zgoda rady zakładowej na rozwiązanie umowy o pracę bez

wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków

pracowniczych (art. 2 ust. 1 pkt 2) powinna wyprzedzać rozwiązanie umowy o pracę i nie

może być wyrażona dopiero po zwolnieniu (por. orzecz. Sądu Najwyższego z dnia

19.IV.1961 r. II CR 372/61 - OSN IV/62/136).

W podobny sposób regulowały omawiane zagadnienie przepisy Kodeksu cywilnego

Królestwa Polskiego, obowiązujące do dnia 1.VII.1946 r. Przepisy bowiem art. 434 i 435

tego kodeksu stanowią, że żaden opiekun, a więc także ojciec lub matka (w razie śmierci

jednego z rodziców opieka nad małoletnimi dziećmi należała - stosownie do art. 349 k.c.

Król. Pol. - do pozostałego przy życiu rodzica) sprawujący opiekę, nie może bez

upoważnienia rady familijnej potwierdzonego przez sąd dokonywać takich czynności, jak

zaciąganie długu na rzecz małoletniego, sprzedaż lub obciążenie jego nieruchomości. Według

zaś orzeczenia zamieszczonego pod art. 435 k.c. Król. Pol. (orzecz. S.C. 53 z 1887 r. -

Prawo cywilne Jana Litauera z 1929 r.) "umowy, takie jak pożyczka, zastaw, sprzedaż

nieruchomości, zawarte bez zachowania przepisów art. 434, 435 i 475 k.c. Król. Pol.,

chociażby za zgodą opiekuna, są bezwarunkowo nieważne".

Z przepisów więc art. 434 i 435 k.c. Król Pol. wyraźnie wynika, że opiekunowi nie

wolno było dokonywać określonych wyżej czynności bez kontroli i zezwolenia sądu, musiał

zatem uzyskać uprzednio zezwolenie sądu na te czynności. Jeżeli zaś dokonał on powyższych

czynności prawnych, przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego,

bez takiego zezwolenia, to były one, jako sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi

przepisami, bezwarunkowo nieważne. Celem tych przepisów była już wówczas, z górą sto lat

temu, troska o zapewnienie skutecznej ochrony interesów osób małoletnich. Twórcom zaś

kodeksu rodzinnego, opracowanego według bardziej nowoczesnych zasad, zgodnie z którymi

interesy małoletnich dzieci powinny doznawać lepszego zabezpieczenia niż dawniej, tym

bardziej chodziło o skuteczną ingerencję władzy opiekuńczej w celu ochrony interesów osób

małoletnich i dlatego tym bardziej nie mogli oni godzić się na konwalidację czynności

dokonanych - wbrew zakazowi ustawodawcy - przed uzyskaniem zezwolenia władzy

opiekuńczej na ich załatwienie.

Jak z powyższych rozważań wynika, przepisy art. 58 § 1 k.r. wymagają uprzedniego

uzyskania zezwolenia władzy opiekuńczej na dokonanie przez rodziców bądź opiekunów

czynności prawnych, o których w tych przepisach jest mowa. Nie ulega zaś wątpliwości, że

przepisy o władzy rodzicielskiej i o opiece, a więc i przepisy art. 58 § 1 i 85 k.r., są prawem

bezwzględnie obowiązującym, jeśli się zważy, że osoby zainteresowane nie mogą swych

spraw uregulować inaczej, niż prawo to przewiduje. Dokonanie zatem czynności

przewidzianych w art. 58 § 1 i 85 k.r. bez uzyskania uprzedniego na nie zezwolenia jest

sprzeczne z tymi przepisami, wobec czego stosownie do art. 41 p.o.p.c. czynności takie są

bezwzględnie nieważne. Pogląd przy tym, że czynność prawna niezgodna z przepisem iuris

cogentis jest bezwzględnie nieważna, a więc że jest taka, która nigdy nie istniała, znajduje

oparcie w ogólnie przyjętych zasadach w nauce prawa (por. Longchamps de Berier:

Zobowiązania, wydanie z 1939 r., str. 154 i A. Wolter: Prawo cywilne, wydanie z 1955 r.,

str. 297-298).

Jeśli zaś chodzi o przepisy art. 48 p.o.p.c., to nie uzasadniają one konwalidacji

czynności prawnych objętych wnioskiem, gdyż nie mają zastosowania do tych czynności.

Dotyczą one bowiem zgody osoby trzeciej, potrzebnej do dokonania czynności prawnej, a

przecież jest oczywiste, że sądu jako władzy opiekuńczej nie można traktować jako osoby

trzeciej w znaczeniu cywilistycznym. Sąd jest organem państwowym powołanym do

spełnienia wyznaczonych mu zadań, przy czym przedmiotem ich jest wymiar

sprawiedliwości, a nie czynności prawne powodujące powstanie, zmianę lub wygaśnięcie

stosunku prawnego (art. 40 p.o.p.c.), przy których zawarciu ktoś nie brał udziału i dlatego

nazywa się on osobą trzecią w stosunku do osób, które czynności dokonały. W takim więc

znaczeniu sąd nie może być uznany za osobę trzecią. Poza tym przepisy art. 46 (zd.

pierwsze) p.o.p.c. nie odnoszą się do czynności bezwzględnie nieważnych, lecz jedynie do

względnie nieważnych, niezupełnych, które z mocy tych przepisów podlegają konwalidacji z

chwilą wyrażenia przez osobę trzecią zgody potrzebnej do ich dokonania. A zatem ani

przepisy art. 46 p.o.p.c., ani przepisy art. 58 § 1 i 85 k.r. nie przewidują możności

konwalidacji czynności prawnych określonych w tychże przepisach, a dokonanych bez

zezwolenia władzy opiekuńczej przez rodziców bądź opiekunów.

Zauważyć jeszcze należy, że kodeks rodzinny określa w art. 58 § 1 i 85 dość

ogólnikowo zakres czynności, których dokonanie wymaga zezwolenia władzy opiekuńczej,

stanowiąc, że rodzice nie mogą dokonywać bez takiego zezwolenia czynności

przekraczających zakres zwykłego zarządu, a opiekunowie nie mogą dokonywać

ważniejszych czynności dotyczących osoby lub majątku małoletniego. Niewątpliwie będzie tu

chodziło o czynności majątkowe szczegółowo opisane w art. 29 poprzednio obowiązującego

prawa rodzinnego z 22.I.1946 r. (Dz. U. Nr 6, poz. 52), które wymagały zezwolenia władzy

opiekuńczej na dokonanie ich przez rodziców, oraz o czynności wymienione w art. 27 prawa

opiekuńczego z 14.V.1946 r. (Dz. U. Nr 20, poz. 130), które także wymagały zezwolenia

władzy opiekuńczej na ich dokonanie przez opiekuna.

Natomiast jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała - bez

wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego - czynności dwustronnej, to niewątpliwie

będzie to czynność niezupełna, względnie nieważna, która jednak stanie się zgodnie z

przepisami art. 53 § 1 i 2 p.o.p.c. czynnością ważną z chwilą potwierdzenia jej bądź przez

osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych po uzyskaniu przez nią pełnej

zdolności do czynności prawnych (art. 53 § 2 p.o.p.c.), bądź przez przedstawiciela

ustawowego (art. 53 § 1 p.o.p.c.). Jednakże gdy chodzi o czynności dwustronne objęte

dyspozycją art. 58 § 1 i 85 kod. rodz., to takie potwierdzenie wymaga ponadto uprzedniego

zezwolenia na nie władzy opiekuńczej. W razie zaś odmowy jej potwierdzenia czynność ta

stanie się bezwzględnie nieważna.

Zasady powyższe dotyczące - zgodnie z wyraźnymi przepisami art. 53 § 1 i 2 p.o.p.c.

- tylko dwustronnych czynności prawnych dokonanych bez wymaganej zgody przedstawiciela

ustawowego (co do których możliwa jest konwalidacja) bynajmniej nie dają podstawy do

konwalidacji czynności oznaczonych w przepisach art. 58 § 1 i 85 k.r., dokonanych przez

przedstawicieli ustawowych bez uprzedniego uzyskania wymaganego zezwolenia władzy

opiekuńczej, z wyraźnych bowiem przepisów art. 53 § 1 i 2 p.o.p.c. taka podstawa wcale nie

wynika.

Natomiast jeśli chodzi o czynności jednostronne, dokonane przez osoby ograniczone w

zdolności do czynności prawnych, do których potrzebna jest zgoda przedstawiciela

ustawowego, to zgodnie z przepisem art. 54 p.o.p.c. są one nieważne, a więc nie istniejące, i

dlatego nie mogą być konwalidowane.

Wszystkie powyższe rozważania uzasadniają udzielenie odpowiedzi jak na wstępie.